Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №1 /2013

     
 
 
194 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
          This article covers the Russian scientist’s thoughts, scientific overviews and conceptions to the 
problem  of  textology.  Textual  criticism  is  seen  as  a  crucial  concept  of  independent  and  complex 
problems. The main problems of the current textual analyzed on theoretical approaches. 
 
      Тірек  сөздер:  автограф,  тізім,  шимай  дәптер,  беловик,  көшірме,  архив,  нұсқа,  сараптау, 
жинақтау, жүйелеу, қорыту. 
 
Б.М. Эйхенбаум көзқарасындағы мәтінтану мәселелері 
 
Фольклор,  ежелгі  әдебиет,  жаңа  заман  әдебиеті  –  бұлардың  бәрі  бірдей 
дәрежедегі мәтінтану  объектісі. Мәтінтану бірыңғай ғылым ретінде болуы керек. Оның 
проблематикасы және басты түсінігі (автограф, тізім, шимай дәптер, беловик, көшірме, 
архив,  нұсқа  т.б.)  ортақ  әдістері  мен  қабылдаулары  (атрибуция,  датировка, 
комментарии,  конъектировка,  типтік  қателердің  зерттеу  әдісі)  –  бұлардың  бәрі  ортақ 
мақсаты  бар  ғылым  туралы  айтуға  жол  ашты.  Өзара  келіспейтін  3  бытыраңқы  пән 
қиыншылық тудырады.    
 
Әрине,  фольклордің,  көне  әдебиеттің,  жаңа  әдебиеттің  өздеріне  тән 
ерекшеліктері  бар,  өздерінің  зерттеу  әдістері,  бірақ,  олардың  әрқайсысының 
ерекшеліктерін асырып айту қажет емес. Әрқайсысының сол принциптері маңыздырақ 
немесе басқа тамырларына қарағанда ерекше. 
 
Әлі  күнге  дейін  Толстойдың  «Война  и  Мир»  шығармасының  мәтіндерін  қалай 
жасау  керектігі  туралы  ортақ  бір  ой  жоқ.  Мысалы,  философиялық  бөлімдерді  көркем 
шығарма  бөлімдерімен  араластырып  жазу  керке  пе,  әлде  бөлек  жазу  керек  пе,  немесе 
французша  мәтінді  басты  мәтін  ретінде  ме,  әлде  басқаша  ма?  Міне,  осы  жайлы 
Толстойдың нұсқаулары бірдей емес және әртүрлі түсіндіріледі. 
 
Добролюбовтың шығармашылығын, жаңадан бастаушы сыншыл жазушылардың 
шығармашылығынан  айыру  оңай  емес,  көп  жағдайда  мүмкін  емес.  Осы  жайлы  «О 
значении наших последних подвигов на Кавказе» атты мақаланың авторы Добролюбов 
па, әлде корректор Петр Дмитриев пе? деген үлкен талас бар. 
 
Көне мәтіндерде басты мәтінді құру оңай емес, көп жағдайда мүмкін болмаған. 
Жаңа әдебиетте бұл, Мәтінтануның бірінші және маңызды мәселесі. Мысалы, 1835 ж. 
«Миргорода»  басылымындағы  «Тарас  Булба»    редакциясы;  1842  ж.  «Невсеий 
проспект», «Портрет», «Ревизор». Басқада көптеген мысалдар келтіруге болады. 
 
Шығармашылыққа авторлық талас бітпейді. Жазушы қаншалықты үлкен болса, 
талас  та  соншалықты  улкен  болады.  Мәселен,  Некрасовтың  шығармашылығы. 
Некрасовтың  ақындық  және  публицистикалық  мұрасы  толық  емес.  Жақында  оның 
өлеңдеріне  пікірталастар  болды,  яғни  оның  өзіне  қатысты  «Притчи»  және  «Он  у  нас 
восьмое  чудо»  өлеңі.  А.П  Григорьев,  А.Н  Плеешев,  Н.Н  Страховтың  мақалалары 
Достоевскийдің жұмыстарымен анықталған; П.Л Лавровтың мақаласы- В.В Лесевичқа, 
Лонгировтың  Некрасовқа,    А.П.  Григорьевтің  «Фете»  туралы  мақаласы  Я.К.Гротқа 
жазылды, ал басқа «Фете» туралы мақала бірде Островскийге, бірде Григорьевқа, бірақ 
Л.  Мейяға  тиесілі  болды.  П.Н.  Кудрявцевтің  «Фете»  туралы  мақаласы  1850ж 
«Современникте» бірде Некрасовқа бірде  
В.П Боткинге арнап жазылды [1,28]. 
 
Демократиялық-революциялық 
лагерь 
сыншыларының 
Белинский, 
Чернышевский, Добролюбов, Писарев, М. Антонович және басқаларынан өте ауқымды 
әдебиетшілер  құрастырылды,  әсіресе  Белинскийге.  Өте  ауқымды  мақалалар,  атақты 
авторлардың  сыни  көзімен  жазылды  (А.Ю.Галахов,  М.Н.Котков,  П.Н.Кудявцев, 
И.И.Панаев және т.б).   
 
Бүгінде  ескі  және  жаңа  мәтінтануға  сөздер  бір  құбылыста  жүріп  жатыр.  Олар 
әртүрлі  мағынаға  ие.  Түрлі  әдістемелік  қабылдаулар  бар,  бірақ  олар  ғылымның 
дамуына  кедергі  келтірмейді.  Бытырап  кету  пайда  әкелмейді,ортақтасу  байытады. 

     
 
 
195 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
Практикалық  қиындықтың  әдебиетін  дұрыс-бұрыстығын  айтуда  және    мәтінтануды 
біріктіруде.  Бірақ  қазіргі    таңда  мәтінтануды  құрып,  біріктіру  күйінде  аяқтау  мүмкін 
емес,  бірақ  бұл  біздің  танденциядан  бас  тарту  деген  сөз  емес.  Оған  баратын  жолды 
ақырындап жинастырып, тарихтағы 2 жолды біріктіру керек. 
 
Жаңа мәтінтануға орыстың тарихи әдебиетінде көбірек көңіл бөлінуде. Келешек 
тарих  мамандары  А.А.  Шахматов,  В.Н.  Перща,  О.А.  Добиаш-Рождественский 
мәтінтанудың жаңа түрінің дамуына ықпал жасады. Практикалық тәртіппен мәтінтану 
біздің көз алдымызда басқа разрядта және теориялық түрде дамып келеді бұл білімнің 
тәртібі  туралы  талас-тартыс.  Бұл  ғылымның  басты  талас  тартысы  -  бүгінгі  күні 
мәтінтануға бірқатар сұрақтар  - ғылымның   басты түсініктерін орнатуға байланысты. 
Қазір  оның  бәрін  түсіну  қиын,  көп  сұрақтар  алғашқы  қадамдарға  арналған  алайда 
онысыз  алға  жылжу  мүмкін  емес,  қандай  мақала  болмасын  қатал  ғылыми  мәнді  болу 
керек.  Бұдан  барлық  сәйкестік  туындайды  және  кімде  –  кім  мәтінтанудың  басты 
тапсырмасын мойындаса солар ескі мәтінді иеленеді.  
 
Мәтінтану  жаңа  әдебиетте  бір  ғана  мақаланы  мойындайды.  Ол  басқалардан 
көлемі және мән-мағынасы жағынан  айрықшалануы мүмкін және ол біреу ғана. 
 
Көркем мақалалардың авторы тек бір жазушы, екеу болуы сирек кездесетін жайт 
(ағайынды  Гонкуралықтар,  Э.Эркман  және  А.Шатриан,  Ильф  және  Петров);  тағы  бір 
сирек  кездесетін  жайт  -  топтастырылған  авторлар.  Фольклорда  және  ерте  орыс 
әдебиетінде жағдай мүлдем басқаша және қиын болған. 
 
Мәтіндегі    барлық  белгілер  абзацтар,  бөлек  жолдар  бұлар  ортақ  қызметті 
үгіттейді  –  ол  көбіерек  көркем  күшті  әсер,  және  басым  күшпен  автордың  көркемдігін 
білдіру. 
         Ешқандай сөздік шығармашылықта (айталық ғылыми, публицистикалық және т.б)  
бұл осындай максимальді қажеттілікке жетпейді. Басқа сөздермен ауыспалы мағынада 
–  синонимдер,  абзацтық  орындардың  өзгеруі  немесе  басқа  жағдайлар  автордың  ойын 
айқын көрсетеді. Немесе ауызша өнерде «мен ит сияқты арам өлуді дұрыс деп түсінем, 
піспеген  сөзіңді  бір  секундта  толықтыруға  ерінбе»  Флобер  М.  Кайға  1852  ж  жазған 
[1,38]. 
 
Көркем  шығарма  өзінің  шынайлығымен  анықталады.    Бір  қателік  -  бұл  үш 
сатылы  бүтін  әсер  қабілетін  қирату  болып  табылады,  бұдан  бүкіл  әлем  рухани 
кедейленуі мүмкін. 
          Мақаланың анықтылығы -  көркем шығарманы толық қабылдау мүмкіншілігі. Лев 
Толстой:  «қанша  қиын  болмасын,  көркемөнер  ғылымға  қарағанда  дәлдікті  анағұрлым 
қажет етеді» деп дұрыс айтқан [1,40]. 
            Көркемшіге анық факторлар ғана әсер етпейді,  мысалы рифма және ритм. Бірақ 
таңдау жүргізгенде оның мән – мағынасы  маңызды. 
 
Біз білмеген  Пушкиннің  әр түрлі шығармалары бар. «История село Горохино» 
(Жуковскийдің  пайымдауынша  )  немесе  «История  села  Горохина»  -  осындай  оқудың 
әртүрлілігі  бүгінде  анықталды.  Тек  бір  әріп  қана  өзгерген  бірақ  өзгерістің  өзіндік 
құпиясы бар. «Горохино» - бұл әзіл – оспақ сөз; Горох ханға байланысты айтылған. ал 
«Горохино» сөзінен мұң түсінігін байқаймыз.  
 
Оқылуындағы айырмашылықтар әріп және тыныс белгілері. Гогольдің «Записок 
сумасшедшего»  деген  өлең  жолдарында  айырмашылық  бір  әріп  және  тыныс 
белгілерінде болып тұр. 
 
«Алжирлік  деяның  мұрынының  астында  ісік  бар  екенін  кім  білсін»;  немесе 
«Алжирлік беяның мұрынының астында ісік бар». 
           Бұл  екі  жолды  сөйлемнің  мағынасы  әртүрлі  екендігін  айтып керегі  жоқ  сияқты. 
Кейде  бір  әріп  бір  сөздің  мағынасын  өзгертеді.  Батыл  емес  сатира  және  сатираның 
белгілерін «Евгений Онегин» шумақтарынан түсінуге болады [1,46]. 

     
 
 
196 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
           Барлық  жағынан  шешілген  –  көбінен  азына  дейін  –  көркемөнерлік  мәтін 
шығармасы  барынша  абсолюттік  нақтылықты  талап  етеді.  Жазушы  әңгімені  айлар 
бойы жазуы мүмкін, егер төрт сөздің орны дұрыс қойылмай қалса  да мағына өзгереді. 
Бірақ  әртүрлі  мәтіндік  себептерге  қарай  көркемөнерлік  туынды  жазушы  қалағандай 
күйде болмайды. Сондай жағдайларға байланысты мәтін әртүрлі күйде болуы мүмкін. 
Мәтіндердің бұзылмауы патшалық цензуралықтың жаупкершілігінде.  
          Кейде  автор  өзінің  шығармашылық  жағынан  қиналған  кезде  әрдайым  өзінің  сол 
шығармашылығын толық көрсете алмайды. 
        Автоцензуралық  аз  орынды  алмайды,  ол  әртүрлі  себептерге  байланысты  (жеке, 
тактикалық,  қоғамдық  және  т.б).  Автор  аяқталған  шығарманы  басып  шығаруды 
қаламайды немесе оған мүмкіншілігі болмайды.  
          Егер шығармашылық  жеке басқа қатысты  немесе  саясатқа қатысы көбірек болса 
ол  кейде  көп  тізімді  болады,  және  ол  құпия  немесе  фантастикалық  авторлық  атпен, 
яғни,  бүркеншік  атпен  таралады.  Біз  әлі  күнге  дейін  орыстың  ерікті  өлеңдерінің 
авторын білмейміз. Олар бүркеншік ат қолданған. 
Б.В. Томашевский көзқарасындағы мәтінтанудың өзекті мәселелері 
 
Мәтінтану (латыннан textum – сөздердің байланысы, гректен logos - сөз) – сынау 
(рецензия),  түзету  (эминдация)  және  баспадан  шығару  мақсатында  әдеби  шығармалар 
мәтіндерін талдау тәсілдерін зерттейтін қолданбалы филологиялық ұғым (тәртіп). 
 
Көптеген  әдеби  шығармалар  автордың  өмір  сүрген  кезінде  басылмай  қалады 
немесе  ұқыпсыздық  пен  әдейі  жасалғанның  (цензура  шарты  және  т.б.)  салдарынан 
дұрыс  емес  және  қалдырылып  кетушіліктерімен  баспадан  шығарылады.  Баспадан 
шықпаған  шығармалардың  көпшілігі  шынайылығымен  бірі  екіншісінен  асып  түсетін 
шығармалардың тізімінде болады (мысалы: Грибоедовтың «Горе от ума» шығармасы). 
Кітап  баспасы  ойлап  табылған  XVғ.  ортасына  дейінгі  барлық  шығармалар  өте  сирек 
жағдайда  қолтаңба  немесе  автормен  қаралған  және  түзетілген  көшірме  (авторлық 
көшірме)  түріндегі  қолжазба  ретінде  сақталған.  Антикалық  әдеби  шығармалардың 
бірде-бір  қолтаңбасы  бізге  жетпеген.  Ал  ортағасырлық  әдебиетке  жататын 
шығармалардың  көпшілігінде  мәтіннің  күрделі  тарихы  мен  бірқатар  авторлары  бар. 
Сонымен қатар бізге жеткен тізімдердің ежелгілері шығармалардың жазылу уақытымен 
сәйкес  келмейді  (мысалы:  XIғ.  аяғында  пайда  болған  «Песнь  о  Роланде»    XIIғ.  Бір 
тізімде және  XIII-XIVғ. Көптеген тізімдерде көрсетілген) [2,11]. 
 
Мәтінтанудың  негізгі  мақсаты  –  баспадан  шығарылатын  әдеби  шығарманың 
дұрыс мәтінін беру.  «Дұрыс»  немесе  «канондық» мәтін туралы сұрақтар үнемі  бірдей 
қойыла  бермейді.  Әртүрлі  филологиялық  мектептер  бір  шығарманың  әртүрлі 
баспасына байланысты оны қалпына келтірудің жолдарын әртүрлі түсінді. Сондықтан 
XIXғ.  ортасына  дейін,  белгілі  бір  пікірлер  бойынша  абзалы  болып  танылған  бір 
қолжазбаның анық (дипломатиялық) өндірісі баспа техникасында негізгі орын алады.  
 
Бір баспа негізгі мәтін ретінде, ал басқалары қосымша нұсқалар ретінде болатын 
«критикалық  аппараттың»  толықтылығы  ғана  маңызды  болып  саналады.  Мәтінді 
таңдау мәселесі таза субъективизм ретінде дұрыс алынбайды. Мәтіннің сыны негізінен 
екі  мәселеге  келіп  тіреледі:  1)  қайнар  көзінің  шынайылығы  немесе  жалғандығын 
анықтау; 2) қайта көшіру, түзету мен толық емес бөліктер ретінде бізге жеткен алғашқы 
мәтіннің  шынайылығы  анықталған  кезде  оны  қайта  құру.  Берілген  мәтіннің  бар 
нұсқаларының  талдауы  мен  олардың  бір-біріне  қатынасымен  хабардар  ететін  осы 
анализ  «критикалық  аппарат»  деп  аталады.  Ол  қазіргі  кезде  әрбір  әдеби  шығарманың 
ғылыми-сыни баспасының маңызды бөлігі болып саналады. 
 
Шынайы  деп  танылған,  қайнар  көз  мәтінінің  сыны  өз  кезегінде  бір-біріне 
жалғасқан  екі  мәселеден  1)  логикалық  мағынасының  бұзылғандығы  немесе  басқа 
ескерткіштердің,  осы  ескеркіштің  басқа  бөліктерінің  көрсетулеріне,  бүтіннің 
архитектоникасына сәйкес келмеуі негіз болатын диагноздан (яғни мәтіннің белгілі бір 

     
 
 
197 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
бөлігінің  сәйкес  келмейтіндігін  талдау);  2)  зерттеліп  отырған  ескерткіштің  және  оған 
жақындардың  жанама  нұсқаулары  немесе  ескерткіштің  логикалық  мағынасының 
түсіндірмесінен,  оның  пайда  болуының  тарихи  жағдайларынан,  оның  басқа 
ескерткіштерге  қатысынан,  оның  шығармашылық  құрылымынан  шығатын  болжам 
негізінде мәтінді түзету жоспарын құру, яғни конъектурадан тұрады. 
 
Мәтінтану  алғашында  антикалық  авторлардың  (кейінірек  ортағасырлықтардың 
да)  қолжазба  мәдениетін  зерттеу  негізінде  дамыды,  яғни  арасында  жоғарыда 
көрсетілгендей  қолтаңбасы  кездеспейтін  документальді  материалдардың  негізінде. 
Кейінгі  кезде  ол  жаңа  және  жаңаланған  әдеби  шығармалардың  мәтіндеріне  де  тиімді 
қолданылуда.  Сонымен  қатар  қолтаңбалардың  болуы.  Мәтінтануға  автордың  өмірінің 
хронологиялық  шеңберімен,  одан  да  жаманы  берілген  шығарма  бойынша  жұмыс 
істеген  кездерінің  хронологиялық  шеңберімен  шектелетін  «мәтін  тарихының»  жаңа 
түрі болып табылатын «шығарманың көркемдік тарихы» атты жаңа мәселелер ортасын 
әкелді.  
 
Мәтінтану  әдістері  арқылы  дамытылған  және  жетілдірілген  нақты 
материалдарды  келесі  категорияларға  бөлуге  болады:  1)  шамалы  бөліктермен  бізге 
жеткен  ескерткіштер  (мысалы  ежелгі  грек  лириктерінің  мәтіндері,  Менандр 
комедиясы);  2)  бір-бірімен  тарқатылған  көптеген  баспалармен  бізге  жеткен 
ескерткіштер;  а)  қайта  көшірулер  кезінде  көптеген  қателерге  тап  болғандар  – 
антикалық  авторларың  шығармалары  сондай;  б)  бірігуге  дейін  жеткен,  көптеген 
түзетулерге  ұшырағандар  (бірнеше  шығармалардың  контаминациясы)  –  феодалдық 
кезеңдегі  көркем  әдеби  шығармалардың  көпшілігінің  мәтін  тарихы  сондай;  3)  әртүрлі 
кезеңдерге жататын және әртүрлі қоғамдық ортада дүниеге келген көптеген ғасырларда 
жинақталған  ескерткіштердің  теңестірілуі  болып  табылатын  ескерткіштер  (мысалы 
«Тәурат (Библия)» кітабы, Гомер поэмасының бөліктері немесе орыстың жылнамалары 
мен шежірелері); 4) азғантай немесе жалғыз, кейде қатты бүлдірілген баспада сақталған 
ескерткіштер:  мұнда  кейде  автордың  тірі  кезінде  баспадан  шықпаған  және  соңғы 
әрлеуін алмаған жаңа әдеби шығармаларды жатқызуға болады (мысалы Грибоедовтың 
«Горе  от  ума»  шығармасы  немесе  Лермонтовтың  «Демон»  шығармасы);  5) 
фальсификация:  а)  толығымен  жалған  ескерткіштер;  б)  интерполяция.  Әрбір  осы 
ескерткіштер 
категорияларының 
анализі 
ерекше 
мәтінтануның 
техникалық 
тәсілдерімен байланысты [2.21]. 
Д.С. Лихачев көзқарасындағы мәтінтану мәселелері 
 
XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басындағы мәтіннің сынағыштығының 
теориялық құрастыруларына ерекше тоқтауға қажеті жоқ. Мәтiннiң сынағыштығы ХІХ  
ғасырда  дербес  ғылым  бола  алмады.  Мәтiннiң  зерттеуiнiң  есептерi  тек  қана  жаттығу 
қажеттiліктерiмен  шектелдi.  Мәтiннiң  сынағыштығы  қажеттi  құжаттар  және  әдеби 
ескерткiштердiң шығаруы үшiн қажеттi пән болды. 
 
Мәтіннің сынағыштығы орыс ғылымында А.Шлецермен негізделген. Ол оны «аз 
сынағыштық»  немесе  «сөздердің  сынағыштығы»  деп  атаған.  Нестордың  сыни 
көзқарастарына  А.Шлецер  айқын  сұрақ  қойған:  «Нестор  шындығында  не  туралы 
жазды? Сол сөздер, сол абзацтар, сол жерлер оныкі ма, әлде ол оныкі емес пе  – Міне 
осы  кіші  сынағыш  немесе  сөздерің  сынағышы».  Нестордың  көшірушілері  –  «дөрекі 
надандар».  Шлецердің  дұрыс  оқудың  жолын  табу  үшін  «ішкі  қасиеттерді»  бағалау 
керек. А.Шлецер мәтiннiң кризистiк шығаруын бiрiншi болып ұсынған және ол былай 
деп  жазды:  "Мен  тек  қана  сыни  білім  туралы  айтамын,  сондықтан  мені  ешкім 
Нестордың шығарушысы ретінде абыройын ұрлап алды деп айта алмайды» [3.24]. 
 
А.Шлецердің көзқарастары өзіндік көзқарас бола алмады. Ең алдымен мәтіннің 
құрылымын  өзгерткен,  содан  кейінгі  кезекте  көшірмелер  туралы  ойлар  айтыла 
басталды. Шығарудың негiз етiп алуы керек болатын өте жақын авторлық  түпнұсқаға 
қолжазбалардың зерттеуi ескерткiштiң мәтiнi "табумен" шектелгенiн болып есептелдi.

     
 
 
198 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
 
Зертеушілердің  мәтіндерінде  біз  белгілі  өлшемде  мақсаттардың  анықталуы 
немесе «мәтін сыншылары» дегенді табамыз  [3,28]. 
 
Белгілі  мәтінтанудың  есептерiнiң  анықталуы  немесе  «мәтiннiң  сынағыштығы»  
мәтіндердің  зерттеушісі,  мәтінтанудағы  жаңа  әдістерді  таратушы  Б.В.  Томашевский: 
«Құжаттың  барлық  жақтан  дұрыстығы  және  сәйкестiгi  туралы  мәселенiң  шешiмi 
мәтiннiң  сынағышы  деп  аталады.  Мәтiннiң  сынағыштығының  нақты  нәтижелерi    - 
құжаттың  қателiктерiнiң  жоюы,  сондықтан  мәтіннің  сынағышы  тар  мағынада 
құжаттарды  қалпына  келтiру  және  анықтауды,  қате  болса  оны  шын  мәнінде  қалпына 
келтіруі». 
 
 
Батыс  филологтары  мәтiннің  "шынайы"  қалпына  келтiрілуі  мәтiннiң  зерттеу 
мақсатында деп санайды. Солай бола тұра мәтінтануның негізгі мақсаттарын Г.Посом 
былай  сипатталған:  «Барлық  ғылыми  мәтіндік  сынағыштары  шындық  атына 
талаптануы  үшін  мәтінді  нақты,  заңды,  шынайы  етіп  реконструкциялауы  қажет».  
Мәтіннің  сынағышы  туралы  бағыт    шығарушылар  үшін    қажет  екенін  грек 
қолжазбасының  білгіші  А.Дэн:  «Қолжазбаларды  зерттеу  мақсаты  –  мәтінді  басып 
шығару». Басқа шынайы мақсаттарды А. Дэн көрмейді: «Сирек ғалымдар – мен оларды 
білетінмін, қолжазбаларды  тек  ғанибет  алу  үшін  оқиды.  Тағы  одан  да  сирек  жайттар-  
кітапханаға  барып,  қолжазбалы  миниатюраларды  көріп  ләззат  алатындары  да  бар. 
Шынайы кітапханамызды бағалайтын  – филолог – мәтін шығарушы».  А.Дэн көбірек: 
«Барлық  филологиялық  ғылымының  алға  басуы  мәтіннің  шығару  проблемасымен 
байлаулы» деп айқындайды [3,39]. 
 
Негiзiнде  мәтінтану  "филологиялық  қабылдаулар  жүйесі"  ескерткiштердiң 
шығаруына  байланысты    "қолданбалы  филология"    ретінде  бізде    және  батыста  
анықталды.  Мәтiннiң  шығарулары  үшiн  маңызды  "бастапқы",  "шынайы"  мәтін,    ал 
мәтiннiң басқа тарихи кезеңдерi  онша қызықтырмады, сондықтан мәтіннің сынағышы 
мәтіннің  тарихи  кезеңдерден  мәтіннің  бастапқы  кезеңіне  аттап  асыққан  және  небір 
"қабылдаулар",  механикалық  әдiстер  "табу"  арқылы  бастапқы  мәтiннің,  басқа 
кезеңдерді жалған, қате, зерттеуші үшін ешқандай қызықтырмайтын нәрсе деп қарады.  
Сондықтан  мәтіннің  зерттеуі  жиі  «дұрыстаумен»  ауыстырылып  отырды.  Зерттеу    өте 
жеткіліксіз түрде жүргізілді, ол тек «тазарту» «қателерден», кеш өзгерiстерден.  
 
ХІХ  ғасырдағы  көне  орыс  әдебиетінде  мынадай  тәсіл  негіз  болған:  ең  бірінші 
шығару, сосын зерттеу [3,40]. 
 
Соңғы  жылда  жалпы  тенденцияны  оқып  танып  біле  отыра,  біз  мынадай 
қорытындыға  келеміз:  мәтінтану  дербес  және  күрделі  мәселелерді  шешетін  ұғым 
ретінде  қаралады.    Бұл  мақсаттар  төмендегінше  сипатталады:  мәтінтану  ескерткіштің 
мәтіннің  тарихын  зерттеуді  өзіне  мақсат  етіп  қояды.  Оның  өмір  сүру  сатысы  оның 
авторы  мен  оқырмандардың,  редактордың,  компилятордың  т.с.с.  оның  мәтіні 
өзгергенше  осы уақыт ішінде солардың қолында болады.  
 
Тек  қана  ескерткiш  мәтiнiнiң  тарихын  зерттей  келе,  бастапқы  авторлық 
мәтiнiнiң қалпына келтiруi мүмкін.  
 
Мәтінтану  осы  заманғы  түсінігінің  дамуын  бөлек  ескерткіштін  тарихын 
зерттеуіне  дейін  өсті.  Егер  әдебиет  тарихы  бүкіл  әдебиеттік  зерттеу  процесімен 
шұғылданса, мәтінтану бөлек мәтін ескерткіштердің даму процесін зерттеуі тиіс.   
 
ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ: 
1.  Эйхенбаум Б.М. Задачи текстологии  М. Наука 1971г. 
2. Томашевский Б.В.Писатель и книга. Москва. Искусство-1959; 
3. Лихачев Д.С.Текстология. Краткий очерк, М-Л. Наука 1964г. 
 
 
 

     
 
 
199 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
     СПОРТ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     
 
 
200 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
         
УДК 796/799/(075) 
 
ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ 
 МЕТОДОВ ПРЕДСОРЕВНОВАТЕЛЬНОЙ  
ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ ЛЕГКОАТЛЕТОВ   
 
Б.А. Битлеуов  
Жетысуский государственный университет им. И.Жансугурова 
г.Талдыкорган, ba.bitleuov@gmail.com 
 
В 
статье 
рассматриваются 
вопросы 
повышения 
эффективности 
предсоревновательной психологической подготовки легкоатлетов.  
Бұл  ғылыми  мақалада  жеңіл  атлеттердің  жарыс  алдындағы  психологиялық 
дайындықтың тиімділігін арттыру мәселелері қарастырылған. 
In this article issues on increasing efficiency of prior to competitive psychological training of 
athletes are considered. 

жүктеу/скачать 2,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: