Филология факультеті қазақстан республикасындағы тіл саясаты және ономастикалық кеңістік

Әдебиеттер:
1. astana.gov.kz
2. Мәдиева  Г.Б.,Иманбердиева  С.Қ.  Ономастика:  зерттеу 
мәселелері- 2005.240 бет. 

174
ҚЫЗЫЛОРДА ҚАЛАСЫНЫҢ ЭРГОНИМДЕРІ
МАДАЛХАН Д.
Ж. Қизатов атындағы №23 мектеп-лицейі 
Абасилов А.
Қорқыт ата атындағы Қызылорда 
мемлекеттік университеті
Қызылорда қаласы
Аннотация:  В  последнее  время  с  каждым  днем  растут 
сформировавшиеся  в  ономастическом  пространстве  значимые 
проблемы,  связанные  с  новыми  товарными  наименованиями. 
Это  –  эргонимы,  т.е.  названия  фирм,  компаний,  а  также 
некоторых понятий в предпринимательстве. Их нужно изучить, 
систематизировать, сделать их анализ с научной точки зрения и 
идентифицировать  согласно  с  требованиями  нации,  страны.  В 
этой связи работа ставит проблему изучения эргонимов города 
Кызылорды  с  функциональной,    лексико-грамматической, 
мотивационный стороны.
   Abstract: Recently, the significant problems associated with 
the new trade names are formed with growing onomastic space every 
day.  They are ergonizms, i.e. names of firms, companies, as well as 
some  of  the  concepts  in  business. They  need  to  be  explored,  to  be 
organized, to make analysis from a scientific perspective and to be 
identified according to the requirements of the nation and the country. 
In this regard, the work poses the problem of studying ergonimy of 
Kyzylorda city with lexico- grammatical and consumer problems.
Қазіргі  күнде  экономикалық  және  әлеуметтік  өмірде 
көптеген  өзгерістер  болуда.  Мұның  бәрі  тілден  өз  көріністерін 
табуда.  Бәсекелесік  пайда  болысымен  бұрынғы  мекеме, 
фирма,  қоғамдық  ұйымдардың,  дүкендердің  бір  типтегі,  бір 
сарындағы атаулары келмеске кетті де, көптеген кәсіпкерлер өз 
кәсіпорындарының  атауларын  өзгелерге  ұқсамайтындай  және 
бір көргеннен, бір естігеннен ұмытылмайтындай, сонымен қатар 
мекемені жарнамалайтындай етіп таңдап қоя бастады. Осындай 

175
сауда  саттық  мекемелерінің,  олардың  тауарлық  белгілерінің 
аттары,  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  және  т.б.  атаулары 
қазіргі күнде ғалымдар тарапынан зерттелетін тақырып ретінде 
үлкен қызығушылық тудырып отыр [1; 2.].
Қазіргі  күнде  эргонимдер  саласындағы  зерттеулер 
Қазақстанның  жекелеген  қалаларының  тілдік  материалдары 
негізінде  қолға  алынып  зерттеліп  жатыр  [3;  4.].  Біз  осы 
мақаламызда  эргонимдерді  Қызылорда  қаласының  мысалында 
қарасырамыз.
Қызылорда  қаласы  эргонимдерінің  кеңістігі  көпсалалы. 
Біз  жиналған  эргонимдерді  (463  атау)  іріктеп    және  жүйелеп 
қарастырғанда  негізгі  5  мағыналық  топқа  біріктірдік.  Енді 
осыларға жекелей тоқталайық.
1.Кісі  аттарынан  немесе  жанды  сияқты  түсінілетін 
зат  атауларынан  жасалған  эргонимдер.  Бұлар  Қызылорда 
қаласындағы кең тараған эргонимдер тобы болып табылады. Олар 
біздің  жинастырған  эргонимдердің  33,0  пайызын  құрады.  Бұл, 
әсіресе, қаладағы сауда нысандарында өте көп кездеседі. Мысалы 
дүкендер: «Мейіржан», «Гүлнаурыз», «Индира», «Пірмағанбет», 
«Ерлан»,  «Бекжан»,  «Анар»,  «Ұлжан»,  «Гүлназ»;  сауда  үйлері: 
«Күлпаш»,  «Ақниет»,  «Азамат»,  «Айтбек»,  «Жайна»,  «Ажар», 
«Сұлтан»;  мейрамханалар:  «Қуаныш»,  «Адема»,  «Жанетта», 
«Меруерт»;  кафелер:  «Айбек»,  «Даурен»,  «Айжан»,  «Айман», 
«Нұрмағанбет»,  «Мунира»,  т.б.  Көптеген  жағдайда  мұндай 
атауларды таңдау нысан иелерінің жеке мүддесімен анықталады, 
олар  дүкендерінің  атауын  өз  есімімен  немесе  баласының  не 
жақын туыстарының атымен атайды. Бұл - Қызылорда қаласында 
ғана  емес,  жалпы  елімізде  кеңінен  етек  алған  дәстүр.  Ерекше 
айта  кетер  жағдай,  біздің  зерттеуімізде  Қызылорда  қаласында 
ер адамдардың есіміне қарағанда әйелдердің есімімен аталатын 
сауда орындары өте көп. Бұл, біздің ойымызша, сауда өнімдерін 
тұтынатын  не  керісінше  соны  сатуға  ұсынатын  әйелдердің  көп 
болуынан болуы да мүмкін. 
Бұлардан 
кейінгі 
маңызды 
орында 
алатындар 
мифонимдерден,  яғни  миф,  эпос,  ертегі,  аңыздардағы 
ономастикалық  кеңістіктің  кез  келген    саласының  аттарынан  

176
жасалған  эргонимдер:  «Алладин»  (кафе),  «Қыз  Жібек» 
(мейрамхана),  Байтерек  (мейрамхана),  Волшебная  лампа 
Алладина  (дәмхана),  «Самрук»  (қонақүй),  «Ертөстік» 
(балабақша),  «Алпамыс»  (балабақша),  «Толағай»  (балабақша), 
«Три богатыря» (кафе), «Золатая рыбка» (кафе), «Золатой дракон» 
(мейрамхана), «Али баба» (кафе), т.б.). Бұл  әдеби-мифологиялық 
тақырыптың  өзектілігін  көрсетеді.  Мұнда  ат  берушінің 
тұтынушыға оң ассоцация қалдыру үшін атауға немесе мәтінге ден 
қойғандығы байқалады. Қызылорда қаласында осындай көркем 
шығармалардан  алынған  образдармен  тұтынушының  мәдени 
әлеуетін көтеретіндей атаулар өте аз. Менің ойымша, бұлар әр 
уақытта жағымды сипатты білдіретін, балалықтың символымен 
байланысты келетін атаулар. Бұл - жоғарыда аталған «Ертөстік», 
«Алпамыс», «Керуен сарай» т.б. эргонимдер. Бұл тұтынушының 
назарын аударататын әдістің бір түрі. Алайда Қызылорда қаласы 
кәсіпкерлері өз нысандарына ат қоюда осындай эргонимдерді аз 
таңдайды.
Осы  топтағы  тағы  бір  назар  аударатын  эргонимдерге 
нысанның кең танымдылығы мен беделдігін таныту мақсатында 
шетелдік анторопонимдерді, кейбір брендтік атауларды да қою 
жатады. Өйткені тұтынушы қалай да болсын белгілі бір идеалға 
ойша  ұмтылады,  сөйтіп  шетелдік  модаға  ассоцация  беретін  
дүкендегі  тауарды    таңдайды.  Олар:  «Angela»  (сән  салоны), 
«Adidas», «Reebok»,  «Nokia», т.б.
Қызылорда  қаласы  көшелерінде  сондай-ақ  әйгілі  тарихи 
тұлғалардың аттарын да кездестіруге болады: «Төле би» (дүкен), 
«Ибн  Сина»  (дәріхана),  «Бейбарыс»  (мейрамхана),  «Томирис» 
(кафе) , «Наутилиуст» (кафе).б.
2.  Жансыз  заттар    атауларынан  жасалған  эргонимдер. 
Мұны  мағынасы  тек  «тауарлық  ассортоментті»  ғана  білдіретін 
атаулар  деп  те  атауға  болады.  Бұл  тәсіл  бойынша  эргонимдер 
жасау дәстүрге айналған. Олар біз жинастырған эргонимдердің 
ең көп бөлігін, яғни барлық атаулардың 45,1 пайызын құрады Бұл 
кәсіпорынның  не  сауда  орнының  ұсынатын  ассортементіндегі 
тауар атауларына байланысты эргонимдер («Білім», «Киімдер», 
«Аяқ  киім»,  «Кілемдер»,  «Тағам»  «Автобөлшектер»  т.б.). 

177
Бұлардың  негізгі  бөлігі  –  бұл  тауар  мен  қызмет  ассортиментін 
тіке көрсететін немесе ассоция беретін атаулар. Бұл эргонимдер 
әр алуан, олар тұтынушылар тобын анықтайды. Мұндай дүкендер 
тұтынушының уақытын үнемдейді және жүйкесін тоздырмайды. 
Мысалы,  құрылысшы  өз  қажетін  алу  үшін  «Стройматериал» 
дүкеніне,  жүргіуші  өз  көлігіне  қажетті  бөлшекті  іздеу  үшін 
«Автобөлшектер» дүкеніне барады.
Бұл  атауларда  сондай-ақ  тұрмыстық  бұйымдар:  тағам, 
сусын  атаулары;  киімдер  мен  оған  қажетті  заттар  т.б.  туралы 
мәліметтер бар. Бұл эргонимдерде ақпараттық қызмет маңызды 
рөл  атқарады.  Мұндай  эргонимдердің  басым  көпшілігі  тауар 
немесе қызмет түрлеріне қатысты атауларды қамтиды: 1) интерьер, 
тұрмыс заттары дүкендері - «1000 сан ұсақ-түйек»,  «Комфорт», 
«Жиһаз», «Уют», т.б.). Қарастырып отырған осы топқа шартты 
түрде «әлем», «орталық», «үй» мағынасындағы атауларды қосуға 
болады. Осындай атаудағы дүкендер тұтынушылар үшін әрқашан 
орасан  тауарлар  әлеміне  ассоцация  береді:  «Балалар  әлемі», 
«Ыдыстар әлемі», «Кілемдер әлемі», «Сауда орталығы», «Сауда 
үйі» т.б. Мұндай дүкендер тұтынушы үшін өте ыңғайлы, өйткені 
онда олар тауарды өзі ұстап шыққан мерзімін, өндірушісін т.б. 
мұқият қарайды және оны таңдауға асықпайды. 2) тамақ, сусын 
түрлері, дүкендер: «Арзан балық», «Алтын балық», «Мандарин», 
«Халал ет», Халва, «Жеміс-жидек»; кафелер: «Дом пива», «Аral-
beer»,  «Вeer-лога»;  дәмханалар:  «Тағам»,  Дастархан,  Бауырсақ, 
«Лаваш», «Сластена»,  «Кофе До», «Арай фаст-фуд», «Қуырдақ», 
т.б.  3)  киімдер  мен  қосалқы  заттар  (аксессуарлар),  дүкендер: 
«Башмачок»,  «Гардероб»,  «Каблочек»,  «Мир  обуви»,  «Спорт 
тауарлары»,  «Трикотаж  әлемі»,  «R.A.M.JEANS»,  «Сөмке», 
«Fashion»,  «Евростиль»,  т.б..  Бұлар  эргонимдердің  ақпараттық 
қызметінің маңызды екендігін дәлелдейді.
Осы  топта  топонимдерден  жасалған  эргонимдер  саны 
да  едәуір.    Олар  есте  қалдыру  (мемориалды)  және  көбінесе 
мекенжайлық қызметі атқарады (ат қоюшы топонимді пайдалана 
отырып, комерциялық өнеркәсіптің  белгісін топонысан ретінде 
көрсетеді).  Ал  бұл  маңызды  белгі  болып  табылады.  Аталмыш 
факті географиялық тақырыптың өзектілігін танытады. Мысалы: 

178
«Астана»  (мейрамхана),  «Алатау»  (мейрамхана),  «Стамбул» 
(сауда  үйі),  «Пекин»  (мейрамхана),  «Токио»  (кафе).  «Прага-7» 
(кафе), «Қызылорда» (қонақүй), т.б. 
Гидроним-атауларды да бір топ ретінде көрсетуге болады.  
«Сырдария»  (сауда  үйі),  «Sарқырама»  (дизайн  орталығы), 
«Оазис»  (кафе),  «Мелиоратор»  (ЖШС),  «Құмкөл  транссервис» 
(АҚ), т.б.
Сөз болып отырған топқа флора мен фаунаға байланысты 
болып  келетін  эргонимдерді  жатқызуға  болады.  Мысалы: 
«Қалампыр»  (дәріхана),  «Қызғалдақ»  (дәріхана),  «Жалбыз» 
(дәріхана),  «Ромашка»  (дәріхана),  «Байтерек»  (мейрамхана), 
«Жасмин»  (кафе),  «Ласточка»  (кафе),  «Алма»,  (сауда  үйі), 
«Акация» (гүл орталығы), т.б..  
Осы  топқа  сондай-ақ  космонимдерден:  «Уркер» 
«мейрамхана), «Шолпан» (дүкен), «Жұлдыз» (дүкен), «Сатурн» 
(кафе), «Сириус» (кафе), «Спутник» (дүкен) «Меркурий», (кафе), 
т.б. жасалған атаулар да бар.
3.Күрделі  аталымды  нысандар  атауынан  жасалған 
эргонимдер  (А.ВСуперанский  оларға  мерзімді  баспасөз 
органдарының,  мереке  атауларының,  әдеби  және  өнер 
туындылардың  атауарын  жатқызады).  Олардың  ішінде  түрлі 
өнер  түрлері  –  әдебиет,  телеарна,  музыка,  театр  аттарымен 
байланысты  болып  келетін  эргонимдер  анық  байқалады.  Бұл 
топтағы    эргонимдер    біздің      жинастырған  атаулардың  6,9 
пайызын құрады. Мұндай атаулар білімділікті, ассоциативтілікті 
көрсетеді.    Мысалы:  дүкендер  -  «Академкітап»,«Канцтауар»,
«Мұстафа  Шоқай  кітап  үйі»,  мекемелер  -  «Нартай  Бекежанов 
атындағы қазақ музыкалық драма театры», «Сәбира Майқанова 
атындағы  мәдениет  үйі»,  «Қорқыт  ата  атындағы  Қызылорда 
мемлекеттік  университеті»,  «Ә.Тәжібаев  атындағы  облыстық 
кітапхана». 
4.Адамдарды, мекемелерді және т.б. сипаттайтын сөздерден 
жасалған эргонимдер. Қызылорда қаласындағы аталмыш топтағы 
эргонимдер  онша  көп  емес,  бірақ  бар.    Біздің  жинастырған 
эргонимдердің  9,9  пайзын  құрады.  Олардың  ішінде  адамды 
сипаттайтын атауларға: «Сыр сұлуы» (кафе), «Гүлмира доктор» 
(тіс емханасы), «Шакир-дантист» (тіс емханасы), «Доктор-Мом» 

179
(дәріхана),  «Бай  Сара»  (короке-кафе),  «Сұлтан  сүйрік»  (сән 
солоны), т.б. жатады.
 
Сондай-ақ өнеркәсіпті сипаттайтын «Шоқ 
су» (ЖШС), «Селена-star» (қонақүй), «Алтын Орда» (қонақүй,), 
«Алтын  сарай»  (мейрамхана),  «Имперал  Строй»  (сауда  үйі), 
«Строй люкс» (дүкен), «COPY EXPRESS» (дүкен), «Сыр қуаты» 
(ЖШС),  т.б.  эргонимдер  бар.  Бұл  атаулар  әрі  ақпараттық,  әрі 
жарнамалық сипатпен сәтті қойылған.
5.Астарлы  мағыналы  эргонимдер.  Мұндай  сипаттағы 
эргонимдер  көбінесе  құрылтайшылар  мен  олардың  жақын 
туыстарының есімдерінің алғашқы дыбысы не буынынан
 
құралған 
қысқарған  атаулар
 
болып  келеді.  Бұл  топтағы  эргонимдер 
қалада ең аз санды атаулар тобына жатады. Біздің жинастырған 
эргонимдердің 5,1 пайызын құрады. Нысан иелерімен жүргізілген 
сұхбаттар  мұндай  эргонимдер  ат  қоюшының  «өзіндік  бір 
айласы» екенін және ол оның өзіне ғана түсінікті болатындығын 
көрсетті.  Көбінесе  мұндай  атаулар  құрылтайшылардың  және 
олардың жақын туыстарының есімдерінен алынған қысқартулар 
«ЖанРос»  (Жандос  –  үлкен  ұлының  аты  +  Россия  –  мемлекет 
атауы),  «Ибрайхан  и  К»  (Ыбрайхан  және  Кенжебек  –  мекеме 
иелерінің  атауы),  «ВАВ-групп»  (Боранбаев  Әскербек  Болатұлы 
–  мекеме  құрылтайшысының  атыжөні),  «Жан  и  Ш»  (ЖШС), 
«Ырыс-НГ»  (ЖШС),  «К-групп»  (ЖШС),  «Абзал  и  К»  (ЖШС), 
«Венера и К» (дүкен), т.б.. Енді бірі жай ғана дыбыс тіркестерінен 
алынған  атаулар  болуы  мүмкін,  оны  ат  қоюшы  ол  эргонимнің 
мағынасын  түсіндіре  де  алмайды.  Мысалы,    «Ергош»  (кафе), 
«Гемакасис» (ЖШС),  т.б.. Жалпы мұндай эргонимдер әдетте өте 
аз  кездеседі.  Мұнда  ат  қоюшы  эргонимнің  негізінен  адресатқа 
жеңіл қабылдануына, есінде тез сақталуына көңіл бөледі. Тағы 
бір  топтағы  эргонимдер  сатып  алушыларға  ешқандай  ақпарат 
бермейді.  Бұл  кәсіпорын  иесінің  эргонимнің  мүмкіндігін  біле 
бермеуінен  жіберілетін  қателігі.  Жалпы  қандай  да  бір  эргоним 
болмасын ол фирманың имиджін жасайтын және оны тауар мен 
қызмет  көрсету  нарығында  алға  сүйреуге  көмектесетін  сыртқы 
жарнаманың бір тәсілі болып табылады.
  Жүргізілген  зерттеу  аясында  біз  жоғарыдағыларға 
қосымша полиэтникалық сипатты танытатын эргонимдер тобын 
да анықтадық. Жалпы эргонимдер сол жерде қолданылып отырған 

180
тіл  немесе  тілдер  базасында,  сол  халықтардың  ерекшелігін 
көрсететін  атаулар  негізінде  қалыптасады.  Қызылорда 
қаласында  көптеген  этностар  мен  диаспоралар  өмір  сүреді. 
Міне,  осы  жағдай  көптеген  дүкен,  мекеме,  фирма,  мейрамхана 
атауларының  әралуан  тілде  болуына  себепші  болып  отыр. 
Мысалы,  түрік  тілдері  тобынан  алынған  атаулар:  «Регистан», 
«Шахноза», «Мунира», «Узбечка», «Алишер», «Азия», «Шаһар», 
«Шайхана»,  «Шейх-S»,  «Стамбул»,  «Анкара»,  «Кишлак»,  т.б.; 
орыс тілі незінде жасалған эргонимдер - мейрамханалар: «Золотой 
дрокон», «Арбат», «Кристал»; кафелер: «Фортуна», «Насталгия», 
«Ласточка»;  дүкендер:  «Оптовик»,  «Нородный»,  «Башмачок»; 
дәмханалар:  «Волшебная  лампа  Алладина»,  «Минутка»;  сән 
салоны:  «Принцесса»,  шеберхана:  «Татьяна»,  т.б.;  корей  тілі 
негізінде жасалған эргонимдер: «Чосон»,  Кореана (кафе), «Асон» 
(кафе) т.б.; шешен тілі негізінде жасалған эргоним: «Дашо сай» 
т.б.. Сондай-ақ Қызылорда «Сыр – алаштың анасы» деп аталған 
үш  жүздің  басы  қосылған,  рулық  құрамы  әртүрлі  өңір  болып 
табылады.  Бұл  қаладағы  осы  топтағы  эргонимдерде  біршама 
орын алған. Мысалы: «Қыпшақ» (орта жүз руы), «Ер Шоштан» 
(орта жүз руы найманның бір атасының атауы), «Дөйт» (кіші жүз 
руы), «Алаша» (кіші жүз атауы), т.б. 
Бүгінгі  таңда  тілімізге  өзге  тілдердің  элементтері  еніп, 
тіліміздің  жүйелері  ішінара  болса  да  өзгерістерге  түсуде. 
Жалпы  бір  тілге  өзге  тілден  енген  сөздерді  зерттеу  отандық 
лингвистердің ғана емес, онымен қатар шетел лингвистерінің де 
өзекжарды мәселесі болып саналады. Шет тілінен енген сөздер 
деп өзге тілдің сөздік қорына тиесілі сөздерді айтамыз. Олардың 
бірі  біздің  сөздік  қорымызға  ешқандай  баламасыз  дәл  өзінің 
сол  мағынасында  еніп  жатса,  кейбірінің  тілімізде  аудармасы 
болғанымен  оны  өзіміз  өзара  қарым-қатынаста  қолданып 
жатамыз.  Өйткені  ол  сөздер  өзге  елдің  мәдениеті  арқылы 
енуде.  Ал  мәдени  тұрғыда  елімізде  жаһандану  үрдісі  жүріп 
жатыр, демек біз әртүрлі дамыған елдермен мәдени және жан-
жақты тәжірибе алмасудамыз. Тілімізде шет тілі элементтері өз 
қалпында  қолданылуы  ономастиканың  эргонимика  саласында 
қатты сезілуде. Бұның ең негізгі себептерінің бірі ол атаулардың 

181
мемлекеттік  тіл  басқармасына  қарасты  болмағанынан  туып 
отыр.  Әрбір номинатор өз кәсіпорнына өзі қалаған есімді атау 
етіп  беруде.  Кәсіпорын  иелері  үшін  немесе,  басқаша  айтқанда, 
ат  қоюшылар  үшін  маңыздысы  тілдік  саясат  емес,  адресатқа 
эргонимнің жағымдылығы болып отыр.
Қазақстан  Республикасы  бүгінгі  таңда  егемен  ел  ретінде 
әлемнің  көптеген  елдерімен  мәдени,  саяси,  экономикалық 
байланыста дамып келеді. Бұл оның лингвистикалық кеңістігіне 
де  өз  әсерін  тигізеді.  Қазақстанның  барлық  қалалары  мен 
аудандарында,  соның  ішінде  зерттеу  нысаны  болып  отырған 
Қызылорда  қаласында  өзінің  шеттілдік  атауын  (брэнділерін) 
көрсететін  көптеген  белгілі  шетелдік    фирамалар  атаулары 
мен  шетел  сөздерінен  ғана  тұратын  көптеген  эргонимдер  бар. 
Мысалы, фирмалық дүкен  «АDIDAS» (дүкен), «NOKIO» (дүкен), 
шаштараз-салон «WELLA, «Ti-tech сервис» (ЖШС), «Esperanza» 
(кафе),  «Oasis»  (турситік  агенттік),  «City  jeans»  (киім  дүкені),  
«Sonata»  (кафе),  «GALLA»  (түрік  жиһазы),  «R.A.M.JEANS» 
(ерлер  киім  дүкені),  «Fashion»  (киім  дүкені),  «Camellia»  (гүл 
орталығы),  «Evim»  (түрмыстық  тауарлар  дүкені),  «COPY 
EXPRESS»  (компьютерлік  техника  дүкені)  «TEKSAN»  (дүкен), 
«TEXNOMAN»  (дүкен),  «PLATINA»  (зергелік  шеберхана), 
«MAXSMUM» (жарнама агенттігі), «NEXUS» (дизайн студиясы), 
«SUPERMATIK»  (интернет  клуб),  «Royal»  (интернет  клуб), 
«ANGELA» (сән салоны), т.б.
 
Қаланың экономикалық және өндірістік өмірдің орталығы 
ретінде  танытатын  атауларды  «техногендік
 
эргонимдер»  деп 
атайды.  Техногендік  эргонимдердің  мынадай  түрлері  бар: 
-құрылыс,  -авто,  -сауда  және  трейд  (ағыл.  to  trade  –  сауда 
жасау),  -техно  және      -тех,  -энерг  және  -энерго,  мұнай  және 
oil  (ағыл.  мұнай,  май),  -  инвест,  -холдинг,  -газ,  -хим,  -жөндеу, 
металл.  Оларға:  «Торғай-Петролиум»  (АҚ),  «АйДан  Мұнай» 
(АҚ),  «Қуат  Амлон  Мұнай»  (ЖШС),  «КазПетрол  Групп» 
(ЖШС),  Құмкөл  Транс  Сервис»  (ЖШС),  «КазРосМұнай» 
(ЖШС),  «ЭкоҚұрылысМаркетинг»  (ЖШС),  «Ай-дан-инвест» 
(ЖШС),  «АсарХолдинг»  (ЖШС),  «Бест  сервис»  (ЖШС),  «Батт 
Ойл»  (ЖШС),  «Дорстрой»  (ЖШС),  «Строй-Мода»  (Сауда  үйі), 
«Отырар travel» (туристік агенттік), т.б.  Әрбір атау сол халықтың 

182
тұрмыс-тіршілігі, салт-дәстүрі туралы белгілі бір ақпарат береді. 
Сонымен  Қызылорда  қаласының  эргонимдік  кеңістігі  мекеме, 
компания,  өнеркәсіп,  фирма,  қоғамдық  ұйым  атауларының 
өзіндік жүйесін білдіреді. Ғалымдарды аймақтық деңгейдегі осы 
заманғы эргонимдер проблемалары және ылғи да даму үстіндегі 
лексикалық бірліктер қызықтырады.   
Сонымен,  Қызылорда  қаласындағы  эргонимдер  туралы 
ақпаратарды жинап және оларды жүйелей келе дүкен иелері өз 
сауда нысандарының атауын беруде бірінші және екінші топтағы 
эргонимдерді таңдайды екен:
1. Мағынасы тек «тауарлық ассортоментті» ғана білдіретін 
атаулар.
2. Антропоним-атаулар.
Бірінші топ, біздің ойымызша, ең сұранысқа ие атау, өйткені 
тұтынушы егер ол дүкен болса, оның атынан оның не сататынан 
нақты ақпарат ала алады. Мұндай эргонимдерді таңдап қана қою 
жеткіліксіз, оған осымен қоса аздаған қиял мен шығармашылық 
ізденіс керек. Мысалы, тек «Азық-түлік» емес «Ең балғын азық-
түліктер», «Киімдер» ғана емес «Сіздің киіміңіз» деген сияқты 
т.б. Антропонимдердің де жиі пайдалануы түсінікті. Қызылорда 
үлкен  қала  емес  және  оның  жекелеген  шағын  аудандарындағы 
тұрғындар  сол  жердегі  дүкеннің  кімге  тиесілі  екені  ғана  емес,  
атауды кімнің құрметіне қойылғанын да жақсы біледі (мысалы, 
«Индира»  дүкені  оның  иесінің  қызының  атына,  «ЖанРос» 
компания  иесінің  баласының  атына,  «Ажар»  сауда  үйінің 
әйелінің  атына  қойылған).  Жалпы  алғанда  Қызылорда  қаласы 
эргонимдерінде шығармашылық ізденіс бастауы мен креативтілік 
мүлдем жоқ деп айтуға болмайды.
Қала  эргонимдердің  сөзжасамдық  ерекшеліктерін 
қарастырғанда біз олардың екі түрлі тәсіл арқылы – семантикалық 
және  атаулық  сөзжасам  тәсілдер  арқылы    жасалуына  көңіл 
бөлеміз:
1.  Сөзжасамның  семантикалық  тәсілі  арқылы  жасалған 
эргонимдер.  Олар: 1) эргоним сөздер,  олар  өз   ішінен   мынадай   
жолдармен    жасалған:    а)  трансонимдену  (бір  атаудың  екінші 
нысанға атау ретінде көшуі) (дүкендер – «Рахат»,  «Арай»; сауда 
үйлері  –  «Сырдария»,  «Торғай»,  «Стамбул»;  мейрамханалар 

183
-  Қыз  Жібек,  Жанетта  т.б.);  ә)  онимдену,  бұл  негізгі  екі  типі 
арқылы  метафорамен  (сән  салондары  –  «Шарм»,  «Принцесса»; 
күзет  агенттіктері  «Найза»,  «Арлан»,  т.б.)  және  метонимиямен 
(«Арзан баға» - «Арзан» базары т.б.), өзге тілден енген атаулар 
(«Кореана», «Виола», «Версаль», т.б.) және т.б.. 2) эргоним сөз 
тіркестері,  құрамы  әр  түрлі  сөз  таптарынан  болған,  мысалы: 
зат  есім+зат  есім  (құрылыс  компаниялары  -    «Асар  Құрылыс», 
«Адем  Жан»;  мұнай  компаниясы  «Торғай-Петролиум»,  «Қуат 
Амлон  Мұнай»),  сын  есім+зат  есім  (мейрамханалар  –  «Алтын 
сарай»,  «Золотой  дракон»,  «Жас  отау»),  сан  есім+зат  есім 
(дәмханалар  -  «Жеті  қазына»,  «Три  поросенка»).  3)  эргоним 
сөйлемдер, жалпы мұндай эргонимдер өте аз кездеседі, мысалы 
бұл орыс тілінде көбінесе этикеттік формалармен, одағайлардан 
жасалған  (дүкендер:  «Браво»,  «Вива»)  және  бұйрық  райлы 
етістікпен келетін сөйлемдер (дәріхана: Будьте здоровы!). Біздің 
ойымызша, мұндай эргонимдер қазақ табиғатына тән емес және 
осы  сипаттағы  кірме  эргонимдер  де  біз  зерттеу  нысаны  еткен 
қалада мүлдем кездеспейді.
2.Атаулық  сөзжасам тәсілі арқылы жасалған эргонимдер. 
Бұлар  өз  ішінде  үш  түрлі  жолмен  жасалған:  1)  буынның 
қысқаруы жолымен жасалған эргонимдер (мұнай компаниялары: 
ЖандосРоссия  –  «ЖанРос»;  Қазақстан  Россия  мұнай  – 
«КазРосМұнай»;  Фармация  Сервис  –«ФармСервис»,  т.б.  2) 
қосарлану  арқылы  жасалған  эргонимдер  («Эко-фам»,  «Ай-дан-
инвест»,  «Аңсар-Сервис»,т.б.).  3)  сан  және  өзге  де  символдар 
қоса жазылғандар («Жайна -2», «Прага -7», «Азия +», «Шейх-S» 
т.б.).
Қызылорда  қаласындағы  эргонимдерге  сөзжасамдық 
тұрғыдан  талдау  жасау  барысында  біз  семантикалық  тәсілдің 
өнімді  екенін  көрдік.  Оның  ішінде  ең  өнімдісі  эргоним  сөздер, 
оның  ішінде  онимдену  жолымен  жасалғандары.  Бұл  тілдік 
материалды үнемдеуге қатысты, өйткені метафора мен метанимия 
тұтынушынының  көңілін  аудартуға  септігін  тигізеді,  атау 
берушіге қысқа да нұсқа, образдық ат қоюға көмектеседі. Саны 
жағынан келесі орынды эргоним сөз тіркестері алады. Бұл тәсілді 
атау  берушілер  бойына  барынша  көп  ақпарат  жинақтайтын 

184
көпқызметті  эргонимдер  жасауда  жиі  пайдаланады.  Жоғарыда 
айтын өткеніміздей, эргоним сөйлемдер зерттеу нысаны болып 
отырған қала тілінде кездеспейді.
  Қаладағы әртүрлі кәсіпорындарының маңдайшаларында 
мүлдем  жіберуге  болмайтын  түрлі  қателіктерін  жиі  көретін 
болдық.  Біз  бұларды  сондай-ақ  жарнамалардан,  афишалардан, 
хабарландырулардан    т.б.  көреміз.  Бұл  не?  Бұл  сауатсыздық 
сөзді  дұрыс  айта  алмаудан  ба,  әлде  дұрыс  жаза  алмаудан  ба 
немесе  әдейі  бөлектеніп  көрініп,  назар  аудартудан  ба?  Біздің 
көзқарасымыз бойынша, Қызылорда қаласы эргонимдерінде осы 
заманғы жазу өз бейнесін тапқандай. Эргонимдерден біз көбінесе 
орфографиялық  нормалардың  саналы  түрде  бұзылғандығын 
кездестіреміз. Мысалы, бас әріптерді нормаға сәйкес қолданбау, 
ат  қоюшы  сөздің  алдыңғы  бөлігін  бөлектеп  көрсетеді 
(«АВТОбөлшектер»), кейде бас әріптер сөз тіркесінің ортасында 
қолданылады («Ыдыстар Әлемі», «Сыр Әлемі»-«Мир Красок»), 
(жалпы  Ыдыстар,  Кілемдер,  Киімдер  деп  көптік  жалғаумен 
жазу да қазақ тілінің табиғатына жат), тіпті сөздің соңын да бас 
әріптермен саналы түрде жазу кездеседі («МастерОК», «ТурАН» 
«ӘлемТУР» «ШоқСУ»).
Тағы бір тілдік норманы бұзушылыққа сөзбен бірге әріптік 
емес  таңбаларды  пайдалану  жатады  («Азия+»,  «Прага-  7», 
«Ѽптовик», ).
  Кейбір  эргонимдерден  шетелдік  әріптердің  (латын 
алфавиті)  араласуын  жиі  көреміз  («Sарқырама»,  «ШейхS» 
«Лаборотория-S», «Империя –s»).
  Қазақтың  біртуар  азаматтарының  есімдерін  қала 
көшелеріне  беруге  болғанымен,  оларды  сол  көше  бойындағы 
нысандарға  беруге  болмайды.  Мұндай  келеңсіздіктерге 
тиім  салынуы  керек.  Мысалы,  «Төле  би»  дүкені,  «Baistrit» 
(Байтұрсынов  көшесінгегі  мейрамхана),  «Бейбарыс»  сауда  үйі,  
т.б.
Қаланың  лингвистикалық  ландшафтында  шетелдік 
лексиканың белең алғандығын айтпай кетуге болмайды. Мұндай 
шетелдік сөз-эргонимдер тек өзі ғана жазылып қоймай, енді қазақ 
сөздерімен  бірге  араласа  қолданылатын  болды  («Алма-dent», 

185
«ДостарМед-lain»,  «Отрар-travel1»  «БАТ-OIL»,  «МК-  OIL», 
«Baistrit»»). Сондай-ақ қала көшелерінде жеке адам есімдерінің 
де әдейі саналы түрде қате жазылуы да көбейіп барады («Адема» 
-  Әдемі,  «Ақ-Ерке»  -  Ақерке,  т.б.). 
Мұны  тілге  менсінбеушілік 
танытудың белгісі, тіпті мемлекеттік «Тіл туралы» заңды өрескел 
бұзу  деп  түсіну  қажет.  Басқа  ұлт  өкілдерін  былай  қойғанда, 
бұл  өзіміздің  тілге  деген  немқұрайлығымызды  байқатады. 
Қала  эргонимдерінің  дұрыс  жазылуы  –  бұл  қала  халқының  
сауаттылық  көрсеткіші.  Басқаша  айтқанда,  сауаттылық  -  бұл 
тұтынушыға  кәсіпкердің  көрсеткен  сыпайлығы,  сауаттылық  – 
бұл  табысқа  жетудің  маңызды  қадамы.  Кәсіпкер  тұтынушыны 
тілдік  заңдылықты,  норманы  саналы  түрде  бұзу  арқылы  емес, 
көрсететін  қызметі  мен  тауарын  жарнамалайтын  басқа  әдіс-
тәсілдерді табуы тиіс.
Әдебиеттер:
1  Подольская  Н.В.  Словарь  русской  ономастической 
терминологии.  - Москва: «Наука»,1988. - С.151.
2 Суперанская А.В. Общая теория имени собственного. – 
Москва, 2007.
3  Иманбердиева  С.  Қала  ономастикасының  кейбір 
мәселелері. –  Алматы: Арқас, 2004. 
4  Какимова  М.Е.  Типология  эргонимов  Северо-
Казахстанской области. Автореф. канд. филол. наук.  - Алматы, 
2004,  - С.12.
ОСОБЕННОСТИ ИЗУЧЕНИЯ ЛИНГВИСТИЧЕСКОГО 
ЛАНДШАФТА  СОВРЕМЕННОГО ГОРОДА
МАУКАРА А.С.
Евразийский национальный университет 
им. Л.Н. Гумилева
maerym@mail.ru
Андатпа:  Бұл  мақала  қала  аясындағы  лингвистикалық 
ландшафттың  зерттеу  ерекшеліктерін  қарастыруға  арналады. 

186
Берілген жұмыста лингвистика жаңа саласының негізгі сипаттары 
мен  құрамдас  элементтері  баяндалады.    Лингвистикалық 
ландшафт зерттеуімен айналысатын ғалымдардың тәжірибелері 
мазмұндалады.
Abstract:  This  article  is  devoted  to  the  study  of  linguistic 
landscape  in  the  urban  environment.  The  item  outlines  the  main 
characteristics and 
constituent
 elements of a new branch of linguistics. 
Above all, highlights the experiences of researchers, who involved in 
the study of the linguistic landscape.
Вопросы  организации  и  планирования  городского 
пространства всегда носят актуальный характер для государства. 
Это  связано  со  стремлением  правильно  создать  условия  для 
гармоничного функционирования языков на территории страны. 
Людей всегда волновал вопрос об обустройстве того или иного 
пространства,    на  котором  они  существуют.  Если  Земля  –  это 
огромное пространство с различными странами и государствами, 
страна – это пространство с городами и населенными пунктами, 
то  город  –  это  тоже  пространство  со  своими  географическими 
объектами, улицами, скверами и т.д. Поэтому, когда мы говорим, 
о  том,  что  же  такое  пространство,  мы  всегда  представляем 
себе  огромную  субстанцию    с  множественными  элементами  в 
ней. Но если в этой субстанции не будет должного порядка, то 
повсюду  воцарится  хаос.  В  связи  с  этим,  и  существует  наряду 
с  ономастическим    пространством  города  и  его  языковая 
политика, способная устанавливать правила функционирования 
информационно-маркированных единиц.      
Современные  исследования,  посвященные  проблематике 
лингвистического  описания  ономастического  пространства,  все 
чаще  обращаются  к  термину  «лингвистический  ландшафт».  В 
работе А.В.  Кирилиной лингвистический ландшафт -  понимается 
как «один из способов описания повседневного существования 
языка,  состоящий  в  исследовании  письменных  знаков  в 
общественной сфере (публичном пространстве) городской среды» 
[5;  159].  В  определении  данного  термина  лингвист  опирается 
на  исследования  П.  Бакхауса,  непосредственно  занимающегося 
исследованием    лингвистического    ландшафта.  Исследователь 

187
также  отмечает,  что  это  еще  новая  дисциплина,  находящаяся 
на стадии формирования теоретических установок. В структуру 
лингвистического ландшафта входят знаки: надписи, вывески с 
объявлениями,  таблички  с  наименованиями  улиц,  магазинов  и 
т.д. 
В  работе  «Linguistic  Landscapes  in  the  city  of  Ghent:  An 
Empirical  study»  говорится,  что  особенность  этого  явления 
состоит  в  «языке  общественных  дорожных  знаков,  вывесок 
с  объявлениями,  наименований  улиц,  коммерческих  знаков 
магазинов  и  общественных  государственных  знаков,  которые 
объединяются  в  форму  лингвистического  ландшафта  данной 
территории, региона или урбанистической агломерации» [4; 8]. 
Новое направление является, как утверждают ученые, областью 
социолингвистики и прикладной лингвистики, которые отмечают 
«письменную  форму»  языков  в  социальном  пространстве» 
[4;  8].  В  ходе  анализа  работ  по  лингвистическому  ландшафту 
было замечено, что зачастую данное явление рассматривается в 
мультилингвальной среде.  Будучи связанный с семиотической 
составляющей  того  или  иного  пространства,  лингвистический 
ландшафт  сфокусирован  на  изучении  содержания  знаков. 
Содержательная  сторона  знака  всегда  привлекала  внимание 
ученых. 
Известно,  что  наличие  данных  явлений  на  одном  языке 
говорит о доминировании в стране одного языка. Существование 
же надписей на нескольких языках говорит либо о билингвальной, 
либо  о  мультилингвальной  языковой  среде.  Так,  к  примеру,  в 
работе «Linguistic Landscape and Language Policies: A Comparative 
study Linkцping University and ETH Zьrich» S.Yavari рассматривает 
языковую  политику  университетов  в  Швеции  и  Швейцарии.  В 
поле исследования лингвиста входят знаки: в особенности доски 
с  объявлениями,  вывески  с  надписями  и  т.д.    Автор  выявляет 
существующие контрасты в  знаках «top-down» (вывешиваемые 
университетским  штатом)  и  «bottom-up»  (не  вписываемые 
университетским персоналом). Дословный перевод данных видов 
семиотических единиц дан А.В. Кириллиной как «идущие сверху 
вниз»  и  как  «снизу  вверх»  [5;  163].  Другими  словами,  данные 

188
понятия  связаны  с    лицом,  который  утверждает  информацию. 
Первый  вид  знаков  является  официальным  по  характеру, 
чем  второй:  они  «описывают  знаки,  выданные  национальной 
и  общественной  бюрократией,  социальными  институтами, 
находящихся  в    общественных  местах,  публичных  заявлений, 
а  также  связанных  с    наименованиями  улиц».  Преимущество 
второго  знака  обусловлено  природой  его  содержания:  как 
правило, это не зависящие от определенных правил объявления 
и вывески, носящий более свободный характер: «наименования 
магазинов,  вывески,  связанные  с  бизнесом  и  персональными 
заявлениями,  выдаваемые  индивидуальными  социальными 
деятелями,  владельцами  магазинов  и  компаний»  [4;  11].    Это 
доказывает, что понятие лингвистического ландшафта помогает 
понять силу и статус различных языков в социолингвистическом 
контексте.    Создатели  языковой  политики  вводят    положения  
через «top-down» знаки, а те, кто противятся этому, вводят свою 
идеологию языка через «bottom-up» знаки. 
Однако  не  всегда  проводимая  языковая  политика  может 
соответствовать существующей языковой ситуации. К примеру, 
в  Швейцарии  статус  официального  языка  имеют  несколько 
языков:  немецкий,  французский,  итальянский  и  ретероманские 
языки. Но, несмотря на это, информация в университете Цюриха 
была  представлена    на  немецком  и  на  английском  языках: 
брошюры,  различные  постеры,  выставочные  стенды,  СМИ, 
заявления,  публичные  объявления,  интернет-баннеры  должны 
быть  только  на  английском  и  немецком  языках.  Тем  не  менее, 
существуют две большие доски  с объявлениями, где студенты 
вольны выставлять любые замечания на желаемом языке. Данная 
дверь  носит  свое  название  как  Hauptgebдude    (HG)  (Главное 
здание).  Однако  данная  дверь  не  находится  под  наблюдением 
Корпоративной  Коммуникации  (Corporate  Communications), 
что  говорит  о  невозможности  использования  официальных 
досок  объявлений.  Что  же  касается  университета  Швеции 
Люнкопина,  то  различные  вывески  зависят  от  факультета, 
к  которому  они  относятся.  В  связи  с  этим  они  принадлежат 
специалистам,  работающим  на  том  или  ином  факультете  и 

189
которые выставляют свои публичные сообщения. Все замечания 
должны  быть  написаны  преимущественно  на  шведском  языке, 
при  установке  на  целевые  группы  –  на  английском.  Шведский 
язык предстает рабочим и главным языком в административном 
плане  и  в  надписях  инструкций.  В  соответствии  с  данными 
вывесками и надписями выделено 4 модели анализа и описания 
мультилингвальных текстов, выдвинутых исследователем М. Ре: 
1)  сomplementary  (разные  части  общей  информации  переданы 
на разных языках); 2) duplicating (одна и та же информация на 
нескольких языках); 3) fragmentary (вся информация подается на 
одном языке и частично - на другом) 4) overlapping (разные части 
информации даны на разных языках с частичным наложением) 
[4;  10].    Рассмотрев  собранный  материал  семиотической 
системы университетов,  сквозь призму данных четырех моделей 
исследователь  S.  Yavary,  пришла  к  выводу,  что  университет 
Швеции  Люнкопен  более  монолингвален,  чем  университет 
Цюриха,  в  котором  ярко  проявляется  билингвизм  -  немецкий 
и  английский  языки.  В  знаках  первого  типа  в  университете 
Цюриха  вывески  представлены  билингвальными  знаками, 
статус  английского    имеет  ту  же  степень,  что  и  немецкий. 
Примечательно, замечание автора, что текст на немецком языке 
находится с левой стороны, а текст на английском с правой. Автор 
считает, что немецкий в данном случае занимает доминирующую 
позицию в таком расположении. Различная ситуация происходит 
со  студентами-иностранцами.  Для  данной  категории  студентов 
знаки  вывешиваются  в  университете  Цюриха  на  двух  языках 
(немецком и английском), но в Люнкопене только на английском. 
Лингвист объясняет эту ситуацию тем, что половина иностранных 
студентов разговаривают на немецком языке и поэтому в знаках 
можно заметить билингвальное содержание. Несмотря на то что 
французский язык также входит в число официальных языков, все 
же  знаки на данном языке представлены только в объявлениях 
и  не  в  большом  количестве.  Выявилось,  что  студенческие 
организации  в  основном  выбирают  именно  национальный 
язык  [4;  55-58].  Так,  путем  эмпирического  исследования  автор 
проанализировал знаки в университетской среде двух городов.

190
Изучение  лингвистического  ландшафта  может  быть 
ориентировано  не  только  на  анализ  различных  надписей  и 
вывесок.  Например,  работа  «Лингвистический  ландшафт 
в  городе  Гент:  Эмпирическое  изучение»  А.К.  Боттерман 
посвящена проблеме изучения осей. Точнее автор рассматривает 
«вывески  общественного  представления  магазинов,  малых 
и  средних  предприятий,  пабов  и  т.  д.  на  улицах,  охваченных 
двумя  виртуальными  осями,  отображенными  на  карте  города» 
[3;  5].  Обе  оси  имеют  свою  начальную  точку  в  центре  города, 
и  точка  относится  либо  к  северо-западу,  либо  к  югу  от  центра 
города  соответственно.  В    работе    акцентируется  внимание  на  
деятеле  лингвистического  ландшафта.  К  деятелям  относятся 
люди,  которые  «непосредственно  участвуют  в  формировании 
лингвистического ландшафта,  указывая другим людям или же, 
самостоятельно строя элементы лингвистического ландшафта в 
соответствии с льготными тенденциями, осознанным выбором и 
политикой.  К  ним  относятся  также  «общественные  институты, 
ассоциации,  фирмы,  частные  лица,    исходящие  из  самых 
разнообразных  слоев  и  кругов»  [3;  7-8].  Изучение  знаковой 
системы  урбанистического  пространства  может  «предоставить 
ценную  информацию  о  языковой  ситуации  в  конкретном 
месте,  в  том  числе  общей  структуры  языка  и  использованных 
надписей,  официальных  языках,  о  языковой  политике, 
распространенных  языковых  взглядов,  властных  отношений 
между  различными  языковыми  группами,  и  длительных 
последствий в языке и т.д.» [3; 8]. Факт наличия текста на одном 
или нескольких языках говорит об ориентированности текста на 
определенную группу людей. Так, текст, написанный на одном 
языке, сразу дает понять, что он предназначен  исключительно для 
тех,  кто  принадлежит  определенному  языковому  сообществу 
(только те, которым текст понятен) или, что язык имеет авторитет 
и  силы,  чтобы  выстоять  в  одиночку,  без  поддержки  других 
языков.  Тот  факт,  что  текст  написан  на  двух  или  даже  более 
языках, свидетельствует о намерении сделать его понятным для 
людей,  принадлежащих  к  различным  языковым  сообществам. 
Оси,  которые  исследуются  автором,  рассматриваются  через 

191
улицы, которые находятся в определенной локации, зависящей 
от рода производства и зданий, находящихся в нем. К примеру, 
на  первой  оси  имеются  площади,  ранее  знаменитые  торговлей 
зерном и различными семенами, в нынешнее же время богатые 
ресторанами  и  пабами,  далее  находящими  свое  продолжение 
в  улицах  «шопинга».  Вторая  ось  содержит  железнодорожную 
станцию,  ранее  на  пути  которой  также  проходили  способы 
транспортировки с северной части города до южной. Особенность 
исследований  осей  заключается  в  выявлении  доминирующего 
языка  на  определенной  местности.  Применительно  к  нашей 
стране  целесообразно  было  бы  также  попытаться  рассмотреть 
семиотику  города  в  некоторой  слаженной  системе,  исходя  из 
которой, прояснились бы принципы их наименования и порядок. 
В  последние  годы  в  казахстанской  лингвистической  науке 
появляются работы, в которых осуществляется попытка научного 
объяснения  многих  фактов,  характеризующих  современную 
действительность.  В    исследовании  А.Ш.  Акжигитовой 
«Процессы  реализации  программ  языкового  планирования 
в  социально-коммуникативном  пространстве  Республики 
Казахстан»  рассматривается  лингвистическое  пространство  г. 
Астаны  [1].  В  работе  Е.  Байназарова  «Языковой  облик  города 
Алматы» автором исследованы годонимия современного города, 
его  эргонимия  и  эпиграфика.  Исследователь  классифицировал 
годонимы  по  типологии  Т.В.  Шмелевой,    где  выделяются 
такие  принципы  наименования,  как:  1)  меморативный;  2) 
характеризующий; 3) ориентирующий; 4) демонстративный [2]. В 
данном исследовании автором проанализированы улицы, исходя 
из семантических особенностей годонимов, что, в свою очередь, 
представляет важный этап в понимании функциональности этих 
явлений.
Рассмотрение  вышеперечисленных  работ  говорит  об 
острой необходимости всецелостного изучения лингвистического 
ландшафта. 
Применение 
подходов 
социолингвистики, 
математических  данных,  географического  картографирования 
дает  возможность  объективному  изучению  семиотической 
системы  определенной  местности.  Современный  город  – 
место  пересечения  различных  культур,  взглядов  и  ценностей, 

192
поэтому  составляющие  его  знаки  служат  особыми  маркерами, 
идентифицирующими тот или иной язык, культуру и политику. 
Литература:
1. 
Акжигитова А.Ш. Процессы реализации программ языкового 
планирования в социально-коммуникативном пространстве Республики 
Казахстан. Диссертация на соискание уч. степени доктора философии 
PhD.  – Астана, 2013. – 166 с. 
2. 
Байназаров  Р.Е.  Языковой  облик  города  Алматы  // 
Режим 
электронного доступа // [http://www.scienceforum.ru/2013/pdf/6710.pdf].
3. 
Botterman  A.K.  (2010-2011)  Linguistic  Landscapes  in  the  City 
of  Ghent: An  Empirical  Study.  MA  dissertation.  Ghent:  Ghent  University 
Faculty of Arts and Philosophy MA Literature and Linguistics: Dutch and 
English, 108 p.
4. 
Yavary  S.  (2012)  Linguistic  Landscape  and  Language  Policies: 
A  Comparative  Study  of  Linkцping  University  and  ETH  Zьrich.  Master’s 
Programme  in  Language  and  Culture  in  Europe.  Linkцping  University 
Department of Culture and Communication, 59 p.
5. 
Кирилина  А.В.  Описание  лингвистического  ландшафта  как 
новый  метод  исследования  языка  в  эпоху  глобализации  //   
Вестник 
ТвГУ. – Серия: Филология (5).  – 2013. – С. 159-167.

193
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ МӘЛІМЕТ
•
Қамзабекұлы  Д.  –  ҚР  ҰҒА  корреспондент-мүшесі, 
филология  ғылымдарының  докторы,  профессор,  Л.Н.  Гумилев 
атындағы ЕҰУ проректоры. Астана қаласы.
•
Әбжанов  Х.М.  –  тарих  ғылымдарының  докторы, 
профессор.  Ш.Уәлиханов  атындағы  Тарих  және  этнология 
институтының директоры. Алматы қаласы.
•
Негимов  С.Н.  –  филология  ғылымдарының  докторы, 
Л.Н.  Гумилев  атындағы  Еуразия  ұлттық  университеті  қазақ 
әдебиетінің профессоры. Астана қаласы.
•
Артықбаев  Ж.О.  –  тарих  ғылымдарының  докторы, 
профессор. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті. 
Астана қаласы.
•
Жарқынбекова  Ш.Қ.  – 
филология  ғылымдарының 
докторы,  профессоры. Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ филология 
факультетінің деканы. Астана қаласы. 
•
Әбдуәлиұлы  Б.  –  филология  ғылымдарының  докторы, 
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-дың профессоры. Астана қаласы.
•
Сапаров  Қ.Т.  – 
география  ғылымдарының  докторы
, 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 
физикалық 
және  экономикалық  география  кафедрасының  меңгерушісі
, 
профессор. Астана қаласы.
•
Пангереев А.Ш. – Ақтөбе облысының тілдерді дамыту 
басқармасы  ономастикалық  жұмыстар  және  талдау  бөлімінің 
басшысы. Ақтөбе қаласы. 
•
Қоңыратбаева    Ж.М.  –  филология  ғылымдарының 
кандидаты,  Л.Н.  Гумилев  атындағы  ЕҰУ-дың  доценті.  Астана 
қаласы.
•
Тусупбекова  М.Ж.  –  филология  ғылымдарының 
кандидаты,  Л.Н.  Гумилев  атындағы  ЕҰУ-дың  доценті.  Астана 
қаласы. 
•
Каирова М.К. – филология ғылымдарының кандидаты, 
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-дың доценті. Астана қаласы. 
•
Ағабекова Ж.А. – филология ғылымдарының кандидаты, 
Назарбаев Университетінің доценті. Астана қаласы.

194
•
Әлжанова  Г.  Ж.  –  Батыс  Қазақстан  облысы  Тілдерді 
дамыту басқармасының ономастикалық жұмыстар және көрнекі 
ақпараттық бақылау бөлімі. Орал қаласы.
•
Қайыр  Б.  –  Павлодар  облысының  тілдерді  дамыту 
жөніндегі басқармасының басшысы. Павлодар қаласы.
•
Әбжалиева  А.  –  Қызылорда  облысы  тілдерді  дамыту 
басқармасының басшысы. Қызылорда қаласы.
•
Қоспанов  Д.Д.  –  Ақмола  облысы  тілдерді  дамыту 
басқармасы  ономастикалық  жұмыс  және  көрнекі  ақпаратты 
бақылау бөлімі басшысының м.а. Көкшетау қаласы.
•
Наурызбаев Ж.Б. – Қостанай облысы әкімдігі тілдерді 
дамыту  басқармасы  ономастика  және  көрнекі  ақпараттар 
мониторингі бөлімі. Қостанай қаласы.
•
Тұяқова  Ф.М.  –  Солтүстік  Қазақстан  облысының 
тілдерді дамыту басқармасының басшысы. Петропавл қаласы.
•
  Жанаділов  Т.О.  –  ОҚО  білім,  жастар  саясаты  және 
тілдерді  дамыту  басқармасы  бөлімінің  басшысы.  Шымкент 
қаласы. 
•
Ақшабаев Е.С. – Алматы облысының тілдерді дамыту 
жөніндегі басқармасы. Алматы қаласы.
•
Қожаева Ә.Т. – ғылым магистрі, Л.Н. Гумилев атындағы 
ЕҰУ-дың оқытушысы. Астана қаласы. 
•
Мадалхан  Д.  Ж.  –  Қизатов  атындағы  №  23  мектеп-
лицейі. Қызылорда қаласы.
•
  Абасилов  А.  –  Қорқыт  ата  атындағы  Қызылорда 
мемлекеттік университеті. Қызылорда қаласы.
•
Маукара  А.С.–    Л.Н.  Гумилев  атындағы  ЕҰУ-дың 
теоретикалық  және  қолданбалы    лингвистика  кафедрасының 
2-ші  курс магистрі. Астана қаласы.

195
МАЗМҰНЫ
 
ҚАМЗАБЕКҰЛЫ Д. Алғы сөз........................................................
3
ӘБЖАНОВ Х.М. Қазақ ономастикасының тағылымы мен 
болшақ бағдарлары..........................................................................
6
НЕГИМОВ С.Н. Ономастиканың түп-тамыры – ұлттық 
дүниетаным мен халық тарихы.......................................................
13
АРТЫҚБАЕВ Ж.О. Астана көшелерінің атаулары – қала 
тарихының шежіресі.........................................................................
22
ЖАРҚЫНБЕКОВА Ш. Номинативная политика города: 
дискуссионные вопросы и современные подходы к решению 
проблем..............................................................................................
38
ӘБДУӘЛИҰЛЫ Б. Қазақстан Республикасындағы тіл 
саясатының құқықтық-нормативтік қамтамасыз етілуі................
49
САПАРОВ Қ.Т. Картографиялық әдістің көне географиялық 
атауларды зерттеудегі рөлі..............................................................
56
АРТЫҚБАЕВ Ж.О. Ертіс өңірі ономастикасының тарихи  
негіздері..............................................................................................
68
ПАНГЕРЕЕВ А.Ш. Тарихи атауларды қайтару – елдігіміздің  
белгісі................................................................................................ 
79
ҚОҢЫРАТБАЕВА Ж.М. Эргонимдер жүйесінің салыстырмалы 
сипаттамасы (ҚР орта білім беру мекемелерінің (мектеп) 
атаулары бойынша)...........................................................................
86
ТУСУПБЕКОВА М.Ж., КАИРОВА М.К. Исследование 
ономастического пространства города: проблемы и  
перспективы.......................................................................................
98
АҒАБЕКОВА Ж.А. Араб текті ономастиканың дамуындағы 
тарихи-мәдени, діни факторлар....................................................... 106
ӘЛЖАНОВА Г. Ж. Ақжайық ономастикасының бүгіні мен  
ертеңі................................................................................................... 112
ҚАЙЫР Б. Павлодар өңіріндегі ономастика мәселесі.................. 117
ӘБЖАЛИЕВА А. Қызылорда өңірі ономастикасының тарихы 
мен қазіргі мәселелері......................................................................
124
ҚОСПАНОВ Д.Д. Ақмола облысындағы ономастикалық 
атаулардың ахуалы...........................................................................
129
НАУРЫЗБАЕВ Ж.Б. Қазақстан Республикасындағы тіл 
саясаты және ономастикалық кеңістік...........................................
137
ТҰЯҚОВА Ф.М. Ұлттық атаулар – ұрпаққа мұра........................
148

196
ЖАНАДІЛОВ Т.О. Атамекеніміздің атаулары – ата-
бабамыздан қалған жәдігерлер.......................................................
157
АҚШАБАЕВ Е.С. Қазақ ономастикасының сабақтары және 
қазіргі әкімшілік-атқару жүйесіндегі мәселелер..........................
161
ҚОЖАЕВА Ә.Т. Аялдама атаулары – урбанонимнің 
семантикалық-семиотикалық коды................................................
169
МАДАЛХАН Д.Ж., АБАСИЛОВ А. Қызылорда қаласының 
эргонимдері........................................................................................ 174
МАУКАРА А.С. Особенности изучения лингвистического 
ландшафта современного города……………………………........
185
Авторлар туралы мәлімет................................................................
193

197
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТІЛ САЯСАТЫ 
ЖӘНЕ ОНОМАСТИКАЛЫҚ КЕҢІСТІК
«G-global» форматындағы дөңгелек үстел материалдары
Мазмұнына  типография жауап бермейді
Таралымы  500 дана.
Қаріп түрі «Тimes New Roman»
Тапсырыс № 14011.
Ұлттық университет типографиясында басып шығарылды.
Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,
010008, Астана қ., Қажымұқан к., 13/1.