ды ң артериялық ұшында су және онда еріген майда молекулалы зат-
тар - анорганикалық тұздар, глюкоза жөне оттегі - қаннан ұлпаара-
л ы қ сұйы ққа өтеді. Капиллярдың артериялық ұшыңда қысым с.б.
30-35 мм, ал веналық ұшында с.б. 20-25 мм-ге дейін төмендейді.
Капиллярлар қабырғасының сыртында жиырылғыш құрылым - Ру
жье перициттері орналасады. Осы құрылым капиллярдың ашылып,
жабылуын реттеуге қатысады деген болжам болған. Қазіргі кезде
жүрек-тамыр жүйесінде “шүмек” қызметін артериолалар атқарады
деген дерекгер жинақталған. Олар ашылса капиллярларға келетін қан
мөлшері артып, іске қосылатын капиллярлар саны көбейеді, аумақ-
ты қ қан айналым жақсарады. Ал, артериолалар жабылғанда сол аумақ
капиллярлары жабылып, қан айналымы нашарлайды.
Түрлі мүшелерде капиллярлар пішіні, мөлшері, саны өр қилы бо-
лады. Зат алмасу процесі күштірек жүретін мүшелерде олардың саны
көбірек. Мысалы, қ аң қа етімен салыстырғанда жүрек етінің көлде-
нең қиындысының 1мм2-де капиллярлар саны 5-6 есе көп болады.
Үсақ жануарлар денесінде капиллярлар ірі жануарлармен салыстыр-
ғанда тығызырақ орналасады. Иттің қаң қа етінің Імм2 аумағында
2500 капиллярлар болса, теңіз тьппқанъшда оның саны 4000-ға жетеді.
А.Крог деректеріне сөйкес жұмыс үстінде бақа етінің 1 мм2 аума-
ғында орналасқан 400 капиллярдың 325-і іске қосылса, тыньпитық
күйде тек 10-20 капилляр ғана аш ы қ күйде болады. Ал теңіз тыш-
қаны ны ң 4000 капиллярының жүмыс үстінде 2500 капилляры, ал
тыныштық күйде тек 30-270 капилляры қан айналым жүйесіне косы-
лады. Тыныштық кезіңде бақа етінің капиллярларының арасы 200-
800 мкм болса, жүмыс кезінде ол 30-50 мкм дейін азаяды, демек өр
капиллярдың қызмет ауқымы 100-400 мкм-ден 15-25 мкм-ге дейін
азаяды. Тыныштық жағдайыңца капиллярлар айналымға беліілі бір
ретпен қосылып отырады: ашық капиллярлар бірінен соң бірі жабы-
лады да, іске басқа капиллярлар қосылады. Артериолалар, капилляр
лар жөне венулалар жалгасы организмде
микроайнальімдық арна құрады.
76-сурақ. Веналарда қан агынының қандай ерекшеліктері болады?
М икроайналымдық арнадан өткен қан вена жүйесіне жиналады.
Денеде вена жүйесі сиымдылық тамырларды құрайды, онда айна-
лымдағы қанны ң 65-70 пайызы жиналады. Вена қабырғасы жүқа,
керілгіш келеді, себебі оны ң ет қабаты өлсіз болады. Қүрылым
ерекшеліктеріне байланысты вена қабырғасының серпімділігі томен.
Веналармен қанны ң жүрек бағытында жылжуын бірнеше факторлар
қамтамасыз етеді: 1) вена жүйесінің капиллярлық ұшында қысым
с.б. 15 мм, ал оң жүрекше қуысында нольге тең, сондықтан қан вена
жүйесінен жүрекшеге сорылады; 2) веналарда қалталы (айшық)
60
қақпақш алар болады, сондықтан қан кері лықсымай, тек жүрекке
қарай жылжиды; 3) бұлшық етгер жиырылған кезде веналардағы қан
көкірек қуысына қарай сығылады; 4) дем алынған кезде көкірек қуысын-
дағы теріс қысым деңгейі артып, ірі веналардан қан жүрекке қарай
жылжиды. Қан майда веналарда секундына 50-140 мм, ал куыс вена
ларда - 160-200 мм жылдамдықпен ағады. Венулалардағы қысым с.б.
10-15 мм, ірі веналарда 8-10 мм, куыс веналарда нольге дейін төмендейді.
77-сурақ. Тамырлар жуйесінде қан қандай cunamma агады? Қан
Достарыңызбен бөлісу: