Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет32/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

72-  сүрақ. Қан тамырларында қысым айырмасы қалай пайда болады?
Тамырларда қысым жүрек жүмысына байланысты туындайды. Ол 
жүрекгің қанға берген потенциалдық энергиясының көрінісі. Тамыр 
жүректен алшақтап тарамданған сайын ондағы қысым төмендей түседі. 
Мысалы, қан қысымы с.б. қолқада -  150-180 мм, артерияларда -  110- 
120 мм, артериолаларда - 50 мм, капиллярларда - 20-25 мм, веналар-
57


ды ң артериялық ұшында су және онда еріген майда молекулалы зат- 
тар - анорганикалық тұздар, глюкоза жөне оттегі - қаннан ұлпаара- 
л ы қ  сұйы ққа өтеді.  Капиллярдың артериялық ұшыңда қысым  с.б. 
30-35  мм,  ал  веналық  ұшында  с.б.  20-25  мм-ге  дейін  төмендейді. 
Капиллярлар қабырғасының сыртында жиырылғыш құрылым - Ру­
жье перициттері орналасады. Осы құрылым капиллярдың ашылып, 
жабылуын  реттеуге  қатысады  деген  болжам  болған.  Қазіргі  кезде 
жүрек-тамыр жүйесінде “шүмек” қызметін артериолалар атқарады 
деген дерекгер жинақталған. Олар ашылса капиллярларға келетін қан 
мөлшері артып, іске қосылатын капиллярлар саны көбейеді, аумақ- 
ты қ қан айналым жақсарады. Ал, артериолалар жабылғанда сол аумақ 
капиллярлары жабылып, қан айналымы нашарлайды.
Түрлі мүшелерде капиллярлар пішіні, мөлшері, саны өр қилы бо- 
лады. Зат алмасу процесі күштірек жүретін мүшелерде олардың саны 
көбірек.  Мысалы, қ аң қа етімен салыстырғанда жүрек етінің көлде- 
нең қиындысының  1мм2-де  капиллярлар саны  5-6 есе  көп  болады. 
Үсақ жануарлар денесінде капиллярлар ірі жануарлармен салыстыр- 
ғанда тығызырақ  орналасады.  Иттің  қаң қа  етінің  Імм2  аумағында 
2500 капиллярлар болса, теңіз тьппқанъшда оның саны 4000-ға жетеді. 
А.Крог деректеріне  сөйкес  жұмыс  үстінде  бақа  етінің  1  мм2  аума- 
ғында орналасқан 400 капиллярдың 325-і іске қосылса, тыньпитық 
күйде тек  10-20  капилляр  ғана аш ы қ күйде болады.  Ал теңіз тыш- 
қаны ны ң  4000  капиллярының  жүмыс  үстінде  2500  капилляры,  ал 
тыныштық күйде тек 30-270 капилляры қан айналым жүйесіне косы- 
лады. Тыныштық кезіңде бақа етінің капиллярларының арасы 200- 
800 мкм болса, жүмыс кезінде ол  30-50 мкм дейін азаяды, демек өр 
капиллярдың қызмет ауқымы  100-400 мкм-ден  15-25  мкм-ге дейін 
азаяды. Тыныштық жағдайыңца капиллярлар айналымға беліілі бір 
ретпен қосылып отырады: ашық капиллярлар бірінен соң бірі жабы- 
лады да, іске басқа капиллярлар қосылады. Артериолалар, капилляр­
лар жөне венулалар жалгасы организмде микроайнальімдық арна құрады.
76-сурақ.  Веналарда қан агынының қандай ерекшеліктері болады?
М икроайналымдық арнадан өткен қан вена жүйесіне жиналады. 
Денеде  вена жүйесі сиымдылық тамырларды  құрайды,  онда айна- 
лымдағы  қанны ң 65-70  пайызы  жиналады.  Вена  қабырғасы жүқа, 
керілгіш  келеді,  себебі  оны ң  ет  қабаты  өлсіз  болады.  Қүрылым 
ерекшеліктеріне байланысты вена қабырғасының серпімділігі томен. 
Веналармен қанны ң жүрек бағытында жылжуын бірнеше факторлар 
қамтамасыз  етеді:  1)  вена жүйесінің капиллярлық  ұшында  қысым 
с.б.  15 мм, ал оң жүрекше қуысында нольге тең, сондықтан қан вена 
жүйесінен  жүрекшеге  сорылады;  2)  веналарда  қалталы  (айшық)
60
қақпақш алар болады,  сондықтан қан кері лықсымай, тек жүрекке 
қарай жылжиды; 3) бұлшық етгер жиырылған кезде веналардағы қан 
көкірек қуысына қарай сығылады; 4) дем алынған кезде көкірек қуысын- 
дағы теріс  қысым деңгейі  артып,  ірі  веналардан  қан  жүрекке  қарай 
жылжиды.  Қан майда веналарда секундына 50-140 мм, ал куыс вена­
ларда -  160-200 мм жылдамдықпен ағады.  Венулалардағы қысым с.б. 
10-15 мм, ірі веналарда 8-10 мм, куыс веналарда нольге дейін төмендейді.
77-сурақ.  Тамырлар  жуйесінде  қан  қандай  cunamma  агады?  Қан 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет