Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет19/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

48-  сурақ.  Қанның уюының механизмі қандай?
Қ ан н ы ң   үю  процесі  механизмінің  негізіне  1871  ж.  А.Ш мидт 
ұсы нған  ф ерменттік  теория  алынған.  Бүл  теорияға  сәйкес  ұю 
процесі үш кезеңде өтеді де,  плазма құрамы ндағы   13 фактор мен 
тромбоцит  факторлары ны ң  (10-нан  астам)  қатысуымен  жүреді. 
Плазма факторлары ашылу ретіне қарай нөмірленіл, рим цифрлары- 
мен, ал тромбоцит факторлары араб цифрларымен белгіленеді. Егер
34
плазма қүрамындағы факгорлардың біреуі жетіспесе, онда қ ан  үю 
қабілетінен айырылады (мысалы, V III-фактор жетіспегенде гемофи­
лия дерті байқалады).
Қ а н н ы ң   ұю   п р о ц е с і  үш   к е зе ң д е   ө р б и д і.  Б ір ін ш і  к е з е ң  
тромбоцитгердің белсенділігінің күшеюімен сипатталады. Екінші ке- 
зеңде плазма құрамындағы факгорлардың белсенділігі аргып, үш са- 
тылы тізбекгелген ферменттік процесс жүреді. Үюдың соңғы үшінші 
кезеңінде үйық ретракциясы (фибрин талшықтарының тығыздалуы) 
жүреді (1- схема).
Денедегі жарақат сипатьша, зақымданған тамыр табиғатына қарай 
үю  процесі  екі  жолмен  жүреді:  не  ол  тамыр  мен  тромбоциттер 
реакциясымен шекгеледі (тамыр-тромбоциттік механизм), не плазма 
құрамындағы факгорлардың қатысуымен тізбектелген ферменттік 
процесс басталып,  фибрин ұйығы пайда болады  (коагуляциялық - 
ую механизмі).
Тамыр  -  тромбоциттік механизм қ ан   қысымы  томен  майда  та- 
мырлар зақымданғанда іске қосылады. Бұл жағдайда тромбоциттер- 
ден бөлінген затгардың өсерімен тамыр тарылады, тромбоциттер за- 
қымдалған жерге жабысып, бір-бірімен желімденеді де, плазма оңай 
өтетін, тромбоциттерден құралған, борпылдақ тьпъш пайда болады. 
Одан өрі тромбоцитгердің қайтарымсыз агрегациясы жүріп, олар плаз- 
маны өткізбейтін біртекті массаға айналады. Тромбоциттерден бөлінген 
заттардың өсерімен қан  тамыры тарыла түседі,  3-фактор  - тромбо­
цит  протромбиназасы арқылы  қанны ң  ағуын тоқтатудың коагуля- 
циялық  (үю)  механизмі  іске  қосылады.  Осыдан  кейін  тромбоцит 
үйығы тығыздалып, қан ұйығының ретракциясы нәтижесінде тром­
боцит тьпыны зақымданған тамырға бекиді, қанны ң ағуы тиылады.
Ірі тамырларда тромбоцит ұйығы үлкен қы сы мга шыдамайды, 
шайылып  кетеді.  М үндай  жағдайда  қанн ы ң   агуын  тек   ф ибрин 
ұйығы тоқтатады, коагуляциялық механизм іске қосылады. Бұл кезең 
үш сатыда өтеді.
Кезеңнің бірінші сатысында XII, XI, VIII, VII, IX, IV, V - факгор- 
лар  мен  тромбоциттердің  3-факторының  өрекеттесуі  нөтижесінде 
күрделі  процесс  жүріп,  тромбопластин  (И-факгор)  пайда  болады. 
Тромбопластин үлпалар мыжылып зақымданғанда да пайда болады, 
оны ұлпа тромбопластині деп атайды.
Үюдың  екінші сатысында тромбопластин  плазманың  IV,  V,  VI, 
VII факторларымен өрекеттесіп, тромбоциттердің 1 жөне 2 факгорла- 
рының қатысуымен К  дөрмендөрісі жеткілікті болтан жағдайда бауырда 
түзілетін бүйьпы фермент протромбинге өсер етіп, оны белсенді фер­
мент - тромбинге айналдырады.
35


1-кезең
Тромбоциттердің
активтенуі
Зақымдаушы эсер
Г  
Ұлпалар  мен  тамырлар- 
дың жарақатгануы
Г   Тромбоциттсрдін жа-1 
,   Г   Тамыр  щ и щ ы ш 1  
,_6ьюуы_мен желімдепу^- * ' L  ^а™ рдаң ^вш н уі_
Тамырдың тарылуы
Тромбоцит тыгынының пайда болуы
II-  кезең 
1-саты 
Ішкі  жол
Плазмалық 
____________________
факторлардың 
Плазма  факторларьгаың 
активтенуі 

коллагеннің катализдік 
бетімен өрекетгесуі
сыртқы  жол
г
L
-----------------------------
1
Плазма  факторларьшьщ 
ұлпа факторларымен 
әрекеттесуі


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет