Бағдарламасы бойынша жарық көрді Сәдуақас Т. С 28 Шығармалар жинағы. Алматы: «Сораба» қоғамдық қо

202
Қатыгез сұм заманның кесірінен,
Қалды ғой ордаң қирап, халқың сорлап!?..
Сөреңде толып мата, бақыр, қазан,
Мақамдап мешіттерің шақырды азан!..
Қақ жарып қара қылды данагөйлер,
Болғандай бидің сөзі батырға заң...
Дабырлап керуен сарай, хан сарайың,
Табысқан бөктеріңде қанша ағайын:
Өзіңнен бабалардың сырын ұғып,
Менің де жаңғырады жан сарайым!..
Толтырып қазынаңды алым-салық,
Сарбаздар ел қорғады жанын салып;
Рухымды серпілтеді сенің көмбең, – 
Тарихтың әр тарауы табылса анық.
Ерлік пен елдігімнің белгісі едің,
Халқыңа тәуелсіздік берді сенім:
Мұрасын зерлегенде жас ұрпағың,
Басталар жақсы күнің енді сенің!..
Сұм дұшпан келтірсе де талай шығын,
Өшеді рухың барда қалайша үнің?
Ақтарып ерлік толы сырларыңды,
Санамды сергіте бер, Сарайшығым!..
«АТАМЕКЕН»  – ҚАЗАҚСТАН КАРТАСЫ 
Ү. Дәуренбекқызына
«Атамекен» – Қазақстан картасы, –
Бедерленген елдің тауы, жартасы;
Әр өңірдің тұнып тұрған сыры бар, –
Мұның бәрі азаттықтың арқасы!
«Атамекен» – туған елдің бейнесі,
Кең даланың кемел пішкен көрмесі:
Абай, Ақан, Құрманғазы, Сүйінбай, –
Шерткен сырлы домбыраның пернесі.

203
«Атамекен» – жақсы үйлесім, жарасым,
Сомдап салған елдің әрбір қаласын;
Сергітеді суреттері сезімді,
Серпілтеді жас ұрпақтың санасын!
«Атамекен» – елдің кейпін сомдаған,
Сол арқылы тарих сырын толғаған;
Оны шолып, қанаттанар жас талап,
Қыран сынды көкке қанат қомдаған.
«Атамекен» – бабалардың арманы,
«Атамекен» – балалардың талғамы;
Танытып ол тәуелсіздік тұғырын,
Болшаққа ел мұратын жалғады. 
«Атамекен» – адамдардың аңсары,
Өрнегімен ынтықтырған барашаны.
Қазақстан – алып құрылыс алаңы,
Салынады мектеп пен үй қанша әлі!..
«Атамекен» – жасампаз ел тұлғасы,
«Атамекен» – жас ұрпақтың сырласы.
Замананың қолтаңбасы ол бүгін,
Білгірлікпен сомдап берген Елбасы!
«Атамекен» – Астананың ажары,
Жаңа өмірдің шаттық толы базары.
Мақтанышпен масаттана қарайды,
Адамдардың ауғанда оған назары!
«Атамекен» – ажарлы бақ, гүлстан,
Ел жауһары жиналған әр ұлыстан;
Бақ тілеуі, ақ тілегі бұл елдің,
Арман қуған, тілек қосқан, ұғысқан.
«Атамекен» – қасиеті оның көп тегі,
Астананың сырға толы ол бөктері;
Жаңа ғасыр бақшасында жайнаған,
«Атамекен» – Қазақстан көктемі!..

204
БҰЛАНДЫ
Бұланды, қайран Бұланды, Ел едiң сыршыл жыр-әндi;
Жер едiң жетi жұрт өткен, Батырлар салған ұранды…
Маң басып осы маңайда, Өткен ғой Орақ, Мамай да.
Тоқтамыс өткен топ жарып, Танылған өлкем талайға.
Бұланды – бұла ну орман, Батырлар өскен ту алған.
Мапыраш пенен Шапыра, – Қарасай атын суарған!
Әйтiмбет билер бiлгенге, Айтулы ерден бiр кем бе?
Абылай қонған Ақорда, – Қылшақты ол да iргеңде.
Заманда еркiн торлаған, Жанғал би елiн қорғаған.
Бiржан сал, Балуан Шолақтар, – Елдiктiң жырын толғаған.
Жыр болып қонған көкейге, Бурабай, Шортан, Жөкей де.
Заманға кеткен есеңдi, Есiркеп уақыт өтей ме.
Жолболды менен Қайрақты, Айшықтап аққан аймақты.
Әупiлдек жақтан әуелеп, Бұлбұлың бақта сайрапты.
Ел болдың бiр кез – «Үшбұлақ»
4
, Басыңнан неге ұшты бақ?
Мiндiң ғой ендi ұшқыр ат, Ұйқыңды аш, ұмтыл, ұшқын ат!
Бұланды, қайран Бұланды, Жаңғыртшы дәстүр, мұраңды;
Атыңды жарлап айта алмай, Өткердiң күндi күмәндi.
Бұланды, қайран Бұланды, Ұшырдың қанша қыранды;
Серпiлiп құлаш сермешi, Сейiлтiп бастан тұманды.
Бұланды, қайран Бұланды, Жаңғырып рухың құралды;
Арнаған бұл жыр, бұл әндi, Ұмытпа сен де ұланды!..
4
Бұл жерде Ақмоладан бұрын Үшбұлақ округi ашылды.

205
Тоғызыншы тарау
ҒИБРАТТЫ ҒҰМЫРЛАР
ҚҰЛСАРЫ БАТЫР
Құлсары  батыр  қазақ  тарихындағы  даңқты  тұлғаның 
бірі. Абылай хан ның серігі. Ол өзінің бір сөзінде: Ресей иелігіне 
иек  артуда  Әбілқайыр  ханмен  екеуміз  алғашқылардың 
біріміз дейді.
Құлсары – елдің биі жол бастаған,
Құлсары – ердің ері қол бастаған!
Ақтабан-Шұбырынды заманында,
Қазақтың жері бар ма ол баспаған!
Құлсары жау тезіне жан ба көнген,
Құтқарған ел тағдырын жарға төнген:
Төрінен Түркістанның түлеп ұшып,
Би болған Абылайды хан көтерген!
Байжігіт, ер Құлеке, Жәпекпенен,
Тынбастан халқын өрге жетектеген,
Көтеріп абыройын, айып қылмай,
Айтқанын Абылай да екі етпеген!
Қолынан келмеген тек ұрыс қана,
Болған ол елге басшы, ұлысқа аға.
Кезінде Қабанбайға серік болып,
Дұшпанға соққы берген Шығыста да!
Келсе де малға талау, жанға зәбір,
Бұл жолдың терістігі бар ма қазір?
Ресей мен Қазақстан шекарасын, –
Бекітіп берген ердің маңғазы бұл!..
Төнгенде елге – қатер, талайға сын,
Қандай жан алды-артына қарайласын:
Бекітіп шекараны, шегінбеске
Жасапты бар амалын, бар айласын!..

206
Тынбастан алға сүйреп өмір көшін,
Халқының сезген неден жеңілмесін:
Ресеймен достық желі орнасын деп,
Бекіткен ол бір дана ел іргесін!
Қамы үшін болашақтың бастап қадам,
Күзетіп елдің шебін қас қақпаған:
Көшінен дәуірлердің көрінеді, –
Тұлғасы ер бабаның асқақтаған!..
БАТЫР БАБАЛАР ЖОЛЫ
Жеткен сыр ескі аңыздан, көне күйден: 
«Сыйлас бол, жақсылардан өнеге үйрен», – 
Үлгі алған Құдайберді би де солай, 
Қарасай, Наурызбай, Төле биден!..
Кезінде ер атанған, нар атанған, 
Тараған тарлан екен Таңатардан: 
Қаратау, Алатауды қатар жайлап, 
Құтты орын сайлап алған Қараталдан!..
Ұрпағы ұлы бидің ер Медетбек, 
Ел үшін құлаш ұрған, өрге беттеп: 
Жалғасқан жақсылардың жарқын жолы, – 
Бұл күнде ұрпаққа үлгі, елге – мектеп.
Қастерлі мекені боп Қастек, Түрген, 
Аталар аңызында әспеттелген: 
Сапында ол Сұраншының сарбаз сайлап, 
Майданға жігіттерін бастап кірген!..
Жұртына елдік жайлы жар сап өктем, 
Би еді еркіндікті аңсап өткен; 
«Көзата» ердің рухын жаңғыртады, – 
Өтсе де қаншама жаз, қанша көктем!..
Жеткенде алаш жұрты нұрлы күнге,
Елдікті мұрат қылып тірлігінде:
Атаның өсиетін жалғастырып, –
Ұрпағы елін қорғап жүр бүгін де!..

207
Ол кезде ел кенде ме шер-наладан, 
Кетпеген айқай-сүрең кең даладан: 
Қайран ел еркіндік пен теңдікті ойлап, 
Қажымай ертелі-кеш жер қараған...
Ел төрі Қарқаралы, Қарқара да, 
Үш жүздің басын қосқан дарқан ана: 
Осылай Құдайберді бидің елі, – 
Кең жайлап келген екен Арқаға да!..
Келген соң Сарыарқаны санап төрге, 
Мұндағы ел қоныс берген талапты ерге: 
Сол ұрпақ Қарасайдың жолын жалғап, 
Тіреген аттың басын Қараөткелге!..
Тарихта таңбаланған ол жағы анау... 
Табысқан – оң жағалау, сол жағалау: 
Қадірін ел табысқан сол мекеннің, – 
Бабалар сонау кезде болжаған-ау!..
Ақмола – ел кіндігі енді бүгін, 
Жаңғыртқан бабалардың ен дүбірін: 
Қарыштап Қазақстан барады алға, – 
Естіртіп кең әлемге ерлік үнін!..
ЖАНҒАЛ БАТЫР ЖӘНЕ ЖАНҒАЛОВТАР
Ғұмырын кешірген ер ынсаптының,
Бөлісіп өткен елдің мұң-шаттығын,
Атажұрт – Хан ауылы, Жамантұзда, –
Бойында жатыр батыр Қылшақтының!
Жекжат көп Жамантұзда – сол маңайда,
Тезекбай құда болған ер Қанайға
5
:
Әжеміз, Мыңжасар бай қызы – Ақмарал, –
Толықсып жүзі ұқсаған толған айға.
Жанғал ер – жалын болып лапылдаған,
Жауына найзағай боп шатырлаған!
Алаш деп айбалтасын айға білеп, –
Еңіреп ел деп өткен батыр бабам!

208
Досқа – кең, дұшпанына болып өктем,
Хан-қара, толған дәйім төрі көппен:
«Ошбайлап!», «Әйтімбет!» деп атой салып,
Мал-жанын туған елдің қорып өткен.
Бүгінгі ел біледі тек Жанғаловты...
Аталар абзалын дәл аңғарыпты:
Хан Кене қатар жүріп, қатар қонған, –
Жанғалдың мәрттігіне таң қалыпты!..
Асыл ер алтын ерлі, күміс тұрман,
Бас болып ел мен елді ұғыстырған;
Оның да алдында бар ата үлгісі, –
Атабай, Қанай, Ораз, Рысқұлдан!
Ақырып ата аруағын шақыра алған,
Кенде емес кейінгі ұрпақ ақыл, ардан.
Жаңғыртып ер есімін Қанай елі, – 
Ұрпаққа Жанғал батыр аты қалған!..
Сол ерлер көзі бүгін – Сартай, Баян,
Жүзінен ел деп жүріп әр таймаған;
Тай басса ат тұяғын топты жарып, –
Ел бар ма ерін көріп марқаймаған.
«Оқ жонар – ата көрген», ол да сыйлы,
Ер болсаң елге жаның сонда ашиды.
Ту ұстап туған ел деп туса азамат, –
Аруағы аталардың қолдаса игі!..
5
Жанғалдың  баласы  Тезекбай  би  ұлы  Қуанышбайға  Қанай  бидің 
белгілі  ұрпағы  Мыңжасар  бидің  қызын  әперген.  Кенесары  хан  қоныс 
аударарда қазіргі Жамантұз жерінде, Бағыс, Әйтімбет әулетінің Жанғал-
Жәдігер ауылында мейман болып, мәжіліс құрған. Әттең бұл ел мен ердің 
ақтық  қоштасуы  еді...  Абылай  хан  тұсындағы  белгілі  батыр-билердің 
бүгінгі ұрпақтары – Сартай Қожахметов, Баян Жанғаловтар осы өлкеден 
шыққан ардақты елағалары.

209
ШАЯХМЕТОВТЫҢ ШАБАДАНЫ
Кір жағып көсемдері Кремльдің,
Тағы да шырқын бұзды бұл өңірдің:
Босады қызметтен Шаяхметов,
Содан көр тұрлаусызын тұл өмірдің.
Жұлқынған Тың көтеру ұраны боп,
Хрущев сол үшін де сынады кеп;
Сталиннің өзі де Жұмекеңді,
Бағалаған Шығыстың қыраны деп!..
Ал келіп есер билік қақпайласын,
Қазыққа жаңа мансап ат байласын!..
Үйінен қуып шықты жандайшаптар,
Жұмекеңді басыңнан бақ тайғасын?!.
Сұңқардың көзін шұқып ұсақ қарға,
Кремль құлдары мәз құс атқанға;
Көп емес оның мүлкі басқалардай,
Сыймайтын составтарға, ұшақтарға!..
Құдайым, сақтай көрші құл санадан,
Қайда әлгі құлдық ұрған мың сан адам?
Босатып шықты ол үйді, әйелімен,
Бар мүлкі қолындағы бір шабадан!..
Санасын биліктің не тұмшалаған,
Асатын адам ба еді ол тым шамадан;
Кітап пен киім-кешек, құжат қана,
Ақша емес, қолындағы бір шабадан?!.
Болса да билік үшін ол айыпты,
Тәртібін партияның солай ұқты;
Басшы еді ол жолға салған тәрбиелеп,
Тәшенов, Оңдасынов, Қонаевты!..
Ел қамын ойлайтын ол ала таңнан,
Білім мен ғылым нұрын тарата алған;
Атасы аға сұлтан Тоқтамыс би,
Адам еді қарадан хан атанған!..

210
Айтты жай: «Мансапқорлық қалғымас ол:
Басыма адалдығым болды ма сор;
Атаңа не істесең, қарақтарым,
Айналып келер, - деді, - алдыңа сол!?.»
Елгезек, ешкімге кек сақтамаған,
Ел-жұртын қиын кезде баққан адам;
Тәртіптің адамы еді, сақшы болған,
Біреудің ала жібін аттамаған!
Деп еді жолға түсер халқым дұрыс,
Тап болып тар заманға сарқылды күш;
Салық сап қинамады ол санатына,
Ашкөз боп жинамады ол алтын-күміс!..
Бірі еді көптің күткен ол да айлықты,
Тегінде бар ғой, рухы сондай мықты;
Тонаған елдің мүлкін аз ба бірақ,
Көріне кете ме алып сол байлықты?!. 
Кей тұлға оралады халқына кеш,
Сықиған шабаданы алтын емес;
Әділдік, тазалықтың бейнесі боп,
Тұрады алда сол бір жарқын елес!..
Ағайын, болашаққа болсақ алаң,
Адалдық өшпесе екен ол санадан;
Сияқты жыртық тоны Аяз бидің,
Тұрса екен ел есінде сол шабадан!..
ЖАН ЖЫЛУЫ
Ахметжан Сағындықовқа
Өмірге өзіңше ерек салып өрнек,
Сыйлайды ел шипа қолды дәрігер деп;
Абзал жан ақ халатты атанғансың, –
Адамның тәні емес тек, жанын емдеп.
Ақ сүтін ақтағалы мәрт ананың,
Өрледі білім қуып нар талабың.

211
Ерінбей ел-жұртыңа еңбек етіп,
Алғысын ағайынның арқаладың.
Әкей де елге елеулі болған адам,
Аруағы оның бекер қолдамаған.
Ұзартып үмітіңді қайран ана, –
Сен – түзде, ол ауылда жол қараған.
Дүние егесі көп бұл бір майдан,
Еңбекқор ердің салтын құрдың қайдан?
Талпынып тұғырыңды алдың биік,
Бата алып текті атамыз – Тұрғынбайдан!
Секілді келген науқас туысың нақ,
Жан нұрын шаштың елге уысыңа ап:
Адамдар шипа тапты ғазиз жанға,
Алдынан сен шыққанда жылыұшырап!
Аз емес бір басыңда абырой, бақ,
Құрметі елдің бұған тәуір айғақ:
Көкшетау бір ұлым деп көтермелеп,
«Ақан» деп ардақтайды ауыл-аймақ!
Атыңды жақын түгіл, жат біледі,
Көңілдің осы шығар нақ бір емі;
Зайдадай зейінді ана зерделеген, –
Шығар бұл үлкендердің ақ тілегі!
Ізгілік дәнін жүрген терең егіп,
Жылдарға жылдам аққан бере ме ерік?
Өзіңдей алдында үлкен тұлға бар деп,
Соңыңнан бір тың буын келеді еріп.
Халқым деп қалыптасқан тұлға сынды,
Мін тауып кеміте алар кім басыңды?
Алпыс жыл ақ сөйлепті асыл жүрек, –
Адамзат жатса аяқтап бір ғасырды.
Алғандай алғырлықты алтын күннен,
Кем түсер салиқалы салтың кімнен?
Олжамен ел ортасын толтыра бер, –
Осынау жарқын күлген қалпыңменен!..

212
АНА ПЕЙІЛІ
Аузына тосып елдің ақ дәміңді,
Пейілің ала бөтен ақтарылды;
Маған да ақ жол тілеп қалып едің,
Медеу ғып өрге қанат қаққанымды.
Жан едің дастарқаның жиылмаған,
Амал не, ұзақ ғұмыр бұйырмаған;
Немерең суретіңе телмірді енді, –
Не дейін, сәби түгіл, қиын маған?!
Ақ сүтті ақтай алмай бір-ақ түнгі,
Ажал сұм алды буып шуақ күнді?
Жас жуып ақ сақалын – «Жақсы ағаң» да, –
Еңкілдеп Ерағаң шал жылап тұрды.
Сұм тағдыр құлақ түрмес, сірә зарға,
Біз ара тұра алмадық сұм ажалға;
Өзіңді мәңгілікке жоғалтып ап,
Құйғытып шыға алмадым құба жонға.
Менің де мінетін бұл кезім атқа,
Жолымды жори көрші өзің аққа;
Маңыңа үйір еді үлкен-кіші, –
Маңырап соңыңа ерген қозы-лақ та!..
Қаншама сен өмірден бата алған іс?
Мейрім мен тұрды ойыңда қатар намыс;
Баладай Бейіс қартты бағып-қақтың,
Жарықтық аттанарда сапарға алыс…
Зіл көрмей әкемнің де зекігенін,
Есігін елдің төрі етіп едің;
Қадірің ағайынға артық еді,
Бақыттан басқа оларға не тіледің?!
Бұл әкем бие сатсын, түйе сатсын,
Мыңқ етпес үйдің құтты киесі-ақсың;
Керауыз кепиетсіз кердең қақса,
Ақ пейіл дәм-тұзыңның киесі атсын!

213
Ізгінің келем мен де ізін басып,
Жеткізбей жетелейді түзім қашық;
Бұл да, ана, ақ пейілің арқасында, –
Алдында ағайынның жүзім ашық!
Жоқ болса жолдан тайып жасымаған,
Тоқ болса топтан озып тасымаған,
Өтермін ақ сүтіңді ақтай алмай, –
Ардағым, абыройым, асыл анам!..
АСЫ           Л АНА – ҚАМҚОРШЫСЫ ЖҰРТЫНЫҢ 
Қалима апайдың рухына 
Асы           л ана – баршаға өмір сыйлаған,
Ұрпағы үшін бақыт нұрын жинаған.
Ардақты жан дүниеден өткенде,
Ұрпақ жанын қайғы кернеп қинаған.
Асы           л ана – ұрпақ жайын қамдаған,
Ұл-қыздары түлеп көкте самғаған.
Асы           л ана – қамқоршысы жұртының,
Туған елге ақ тілегін арнаған!
Ана     – бағбан бақшаларға гүл еккен,
Тәрбиелеп ұрпақтарын түлеткен;
Амал қанша, аттанғанда бақиға,
Қоштасады ел қимай ізгі жүрекпен!..
Перзенттерін қосқан         ана қатарға,
Атқан таң ғой, күн боп қайта батар ма?
Ел егіліп, бел бүгіліп қалады-ау,
Аттанғанда ана мәңгі сапарға!
Асы           л ана – жақсылықтың қамбасы,
Асы           л ана – ұлы өмірдің арнасы:
Ізгілігін мирас еткен ұрпағы,
Ата-ананың ғұмырының жалғасы!..
Ана өлмейді, самсап жанған жұлдызы,
Ана өлмейді, өрге жүзген ұл-қызы.

214
Ұрпағымен бірге жасап ұлы рух,
Ақ жол тілеп тұратындай нұр жүзі.
Әз ананың орыны әсте толмайды,
Сабырмен тек жеңілдейді зор қайғы.
Құрмет қылып, ардақ тұтқан әрдайым,
Ұрпақтарын рухымен ол қорғайды!
Асы           л ана – мейірім көзі, шуақ таң,
Ұрпақтарын қорғай жүрсін сынақтан.
Ана рухы ұрпағымен бір жасап,
Асыл ана жай табады жұмақтан!
ШАПАҒАТТЫ ЖАН
Ардақты ана Балажан апаға
Шуағын шашқан күндей қаңтарда да, 
Пейiлiң – кең шалқыған дарқан дала;
Ұрпағың жетiстiкке жетсе қандай,
Өзiңнiң, соның бәрi арқаңда, ана!
Ашқандай өрендерге өрiс бейне,
Көңілің көктем десе келiспей ме;
Созақтан созған қолың қолдап көпті,
Тараған таң нұрындай Терiскейге.
Халқына ақ тілегін мол ақтарған,
Ана едің, жаралғандай жаны ақ таңнан;
Нәр берген қасиеттi Жыныс-Ата,
Аққолтық, Жартытөбе, Шолаққорған.
Дегдарлық тұнған көңiл сарайыңа, 
Сыйлы едің, сый арнаған ағайынға;
Әжелеп шат күлкiмен шүпiрлеген,
Немере, шөберелер маңайыңда.
Оралса түлектерің сағынышпен,
Болғандай мерейің зор, бағың үстем;
Қияға самғай берсін сол құстарың,
Киелi ел рухынан қанып iшкен!..

215
ҰРПАҚПЕН БІРГЕ ЖАСАЙДЫ
Ажар апаның рухына 
Жетеді қиындықсыз мұратқа кім,
Тағдырдың көрдің талай сын, аптабын;
Өмірден өтсе де ерте отағасың,
Киелі шаңырақты құлатпадың!
Басыңнан кешкен дәуір бәрі де ойда,
Дәулет те, болған құрмет, абырой да:
Ұрпаққа өсиет пен өнеге айтқан,
Көңілің – алтын сандық, сырлы қойма!
Қалсаң да ерте айрылып арысыңнан,
Киесіз ұлыларға дәм ұсынған:
Қабыл боп ақ тілегің, ұлы жолда
Ұлыңның жері жоқ қой сағы сынған.
Ұсынып патшаларға ақ дәміңді,
Ел-жұртқа ақ тілегің ақтарылды:
Әкенің өсиетін аманат қып,
Жеткіздің мақсатына баққан ұлды!
Атаның жалғастырып салтын әрі,
Сыйлайды ол жақсылығын халқына әлі:
Маңдайы ашық болып маңғаз ұлдың,
Жұлдызы шын биіктен жарқырады!
Жан едің көпті көрген сүйегі асыл,
Сырласқан құрдасыңдай мына ғасыр:
Тәуелсіз Отаныңа тілеуқор боп,
Той қылған елді көрдің ұлан-асыр!..
Шерткендей бай ғұмырың жұртыңа сыр,
Жебей жүр, жамандықтың бұлтын асыр;
Өмірден өтсең де өзің, әз бейнең мен,
Ұрпақпен бірге жасар рухың асыл!..
МҰҢ ШАҒУ
Жылжиды жыл, қатарымды сиретіп,
Жай түседі жасыл баққа күйретіп;

216
Қанша аяулы жаннан қалдым көз жазып,
Шіркін тағдыр шылбырымды сүйретіп…
Не дейін бұл тағдыр деген зәлімге,
Сағынамын мен солардың бәрін де:
Менің мына моп-момақан кеудемді, –
Шер торлапты – шипа іздеймін, дәрің не?
Ішім менің шерге толы, шеменге,
Сенбей-ақ қой сейіл қуды дегенге.
Жанға медеу – жарлы байып, жас өскен,
Сөз өтпейді тағдыр деген кереңге.
Обыр ажал көмейіне тас тұрсын,
Обал деген жанарларға жас тұнсын;
Аяулылар апппақ нұрға айналып,
Арманына жете алмады-ау жас қыршын?!:
Жамалымды жоғалтып ап, дерт қонды,
Оны ойласам өзегіме өрт толды;
Періштедей пәк сезімді, бейкүна, –
Салтанаттай ару неге мерт болды?!.
Аққу құстай аяулы еді сол бала,
Маңдайына жазылған ба сор ғана?
Арман қуып шыққан жаңа жолға да,
Сұм тағдырдың сыйлағаны зор нала,
Аққу құстай аяулы еді сол бала!..
«Қыз өссе егер, елдің көркі» дейтұғын,
Ұлағатты ұмыттың ба, ей пірім?!
Жұлдыз болып жанды ма деп сол жандар,
Көз ілдірмей көлбеңдейді кей түнім!?.
Шырағы өшіп, шырқын бұзар ауылдың,
Аттан ауып жатса азамат – ауыр мұң;
Тышқан мұрнын қанатпашы, түздегі
Тышқақ лағы аман болсын бауырдың!..

217
ҚАЙТҚАН ҚҰСТАР 
Қарындасым Жамалдың рухына
Құстар тағы қайтып жатыр тізіліп,
Қапа болдым, қарай алмай қызығып.
Аз болғандай, азалы жел азынап,
Алабұртқан көңіл шіркін бұзылып.
Өмір сыз ғой, көңілсіз ғой күз деген,
Селк етпейді суық қарып мұз денем.
Қиқулаған қаралы көш сияқты, –
Қарағымды таба алмаймын іздеген?
Менің жалғыз аққуым жоқ ішінде,
Жалғыз қалдым жабырқаған пішінде.
Қанатының сусылы бар, өзі жоқ,
Сыбырлайды, сұңқылдайды ол түсімде...
Ай сәулесі, күн нұрынан нәр алған,
Аққуым ед айдын көлде таранған.
Аяр тағдыр аяулымнан айырып,
Қайғы үстіне қайғы келіп жамалған.
Дөңбекшимін түн баласы көз ілмей,
Аппақ ұсым қайда аққудың өзіндей?
Жанға медеу бір балапан ұямда,
Келеді өсіп сол қалқамның көзіндей.
Көгілдірім көрінбейді көлдегі,
Көңіл шіркін сағыныштан шөлдеді.
Көктем сайын күтсем де ол келмеді, –
Неге налып, неге ұмытты ол мені?!
Мерт болды ма енді ұшамын дегенде,
Оралмасын білем оның тегі елге?
Тіршіліктің күйбеңімен күйзеліп,
Сарсаң болған сорлы бар ма менен де?
Жаманаттан жаны азап шекті ме,
Зұлымдыққа қарғыс айтып өтті ме?
Қапа болдым қапияда көз жазып,
Сол аяулым мені тастап кетті де.

218
Қыршын жасын қиған жалғыз қарғамның,
Опасызын көрдім мына жалғанның.
Өзегімді өртейді бір өкініш,
Тарқамастай кеудемде ұйып қалған мұң.
Қайтқан құстар... аққуым жоқ ішінде,
Жалғыз тұрмын жабырқаған пішінде.
Қанатының сусылы бар, өзі жоқ, –
Сыбырлайды, сұңқылдайды ол түсімде...
*   *   *
Терең ойлы, сезімді, Жалғызым ең аяулы!
Жоғалтып ап өзіңді, Жаным менің қаяулы.
Самғайтұғын биікке, Сен емес пе ең лашын?
Салып бізді күйікке, – Үзілді кең құлашың...
Ел көзіне түсетін, – Елгезегім сен едің.
Суда да еркін жүзетін, – «Желбезегім» сен едің.
Қырда жайнап түлеген, Қызғалдағым сен едің.
Шаттық ғұмыр тілеген, Ізгі арманым сен едің.
Көркі болар көлімнің, Қасқалдағым сен едің.
Құты болар төрімнің, – Басты арманым сен едің!
Қатар ұшсақ қиырға, Қанатым ең демейтін;
Тап болсам не қиынға, – Тілекшім ең жебейтін. 
Құлаш ұрған қай ұлдан, Кем едің сен, мерейім!
Шын асылдан айырған, Сұм тағдырға не дейін?!.
*   *   *
Басымнан өткендей бір тәп-тәуір күн,
Ауырдым, осы жолы қатты ауырдым.
Жолымды кесті талай кісәпірлер,
Азары өтті маған жатбауырдың.
Талпынған аяқ-қолды матаған кім,
Қамалып қалың ойға қапаландым.
Киесі ұрмай ма екен аруақты елдің,
Кепиеті атпай ма екен ата дәмнің?!

219
Қажыдым, қапа болдым, қамсыз қалдым,
Налыдым, назаландым, нәр сызбадым;
Қарау ой қара бастың қамын жеген,
Азары өтті маған арсыздардың!
Құлашын ұл ем мен де кең сермеген,
Ел барда түседі осы еңсем неден?
Бір құшақ нұр бар менің кеудемде де,
Апарып туған жерге берсем деген.
Жүрсек те әр қиырда жазымышпен,
Айнакөл айдыным ғой қанып ішкен.
Мапыраш менің құтты мекенім ғой,
Еске алам соның бәрін сағынышпен.
Есімде асық болған сағым, құздар,
Есімде ғашық болған ару қыздар.
Алдымда бабам салған тәлімді із бар, –
Алар ма олар барда жанымды ызғар?!. 
*   *   *
Орынбасардың рухына
Өмір деген ертегі бір, Бар ма содан қайыр, үміт?
Үзілді де келте ғұмыр, Қалдық сенен айырылып...
Санаулы ғой сырластарым, Сапар шексем жолымды ашар;
Өкпе артпайтын құрдастарың, – Өлімің не, Орынбасар?!.
Сұм тағдырдың қалмап па еді, – 
 
Тұзағында – ер, торында – сал?
Жай тапқызып жаннат төрі, – Орның болсын, Орынбасар!
Қызығы аз боп қырғызәлі, Қызын жоқтар қырғыздарым...
Өміріңнің нұрлы жағы, – Өркені өссін ұл-қыздарың!
Өзің жоқсың деген қиын, Орның толмас, Орынбасар!
Шерте-шерте шемен күйін, Шерлі көңіл шөлін басар.
Сыйлап ғұмыр, сақтар ма едім, Билік болса қолымда сәл?
Жарық болсын жатқан жерің, – Орынбасар, Орынбасар!..

220

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: