176
и последующих стадий уголовного процесса.
возвращение уголовных дел для дополни-
тельного расследования из главного судебного
разбирательства есть атавизм советского уго-
ловного процесса, который до сих пор исполь-
зуется органами уголовного преследования при
завуалированном содействии судебной системы
для восполнения пробелов в доказательственной
базе. Дополнительное расследование, как пра-
вило, является «вторым шансом» для выигрыша
дела стороной обвинения, но не защиты, по-
скольку в режиме следствия эта сторона весьма
ограничена в своих возможностях и скорее явля-
ется объектом правоприменения, чем его полно-
ценным субъектом. Поэтому полагаем необходи-
мым в целях полноценной, а не декларативной
реализации принципов презумпции невиновно-
сти и равенства сторон в уголовном процессе,
полностью отказаться от этого устаревшего и
скомпрометировавшего себя института. При
этом вполне возможно оставить эту процессу-
альную возможность для стадии предания обви-
няемого суду прокурором, а также в результате
предварительного слушания дела.
Реформа суда присяжных в уголовном про-
цессе. важнейшим направлением правовой ре-
формы в РеспубликеКазахстан является дальней-
шее усиление независимости судебной системы,
объективности и беспристрастности рассмотре-
ния уголовных дел. Для достижения этих целей
полагаем целесообразным продолжить совер-
шенствование института народного представи-
тельства при отправлении правосудия и, в част-
ности, суда с участием присяжных заседателей
в уголовном судопроизводстве. Суд присяжных
в Казахстане показал свою жизнеспособность
и потенциал, продемонстрировал, что страхи и
опасения, имевшие место перед его внедрением,
оказались надуманными и неверными.
Совершенствование судебных стадий уголов-
ного процесса. Необходимо вернуться к клас-
сической системе стадий уголовного процесса
и предусмотреть использование по мере необ-
ходимости всех форм пересмотра судебных ре-
шений в том виде, в котором они исторически
сложились в большинстве развитых государств,
а именно понимать под апелляционным произ-
водством повторное рассмотрение дела в полном
объеме, а к надзорному производству отнести
ревизию ранее принятых по делу судебных ре-
шений только на предмет соблюдения требова-
ний законодательства, без пересмотра вопросов
факта, также в объеме поданных жалоб и про-
тестов только в сторону улучшения положения
осужденного [2].
таким образом, констатируем, что принятие
Концепции проекта УПК РК знаменует собой
очередной этап в череде нескончаемых изме-
нений и дополнений в УПК, внесенных в него
свыше 60 законами. Концепцией проекта УПК
РК поставлена благая цель - «дальнейшее со-
вершенствование уголовного судопроизводства
и обеспечение эффективной судебной защиты
конституционных прав и свобод граждан».
Ряд предлагаемых новаций носит концепту-
альный характер и кардинально меняет, вводит,
а также упраздняет некоторые сложившиеся с
советских времен и существующие по сей день
процессуальные институты [3].
Список литературы
1. Жамиева Р.М. Уголовно-процессуальное законодательство Казахстана: концепция и парадиг-
мы современности // Стратегии уголовного судопроизводства. Материалы международной конфе-
ренции, посвященнойь 160-летней годовщине со дня рождения профессора И.Я. Фойницкого, 11-12
октября 2007 г. (г. Санкт-Петербург).
2. Перспективы развития судебно-правовой реформы в Республике Казахстан. Сборник материа-
лов Центра исследования правовой политикипри поддержке Центра Организации по безопасности
и сотрудничеству в европе(ОБСе). Казахстан, гор. астана, 6 ноября 2009 г.
3. Заключение научно-правовой экспертизы Концепции проекта Уголовно-процессуального ко-
декса Республики Казахстан. Zakon, 22 октября 2012 г.
Бұл мақала Қазақстан Республикасының қолданыстағы қылмыстық іс жүргізу заңнамасын
оны қалыптастыру кезіндегі басшылыққа алынған концептуалдық идеяларды одан әрі дамыту
бағытында жетілдіру процесі және тәжірибеде қолданылуы жайына арналған.
Сонымен бірге мақалада автор қылмыстық іс жүргізу заңының тұрақтылығының қажеттілігіне
деп қойған, мұнымен мемлекет пен қоғам тұрақтылығы айқындалады, құқық пен идеологиялық
негіздерге сүйене отырып, Қазақстанның одан әрі өркендеуіне жол ашылмақ.
Түйін сөздер: Қазақстан Республикасы, құқық пен бостандықты қылмыстық iс жүргiзу кодексi,
сот iсiн жүргiзу, өзгертiлу, қылмыстық процесс, сот жүйесi, әдiлеттiлiк.
177
Трибуна молодого ученого
Данная статья посвящена практике применения и процессу совершенствования действующе-
го уголовно-процессуального законодательства Республики Казахстан в направлении дальнейшего
развития заложенных в момент его создания концептуальных идей. В статье автор также акцен-
тирует внимание на необходимости стабильности уголовно-процессуального законодательства,
которая определяется и в стабильности государства и общества, адекватности правовым и идео-
логическим основам, декларируемый как неизбежный и изначально присущий способ дальнейшего
процветания Казахстана.
Ключевые слова: Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан, права и свободы, су-
допроизводство, судебно-правовое реформирование, уголовный процесс, судебная система, право-
судие.
This article is devoted to the practice and the process of improvement of the current Criminal Procedure
Code of the Republic of Kazakhstan in the direction of further development of pledged at the time of the
creation of conceptual ideas. In the article, the author also focuses on the need for stability of criminal
procedure, which will be determined in the stability of the state and society, and the adequacy of the legal
and ideological foundations, declared as inevitable and are inherent in the way of further prosperity of
Kazakhstan.
Keywords: Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan, the rights and liberties, the judiciary,
judicial reform, criminal process, the judicial system, justice.
Аяулым толеуқызы Қонысбекова,
ҚР Заң шығару институтының қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, қылмыстық – атқару заңнамасы
және сот сараптама бөлімінің ғылыми қызметкері
Қылмыстық іс жүргізу заңнамасының құқықтық мониторингі
конысбекова Аяулым толеуовна,
научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного
законодательства и судебной экспертизы Института законодательства РК
правовой мониторинг уголовно-процессуального законодательства
Konysbekova Ayaulym Toleuovna,
fellow of the criminal, criminal procedure, criminal law enforcement and forensic examination of the
Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan
Legal monitoring of criminal procedure
№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
178
Қазақстан Республикасы Конституциясының
27-бабына сәйкес «Балалық шақ» мемлекет
қорғауында болады.
Қазақстан Республикасы Президентінің
2009 жылғы 24 тамыздағы №858 Жарлығымен
бекітілген 2010 – 2020 жылдарға арналған
Құқықтық саясат тұжырымдамасына сәйкес.
Қылмыстық құқықты дамытудың маңызды
бағыты қылмыстық қуғын-сүргінді қолдану ая-
сын қылмыстық жазалаудан босату жағдайларын,
ең алдымен үлкен қоғамдық қауіпті білдірмейтін
тұлғаларға (кәмелетке толмағандарға, қылмысты
абайсызда жасаған тұлғаларға, жеңілдетуші мән-
жайлар болған кезде - өзге тұлғаларға) қатысты,
кеңейту жолымен кезең-кезеңмен қысқарту
мүмкіндіктерін анықтау болып табылады [1].
Қазақстан
Республикасы
Қылмыстық
кодексінің 97-бабына сәйкес (бұдан әрі – ҚР
ҚК) «Жаңа туған баланы анасы өлтіргенде» төрт
жылға дейін бас бостандығын шектеумен немесе
осы мерзімге бас бостандығынан айырумен жа-
заланады. Қылмыстық жауапкершілік 16 жастан
басталады.
ҚР ҚК 97-бабында көзделген қылмыс
ауырлығы орташа қылмысқа жатады.
Заң шығарушы бұл норманы жеңілдетуші
мән-жайлар бар – артықшылықты қылмыс
құрамына шығарады.
аталған
қылмысты
артықшылықты
құрамға жатқызу негіздері мынаған байланы-
сты. ең алдымен, жүктіліктің (әсіресе қалауы
болмаған) және физиологиялық бала туудың
әйел психикасына аса қолайсыз ықпал ететінін
естен шығармау керек. Жүкті әйелдерде жиі
ипохондриялық идеялар, қызбалылық, мезі
болатын көңіл-күй байқалады. Бала туу әйел
организмі үшін айрықша апат және төңкеріс бо-
лып табылады; бұл ретте ол қатты физикалық
және психикалық күйзелісті бастан кешіреді.
Осы кезеңде бала туған әйел ерекше аурушаң
психикалық-физикалық азап шегеді. Бала туған
Сыздықов Тимур Жағыпарұлы,
ҚР Заң шығару институтының қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу,
қылмыстық-атқару заңнамасы және сот сараптамасы бөлімінің
аға ғылыми қызметкері, заң ғылымдарының магистрі
кәмЕлЕткЕ тОлмАғАНДАРғА ҚАтыСты ҚАзАҚСтАН
РЕСпублИкАСы ҚылмыСтыҚ кОДЕкСіНің
97-бАбыН ҚОлДАНу тәЖіРИбЕСі
әйелдің аталған қылмысты жасау кезіндегі
патологиялық (есі дұрыстықты алып тастамай-
тын) көңіл-күйі оны жеңілдетуші мән-жайларда
жасалған кісі өлтіру ретінде қарауға негіз береді.
Бұған жиі некесіз бала туғаны үшін айналадағы
адамдардан арлану, материалдық қиындықтар
және осы қиындықтармен, баланы тәрбиелеумен
байланысты қорқыныш, ауыр тұрғын үй
жағдайлары, баланың әкесінің қылмысқа ай-
дап салуы, ата-аналарының және туыстарының
қорқынышы және осыған ұқсас қолайсыз фак-
торлар ретінде «жеке» жағдайлар қосылады.
Олар, әрине, жауапкершілікті алып тастамай-
ды, бірақ кінәлінің қауіптілігі аз екендігі туралы
куәландырады [2].
Қазақстандық ғалымдар атап көрсетеді:
әйелдер қылмысының аса зиянды нысаны жаңа
туған баланы анасының өлтіруі болып табыла-
ды. Бұл мәселе екі жағдаймен қиындатылады.
Біріншіден, жаңа туған баланы өлтіру; екіншіден,
өлтіруді жиі кәмелетке толмаған аналардың жа-
сауы [3].
Қаралып отырған қылмысты кісі өлтірудің
қаупі аз түріне жатқызу туралы мәселе даулы
мәселе болды. Бір авторлар бұл мәселені оң шешу
үшін негіздер жоқ деп пайымдаса, басқалары
баланы өлтіруді жеңілдетуші мән-жайларда кісі
өлтірудің дербес құрамына жатқызуды айтты.
анасының жаңа туған баланы өлтіруі әрекет
(тұншықтыру, жарақат салу және т.б.) арқылы,
сондай-ақ әрекетсіз (мысалы, емізбей, көмек
көрсетпей кетіп қалу) жасалуы мүмкін. Заңнан
бұл қылмыстың объективтік жағын орындаудың
үш жағдайы мүмкін болатыны шығады: 1)
кісі өлтіру баланы туу кезінде немесе бала-
ны туғаннан кейін жасалғанда; 2) психикалық
жарақат алатын жағдай қалыптасқанда; 3) есі
дұрыстығын алып тастамайтын психикалық
көңіл-күйдің бұзылуы орын алғанда.
ҚР Жоғарғы Сотының «2007 жылғы 11
мамырдағы «адамның өмірі мен денсаулығына
179
Трибуна молодого ученого
қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы»
нормативтік қаулысында психикалық жарақат
алатын жағдай болып бала туған әйелдің
психикалық көңіл-күйіне кері ықпал ететін елеулі
жағдайлар танылады (мысалы, әкесі баладан бас
тартқанда, туыстары некесіз бала туғаны үшін
кінәлағанда, баланың әкесі немесе әйелдің туы-
стары ана мен бала өмір сүруі үшін материалдық
көмектен бас тартқанда және басқалар.) [4].
Әйелдің баланы туғаннан кейінгі психикалық
бұзылуы, әдетте, оның психикалық қызметіндегі
кері
үрдістермен
сипатталады
(жабығу,
қорқыныш сезімі, маниакалдық көңіл-күй және
басқалар). Әйелдің есі дұрыстығын немесе
есі дұрыс еместігін көрсетілген бұзылулармен
байланысты белгілеу үшін психологиялық-
психиатриялық сараптаманы өткізу қажет.
анасының жаңа туған баланы өлтіруін
кісі өлтірудің басқа түрлерінен шектеу керек.
Қолданыстағы заңнама бойынша бұл мәселенің
дұрыс шешілуі саралау үшін ғана емес, сонымен
қатар жасалған қылмыстың қоғамдық қауіптілігін
бағалау, жазалау шарасын тағайындау, қылмыс
жасауға ықпал ететін жағдайларды жою және
т.б. үшін маңызы бар.
Қылмыс жаңа туған бала өлген сәттен бастап
аяқталған болып танылады.
ҚР ҚК 15-бабы 1-бөлігіне «Қылмыстық
жауапкершілік
басталатын
жас»
сәйкес
қылмыс жасалған уақытта он алты жасқа жет-
кен тұлға қылмыстық жауапкершілікке жата-
ды. Осы баптың 2-бөлігінде қылмыс жасалған
уақытта он төрт жасқа жеткен тұлға қылмыстық
жауапкершілікке жатқызылатын қылмыстар
санамаланған.
ҚК 97-бабының қылмыс субъектісі – арнайы
субъект. арнайы субъект – қылмыс жасаған және
жалпы белгілерден басқа, қызметтік жағдайға,
жынысына, ұлтына және т.б. қатысты қосымша
белгілерді иемденетін тұлға. ҚР ҚК 15-бабы
2-бөлімінде оны жасағаны үшін жауапкершілік
14 жастан басталатын қылмыстар санамаланған.
Осындай қылмыстардың ішінде 14 жасқа жеткен
жеке тұлғаларға кісі өлтіргені үшін қылмыстық
жауапкершілік көзделген, бірақ ҚР ҚК 97-бабы
бойынша жаңа туған баланы өлтірген ананың
қылмыстық жауапкершілігі 16 жасқа жеткенде ба-
сталады. Бұл жаңа туған баланың анасы 14 жаста
өзінің әрекеттерінің (әрекетсіздіктерінің) сипа-
тын ұғынбайтындығымен не оларды басшылыққа
ала алмайтындығымен не 14 жастағы қыз
баланың ана болудың барлық жауапкершілігін
ұғына алмайтындығымен түсіндіріледі. Әлемдік
тәжірибеде соңғы уақытта 14, 15 жастағы жас
қыз балалардың ана болу үрдісі өсуде. Жаңа
туған баланы өлтірумен байланысты 14 жасқа
жетумен қылмыстық жауапкершілікті алып та-
стауда аталған әрекеттің әлеуметтік маңызын
кәмелетке толмаған кісі өлтіруші-ананың
ұғынбайтыны сияқты жағдайлар ескеріледі,
себебі ана болуда олар тиісті эмоциялық, рухани
және интеллектуалдық кемелденуге жеткен жоқ.
Ресейлік зерттеушілер соңғы уақытта аса
тез жыныстық пісіп жетілумен және жыныстық
өмірді ерте бастаумен негізделетін 14, 15, кей-
де 12 жастағы жас қыз балалардың ана болу
үрдісі өсіп келе жатқанын атап көрсетеді. егер
бала туған әйел 14 жасқа жетпеген жағдайда,
қылмыстық жауапкершілік тұрғысынан мәселе
жоқ. Ол қылмыстық жауапкершілікке тартуға
оған қажетті жасқа жетпеу себебінен жатпайды.
Бірақ, өзінің баласын өлтірген ана 14 жастан
үлкен, бірақ 16 жастан кіші болғанда, не істеу
керек? [5]
Сонымен бірге, кәмелетке толмаған, 16
жасқа жетпегендер қылмыс субъектісі бола
алады, ал олардың артықшылық қылмыс үшін
жауапкершілігі алынады [6].
Қылмыс субъектісі бойынша айырмашылығы:
ҚК 97-бабында көзделген қылмыс субъектісі –
16 жасқа жеткен, жаңа туған баланың анасы, ар-
найы субъект, ҚК 96-бабында көзделген қылмыс
субъектісі – 14 жасқа жеткен тұлға. ҚК 96-
бабында көзделген қылмыс субъектісінің жасы
кісі өлтірген субъекттің жасына қарама-қайшы
келетінін ескеру керек.
Қазақстандық сот ісін жүргізу тәжірибесінде
қылмыс жасау кезінде жастары 14-16 құрайтын,
жаңа туған баланы өлтірген, кәмелетке толмаған
аналардың қылмыстық істері қаралмаған. Бірақ
әлемдік тәжірибеде мұндай жағдайлар бар.
Бұл жерде заңнамалық кемістік туындайды,
себебі бұл жағдайда кәмелетке жетпеген тұлға
ересек адамға қарағанда аса қатал жазалауға
ұшырайды. Мысалы, өзінің жаңа туған баласын
өлтірген 14 жастағы әйелді 10 жылдан жиырма
жылға дейін, ал 16 жастағы әйелді төрт жылға
дейін ғана бас бостандығынан айыру қаупі бар.
Бұл жағдайда, біздің ойымызша, осындай
әрекеттерді жасаған кәмелетке толмағандарға,
ересек адамдарға қарағанда аса қатал
жауапкершілік шаралары қолданылмайтыны
туралы
кәмелетке
толмағандарға
жаза
тағайындаудың әділеттілік қағидаты бұзылады.
Қылмыс жасау кезінде жастары 14-16
құрайтын кәмелетке толмағандарға қазақстандық
соттар жазаны тағайындауды қалай қолданатын
болады.
№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
180
пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 24 тамыздағы №858 Жарлығымен
бекітілген «Қазақстан Республикасы 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық
саясат тұжырымдамасы туралы».
2. интернет ресурс http://bibliotekar.ru/ugolovnoe-pravo-3/27.htm
3. Чокина М.в. Некоторые причины и условия, способствующие убийству матерью новорожден-
ного ребенка. Правовое развитие Казахстана за десять лет государственной независимости. - алма-
ты: академия МвД РК, 2001. - С. 255-260.
4. Нормативное постановление верховного Суда Республики Казахстан от 11 мая 2007 года
«О квалификации некоторых преступлений против жизни и здоровья человека».
5. Грубова е.И. Нормы об убийстве матерью новорожденного ребенка // Российский следователь.
– 2008. - №12 – с. 39.
6. Попов а.Н. Убийство матерью новорожденного ребенка (ст.106. – СПб: «Изд-во С.-Петербург.
юрид. ин-та Генеральной прокуратуры РФ», 2001. - С. 26.
Осы мәселенің көкейтестілігі ҚР Қылмыстық кодексінің 97-бабын кәмелетке толмағандарға
қолданудың ерекшелігін зерделеумен негізделген.
Түйін сөздер: қылмыстық жауапкершілік, кәмелетке толмаған аналар, заңнамалық олқылық.
Актуальность данной проблемы обусловлена изучением специфики применения статьи 97 Уго-
ловного кодекса РК к несовершеннолетним.
Ключевые слова: уголовная ответственность, несовершеннолетние матери, законодательный
пробел.
The urgency of this problem is caused by studying of specifics of application of article 97 UK RK to
minors.
Keywords: criminal liability, minor mothers, legislative gap.
тимур Жағыпарұлы Сыздықов,
ҚР Заң шығару институты қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, қылмыстық-атқару заңнамасы және
сот сараптамасы бөлімінің аға ғылыми қызметкері, заң ғылымдарының магистрі
кәмелетке толмағандарға қатысты Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің
97-бабын қолдану тәжірибесі
Сыздыков тимур Жагипарович,
старший научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-
исполнительного законодательства и судебной экспертизы Института законодательства РК, магистр
юридических наук
практика применения статьи 97 уголовного кодекса Республики казахстан в отношении
несовершеннолетних
Syzdykov Timur Zhagiparovich,
Senior staff scientist of the department of criminal, the criminal-processual, criminal – law enforcement
and forensic of legislation research Institute of Republik of Kazakhstan, master of law
Practice of application of article 97 of the Criminal code of the Republic of Kazakhstan
181
The object of a crime defines system of the
Special part of criminal code RK and has great
importance for qualification of a crime and
differentiation of criminal liability.
B.S. Nikiforov, V.K. Glistina, N.I. Korzhanskiy, G.P.
Novoselova's works are devoted to problems of object
of a crime. But, despite works of specified and other
authors, in the theory of criminal law there is no definite
answer on a question that it is necessary to understand
as object of a crime as the conventional theory «object
of a crime – the public relations» in the last decade was
reasonably subjected to criticism because of complexity
of concept «the public relations»
Development of a problem of object of a crime
began in jurisprudence at the end of the XVIII century
as concept «crime structure», having ceased to have
initial, procedural value, got the status of one of the
most important categories of criminal driver's license
It is possible even to tell that deep development
of concept and essence of object of a crime it is
traditional and it is characteristic for Russian pre-
revolutionary, Soviet and nowadays - domestic
criminal law, in difference, for example, from
Anglo-Saxon school of the right.
Representatives of Russian pre-revolutionary
jurisprudence (V.D. Spasovich, A.F. Kistyakovsky,
N.D. Sergeevsky, N.S. Tagantsev, V.M. Hvostov)
gave great attention to development of concept
of object of a crime in spite of the fact that made
formal definition of a crime.
In the middle of the 19th century there was quite
widespread so-called “normativistskaya” theory of
object of the crime, based on formal definition of a crime.
According to this theory a crime an essence violation of
rule of law, therefore, the rule of law also is object of a
crime, i.e. that, on what criminal action encroaches.
In this regard the known Russian pre-revolutionary
lawyer N.S. Tagantsev considered that object of a
crime always is the legal norm in its real life.
Infliction of harm to the owner of the real right, -
was written by N.S. Tagantsev, - makes only means,
instead of essence of a crime. It plays in criminal law
a minor role as the essence of a crime is made by the
determination of will expressed by this way to break
requirements of the state about inviolability of a legal
order and therefore the state, as the guardian of rule
of law suffers from a crime. Proceeding from it, N.S.
Tagantsev drew a conclusion that, recognizing as
object of a crime the real benefits and interests, we are
able not explain the legal nature of those acts at which
destruction of any benefit isn't considered illegal
Authors of the legal encyclopedia of the beginning
of the 20th century eyelid defining object of a crime,
noted: «object or, a subject on which the crime goes,
are these or those vital benefits; that when any vital
benefit is broken – and there is a crime. But such
definition of object of a crime would be incomplete
… That there was a crime, it is necessary not only to
harm this or that benefit; it is necessary still that this
benefit was protected by the criminal law. Thus, as
object or a subject of a crime are called: а) this or that
vital interest; and) rule of law which protects it»
Besides normativistsky in the 19th century there
was also a theory of the subjective right as object of a
crime. V.D. Spasovich, the author of the textbook first
in Russia on criminal law adhered this theory. He wrote
that «the crime is illegal infringement of someone's right
which is so essential that the state, including this right
one of necessary conditions of a hostel, at insufficiency
of other means guarding, protects its inviolability with
punishment». In this regard Spasovich noted: the person
suffering from a crime, is called technically as a subject
or object of a crime. The right can belong as persons
individual, physical, and to persons collective, legal …»
[5]. Thus, according to its theory a subject and object of a
crime is the individual, a family, estate, the state etc. To the
similar point of view adhered P.D. Kalmykov, D.A. Dril.
"Double" definitions of object of the right also
sounded. In particular, definition of N. Neklyudovs
is interesting: «Object of a crime are: first, the
general law for the right is broken by a crime as that,
is broken by it the general will stated in the law, and
the private law as the right is broken directly and
quantitatively and qualitatively only to a certain
extent, in known limits is indifferently harmed even
to the state, and, secondly; all right, all society, all
state only are indifferently mentioned by a crime»
In the Soviet criminal science actually there was
Karazhanov Malik Dulatovich,
doctoral candidate of the Kazakhstan-American
free university Ust Kamenogorsk, East Kazakhstan area,
the Republic of Kazakhstan
TO THE QUESTION OF OBJECT OF CRIMES AGAINST
ECOLOGICAL SAFETY
Трибуна молодого ученого
№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
182
no discussion in definition of object of the right.
Authors generally criticized pre-revolutionary
theories, and also a foreign criminal science whereas
all, actually, met in uniform definition of object of
a crime as the public relations (B.S. Nikiforov [7],
V.N. Kudryavtsev, N.I. Korzhansky [8], etc.).
Discussion was developed in connection with a
question of definition of direct object of a crime.
In the Soviet legal literature at the characteristic of
direct object of a crime quite often recognize that them
can be and not the public relations, and those physical
things on which concrete direct criminal influence is had.
Some authors, recognizing as the general object
the public relations, considered that as direct object
of a crime the public relations, and these or those
state or public interests, or material expression of
the corresponding public relations, property in sense
of set of things, things, materials or people act not.
Reasonings on concept public the relations were
one more debatable question in the Soviet criminal
science; reasonings on structure of the public
relations (structure of object of a crime).
B.S. Nikiforov who was in details investigating
the maintenance of the public relations, noted that
they represent activity of his participants or certain
position of people on the relation to each other, or that
and another at the same time [9]. N.I. Korzhansky
concludes that the basis, a kernel of the public relations
are made by social communication which is shown
in the form of social possibility or a prohibition of a
certain social behavior and which always includes the
estimated moment and has standard character.
As a result of researches of A.V. Drozdova from the
middle of the 60th years received the widest circulation
the concept of threenominal structure of the public
relation. Analyzing the internal nature of the mechanism
of development of social communications as forms
of the public relations, he came to a conclusion that
structural elements of the last are: 1) carriers (subjects)
of the relation; 2) a subject concerning which there
are relations; 3) socially significant activity (social
communication) as maintenance of the relations
[10]. This thesis becomes not only conventional in
theories of the Soviet right, but also long time base for
development of a science of criminal law.
E.I. Kayrzhanov allocated to name the object of
a crime interests and presented to replace a word the
public relations.
V.N. Vinokurov made an attempt to establish that is
object of a crime. For this purpose it considers concept
«object of a crime», allocating its various aspects. First,
in valuable aspect it is considered as object of criminal
legal protection (all public relations). Secondly, in legal
(formal) aspect the object of a crime is considered as
an element of structure of a crime when the legislator
represents in a disposition of article of the Special part
of UK RK structure of the public relations by means
of the description of signs of all elements of structure
of a crime, limits the sphere of the public relations,
recognizing as object as a structure element only legal
relationship. Thirdly, in subject aspect where object
of a crime are certain benefits in system of the public
relations which are shown as a part of the reality having
material or non-material forms, borders, conditions.
Considering category object as an element of
structure of a crime, the author leaves on a problem
of a subject of criminal and legal regulation and
reasonably comes to a conclusion that as an element
of structure of a crime it is necessary to recognize
as object of a crime the criminal legal relationship
arising from coming into force of the criminal rule of
law, establishing a ban of a certain type of behavior.
Research of aspects of object of a crime in subject
aspect. For this purpose V. N. Vinokurov gives
classification of objects of crimes by "horizontal" which
is based on categories "general", "general", "special"
and "individual", the concrete individual subjects
characterizing signs which are acting as "separate". It
allowed V. N. Vinokurov to come to a conclusion that
"general" corresponds to category the general object of
a crime (object of criminal legal protection).
Compound (standard) object as the basis of
division of the Special part on sections is "general".
Patrimonial object of a crime, on the basis of which
crime are broken into chapters, acts as "special".
The specific object (a structure element) as legal
relationship in a certain sphere of the activity, got the
fixing in a disposition of norms of criminal driver's
license, acts – "individual". The direct object of a
crime as "separate" is a concrete phenomenon of the
outside world and it is shown in the form of crime
consequences as the victim or a subject of the outside
world. Separate corresponds with the general, special
and individual as a part and whole, as formed the
basis of an identification of subjects of the outside
world and the person with direct object of a crime.
Proceeding from it, we holding the opinion of
V.N. Vinokurov, E.I. Kayrzhanov wanted to allocate
separately that specific object of crimes encroaching
on ecological safety – is ecological safety as legal
relationship as proceeding from V.N. Vinokurov's
opinion it is a certain sphere of activity of the person.
As a result of analyzed act any of three direct objects
can suffer: а) stability of environment; б) natural and
resource potential; в) constitutionally guaranteed right
of each citizen to favorable environment. In a science
of criminal law the opinion is expressed that object
of this crime is «standardly certain order of works at
design, placement, construction, commissioning and
operation industrial, agricultural, scientific and other
enterprises, constructions, etc.».
Different designing of objects, their placement,
construction and commissioning assume strict
observance of the rules providing ecological safety.
The disposition of this norm is blanket therefore at
qualification of act according to Art. 277 of criminal
code RK it is necessary to specify in the indictment
and a sentence, which rules are broken and they are
183
provided by what statutory act. Examination or
consultation of the expert is in certain cases necessary.
Design includes activities for development of project
documentation and the feasibility study on object created,
reconstructed or subjected to major maintenance.
Placement of object assumes activities for
its spatial arrangement on the district. It should
answer the state town-planning standards and rules,
requirements of zoning of territories, providing
favorable conditions for population accommodation.
As construction understand activities for object
creation, and also for its reconstruction and major
maintenance.
Object input in operation represents the procedure
settled by regulations on delivery – acceptance of
ready object.
Operation of object consists in its use according
to direct appointment
The general ecological requirements to economic
and other activity and ecological requirements for
types of economic and other activity contain in
chapters 29 and 30 of the Ecological code of RK
Literature
1. Agildin V.V. A new view on the doctrine about object of a crime in the theory of criminal law //
Criminological magazine: Criticism and bibliography. 1 (15) 2011. Page 95-99.
2. Novovselov G. P. The doctrine about object of a crime. Methodological aspects. – M: Norm. – 2001. – Page 1.
3. Tagantsev N. S. Course of Russian criminal law. Part the General. Book 1. The doctrine about a crime.
SPb, 1874, Page 175.
4. Tails of Century of M. The general theory is right. Elementary sketch. M, 1914, Page 138.
5. Spasovich V.D. Textbook of criminal law. Part the general. – SPb.: 1886. – Page 49.
6. Neklyudov N. A. The management to the Special part of Russian criminal law. – SPb.: 1887. – Page 400.
7. Nikiforov B. S. Object of a crime on the Soviet criminal law. - M: Gosyurizdat, 1960. Page-28.
8. Korzhansky N.I.Objekt and criminal legal protection subject. - M: 1980. – page 26.
9. Nikiforov B. S. Criminal legal protection of personal property in the USSR. M.:1954. - Page 24.
10. Drozdov A.V. The person and the public relations – L.:1966. – Page 23-30.
Бұл мақалада экологиялық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың объектісін анықтаудың
теориялық мәселелері қаралады. Автор қылмыс объектісіне қатысты ғылыми түсініктемелерге
салыстырмалы талдау жасаған, сондай-ақ экологиялық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың сара-
лау сұрақтарына жеке тоқталған. Экологиялық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың объектісінің
негізгі категорияларына анықтама беру мүмкіндігі жасалған.
Түйін сөздер: экологиялық қауіпсіздік, қылмыстардың объектісі.
В данной статье рассматриваются теоретические проблемы определения объекта преступле-
ний против экологической безопасности. Автором был проведен сравнительный анализ доктриналь-
ных толкований объекта преступления, а также выделены проблемы квалификации преступлений
против экологической безопасности. Была предпринята попытка дать определение основным ка-
тегориям объекта преступлений против экологической безопасности.
Ключевые слова: экологическая безопасность, объект преступлений.
This article discusses the theoretical problems of the definition of crimes object against environmental
safety. The author made a comparative analysis of the doctrinal interpretations of the object of the crime,
and highlighted the problem definition of crimes against environmental safety. An attempt was made to
define the major categories of crime objects against the environmental safety.
Keywords: ecological safety, object of crimes.
мәлік Дулатұлы Қаражанов,
Қазақ-американдық еркін университетінің 3 курс PhD докторанты, Семей қ., шығыс Қазақстан облысы
Экологиялық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың объектісі туралы мәселелер
каражанов малик Дулатович,
докторант PhD 3-го курса Казахстанско-американского свободного университета г. Семей,
восточно-Казахстанская область
к вопросу об объекте преступлений против экологической безопасности
Karazhanov Malik Dulatovich,
doctoral candidate of the Kazakhstan-American free university Ust Kamenogorsk, East Kazakhstan area, RK
To the question of object of crimes against ecological safety
Трибуна молодого ученого
№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
184
впервые система уголовной ответственности
для несовершеннолетних была разработана и
применена в странах Северной америки, Запад-
ной европы в 1800-1900 годах.
Первым видом уголовной ответственности
для несовершеннолетних был контроль государ-
ства за несовершеннолетним, совершившим пре-
ступление, изоляция его от общества на опреде-
лённый срок. Эта была первая мера пресечения,
в которой проявлялись признаки ареста, но пока
эта мера не называлась арестом. в специальном
учреждении несовершеннолетний учился, полу-
чал профессию, участвовал в различных воспи-
тательных программах.
Этот вид уголовной отвественности был ши-
роко распространен по всему миру и в течение
многих лет был единственной мерой по предот-
вращению детской преступности. Это явилось
причиной появления различных, специальных
воспитательных учреждений. Но, вместе с тем,
данная мера уголовной ответственности подвер-
галась критике. Считалось, что поместив труд-
ных детей на определённый срок в специальное
учреждение, невозможно перевоспитать, дать
образование, а изоляция их от общества приве-
дёт к тому, что несовершеннолетние дети станут
«изгоями общества», а учреждение, призванное
их воспитывать, станет «настоящей школой для
подготовки преступников». Данная мысль кри-
тиков опиралась на исследованиях, которые под-
тверждали, что в Сша после освобождения 90%
детей в течение 5 последующих лет повторно со-
вершались преступления [1].
Исходя из вышеизложенного, недостатки уго-
ловной ответственности несовершеннолетних
заключались в следующем:
- независимо от степени опасности деяния
для общества, несовершеннолетние изолирова-
лись на одинаковые сроки;
- несмотря на необходимость изоляции на
более длительный срок, он напрямую увязывал-
ся с воспитательным сроком и получением об-
разования. Освобождение из изоляции в связи с
окончанием воспитательного срока и получения
образования являлось чисто «субъективным»
подходом;
- на самом деле какого-либо отличия от тюрь-
мы для несовершеннолетних не было.
На основании вышесказанного можно сде-
лать следующий вывод: если основываться на
свойства социальной защиты детей, совершив-
ших преступление, то их воспитание и образо-
вание как-бы не является уголовным наказани-
ем, а изоляция их от общества и ограничение их
свободы действительно является одним из типов
наказания. С другой стороны, режим спецучреж-
дения отличается от тюремного режима своей
«заботливой, щадящей» формой. только по это-
му признаку эта мера уголовной ответственно-
сти не называлась ограничением свободы.
Данная начальная мера уголовной ответствен-
ности для несовершеннолетних не дала резуль-
татов, и, как следствие, дала обществу не воспи-
танных молодых людей, а новых преступников.
так как «социальная защита» не дала должно-
го результата при воспитании несовершеннолет-
них преступников, то многие страны посчитали
необходимым использовать «заключение под
стражу» в прямом смысле, и стали ужесточать
режим, содержать в военизированном строгом
режиме, что стало эффективным механизмом
воспитания детей и профилактики уголовных
преступлений. Но и данный вид ответственно-
сти просуществовал недолго. Дети, воспитан-
ные в строгом режиме, ещё больше удалились от
общества, и эта мера наказания оказала больше
негативного, чем позитивного влияния. Изоли-
рованность от общества привела к тому, что они
были настроены против него и это приводило к
повторным преступлениям. Данная мера ответ-
ственности не нашла свое распространение.
анализ ошибок и успехов вышеуказанных об-
разцов наказания показал о несформированности
у несовершеннолетних способностей контроля
своих действий, о неосознании вреда совершае-
мого ими поступка для общества, что связано с
несформированностью их мышления. Основыва-
ясь на данный вывод и причины совершения пре-
Дашбилэг Бадам,
докторант Монгольского государственного
университета (г. Улан-Батор)
АктуАлЬНыЕ вОпРОСы угОлОвНОй ОтвЕтСтвЕННОСтИ
НЕСОвЕРшЕННОлЕтНИх в мОНгОлИИ
185
Трибуна молодого ученого
ступления, появилась необходимость поиска ме-
ханизма профилактики уголовных преступлений.
Содержание данной уголовной ответственности
состоит не в изоляции от общества, а, наоборот,
в воспитании внутри общества. Конечная задача
направлена на предоставление детям возможно-
сти исправления допущенных ошибок, на недо-
пущение мысли об изолированности от общества,
оказание помощи в возврате в общество.
Другими словами, путём критики совершен-
ного проступка, а не самого ребёнка, повлиять
на его сознание, и сформировать у него мысль
о недопущении в дальнейшем таких проступков,
что является на настоящий момент в границах
уголовного права мировой общественности ста-
бильной теорией и концепцией развития.
Сегодня в отношении несовершеннолетних,
совершивших преступление, применяются два
метода: 1. Наказание, 2. Реабилитация. Реабили-
тацию поддерживают многие страны и исполь-
зуют в судебной практике. Метод реабилитации
- это механизм, который используется при воста-
новлении отношений, нарушенных до момента
совершения преступлений, при направлении на
правильный путь, для примирения преступника
и пострадавшего, совершения различных дей-
ствий для пострадавшего и способов работы с
преступником без наказательных процедур.
Хотя в Конвенции ООН о правах ребенка от-
мечается, что дети за совершенные деяния обя-
заны нести наказание, но содержание уголовной
ответственности должно уважительно относить-
ся к законным правам детей, соответствовать со-
вершенным деяниям, оказывать воспитательное
влияние, помогать возвращению в общество.
тенденции уголовной ответственности для
несовершеннолетних лиц, совершивших престу-
пление:
- прекращение уголовных дел детей, совер-
шивших преступление, на досудебном этапе, не
доведение таких дел до суда;
- в случае необходимости вынесение судом
решения, рассмотрение дела специализирован-
ным судом;
- при вынесении решения не применять уго-
ловное наказание или применять прочие виды
наказания, не прибегая к лишению свободы;
- отказаться от применения наказания в виде
лишения свободы, но в случае необходимости
назначать минимальный срок.
Политика уголовного наказания несовершен-
нолетних в Монголии.
За период с 1926 по 2002 годы Монголия при-
меняла 7 уголовных кодексов. если не брать во
внимание такие традиционные указания как: не-
применение смертной казни, отложение выполне-
ния решения наказания о лишении свободы, при-
менение обязательных воспитательных мер, то
можно сделать вывод, что в уголовных кодексах
этого периода особая государственная политика в
отношении несовершеннолетних отсутствовала.
Можно сказать, что в нашей стране отношение
к несовершеннолетним, совершившим престу-
пления, не соответствует мировой тенденции, так
как у нас приоритетом является осуждение, в том
числе и ограничение свободы. Из статистики [2].
Год
Осужденные
судом детей
Из них взяты
под стражу
Прочие типы
осуждения
(наказания) кроме
лишения свободы
Принудительные
воспитательные
мероприятия
2004
1121
842
175
104
2005
1195
1113
54
69
2006
727
690
25
0
2007
963
884
62
17
2008
547
526
21
76
2009
386
215
5
Статистика показывает, что больше 80% не-
совершеннолетних детей приговорены к раз-
личным срокам лишения свободы, из которых
30-40% - непосредственно лишения свободы и
около 0,7% - к воспитательным мерам, как и со-
вершеннолетних преступников. Применение к
несовершеннолетним, совершившим преступ-
ное деяние, уголовных наказаний в виде лише-
ния свободы, ограничение в правах, изолирова-
ние от общества, показывает, что Монголия идёт
«по другому пути развития уголовного права».
Рассмотрим актуальные вопросы уголовного
наказания несовершеннолетних, совершивших
преступное деяние.
Задача уголовного наказания несовершенно-
летних состоит в воспитании детей, совершив-
ших преступное деяние, в профилактике пре-
ступлений и, в соответствии нормам, вынесение
№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
186
судом осуждения совершенного неправомочного
действия, и применение принудительных мер. в
случае осуждения, согласно УК, то это выража-
ется ограничением прав (личных, имуществен-
ных). Отсюда видно, что содержание уголовной
ответственности, применяемой в отношении
несовершеннолетнего, выражается в оценке, за-
ключении судом совершённого деяния несове-
шеннолетнего и вынесении соответствующего
наказания.
в Конвенции ООН о правах ребенка отмечает-
ся, что так как у детей ограничены способности
осознания последствий своих действий, то необ-
ходимо при вынесении наказания обращать вни-
мание на возможности перевоспитания. К при-
меру, в случае совершения несовершеннолетним
тяжких преступлений с применением силы про-
тив других или повторных тяжких уголовных пре-
ступлений, то наказывать его лишением свободы
нельзя. Рекомендуют больше использовать ме-
тоды перевоспитания детей-правонарушителей.
Декларируется, что в случае повторного совер-
шения преступления несовершеннолетним не-
обходимо постепенно ужесточать вынесенное
ранее наказание, в особых случаях применять
крайнюю форму наказания (лишение свободы).
в остальных случаях суд должен использовать
воспитательные типы и альтернативные типы
наказания [3].
При рассмотрении уголовных законов других
стран можно отметить, что если приговоры, вы-
носимые на основании указания закона несовер-
шеннолетним, имеют смягчённые условия, то у
нас таких условий почти не наблюдается.
типы уголовной ответственности несовер-
шеннолетних и проблемы при их выборе
1. Об уголовном наказании
штраф:
в судебной практике этот вид наказания при-
меняется в определенной степени, и он занимает
в среднем около 20% среди других наказаний,
кроме лишения свободы [4]. Законом предусмо-
трен штраф в размере от пяти до пятисоткратного
увеличения минимальной заработной платы, или
540.000-54.000.000 тугриков. если правитель-
ство увеличит минимальный размер заработной
платы, то это сумма увеличивается соответствен-
но. По закону увеличение минимального разме-
ра заработной платы находится в компетенции
вГХ, но Правительство своим постановлением
увеличивает минимальный размер заработной
платы, что, соответственно, ведет к увеличению
размера штрафа. Другими словами, Правитель-
ство вносит поправки в закон. выплата крупного
штрафа несовершеннолетним почти невозможна,
так как у них нет финансовых возможностей. Ис-
следования показывают, что 80% несовершенно-
летних, совершающих преступления, обучаются
в школе, оставили учебу или беспризорные [5].
Поэтому встает вопрос: насколько обоснована
эта мера наказания к несовершеннолетним пре-
ступникам, так как штраф выплачивается семьей
и получается, что наказана семья.
в данном случае никоим образом не отри-
цается влияние штрафа. На настоящий момент
растет оценка труда, осознание стоимости денег,
что создает возможности формирования эконо-
мического сознания, а, с другой стороны, появ-
ляется рычаг, который способствует повышению
контроля за детьми со стороны родителей, по-
печителей и выполнения обязанностей. Иссле-
дователи поддерживают этот тип наказания, но
считают необходимым установить оптимальный
размер штрафа, основываясь на возможности вы-
платы штрафа несовершеннолетним, на условия
жизни, наличие собственности, самостоятель-
ного дохода. Думается, что следует учесть про-
граммы иностранных стран, предоставляющих
возможность трудиться для дальнейшей выпла-
ты штрафа.
Принудительные работы
Данный вид наказания предусматривает вос-
питание несовершеннолетних трудом, дает воз-
можность учиться у ровесников и совершен-
нолетних, совместно трудиться. Он широко
применяется в судебной практике европы, Се-
верной америки, австралии, Новой Зеландии,
африки, Юго-восточной азии [6]. Статистика
показывает, что с 2002 года, с момента утверж-
дения в новом уголовном законе данной меры
уголовного наказания, этот вид применяется в
ограниченном объеме, что связано с отсутствием
работ для несовершеннолетних, исследований,
а также несовершенным правовым регулирова-
нием. К примеру: по всей Монголии количество
приговоренных к этому виду наказания на 2005
год - 34, 2006 год - 20, 2007 год - 18, 2008 год
- 15, 2009 год - 3. Из них: в районе Хан Уул в
2006 году этот вид наказания был применен к 2,
в 2007 году тоже к 2, в районе Чингэлтэй в 2005
году к 3, в 2006 году ни к одному [7].
Существуют некоторые противоречия в зако-
не, решение проблем которых необходимо уза-
конить:
1. в УК нет каких-либо ограничений в отно-
шении несовершеннолетних и в случае злостно-
го уклонения есть наказание в виде замены его
заключением под стражу. есть сомнения, что в
187
Трибуна молодого ученого
случае злостного уклонения 14-15-летними не-
совершеннолетними, приговоренными к дан-
ному виду наказания, этот вид наказания будет
заменен содержанием под стражей. так как в
части 50.3 УК отмечается «в случае злостного
уклонения от принудительных работ ... заменить
содержанием под стражей», а в части 51.3. УК
указано о неприменении к лицам, не достигшим
16 лет, наказания в виде заключения под стражу.
Отсюда и противоречие в этом вопросе.
2. Относительно срока:
во многих странах мира общий срок продол-
жительности принудительных работ для несо-
вершеннолетних составляет 50-300 часов в ме-
сяц в среднем 20-40 часов [6]. Это соответствует
физическому и умственному развитию детей, и
возможности исполнения работ во внеурочное
время. Считаем, что сокращение срока, указание
в постановлении суда срока исполнения прину-
дительных работ будет иметь особое значение.
3. Хотя наказание имеет признаки осуждения,
необходимо обязательно соблюдать правовые
постановления, связанные с занятием трудом,
закон о защите прав детей, указания и директивы
международных договоров и конвенций. Закон
не только запрещает заниматься трудом, кото-
рый негативно отражается на умственном и фи-
зическом развитии детей, но также есть список
запрещенных работ. Поэтому считаем, что при
назначении принудительных работ несовершен-
нолетним нужно учитывать их особенности: воз-
раст, физическое развитие, а особенно учитывать
возможность выполнения работы во внеурочное
время. Например: 14-15-летним подросткам в
день 2 часа, старше 16 лет - 3 часа.
Было бы оптимальным перенять практику за-
рубежных стран по вопросам контроля за при-
нудительными работами несовершеннолетних,
гда данную функцию осуществляют доверенные
представители государственных органов и него-
сударственных организаций.
Содержание под стражей:
Этот вид наказания применяется ограничен-
но, но из судебной практики наблюдается, что
содержание под стражей применяют чаще, чем
прочие виды наказания. К примеру: по всей стра-
не в 2005 году были наказаны 55, в 2006 году 39,
в 2007 году 38, в 2001 году 21, в 2009 году 26
детей.
Заключение под стражу детей, не достигших
16 лет, не применяется. Но различные санкции
УК не облегчают, а, наоборот, более строги.
Например: 15-летний ребенок, совершивший
преступление, предусмотренное статьей 145.2
(кража). Санкция этой статьи предусматривает
штраф в размере от 51 до 250-кратного увели-
чения минимальной заработной платы, либо со-
держание под стражей сроком от 3 до 6 месяцев,
либо лишение свободы сроком от 2 до 5 лет.
если подсудимый не компенсировал ущерб,
не имеет дохода, неплатежеспособный, то суд не
может применить эту санкцию - содержать под
стражей 15-летнего подростка. Поэтому при-
меняется наказание в виде лишения свободы
сроком от 2 до 5 лет. вышеуказанная ситуация
отрицает возможность отложить или отсрочить
исполнение наказания при повторном соверше-
нии преступления.
Содержание под стражей и отбывание в ко-
лонии обычного режима, предусмотренные
Достарыңызбен бөлісу: |