Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| Тамыр тарылтатын заттарга адреналин, вазопрессин, ренин жа
тады. Адреналин шеткей тамырларды тарылтқанмен, жүрек пен м и ' тамырларьш кеңейтеді. Ал ренин бүйрекге түзілетін зат. Ол өздігінен тамырды тарылта алмаиды. Алдымен ол қан қүрамындағы белсендірііш зат - ренин-күш ейткіш өсерімен гипертензинге айналады. Тек ги пертензии тамыр тарылтатьш эсер көрсетеді. Тамырды кеңейтетш заттарга ацетилхолин, гистамин, брадикинин жатады. Бұл затгар артериолалар мен капиллярларды кеңейтіп, қан қысы- мын төмендетеді. Қ ан тамырлары АТФ жөне оның ыдырау өнімде- рінщ, көмір қьппқыл газдың, сүт қышқылының өсерінен де кеңейеді. 80-сурақ. Рефлексогендік аймақтар дегеніміз не, олардың маңызы қандай? Организмнің физиологиялық күйіне байланысты өрбір мүше қан арқылы өз мұқтаждығына сөйкес қоректік заттармен қамтамасыз етіледі. Бұл қан айналым процесінің, оны қамтамасыз ететін жүрек 64 пен тамьфлар жүйесі қызметінің орынды реттелуіне байланысты. Өз кезегінде ж үрек пен қ ан тамырлары күйін бақы лап, олардың өрекеттерін бағытгап отыратын нерв орталықтарының қызметіне дененің өр түрлі бөлікгерінде, өсіресе қан тамырлары қабырғасьщда, орналасқан сезімтал нерв үпггары (рецепторлар) зор ықпал етеді. Қан тамырларының сезімтал нерв үштары ж инақталған бөліктерін рефлексогендік аймақтар (зоналар) деп атайды. Қазіргі кезде үш ай- мақтың қызметі жақсы зертгелген. Олар қолқа, күре.тамыр (синока- ротид) жөне Бейнбридж аймақтары. Қалқаның рефлексогендік аймагы депрессор нервінің сезімтал үшты- рынан қүралған. Бұл аймақты 1866 жылы И .Ф .Ц ион мен К.Людвиг ашқан. Қолқа доғасында қан қысымы жоғарыласа, тамыр қабыргасы керіліп, барорецепторлар тпіркенеді де, қозу импульсі депрессор нерві арқылы сопақша мидағы жүрек пен қан тамырлары қызметін ретгейтін орталыққа бағытталады. Орталықтан қозу импульсі кезеген нерв ар- қылы жүрекке жөне тамыр кеңейткіш нервтермен қан тамырларына жіберіледі. Осьщан қан қысымы төмендейді, қалпына оралады. Неміс ғалымы Э. Геринг 1923 жылы күре тамырдың сыртқы жөне ішкі тармақтарға бөлініп кеңіген жерінде (тамыр қойнауында - синус- та) тағы бір рефлексогендік айм ақ болатьшын дөлелдеді. Бұл аймақ синокаротид аймагы деп аталады, ол тіл - ж үтқы нш ақ нерві қүра- мындағы Геринг тармағының сезімтал ұиггарынан түзілген. Күре тамырда қысым жоғарылап, тамыр керілсе, барорецепторлар тітіркеніп, жоғарыда баяндалған принциппен рефлекс түрінде ж үрек жүмысы баяулайды, тамырлар кеңиді (12-сурет). Қан қысымын ретгеуде қуыс веналар сағасьшда орналасқан сезімтал нерв ұштары да маңызды рөл атқарады. Бұл жерді Бейнбридж ай магы деп атайды. Егер жүрекке қан көбірек оралып, веналарда қан іркілсе, оң жүрекше мен қуыс веналар керивп, олар- дың қабырғасында орнала- сқан барорецепторлар ш ір- кенеді де, жүрек жұмысы жиілеп, қан тезірек арте- рияларға қуылады, вена- даты қысым деңгейі қалып- қ а келеді. Қолқа туйіні мен каро- тид түйінінде қан қүрамын- дағы өзгерістерді қабыл- дайтын хеморецепторлар болады. Аталған түйіндер- 12-сурет. Күре тамыр жөне қолқа рефлексогендік аймақтары: 1 - қолқа; 2 — күре тамыр; 3 — күре тамыр қойнауы; 4 - Геринг жүйкесі; 5 — күре тамыр түйіні; 7 - кезеген жүйке; 8 — тіл-жүтқын- ш ақ жүйкесі; 9- күре тамырдың kind тармагы 65 қайтару. Ол организмде суды таратуда, сүт түзуде, ас қорытуда, зат алмасу процестерінде маңызды рөл атқарады. Лимфа - мөлдір, сарғыш түсті сұйық. Оның құрамында белокгар жөне белокқа жатпайтын азотгы қосылыстар, глюкоза, минералды заттар, гормондар, ферменттер, дөрмендөрілер жөне антиденелер кездеседі. Құрамы жағынан лимфа белоктары плазма белоктарына үқсас, бірақ олардьщ мөлшері өте аз (1-2 пайыз). Белокгар мөлшершің аз болуымен байланысты лимфаның тұтқырлығы мен тығыздығы плазмамен салыстырғанда төменірек. Лимфа құрамында хлоридтер мен бикарбонатгар мөлшері көбірек. Оның өрекетшіл ортасы сілтілік, сутекгік көрсеткіші қан плазмасы көрсеткішінен жоғары. Лимфада эритроциггер мен тромбоциттер болмайды, лимфоциттер кездеседі. Фибриногеннің болуымен байланысты лимфаға ұю қасиеті төн. Де- генмен, өр түрлі мүшелерден ағып ш ы ққан лимфа құрамы олардың физиологиялық күйіне байланысты өзгеріп отырады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|