Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| (теріс хронотропты эсер - “хронос”
латын тілінде уақыт, мерзім деген мағына береді), жүрек етінің жиы- рылу күші өлсірейді (теріс инот- ропты эсер - “иное” - талшық), қозғыштығы төмендейді (теріс бат- мотропты эсер - “батмос” - табал- дырық), өткізу жылдамдығы азая- ды (теріс дромотропты эсер - “дро- мос” - жол), жүрек етінің тонусы төмендейді (теріс тонотропты эсер - “тонус” - кернеу күш). Кезе- ген нервтің өсерінен жүрекшелер- дің рефракгерлік кезеңі қысқарьш, мембраналық потенциал өседі, ги- перүйекгену процесі байқалады. Кезеген нервті ұзақ тітіркендірсе жүрек оны ң ықпалынан шығып кетеді де, жүмысын жиілетеді. Оң кезеген нерв көбіне Кис-Ф ляк түйініне, ал сол нерв - Ашофф-Тавар Б) 7 -сурет. Жүрек қызметіне кезеген (А) жөне симпатикалық (Б) жүйкенің өсері: 1 - кардиограмма; 2 - жүйкелерді тітіркендірген мезгіл түйініне эсер етеді. Жүрекке симпатикалық нервтің өсерін орыс ғалымы Цион (1865), кейінірек И.П.Павлов (1887) зертгеген. Симпатикалық нерв жүрекке оң эсер етеді. Симпатикалық нервті тітіркендіргенде жүрек жүмысы- ны ң ырғағы жиілейді (оң хронотропты эсер), жүрек етінің жиырылу күші артады (оң инотропты эсер), қозғьпптығы жоғарылайды (оң бат- мотропты эсер), өткізгіштігі шапшаңцайды (оң дромотропты эсер), тонусы артады (оң тонотропты эсер). Айта кетер жөйт, бұл нервтердің өрбір өсері арнаулы нерв талшықтарының өрекеіінен туындайды, бар- лы қ өсерлерді бірден қамтамасыз ететін өмбебап талшық болмайды. Ж үрек қы зм етінің гуморальды реттелуі қан мен лимфа қүра- мындағы түрлі биологиялы қ белсенді заттардың өсерімен жүреді. Венгрия ғалымы О. Леви (1922) қозу процесі кезінде жүрек нервтері үш ы нда ерекш е хим иялы қ заттардың түзілетінін дөлелдеді. Бұл заттар медиаторлар деп аталды. Олар қозу толқы ны ны ң нерв тал- шықтарынан жүрек етіне берілуін жеңілдетеді жөне өздерін бөлетін нервтің өсерін қайталайды. Кезеген нерв ұштарында ацетилхолин, ал сим патикалы қ нерв үштарында - симпатии (норадреналин) бөлінеді. Бүл медиаторлардың өсері тек өздері бөлінген жермен ған а ш ектеледі. Қ ан ға сіңсе ацетилхолинді - холинэстераза ферменті, ал норадреналинді - аминоксидаза ферменті ыдыратады. 56 Бүл медиаторлар жүректің жиырылу күш іне миокардтағы иондар концентрациясын өзгерту арқылы эсер етеді. Ж үрек жүмысына іппсі секреция бездерінің өнімдері - гормондар да эсер етеді. Бүйрек үсті безі боз затының гормоны, -.адреналин, жүрек етгерінің жиырылу күшін артгырып, жүрек ырғагын жиілетеді, жүрек тамырларын кеңейтіп, оның нөрленуін жақсартады. Қ алқан- ша без гормоны, - тироксин, жүректің симпатикалық нерв өсеріне сезімталдығын артгырып, оның қозгыштығын жоғарылатады, жүмы- сын жиілетеді. Глюкагон мен кортикостероидтар жүрек етінің жиы- рылуын күшейтеді. Жүрек қьізметін ретгеуде натрий, калий, кальций иондарьпп>щ да маңызы зор. Калий иондарының артық мөлшері Кис-Ф ляк түйінінің пейсмекер торшаларының қозғьпшығын басьш, жүрек жұмысьш тоқ- татады. Кальций иондары жүректің қозғыштығын көтеріп, миокард- тың өткізгіштігін жоғарылатады, жүрек жұмысын күшейтеді. Атал- ған иондар жүректе қозу толқынының таралуьш қамтамасыз етеді. Ж үрек жұмысына отгегі тапшылыгы, Н + жөне Н СО э' иондарының көбеюі жағымсыз эсер етеді. 71- сурақ. Гемодинамика дегеніміз не, оның негізгі заңдылыгы қандай? Денеде қан неге бір багытта агады? Гемодинамика (кдн қогалым) деп қан тамырларымен қанның ағуының себептерін, заңдылықтарын жөне механизмін зертгейтін іпімді айтады. Гемодинамика зандылықтарьша сөйкес тамырдан ағып өтетін қан- ньщ мөлшері мен жылдамдығы тамырдьщ басы мен соңындағы қьісым айырмасына жөне гидродинамикалық кедеріі деңгейіне байланысты. Ал гидродинамикалық кедергі қан тамырлары арнасьшың мөлшеріне, қанны ң тұтқырлығына жөне ағу сипатына қарай өзгеріп отырады. Демек, денеде қанны ң тамырлармен ағуын қамтамсыз ететін негізгі фактор - өр түрлі қан тамырларындағы қысым айырмасы. Қарынша етгері жиырылған кезде қан белгілі бір күшпен қолқа мен өкпе арте- риясына қуылады. Ал қанны ң одан өрі тамырлармен жылжуы ірі артериялар мен веналардағы қысым айырмасына байланысты. қан қысым жоғары тамырлардан қысым төмен тамырларға қарай ағады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|