Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан

тамырларына айдалады жене артерия мен вена жүйелерінде қысым айыр- 
машылығы пайда болады. Бұл қанның тамырлармен жылжуын қамта- 
масыз етеді. Жүрек еті босаңсыған кезде жүрек қуыстарындагы қысым 
күрт төмендеп, қан веналардан жүрекшелерге сорылады, ал жүрекше- 
лер жиырылғанда қан қарыншаларға қүйылады. Босаңсыған жүрек еті 
біргц^ақыт тыныштық күйде болады, оны жүрек тынымы дейді.
- Жүрек етінің бір рет жиырылып, босаңсуын жөне тыным жағдайы- 
н ан   өтуін  ж үрек  айналымы  (циклы )  дейді.  Ж ү р ек   айналы м ы  
жүрекшелердің жиырылуымен басталады. Айта кетер жөйт, Кис-Фляк 
түйінінің орналасу жағдайына сөйкес оң жүрекше сол жүрекшеден 
0,01  сек, ал жүрекшелер қарыншалардан 0,1  сек бүрын жиырылады. 
Ж үрекшелер жиырылған  кезде  қуыс  веналар мен өкпе венасының 
тесігі қысыла жабылып, қан жармалы қақпақшалар арқылы қарын- 
шаларға қүйылады.  Бүл кезде қолқа мен өкпе артериясындағы қан 
қарыншаларға кері өте алмайды,  себебі бұл тамырлардағы жоғары 
қысымның өсерінен жарты айшық қақпақшалар жабылып қалады.
Одан әрі жүрекшелер қабырғасының етгері босаңсып, қарынша- 
лар  жиырылады.  Осының  нөтижесінде  қарыншалар  қуысындағы 
қысым тез көтеріліп, қос жөне үш жармалы қақпақшалар жабылады 
да, жүрекшелер мен қарыншаларды қосатын тесікгер жабылады. Бұл 
кезде айшық қақпақшалар да жабық күйінде түрады. Одан өрі жүрек 
етінің изометриялық жиырылуының (ет талшықтарының ұзынды- 
ғын өзгертпей ширығуы) нөтижесінде кдрыншалар қуысындағы қысым 
артериялардағы  қысымнан  артып  кетеді.  Осы  кезде жарты  айшық 
қақпақшалар ашылып, қарынша қабырғаларының етгері ауксотония- 
лы қ жиырылуға көшеді де (ет талшықтарының үзындығы да, кернеу 
күщі - тонусы да өзгереді), қан артерияларға куыладьг/
‘Ж үректің бір айналымында төрт кезең байқалады. Олардьщ екеуі 
систолалық, екеуі - диастолалық кезең.
Систола кезінде  ширыгу (кернеу) жөне қанды қуу кезеңдері байка- 
лады.  Ш ирығу кезеңі екі сатыда өтеді.  Олар -  асинхронды жиырылу 
жөне изометриялық жиырылу. Ал қанды қуу кезеңінде қанды қуудың 
пөрменді жөне баяу сатылары байқалады.
Диастола кезінде босаңсу жөне толу кезеңдері атқарылады. Босаң- 
су  кезеңінде  протодиастола  (босаңсудың  басынан  жарты  айшық 
қақпақшалар жабылғанға дейінгі мерзім) жөне изометриялық босаңсу 
сатылары болады. Толу кезеңі жылдам толу, баяу толу сатылары мен 
пресистоладан (жүрекшелер жиырылуымен байланысты толу) тұрадыҮ
62-сүрақ. Ж урек жумысы қандай сырт белгілермен байқалады
Ж үрек жүмысы өр түрлі механикалық және дыбыстық қүбылыс- 
тармен  бейнеленеді.  Ж үрек  еті  жиырылған  кезде  жүрек өз  осінде 
бұрылып, көкірек қабырғасын соғады. Осы құбылысты журек қагуы 
48
(дурсілі)  деп  атайды.  Адам  мен  ит  жүрегі  кеудені  үшымен  қағады 
(төбемен  қағу),  ал  малда  -  бүйір  бетімен  қағадю  (беткейлік қағу). 
Ж үрек қағуьш кардиограф деген аспаппен зертг ейді. Ж үректің қағу 
жиілігі  организмнің  физиологиялық  күйіне,  ж асқа,  мал  түлігінің 
түріне, өнімділігіне, дене мөлшерігіе т.б. байланысты өзгереді.
Ж үрек жұмысы кезінде өр түрлі дыбыс  шығады,  оны Жүрек үні, 
немесе жүрек дүбірі, деп атайды. Ж үрек үнін аускультация (тындау) 
өдісімен стетоскоп не фонендоскоп арқылы тыңцап немесе арнаулы 
аспап - фонокардиограф - көмегімен жазып зерттейді. Ж үрек дүбірі 
негізгі I жөне  ІІ-ү н  жөне қосым ш а  III,  IV, V -  үн болып бөлінеді. 
І-үн томен, бөсең, созылыңқы, көмескі келеді. Ол систолалық үн деп 
аталады  да,  жармалы  қақпақш алардың  жабылуы  жөне  қарынша 
еттерінің  жиырылуы  салдары нан  пайда  болады,  Э К Г -н ы ң   S- 
кертпешіне сөйкес келеді.  Екінш і дьібыс  -  күш ті,  аш ы қ,  жоғары, 
келте  келеді  де,  соңында  күрт  үзіледі.  Оны  диастолалық  дыбыс 
деп атайды.  Ол ж үрек еттері босаңсыіі, жарты айш ы қ қ ақп ақ ш а- 
лар жабылған кезде пайда болады, ЭКГ-ның Т-кертпешіне СЗй келеді.
ІІІ-дыбыс - өлсіз, сирек толқын түріндё қарыншаңың пөрмёңді толу 
сатысьшда пайда болады. IV-дыбңС сйрек етіледі. Ол жүрекшёлердің 
жиырылуы  кезінде  пайда  болады. V  -дыбыс  сирек толқы н түрінде 
Н-дыбыс естілген соң 0,3 сек. кейін байқалады.  О ның табиғаты өлі 
күнге дейін анықталған жоқ. Бұл соңгы үш дыбыс өте өлсіз болған- 
дықтан тек фонокардиографпен ғана зёрттеледі.
Қан жүрекген қуылып, тамырлармен жылжыған кезде денеде әлсіз тер- 

жүктеу/скачать 13,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: