Байланысты: nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
48- сурақ. Қанның уюының механизмі қандай? Қ ан н ы ң үю процесі механизмінің негізіне 1871 ж. А.Ш мидт
ұсы нған ф ерменттік теория алынған. Бүл теорияға сәйкес ұю
процесі үш кезеңде өтеді де, плазма құрамы ндағы 13 фактор мен
тромбоцит факторлары ны ң (10-нан астам) қатысуымен жүреді.
Плазма факторлары ашылу ретіне қарай нөмірленіл, рим цифрлары-
мен, ал тромбоцит факторлары араб цифрларымен белгіленеді. Егер
34
плазма қүрамындағы факгорлардың біреуі жетіспесе, онда қ ан үю
қабілетінен айырылады (мысалы, V III-фактор жетіспегенде гемофи лия дерті байқалады).
Қ а н н ы ң ұю п р о ц е с і үш к е зе ң д е ө р б и д і. Б ір ін ш і к е з е ң
тромбоцитгердің белсенділігінің күшеюімен сипатталады. Екінші ке-
зеңде плазма құрамындағы факгорлардың белсенділігі аргып, үш са-
тылы тізбекгелген ферменттік процесс жүреді. Үюдың соңғы үшінші
кезеңінде үйық ретракциясы (фибрин талшықтарының тығыздалуы)
жүреді (1- схема).
Денедегі жарақат сипатьша, зақымданған тамыр табиғатына қарай
үю процесі екі жолмен жүреді: не ол тамыр мен тромбоциттер
реакциясымен шекгеледі (тамыр-тромбоциттік механизм), не плазма
құрамындағы факгорлардың қатысуымен тізбектелген ферменттік
процесс басталып, фибрин ұйығы пайда болады (коагуляциялық - ую механизмі). Тамыр - тромбоциттік механизм қ ан қысымы томен майда та-
мырлар зақымданғанда іске қосылады. Бұл жағдайда тромбоциттер-
ден бөлінген затгардың өсерімен тамыр тарылады, тромбоциттер за-
қымдалған жерге жабысып, бір-бірімен желімденеді де, плазма оңай
өтетін, тромбоциттерден құралған, борпылдақ тьпъш пайда болады.
Одан өрі тромбоцитгердің қайтарымсыз агрегациясы жүріп, олар плаз-
маны өткізбейтін біртекті массаға айналады. Тромбоциттерден бөлінген
заттардың өсерімен қан тамыры тарыла түседі, 3-фактор - тромбо цит протромбиназасы арқылы қанны ң ағуын тоқтатудың коагуля-
циялық (үю) механизмі іске қосылады. Осыдан кейін тромбоцит
үйығы тығыздалып, қан ұйығының ретракциясы нәтижесінде тром
боцит тьпыны зақымданған тамырға бекиді, қанны ң ағуы тиылады.
Ірі тамырларда тромбоцит ұйығы үлкен қы сы мга шыдамайды,
шайылып кетеді. М үндай жағдайда қанн ы ң агуын тек ф ибрин
ұйығы тоқтатады, коагуляциялық механизм іске қосылады. Бұл кезең
үш сатыда өтеді.
Кезеңнің бірінші сатысында XII, XI, VIII, VII, IX, IV, V - факгор-
лар мен тромбоциттердің 3-факторының өрекеттесуі нөтижесінде
күрделі процесс жүріп, тромбопластин (И-факгор) пайда болады.
Тромбопластин үлпалар мыжылып зақымданғанда да пайда болады,
оны ұлпа тромбопластині деп атайды.
Үюдың екінші сатысында тромбопластин плазманың IV, V, VI,
VII факторларымен өрекеттесіп, тромбоциттердің 1 жөне 2 факгорла-
рының қатысуымен К дөрмендөрісі жеткілікті болтан жағдайда бауырда
түзілетін бүйьпы фермент протромбинге өсер етіп, оны белсенді фер
мент - тромбинге айналдырады.
35
1-кезең
Тромбоциттердің активтенуі Зақымдаушы эсер
Г
Ұлпалар мен тамырлар-
дың жарақатгануы
Г Тромбоциттсрдін жа-1
, Г Тамыр щ и щ ы ш 1
,_6ьюуы_мен желімдепу^- * ' L ^а™ рдаң ^вш н уі_
Тамырдың тарылуы
Тромбоцит тыгынының пайда болуы II- кезең
1-саты Ішкі жол
Плазмалық
____________________
факторлардың
Плазма факторларьгаың
активтенуі
|
коллагеннің катализдік
бетімен өрекетгесуі
сыртқы жол
г
L
-----------------------------
1
Плазма факторларьшьщ
ұлпа факторларымен
әрекеттесуі