Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| Сыртқы - экстракардиалық реттеу механизмдері нерв жүйесі мен
гуморальдық факторлардан құралып, жүрек жұмысын сыртқы жөне ішкі орта жағдайларына байланысты туындайтын организм мұқтаж- дығына қарай бейімдей өзгертіп отырады. 69-сүрақ. Журектің өзіндік реттеу механизмдері деген не, ол қалай атқарылады ? Жүрекгің өз қызметін өр түрлі сыртқы эсер ықпалынсыз өзгертіп, басқару қабілетін өзіндік (ағзалық) реттеу деп атайды. Қазіргі кезде жүректің өзіндік реттеу механизмін үш түрге бөледі. Гидродинамикалық аутореттеу (өзіндік реттеу) механизмі. Бұл механизм “гидродинамикалық кері байланыс” арқылы жүректің оң жөне сол бөліктерінің жұмысын үйлестіріп отырады. Мысалы, өр түрлі ы рғақта жұмыс істеп тұрған “оқш ауланган” екі жүректі тізбектеп, бірінен қуылған қан екіншісіне, ал екіншісінен қуылған қан қайтадан бірінші жүрекке оралатындай етіп ортақ жүйеге қосса, олар бір ырғақта жұмыс істей бастайды. Оған бұл екі жүректің ара- сында “гидродинамикалық кері байланыстың” қалыптасуы себепші болады. Демек, ж үрек жұмысының ырғағы мен жүрек етінің жиы рылу күші жүрек қуыстарындағы қысымға сөйкес өзгеріп отырады. Гетерометриялық аутореттеу механизмі. Бүл механизм жүрек етінің жиырылу күш ін оның ет талшықтарының бастапқы созылу 54 дөрежесіне қарай өзгертіп отырады. Ж үрек еті неғүрлым көбірек созылса, соғүрлым ол күштірек жиырылады. Осы механизм “ Стар линг Заңын” түсіндіруге негіз болады. Гомеометриялық аутореттеу механизмі. Қ алы пты жағдайда жүректің жиырылу күші миокард талшықтарының бастапқы ұзын- дығына (жүрекгің толу, керілу дөрежесіне) ғана сөйкес өзгермей, жүрек етіндегі иондар концентрациясына байланысты да өзгеріп оты рады. Ж үректің жиырылу кезеңі ұзарса, ж үрек еті талшықтарын- дағы кальций иондарының концентрациясы көбейеді. Ж үрекгің соғу ырғағы жиілесе де оның жиырылу күші артады. Оның себебі бұл жағдайда диастола қысқарып, систола кезінде ет талшықтарына ен- ген кальций иондары кері шығып үлгермейді де, оны ң торшалар- дагы концентрациясы жоғарылайды. Дөл осы феномен “Боудич бас- палдағының” негізінде жатады. Осыдан жүрек жүмысы жүрекке орал- ған қанның қүрамына байланысты да Өзгеріп отырады. Сонымен, жүректің ағзалық нерв аппараттары оны ң аутореттеу механизмдері арқылы жекеленген жүрек камераларының жұмысын қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар олардың белгілі рет- пен, қажетгі күшпен жиырылуын, миокард талшықтарының босаңсу жылдамдығы мен деңгейін реттейді. 70-сурақ. Ж урек жүмысының организм мщтаж дыгына сәйкестігі қалай қалыптасады? Жүректің жұмысы, - оның жиырылу күші мен соғу жиілігі, орга низм мен қоршаған орта жағдайларына байланысты өзгеріп отырады. Осының нөтижесінде организм белсенділігіне, нақтылы жағдайға бай ланысты денедегі қан айналым қарқы ны , мүшелердің қанмен жаб- дықталу деңгейі қамтамасыз етіледі. Ж үрек жүмысындағы мұндай өзгерістер жөне оньщ организм мүқтаждығымен үйлестірілуі экстра- кардиалық (сыртқы) ретгеу тетіктерінің, - нервті жөне гуморальды реттеу механизмдерінің, өсерімен жүзеге асырылады. Ж үрек жұмысының нервті реттелуі ОЖ Ж -нен (сопақш а мидан) кезеген жөне симпатикалық нервтермен келетін тітіркеністер (им- пульстер) арқылы атқарылады. Кезеген нервтің ж үрекке өсерін алғаш рет нем іс ғалымдары ағайынды Веберлер (1845) анықтаған. И т пен қояндарға жүргізілген төжірибелердің негізінде олар кезеген нервке күіш і тітіркендіргішпен эсер еткенде жүрек жұмысыньщ тоқтап қалатынын, ал өлсіз тітір- кендіргіштің өсерінен жүрек ырғағының баяулайтынын дөлелдеді. Демек, кезеген нерв жүрек жүмысына теріс эсер етеді (7-сурет). Неміс ғалымы Энгельманның жікгеуіне сөйкес кезеген нерв жүрек- ке бес түрлі теріс эсер етеді. Кезеген нервті тітіркендіргенде жүрек 55 |