Диссертацияларыныњ негізгі ѓылыми нєтижелерін жариялауѓа арналѓан басылымдар тізіліміне енгізілген Ќр бѓм бѓсбк 19. 03. 2009 ж

№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
188
применяют для воспитания общественный труд 
или  другие  формы  наказания.  только  в  случае 
посягательства с примением силы карается нака-
занием в виде лишения свободы. в нашей стра-
не наоборот, более 60% подсудимых выносится 
этот приговор. Например, девочка, укравшая мо-
бильный телефон, получила 5 лет заключения. 
2.  Заключение  безпризорников  в  исправи-
тельное  учреждение  -  это  часто  применяемая 
форма  наказания  [3].  Исследования  2008  года 
показали,  что  более  40%  несовершеннолетних, 
отбывающих наказание, это сироты и безнадзор-
ные дети. 
3. так как компенсация нанесенного ущерба 
является одним из главных критериев наказания, 
то она очень болезненно сказывается на детях из 
бедных семей и становится условием попадания 
в исправительное учреждение. 
4. Можно сказать, что досрочное освобожде-
ние для них не применяется. Они не имеют воз-
можность компенсировать ущерб путем занятия 
трудом в заключении, что связано с указанием в 
Законе об исполнении судебных решений о при-
влечении их не к труду, а к получению образо-
вания.  Можно  утверждать,  что  таким  образом 
несовершеннолетние  отбывают  назначенный 
судом срок до конца, а по достижении совершен-
нолетия их переводят в исправительные учреж-
дения для совершеннолетних, что само собой не 
может позитивно отразиться на их воспитании и 
готовит «профессиональных преступников».
О проблемах уголовной ответственности без 
применения наказания
- Отсрочка исполнения судебного решения о 
лишении  свободы:  Из  исследований,  проведен-
ных среди несовершеннолетних в исправитель-
ных  учреждениях,  видно,  что  данная  практика 
применяется  широко,  но  должного  влияния  не 
оказывает. 60-70% несовершеннолетних, содер-
жащихся  в  тюрьме,  отбывают  наказание  за  по-
вторное преступление, и к большинству из них 
применялась отсрочка. 
Нужно отметить, что хотя указание УК об от-
срочке наказания не имеет слабых сторон, но пра-
вовое регулирование, связанное с надзором и его 
исполнением,  имеет  изьяны.  Хотя  полицейское 
учреждение и осуществляет основной надзор, но 
их  деятельность  ограничена  действиями  профи-
лактического характера, что не приводит к каким-
либо результатам. а у них есть много нерешенных 
проблем.  Например:  экономическая  поддержка, 
семья, быт, рабочее место, возможность продол-
жения  учебы  и  т.д.  Полицейскому  учреждению 
сложно решить эти проблемы самостоятельно. 
Хотя  в  судебном  решении  отмечено,  что  за 
воспитание  детей  несут  ответственность  роди-
тели,  попечители,  но  в  результате  отсутствия 
механизма контроля за выполнением ими своих 
обязанностей  создаются  условия  для  соверше-
ния ими повторного преступления.
в иностранных государствах в отношении де-
тей, получивших отсрочку, ведется строгий над-
зор, урегулированный законом. Для того, чтобы 
ими не было совершено повторное преступление, 
государственные структуры и представители не-
правительственных  организаций  занимаются 
поддержкой  и  решением  экономических  про-
блем, полицейское учреждение – профилактикой 
преступлений,  учителя,  воспитатели,  родители, 
попечители выполняют свои функции, в резуль-
тате чего дети не имеют возможности быть вне 
надзора  [8].  Исследованиями  установлено,  что 
привлечение детей к различным мероприятиям в 
процессе надзора за ними становится профилак-
тикой  преступлений  и  имеет  важное  значение. 
Узаконивание  данного  опыта  приведет  к  повы-
шению  влияния  уголовной  ответственности,  и 
это является одной из насущным проблем. 
- Принудительные мероприятия воспитатель-
ного свойства. 
Данное мероприятие направлено на отказ от 
применения наказания к несовершеннолетнему, 
совершившему преступление, оказания ему до-
верия, предоставления его родителям возможно-
сти воспитания без изолирования его от семьи, 
общества  и  имеет  важное  значение.  К  сожале-
нию, данные меры не используются в судебной 
практике,  что  связано  с  отсутствием  правового 
регулирования исполнения судебного решения и 
с неясностью субъекта, отвечающего за контроль. 
Например: в части 69.2 УК указано, что в слу-
чае если лицо, к которому применяется данная 
мера, не выполняет задания, указанные в судеб-
ном решении, не перевоспитался, то суд заменит 
наказание  и  направит  данное  лицо  в  специаль-
ное учреждение для несовершеннолетних. Но на 
практике  данное  учреждение  не  существует,  и 
неясно, кто должен обращаться в данное учреж-
дение.  Иными  словами,  данная  воспитательная 
мера не имеет правового урегулирования на на-
стоящее время. а в Законе об исполнении судеб-
ных решений отсутствуют указания.
Сегодня  назрела  необходимость  «оживить» 
вышеупомянутые  указания,  имеющие  важное 
значение  для  несовершеннолетних  лиц,  изме-
нить и согласовать между собой процессуальные 
законы, связанные с рассмотрением дел, привле-
чением к ответственности. Данная мера отвечает 

189
Трибуна молодого ученого
не только законным правам несовершеннолетних преступников, но также приведет законы в соот-
ветствие международным тенденциям.
Список литературы
1. Документы ООН о несовершеннолетних. UNICEF УБ. 2003. 
2. Статистические документы верховного суда. 2004-2008 гг.
3. Проблемы нарушения закона детьми в Монголии. УБ. 2002.
4. Статистические данные верховного суда за 2008 год.
5. Дети и закон (руководство для юристов). ЮНИСеФ. УБ. 2008.
6. Community sanctions and measures in Europe and North America. 2002.
7. Статистические данные верховного суда, районных судов Хан-уул, Чингэлтэй за 2005-2007 
годы.
8. Ребенок и закон / Пособие для юристов/. ЮНИСеФ. УБ. 2008 год.
Мақала  авторы  кәмелетке  толмағандарға  қатысты  қылмыстық  саясаттың  негізгі 
бағыттарын  қарастырады,  сонымен  бірге  Моңғолияда  кәмелетке  толмағандардың  қылмыстық 
жауапкершілігінің проблемалық мәселері туралы айтылған.
Түйін сөздер: қылмыстық саясат, кәмелетке толмағандар, қылмыстық жауапкершік.
Автор  статьи  раскрывает  основные  направления  уголовной  политики  в  отношении  несовер-
шеннолетних, говорит о проблемных вопросах уголовной ответственности несовершеннолетних в 
Монголии.
Ключевые слова: уголовная политика, несовершеннолетние, уголовная ответственность.
The author of the article reveals the main areas of criminal policy against minors, says about problematic 
issues concerning criminal responsibility of minors in Mongolia.
Keywords: criminal policy, minors, juvenile or criminal responsibility.
Дашбилэг бадам,
Моңғол мемлекеттік университетінің докторанты (Улан-Батор қ.)
моңғолияда кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігінің өзекті мәселелері
Дашбилэг бадам,
докторант Монгольского государственного университета (г. Улан-Батор)
Актуальные вопросы уголовной ответственности несовершеннолетних в монголии
Dashbileg Badam,
doctoral candidate of the Mongolian state university (Ulan-Bator s.)
Topical issues of criminal liability of minors in Mongolia

№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
190
 адам құқықтары мен бостандықтары әркімге 
тумысынан жазылған олар абсолютті деп таныла-
ды, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге 
де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен 
қолданылуы осыған қарай анықталады. Бұл қағида 
Қазақстан  Республикасының  Конституциясының 
12-бабының  2-тармағында  тура  көрсетілген. 
Сондай-ақ  Республика  Конституциясында  адам-
ның  жеке  басына,  өміріне,  қадір  қасиетіне  қол 
сұғылмауына кепілдіктер берілген [1]. 
Кәмелетке 
толмағандарды 
саудаға 
салу 
қылмыстылықпен  күрес  -  қылмыс  пен  қылмыс-
тылықты  туындататын  себептер  мен  жағдайларға, 
қылмыс жасаған тұлғаларға ықпал ету.
Қылмыстылықпен күрес мынандай үш негізгі 
бағытты құрайды: 
-   күрестің жалпы ұйымдастырылуы;
-   қылмыстылықтың алдын алу;
-   құқық қорғау қызметі.
алғашқы  кәмелетке  толмағандарды  саудаға 
салу  қылмыстылықпен  күрестің  жалпы 
ұйымдастырылуы  төмендегідей  бағыттарды 
түзеді:
-  қылмыстылықтың  көріністерін  тіркеуге, 
осы  көріністерді  зерттеуге,  олардың  себептері 
мен детерминациясын, бұған дейінгі жүргізілген 
қылмыстылықпен күрестің нәтижелерін зерттеу-
ге және сәйкес мәліметтерді талдауға байланы-
сты ақпараттық-талдау қызметі;
-  криминологиялық  болжау  (криминогендік 
құбылыстардың  болашақтағы  жәй-күйі  туралы 
негізді тұжырымдар);
-  қылмыстылықпен  күрес  жүргізудің  стра-
тегиясын,  яғни  мақсатқа  жетудің  тәсілін,  күрес 
жүргізу өнерін, анықтау.
Оны  мемлекет  криминогендік  жағдайды, 
мамандардың ұсынысын, криминогендік болжау 
нәтижелерін салмақтай келе анықтайды.
в) қылмыстылықпен күресті жоспарлау (ұзақ, 
орташа, қысқа  мерзімге);
г)  қылмыстылықпен  күрестегі  заң  шығар-
машылық;
д) қылмыстылықпен күрестің бағдарламасын 
жүзеге  асыру,  оларды  тиянақтау  және  осы 
жолдағы қызметті үйлестіру;
е)  қылмыстылықпен  күреске  байланысты 
ғылыми зерттеулерді ұйымдастыру мен дамыту.
Қылмыстылықпен  күрестің  келесі  бағыты, 
яғни  қылмыстылықтың  алдын  алу  қазіргі 
тақырыптың арқауы болады. 
ал үшінші бағыты (құқық қорғау қызметі) де 
мыналардан тұрады:
а)  «жазалау»  қызметі,  яғни  қылмыстарды 
ашуға, бұлтартпауға, тергеуге, қылмыс жасаған 
тұлғаларға қылмыстық жауаптылық шараларын 
және жаза қолдануға байланысты әрекеттер;
ә) құқық қалпына келтіруші қызмет, қылмыс 
арқылы бұзылған құқықтар мен заңды мүдделерін 
қалпына келтіруге байланысты әрекеттер.
Қылмыстылықтың  салдарымен  күресуден 
гөрі  саудаға  салу  себебімен  күресу  әлдеқайда 
тиімді.  Қылмыстылықтың  алдын  алу  құлашты 
кеңге сермейтін ауқымы кең шаралардың кешені. 
Ол  тікелей  қылмыстылықты  ауыздықтауға 
бағытталған әрекеттерді де, тіпті, онымен жанама 
қатысты құбылыстарға да бағыттлаған шаралар-
ды қамтиды. Мысалға, осы таяу арада ғана мектеп 
бағдарламасына салауатты өмір салтын үйрететін 
«валеология» пәні енгізілді, осы пән оны игерген 
мектеп оқушыларының соз ауруларымен байла-
нысты қылмыстарды жасамауы мен оларды жа-
саушылармен күресуге жәрдем көрсететіні анық. 
Не  болмаса,  бір  әкімшілік  аумақтық  бірліктегі 
ашылған зауыттан жұмыссыздардың саны азая-
ды  да  қылмыстылықтың  азаюына  да  себеп  бо-
лады, бірақ ол шара қылмыстылық азайсын деп 
емес, халықтың әл-ауқаты жақсарсын деп жаса-
лады,  дегенмен  ол  да  қылмыстылықтың  алдын 
алушы шаралардың қатарына енеді.
Кеңес криминологиясы курсының авторлары 
кең көлемді анықтама береді:
а) қылмыстылықпен күрес процесінде сендіру 
мен  көндіруді  үйлестіретін  экономикалық, 
әлеуметтік,  идеологиялық,  мәдени-тәрбиелік, 
құқықтық  заңшығарушылық  сипаттағы  жалпы-
мемлекеттік шаралар;
Жамалбеков Руслан,
ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы
Сот төрелігі институтының 2-курс магистранты 
кәмЕлЕткЕ тОлмАғАНДАРДы САуДАғА САлу 
ҚылмыСтылығымЕН күРЕС ЖүРгізу бАғыттАРы

191
ә)  мемлекеттік  органдар  мен  қоғамдық 
ұйымдардың  қылмыс  жасалуының  себептері 
мен  жағдайларын  анықтауға,  оларды  жо-
юға  бағытталған  шараларды  қолдануға, 
қылмыстарды  ашуға,  тергеуге  және  сотта 
қарауға,  қылмыскерлерді  жазалауға,  оларды 
түзеу мен қайта тәрбиелеуге, бас бостандығынан 
айыру мекемелерінен босаған адамдардың мінез-
құлқының  заңдылығын  қадағалауға,  сондай-ақ 
бас бостандығымен байланысты емес жазаларға 
сотталған  тұлғаларды  немесе  әлі  қылмыс 
жасамаған,  бірақ  қоғамға  қарсы  не  моральға 
жат  қылық  жасап  жүрген  тұрақсыз  тұлғаларды 
тәрбиелеуге бағытталған қызметі;
б)  нақты  жағдай  қажет  еткен  басқа  да  ша-
раларды  жүзеге  асыру.  Криминологияда, 
сондай-ақ 
қылмыстық-құқықтық 
циклдегі 
пәндерде қылмыстылықтың алдын алумен қоса, 
қылмыстың алдын орағыту, бұлтартпау, профи-
лактика терминдері қатар қолданылады. Олардың 
арақатынасына байланысты авторлардың әр түрлі 
пікірталастары  да  жоқ  емес.  Олар  кең  көлемді 
болғандықтан  да  әр  түрлі  критерий  бойынша 
топтастыруға  болады.  ең  алдымен  тілге  орала-
тыны - ол деңгейіне қарай топтастырылуы.
а) Деңгейіне қарай:
1) жалпы әлеуметтік немесе жалпы алдын алу;
2) арнайы алдын алу.
алғашқысы  оның  тікелей  қылмыстылықтың 
алдын  алу  үшін  емес,  басқа  жалпы  әлеуметтік 
мақсаттарда, халықтың әл-ауқатын көтеру үшін 
жүргізіледі (жұмыссыздықты, кедейшілікті жою, 
қараусыз балалардың санын азайту т.б.). ал ар-
найы алдын алу болса, тікелей қылмыстылықпен 
күресуге  бағытталады.  Жалпы  әлеуметтік 
шаралардың белгілері:
- масштабтылығы;
- кеңқамтылатындығы мен жан жақты сипатқа 
иелілігі;
- өзара тәуелділігі;
- тоқтаусыздығы;
- түбірлілігі.
арнайы алдын алу неғұрлым нақты мақсатқа 
бағытталған,  кеңістік  пен  уақыт  бойынша 
жинақталған.
- қолданылу масштабына қарай:
- жалпымемлекеттік шаралар;
- ірі-ірі әлеуметтік топтарға қатысты шаралар 
(нақты ұйымдарда, кәсіпорындарда немесе өзге 
әлеуметтік инститтар мен топтарда жүргізілетін 
шаралар кешені);
-  жеке-дара  шаралар  (нақты  тұлғалар  мен 
олардың жақын ортасына алдын алу сипатындағы 
шараларды қолдану).
б) мазмұнына қарай:
1) экономикалық;
2) саяси;
3) әлеуметтік;
4) ұйымдастырушылық-басқарушылық;
5) мәдени-тәрбиелік;
6) құқықтық және өзге де.
в) қолданылу сатысына қарай:
1)  тікелей  алдын  алу,  яғни  тұлғаның  қалып-
тасуына  ықпал  ететін  туындауы  мүмкін 
жағымсыз  жағдайларды  жою,  микроортаны 
сауықтыру т.б.;
2) қылмыс рецидивінің алдын алу, яғни бұған 
дейін қылмыс жасап, қылмыстық жауаптылыққа 
тартылған тұлғаларға ықпал ету.
  г)  сатысына  қарай  (практикалық  көзқарас 
бойынша):
1) профилактика, әлі қылмыс жасалу қаупі жоқ 
сәтінде  шаралар  қолдану.    «тұлғаның  қылмыс 
жасау мүмкіндігін жою», - деп келетін қаулының 
анықтамасымен келісуге болады [2, 12 б.];
2)  қылмыстың  алдын  орағыту,  яғни  дайын-
далып жатқан немесе жоспары жасалып жатқан 
қылмыстың ары қарай дамуына кедергі жасау;
3) бұлтартпау, яғни басталып кеткен қылмысты 
аяғына шейін жеткізбеу.
Жалпы  профилактика  -  қылмыстылықтың 
алдын  орғыту  мақсатында  жасалған  әлеуметтік 
өмірдің әр түрлі саласындағы қылмыстылықтың 
себептерін, жағдайларын және өзге де детерми-
нанттарын анықтауға бағытталған, оларды жою 
(бейтараптандыру, тосқауылдау) үшін шаралар-
ды  өңдеу  мен  қолдануға  бағытталған  қызмет. 
Жеке-дара  профилактика  -  олардың  мінез-
құлқына барлау жасай отырып қылмыстың аж-
салуын  күтуге  болатын  тұлғаларды  анықтауға, 
оларға  және  олардың  қоршаған  ортасына 
қылмыстылықтың  алдын  орағыту  мақсатында 
ықпал  ету.  виктимологиялық  профилактика  - 
қылмыс  жасауға  сеп  болатын  виктимдік  мінез-
құлықты  қалыптастыратын  факторларды,  мән-
жайларды,  ситуацияларды  анықтауға,  жоюға 
немесе  бейтараптандыруға,  жоғары  деңгейдегі 
виктимділігі  бар  тұлғаларды  анықтауға  және 
олардың  қорғану  қасиетін  арттыру  мақсатында 
ықпал  етуге,  сондай-ақ  қылмыстан  және 
одан  кейінгі  виктимизациядан  қорғану  амал-
дарын  өңдеу  мен  бұған  дейін  жасалған 
құралдарды жетілдіруге бағытталған әлеуметтік 
институттардың ерекше қызметі.
д) түбірлілік деңгейіне қарай:
1)  криминогендік  құбылыстар  мен  жағ-
дайлардың  туу  мүмкіндігіне  сақтандыратын 
(мысалға,  жұмыссыздықтың  болып  қалу 
мүмкіндігінен  сақтандыру:  зауыт-фабриканың, 
кәсіпорынның  құрылымдық  бөлімшелерін,  фи-
лиалдарын ашу, күшейту);
2)  оларды  бейтараптандыратын,  тосқауыл 
қоятын,  минималдандыратын  (мысалға,  өмір-
де  орын  алып  отырған  жұмыссыздықтың 
Трибуна молодого ученого

№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
192
қылмыстылықтың  өсуіне  ықпал  етпеуін  қам-
тамасыз  ету:  оларды  өзге  қоғамдық  пайдалы 
жұмыстарға тарту);
3)  оларды  толығымен  жоятын  (мысалға, 
жұмыссыздықты  сол  аумақта  толығымен  жою: 
жабылып қалған жұмыс орнын қайта ашу).
Қылмыстық кодекстің 133-бабында кәмелетке 
толмағандарды  саудаға  салу  қылмысына 
қылмыстық жауаптылық белгіленген [2, 12 б.].
Қылмыстың  тікелей  объектісі  –  кәмелетке 
толмағандардың  мүддесі,  олардың  дұрыс  даму, 
жетілу, білім алу, тәрбиелену жағдайлары.
Қылмыс  объективтік  жағынан  кәмелетке 
толмаған адамды сатып алу – сату немесе оған 
қатысты  өзге  де  мәмілелер  жасау,  сол  сияқты 
оны  пайдалану  не  азғырып-көндіру,  тасу,  беру, 
жасыру,  сондай-ақ  пайдалану  мақсатында  өзге 
де әрекеттер арқылы жүзеге асырылады.
Кәмелетке толмаған адамды айырбастау (үйге, 
көлікке,  басқа  тауарларға),  сыйға  беру  (мыса-
лы  шетелге  тұрақты  өтіп  кетуге  байланысты 
көрсеткен  көмегі  үшін  немесе  шын  достықтың 
белгісі  ретінде  тегін  беру),  қарызын  немесе 
басқадай міндеттемелерін өтеу үшін беру, басқа 
біреуге  уақытша  пайдалануға  жалға  беру  өзге 
мәмілелер жасау деп танылады.
Субъективтік  жағынан  қылмыс  –  кәмелетке 
толмағандарды  саудаға  салу  тек  қана  тікелей 
қасақаналықпен  істеледі.  Бұл  арада  осы 
қылмысты  істеуге  кінәлі  болып  адамды  сатқан 
және  сатып  алған  жақтар,  сондай-ақ  осын-
дай  әрекеттерге  бағытталған  өзге  де  мәмілелер 
жасауға  қатысқандар  табылады.  Өйткені  олар 
өздерінің  іс-әрекеттерінің  қоғамға  қауіптілігін, 
заңға қайшылығын сезеді және осы әрекеттерді 
істеуді тілейді.
Қылмыстың субъектісі – 16-ға толған кез кел-
ген есі дұрыс, кәмелетке толмағандарды саудаға 
салуға қатысқан адамдарды айтамыз.       
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – алматы: Жеті жарғы, 1995. - 35 б.
2. Кәмелетке толмаған адамдардың қылмыстары және оларды қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға 
тарту жөніндегі істер бойынша сот практикасы туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 
2002 жылғы 11 сәуірдегі №7 қаулысы. - 19 б.
Ғылыми  мақалада  автор  кәмелетке  толмағандарды  саудаға  салу  қылмысының  қылмыстық-
құқықтық және криминологиялық аспектілерін, сонымен қатар кәмелетке толмағандарды саудаға 
салу қылмыстылығымен күрес жүргізу бағыттарын қарастырған.
Түйін сөздер: кәмелетке толмағандарды саудаға салу, қылмыс, қылмыстылықты алдын алу.
Автор в научной статье рассматривает уголовно-правовые и криминологические проблемы тор-
говли несовершеннолетними, а также направления борьбы с торговлей несовершеннолетними.
Ключевые слова: торговля несовершеннолетними, преступление, предупреждение преступности.
In a scientific article author examines criminal and criminological aspects of trafficking in minors, as well 
as directions to combat trafficking in minors.
Keywords: trade in minors, crime, crime prevention.
Руслан Жамалбеков,
ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Сот төрелігі институтының 2-курс 
магистранты 
кәмелетке толмағандарды саудаға салу қылмыстылығымен күрес жүргізу бағыттары
Жамалбеков Руслан,
магистрант 2-го курса Института правосудия академии государственного управления при Пре-
зиденте РК
Основные направления борьбы с преступлениями в сфере торговли несовершеннолетними
Zhamalbekov Ruslan,
undergraduate of the 2nd course of Institute of justice Academies of public administration at the President 
of RK
The directions of fight against crimes on trade in minors

193
елбасының  судьялардың  «V  съезінде  қойған 
тапсырмасына сәйкес, Жоғары сот кеңесінің соңғы 
отырысында  жергілікті  және  басқа  соттардың 
судьялары  қызметінің  бос  орындарына  канди-
даттарды іріктеуде жоғарыда аталған талаптарға 
сай  келетін  адамдар  арасынан  орта«жасы  33-
ке  келгендерді  таңдап,  конкурстық  негізде 
қабылдауды жүзеге асырудамыз. Осы тәжірибені 
келешекте  сақтаған  дұрыс  деп  есептейміз. 
Судьялыққа  «кандидаттарды  іріктеу  жүйесінің 
құқықтық негіздерін өзгерту сот жүйесінің беделін 
арттыруға, тәуелсіздік кепілдігін және судьяларға 
қол  сұғылмаушылықты,  сот  корпусының 
және  оның  резервінің  құрамына  «кездейсоқ» 
тұлғалардың  кіруіне  жол  бермеуді  қамтамасыз 
етеді. Үміткерлерді дұрыс іріктеу сот корпусының 
мінсіз қалпын құрастыруға негіз болады. 
Өйткені, судья лауазымына орналасуға канди-
дат тұлғаларды конкурс шаралары арқылы таңдау 
шынайылық  пен  объективтілікті  қамтамасыз 
етеді. Қазіргі таңда сот жүйесінде алдын ала су-
дья  лауазымына  кандидат  тұлғаның  моральдық-
адамгершілік  қасиеттерін  білу  тәжірибесі 
қолданылуда.  Моральдық  және  жеке  сапала-
рын  анықтау  мақсатында  облыстық  және  оған 
теңестірілген соттар конкурс бойынша бос судья 
лауазымына  орналасуға  кандидат  тұлғалардың 
тізімін  жолдайды.  Конкурсқа  қатысушылардың 
тізімі бұқаралық ақпарат құралдарында жарияла-
нады.  Әрбір  кандидат  облыстық  соттың  отыры-
сында талқыланады. Компроматтық мәліметтерді 
алдын  ала  анықтау  судья  лауазымына  лайықты 
тұлғаларды таңдауға және беделіне кір келтірген 
тұлғаларды  тексеріп,  тазалауға  өз  ықпалын 
тигізеді. «Сот жүйесi мен судьяларының мәртебесi 
туралы»  заңның  28-бабында  судья  Қазақстан 
Республикасының  Конституциясын  және  заң-
дарын  бұлжытпай  сақтауға,  судьялық  антына 
адал  болуға,  судья  әдебi  талаптарын  орындауға 
және  судьяның  беделi  мен  қадiр-қасиетiн 
түсiретiн  немесе  оның  адалдығына,  әдiлдiгiне 
күмән туғызатын барлық нәрседен аулақ болуға, 
сыбайлас жемқорлықтың кез келген көрiнiстерiне 
қарсы  тұруға,  судьялар  кеңесiнiң  құпиясын 
сақтауға мiндеттi екені нақты көрсетілген. Яғни, 
судья лауазымын атқаруға үміттенген кандидаттар 
жоғарыда аталған талаптарды сақтай алатын, су-
дья деген атқа кір түсірмейтін тұлға болуы тиіс. 
Судьяға  қойылатын  талаптар  Қазақстан 
Республикасының  сот  жүйесi  мен  судьяларының 
мәртебесi туралы Қазақстан Республикасының 2000 
жылғы 25 желтоқсандағы №132 Конституциялық 
заңының 28-бабында қарастырылған [2]. 
Қазақстан  Республикасы  Конституцияның 
Қазақстанды  құқықтық  мемлекет  ретінде 
орнықтыру  туралы  ережесін  дәйекті  түрде  іске 
асыру билікті бөлу принципін және сот билігін 
мемлекеттік  биліктің  бір  тармағы  ретінде 
нығайтуды жүзеге асырмайынша мүмкін емес.
Мемлекетіміз тәуелділік алғалы бері басталып 
келе жатқан және біздің Республиканың Президенті 
Н.а. Назарбаев өзінің Қазақстан халқына арнаған 
2007 жылғы 28 ақпан күнгі «Жаңа әлемдегі жаңа 
Қазақстан»  атты  Жолдауында  «Құқық  қолдану 
және  құқық  тәжірибесін  нығайту»  бөлімінде: 
ашық, демократиялық қоғамның іргетасын дәйекті 
нығайта отырып, біз демократия мен құқық тәртібі - 
ажырағысыз ұғымдар екенін, бірінсіз-бірі өмір сүре 
алмайтынын  есте  сақтауымыз  керек.  Сондықтан 
да азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын 
қорғайтын пәрменді жүйе қажет, сондықтан негізгі 
міндет - өзіне тән ұлттық бірегейлігі мен әлеуметтік 
әділеттілігімен бірге бүкіл халықтың экономикалық 
жағдайымен  тәуелсіз,  гүлденген  және  саяси 
тұрақты  Қазақстанды  құру»    деп  көрсеткендей 
анықталатын,  Қазақстан  Республикасының  саяси 
жүйесіндегі күрделі өзгерістерді мемлекеттің  жаңа 
қылмыстық саясатты құрумен байланыстырды. 
Барлық әділет жүйесінің түбірлі реформалану 
жағдайларында,  сонымен  қатар  сот  өндірісінің 
денгейінің жоғарлауына, және сот тәуелсіздігін, 
кәсіптілікті  қамтамасыз  етуге  бағыталған  сотта 
сот қызметінің сапасын арттыру мәселесі өзекті 
болып келді.
еліміз  тәуелсіздік  алғаннан  бері,  сот 
жүйесіндегі Негізгі Заң қабылдағалы құқықтық 
реформа  өткізумен,  қоғам  өміріндегі  заңының, 
құқықты қорғаудың, азаматтар мен ұйымдардың 
Қаршыға Айгерім Әлшеріқызы,
ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару 
академиясының Сот төрелігі институтының 
2-курс магистранты 

жүктеу/скачать 2,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: