Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 39- сурақ. Онкостық қысым деген не, оның маңызы қандай?
Қан белоктарыньщ өсерімен түзілген осмостық қысымның бөлігін онкостық қысым деп атайды. Онкостық қысым деңгейі бар болғаны сынап бағынасымен 25-30 мм ғана болады, соған қарамастан ол орга- низмде маңызды биологиялық рөл атқарады. Қоректік затгарды сіңіру, ыдырау өнімдерін бөлу, торша аралық сүйық түзу процестері онкос- тьщ қы сы м арқылы реттеледі. Қ ан тамырларының қабырғасы электролиттерді жақсы өткізеді, сондықтан олардың концентрация- сы қанда, лимфада жөне торша аралық сүйықта бірдей болады. Осы- ны ң нөтижесінде ішкі ортаның өр түрлі сүйықтарының осмостық қысымы бір деңгейде сақталады. Ал белоктарды қан тамырларының қабырғасы өткізбейді. Қ анны ң қүрамындағы белоктар суды үстап тұратын бірден-бір шешуші фактор, олардың мөлшеріне қарай су қаннан ұлпаға, не үлпадан қанға өтіп отырады. Егер қанны ң қүра- мындағы белокгардың мөлшері азайса (мысалы, ашығу жағдайында), су қан тамырларынан ұлпаларға өтеді де, денеде ісік пайда болады. 40- сүрақ. Қанның буферлік жүйесі деген не, оның маңызы қандай? Адам мен жоғары сатыда дамыған жануарлар қанының өрекетшіл ортасы өлсіз сілтілік болады (pH-7,35—7,45). Бұл көрсеткіш сутегі (Н +) жөне гидроксил иондары (ОН ) мөлшерінің ара қатынасымен анықталады. Артерия қаны ны ң pH —7,45, ал вена қаны ны ң рН-ы үлпалардан көмір қышқыл газының сіңірілуімен байланысты 7,35 ша- масында сақталады. Зат алмасу процесі барысында қанға көмір қыш- қыл газдың, сүт қы ш қы лыны ң т.б. қы ш қы л алмасу өнімдерінің бөлінуіне қарамастан қанны ң өрекетшіл ортасы түрақты жағдайда сақталады. Бұл қан плазмасы мен эритроциттердің буферлік қасиеті мен денеден қышқылдар мен сілтілердің артық мөлшерін шығарып отыратын бөлу жүйесінің қызметімен байланысты. Қан қүрамында төрт түрлі буферлік жүйе болады. 1. Бикарбонатты буферлік жүйе; ол көмір қышқылы мен натрий бикарбонаттарынан тұрады. 2. Фосфатты буферлік жүйе; бір жөне қо с негізді фосфорқыш - қылды натрийдан тұрады. 3. Белокты буферлік жүйе; плазма белоктарынан құралады. Бе локтар амфотерлік қасиетінің арқасында ортаның әрекетшіл ортасына қарай не сутегі, не гидроксил иондарын бөледі де, қанны ң сутектік көрсеткішін бір деңгейде үстайды. 28 4. Гемоглобиндікжүйе; гемоглобиннің калийлі тұзьша (К Н в02) бай ланысты. Бұл қосылыс көмір қышқылына қарағанда өлсіз қышқыл болғандықтан оған өзінің калий ионын береді де, сутегі ионын қосып алып, баяу диссоциацияланатын (ажырайтын) қышқылға айналады. Қанның буферлік қасиетінің 75 пайызы осы гемоглобинге байланысты. Қан өрекетшіл ортаның қыш қыл ж аққа ығысуынан ж ақсы қор- ғалған. Оның себебі сілтілік қордьщ болуында. Қанның сілтілік қоры деп 100 мл. қандағы бикарбонаггар мөлшерін айтады. Қан қүрамын- да қы ш қы лды қ жөне сілтілік эквиваленттер белгілі арақатынаста болады да, қышқыл-сілтілік тепе-теңдік қалыптасады. 41-сүрақ. Қанның тыныстық қызметі қалай атқарылады ? Қанның тыныстық қызметі белок тектес қан пигменттерінің - хромопротеидтердің арқасында атқарылады. Олар ерітіндіде немесе қан торшаларының ішінде орналасуы мүмкін. Олардың бірінің қүра- мында темір (гемоглобин, эритрокруорин, хлорокруорин, гемэрит- рин), ал бірінің қүрамында мыс (гемоцианин) болады. Эритрокруо рин, хлорокруорин, гемэритрин құрттарда, ал гемоцианин — был- қыдцақ денелілер мен шаян төрізділерде болады. Адам мен жоғары сатыдағы жануарлар қанның тыныстық қызметі - отгегі мен көмір қы ш қы л газды тасымалдауы, эритроциттер құра- мындағы ерекше белок - гемоглобиннің болуымен байланысты. Эритроциттің жалпы массасының 34 пайызы, ал қ ү р ғақ затының 90 пайызы гемоглобиннен түрады. Гемоглобин (НЪ) глобин белогы мен төрт молекулалы бояғыш зат - гемнің күрделі қосылысы. Гем белсенді топ, ол гемоглобинге өр түрлі газдармен байланысатын қасиет береді. Глобин белогы амин қыш қылдарының торт полипептидті тізбегінен түзілген (екі а - тізбек, екі р - тізбек). а - тізбек амин қышқылдарының 141 қалдығынан түзілген, ол оттегімен қанығу процесі үшін қажет. (3 - тізбек амин қышқылдарының 146 қалдығы- нан қүралып, отгегіні беру процесін қамтамасыз ету үшін қажет. Гемнің қүрамында екі валентті темір атомы болады, сондықтан гемоглобин өр түрлі газдармен қосылыс түзеді. Оттегімен қосылған гемоглобинді оксигемоглобин (НЬ02) деп атайды. Гемоглобин оттегімен оңай қосылып, оңай айырылады. Гемоглобиннің бір молекуласы қүра- мында 4 гем болуымен байланысты оттегінің торт молекуласымен өрекетгеседі. Бұл реакция барысында темірдің валентгілігі өзгермейді, сондықтан гемоглобин тотықпайды. Гемоглобин көмір қышқыл газбен де оңай қосылып, оңай айыры лады. Бұл қосылысты карбогемоглобин (Н ЬС 02) деп атайды. Жоғары- да аталған екі қосылыс оттегі мен көмір қыш қыл газды тасымалдау- ды қамтамасыз етеді. 29 Гемоглобиннің организмге пайдасыз қосылыстары да бар. Мыса- лы, ол иіс газымен (көмір тотығы) өрекеттесіп, берік қосылыс - жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|