Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| карбоксигемоглобин (НЬСО) түзеді. Бұл газдың қауіптілігі оның ге-
моглобинмен өте жеңіл өрекеттесуінде. Егер бөлмедегі ауада иіс га- зының 0,04 пайызы болса, онда организм ауыр уланады, ал бұл газ- ды ң концентрациясы 0,1 пайызға жетсе - оттегімен гемоглобиннің өрекеттесуі қиындап, тотығу процесі бұзылады да, организм тұншы- ғып өледі. Карбоксигемоглобин оксигемоглобинмең салыстырғанда 3600 есе баяу ажырайды (диссоциацияланады). Күшті тотықтырғыш затгар әсерімен гемоглобин құрамындағы темір үш валентті күйге көшіп, ол отгегі атомымен өте берік қосылыс - метгемоглобин түзеді (НЬО). Метгемоглобин ішке қан қүйылғанда да пақда болады. Бұл қосылыс құрамындағы оттегіні организм пайдала- на алмайды, сондықтан метгемоглобин көп мөлшерде түзілсе, оттегі жетіспегендіктен зат алмасу процесі бұзылып, организм уланады. 42- сурақ. Миоглобин деген не, оның гемоглобиннен қандай айырма- шылықтары бар? Қ анқа жөне жүрек етгерінде гемоглобиннің ерекше түрі - миогло бин кездеседі. Миоглобин гемоглобиннен өзінің химиялық қүрылысы- мен, физикалық-химиялық қасиеттерімен жөне биологиялық маңызы- мен ерекшеленеді. Миоглобин де гем мен глобиннен құралады, бірақ оны ң глобині амин қышқылдарының 153 қалдықтарынан түзілген жалғыз полипептидтік тізбектен тұрады. Сонымен қатар миоглобин қүрамында бір ғана гем болады. М иоглобин көмір қы ш қы л газымен қосылыс түзбейді, бірақ отгегімен оңай қосылып, жеңіл ажырайды. Ортаның өрекетшіл реак- циясы (pH деңгейі) оксимиоглобиннің ажырау (диссоциациялану) жылдамдығына онша көп өсер ете қоймайды. Отгегінің үлес қысы- мы сынап бағанасымен 40 мм-ге жеткеннің өзінде миоглобиннің 95 пайызы оттегімен қаны ғы п үлгереді (гемоглобинде бұл көрсеткіш 75 пайыз). Ал оттегінің үлес қысымы сынап бағынасымен 5 мм-ге дейін төмендегеннің өзінде (торшадағы жағдай) миоглобинмен бай- ланысқан оттегінің тек 40 пайызы ғана пайдаланылады. Демек, миог лобин бүлш ық еттерде жүретін процестерде ерекше орын альш, ет- терде оттегі қорын жинауда, жиырылған еттерді оттегімен қамтама- сыз етуде маңызды рөл атқарады. 43- сурақ. Қандагы гемоглобин молшерін қалай анықтайды жэне гемоглобиннің қандай турлері болады? Қандағы гемоглобин мөлшері калориметрия өдісімен Сали құра- лы немесе басқа арнаулы аспап арқылы анықталады. Қалыпты жағ- 30 дайда қанда 10-15 г/л гемоглобин болады. О ның мөлш ері ж асқа, ж ы ны сқа, организмнің физиологиялы қ күйіне, түлік түріне бай- ланысты өзгеріп отырады. Қандағы гемоглобиннің жалпы мөлшері эритроциттердің гемог- лобинмен қаньпу дөрежесіне де байланысты. Жеке эритроциттердің гемоглобинмен қанығу дөрежесін реңдік көрсеткішпен (I индексі) бейнелейді. Оны мына формуламен есептеп шығарады: қандағы Нв мөлшері (%) эритроциттің қалыпты саны 1 = --------------------------------- : ---------------------------- Н в-нің қалыпты мөлшері (%) қандағы эритроциттің саны Қалыпты жағдайда қанның рендік көрсеткіші 1-ге тең. Егер ол 1- ден кем болса, онда эритроцит құрамындағы гемоглобиннің азайға- ны (гипохромия), ал көбейсе - артқаны (гиперхромия). Қазіргі кездегі деректерге қарағанда қанда гемоглобиннің бірнеше түрі болады. Олар кристалдарының пішінімен, спектрлік сипатымен, ерігіштігімен, отгегімен өрекеттесу шапшандығымен ерекшеленеді. Мысалы, үрық гемоглобині - Нв-F (foetus - үрық деген сөз) ересектер қаньшьщ гемоглобинімен - Нв-А (adultus - сақа, ересек) салыстырғанда оттегімен 15 пайызға шапшаңырақ қосылады. Ересектер гемоглобинінің өзі бірнеше түрге бөлінеді (А^,, А,, А^ т.б.). Ересек организм қаньшда 0,1-0,2 пайыз Нв-Ғ, 2-2,5 пайыз Нв - А„, А,, \ болады. Сақа мал қанында гемоглобиннің 17 түрі болатын көрінеді. Олар бір-бірінен глобиннің а жөне р тізбектеріндегі ақырғы амин қышқылдарының байланысгарымен ерекшеленеді. Нв-Ғ қүрамында Нв-А-мен салысгыр- ғанда треонин, серин, гистидин амин қьппқыддары көбірек болады. Қалыпты жағдайда организмде гемоглобин үздіксіз түзіліп жөне жойылып отырады. Төулігіне шамамен қандағы гемоглобиннің 1% жойылады. Бүл процесс бауыр мен көкбауырда жүреді. Ж аңа гемо глобин сүйек кемігіндегі эритробласт торшаларында түзіледі. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|