Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет18/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

46-сүрақ. Қанның қоргагыштық қызметі қалай атқарылады?
Организмді өр түрлі бөгде заттардан қорғауда лейкоциттер ма- 
ңызды рөл атқарады.  Олар организмді өзіне жат генетикалық ақпа- 
раты  бар  тірі  денелер  мен  өлі  заттардан  қорғайды   -  иммунитет 
қалыптастырады.  Ал  бөгде  генетикалы қ  ақпаратты   бактериялар, 
вирустар,  белоктар, торшалар,  организмнің өзінің мутант (өзгер- 
ген)-торш алары тасымалдайды.  Осы  аталған ф акторлардың бар- 
лығы антигендер,  немесе организмнің иммунды қ реакциясы н ту- 
дыратын заттар болып табылады.  Көбінесе антигендерге белоктар 
мен нуклеин қышқылдарын жатқызады.
Организмді қорғаудың бір түрі — фагоцитоз, немесе лейкоцитгердің 
бөгде затгарды қарбып,  өзінің ішінде  қорытып жіберуі.  Фагоцитоз 
құбылысын орыс ғалымы И.И.Мечников ашып, осы жаңалығы үшін 
ол  1908 жылы  Нобель силығын  алған.  Фагоцитоз  қабілеті  нейтро- 
филдерге, моноцитгерге жөне эозинофилдерге төн. Осы ақ түйіршіктер 
торшалық иммунитетті қалыптастырады.
Организмці  қорғаудьщ  екінші  түрі  -  гуморальды  иммунитет.  Оны 
лимфоцитгер қамтамасыз етеді. Лимфоцитгер организмнің иммундық 
жүйесінің  орталық  буыны  больш  саналады.  Олар  бөгде  белокгарды, 
организмнің өзгерген торшаларын жоятын қоргагыш белоктар — антиде- 
нелер, немесе иммуноглобулиндер, өндіреді. Лимфоциттерге иммундық ес 
төн болады, сондықтан олар бөгде затпен қайта кездескенде күшті реак­
ция береді. Оған лимфоцитгер тіршілігінің ұзақтығы (олардың кейбіреуі 
адамның бүкіл өмірі бойына тіршілігін сақтайды) мүмкіндік береді.
Қызметі мен дамып-жетілу орнына қарай лимфоциттер Т-лимфо- 
циттер (тимус төуелді) жөне В-лимфоциттер (бурса төуелді) больш 
бөлінеді. Олар сүйек кемігінде ортақ бастау торшалардан дамиды. Т- 
лимфоцитгер дамуын тимуста (айырша безде), В-лимфоцитгер - ішекгің 
лимфоидты ұлпаларында (Пейер шытырмасында), тұйық өсіндіде (ап­
пендикс), баданада (миндалинде), аңқа белдемшесінде аяқтайды.
33


Т-лимфоциттер бірнеше топқа бөлінеді.  Т-киллерлер (жендет тор- 
шалар) -  бөгде торшаларды (ісік торшаларын,  мутант-торшаларды, 
басқа организмнен қондырылған торшаларды) жояды,  Т-супрессорлар 
(басытқылар) - В-лимфоцитгердің белсенділігін реттеп. оның шама- 
дан артып кетуіне мүмкіңдік бермейді, иммунитетгің үйлесімді қалып- 
тасуына жағдай туғызады,  Т-хелперы (жөрдемшілер) - В-лимфоцитгерді 
плазмалы торшаларға айналдырып, олардың өрекетін (антиденелер 
өңдіруін) жандандырады.
В-лимфоцитгер антиденелер бөліп, гуморальды иммунитет қалып- 
тастырады.  Антигенмен  кездескеннен  кейін  В-лимфоцитгер  көк- 
бауырға, лимфа түйіндеріне өтіп, плазмалы торшаларға айналады да, 
антиденелер бөледі. Қазіргі кезде антиденелерді 5 топқа бөледі:  ан- 
титоксиндер (улар мен уьпты заттарды залалсыздандырады), лизин- 
дер (бөгде денелер мен эритроцитгерді ерітеді), преципитиндер (белокгы 
денелерді  тұнды рады ),  агглютининдер  (м икробтар  мен  бөгде 
эритроциттерді жабыстырады, желімдейді),  оксиндер (микробтарды 
қорытылуға - фагоцитгер өсеріне дайындайды).
47-  сурақ.  Қанның уюы деген не, оның биологиялық м әні неде?
Қанның физикалық қасиеттерінің өзгеріп, сұйық күйден қойырт- 
пақтаньш қатқылдануын ұю деп атайды.  Қанның ұюы оның маңыз- 
ды қорғағыш қасиеттерінің бірі. Ол организмді қансыраудан сақтай- 
ды.  Қансырауды тоқтатуға (гемостаз) қан тамырларының қабырғасы
тамыр маңындағы ұлпалар, қан плазмасы құрамындағы ұю фактор- 
лары, барлық қан торшалары қатысады.  Бұл процесте биологиялық 
белсенді затгар да маңызды рөл атқарады. Олар физиологиялық өсеріне 
қарай қанны ң ұюын жеңілдететін, қанның ұюына кедергі жасайтын 
жөне ұйықты ерітетін заттар болып бөлінеді.
Қ анны ң ұюы тізбекгелген реакциялардан түратын күрделі про­
цесс. Оның мөні қан  қүрамындағы фибриноген белогының физика- 
химиялық қасиеттерінің өзгеруінде. Үю процесі барысьшда фибри­
ноген белогынан қы ш қы л пептид бөлінеді де,  ол ерімейтін белок - 
фибринге айналады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет