Алтын Бак,раденова KiTan 6LiiM булагы

Сэбилер тобында керкем 
шмгармалармсн таныстыру ж\мыстары
1.Керкем шьгсарма мэтшш оку немесе ауызша 
жатк,а айту
Сэбилер тобында тэрбиегш балаларды езше жакынырак отыр- 
гызып, 
c y p e T T i 
ютаптагы кыска ойын-елецдерд1, ертеплерд1 жат­
ка айткандай етш окиды. Ертеп тартымды, кызыкты кабылдануы 
y u iiH
образды ойыншьщтарды немесе устел 
y c T i 
сахнасына ыцгай- 
лы етшш картоннан жасалган катырма сурет ойыншьщтарды пай- 
даланады. Бул топта балалар ертегшерда алгаш рет суретгер бо- 
йыпша тындайды. “Шубар тауык”, “Шалкдн” ертегшерш айткан- 
да тэрбиепп турл1 дауы с ы ргагы на салы п, к е ш п к е р л ер д щ
копш ш гш щ жан-дуниесш сан алуан дауыспен келпрш, анык етш, 
езгертш отырып жетюзеш. Мунымен катар олардыц 
i c - э р е к е т т е р ш
керсетш отыру, ертепге балаларды 
T irrri 
е лисп ре тусед1.
Келем1 
K i m i
ертеп балалар тындаудан жалыкканша б1рнеше 
рет айтылады, ал келемд1регшщ тартымды жерлер1 гана кайта- 
ланады. Кеш пкерлерш щ ic-эрекетш сезшш, баланыц одан ерек- 
ше эсер алуы ушш тэрбиешшер шыгармаларды мэнерлеп окуга 
алдын-ала дайындалуы керек. Алгаш рет ты цдауда мэнерл1 
жетюзшген шытарма баланыц “Кдйтадан айтып бер1ндзш1” де­
ген тшектерш оятады. Осы сэтте ертеп болсын, мазмунды елец 
болсын, жатка кайталанса, балалардыц сол шыгармага деген 
кумарлыктары шыцдала тусед1. Ш ыгарма таныстырылган соц 
кпап 
cypexTepin 
балалардыц оздер1 карауына уакыт бершу керек.
Ана тшп-нц байлыгын балага мецгерту ушш оныц ата-анасы 
не эпке-агасы, уйретупп тэрбиеннс1 нэрестегнц психологиясы- 
на сай керкем эдебиет улгшершщ 
0p 6 i p
жолын ершбей, жалык- 
пай кайталап айтып 
T y c iH f lip y i 
ти к .
Ойын такпактарды баламен б1рлесе айткыза отырып, улкен- 
дер ондагы ж екелеген создерд1 баланыц т у с ш т кабылдауын 
жузеге асырады.
3 жаска караган баламеи “К,уырмаш” елецш б1рлесе ойнату 
жолы мыпадай болуы керек:
а)алдымен баланыц колын алып, эрб!р саусагыныц аттарын 
тэрбиенл жекелей тугел атап шыгады: бас бармак, сук-саусак, 
ортацгы саусак, аты жок саусак, шынашак.
12

э) Будан сод кабылдауга жецш болу ушш эркайсысына ат 
койып, тагы да букюзш жаттатады: Бас бармак, балалы уйрек, 
ортан терек, шылдыр шумек, юшкене бебек.
б) Буплген саусактарды шынашактан бастап “сен тур, койыца 
бар, сен тур, туйеце бар, сен тур, жылкыца бар, сен тур, сиы- 
рыца бар” деп, ал соцгысын “сен эл1 жас екенсщ, казанныц 
каспаплн кырып же де, жыламай отыра тур” делшедг
в) Алаканды шыр айналдыра кытьщтап:
“К,уыр-куыр, куырмаш,
Балаларга бидай шаш.
Экец келсе ес!к аш,
Каскыр келсе, мыктап бас”, - деп эндете отыра, “Мына жер* 
де кой бар” деп, бшепн, “Мына жерде жьшкы бар” деп, одан 
жогарырак шынтагын тур!п, “Мына жерде тулю бар” деп, жо- 
гары булшык ет тусын, “Мына жерде кулю бар” деп, колтыпын 
кытыктайды. Осы айтылгандардьщ кейб1р шумактарын бала- 
ньщ ©3iHe кайталатады.
Сэбилер тобында бебектерге уйыктар апдында “Бебек жыры”, 
ойын сэттер1нде “Санамак”, “Тусау кесу”, “0 с -е с ” сиякты ха- 
лыктык жыр улгшер1мен катар авторлык ойын-елецдерд1 колда- 
нудьщ 
M0iii 
зор.
М ерекелж елец-такпактарды тэрбиеип жекелеген балаларга 
таратып берш, жаттатуды ата-аналарына тапсырады. Ец басты 
максат - балага ю таптагы, не ойын устшде елец-ертегшердщ 
тартымды сюжетш кы зыга кабылдауы н дурыс уйымдастыру, 
шыгарманыц мазмунына, оньщ c y p e rri бейнелерш е е л т т оты- 
рып, сэби балалар оны жаттап ш ыккаиын бшмей де калуы 
керек.
KimiripiM олендер мен жумбак-жацылтпаштарды, ертегшерд1 
жекелеген кейшкер сездерш есте сактау максатында бул топ- 
тарда ужыммен 6ipjiece жаттау oflici кедшен пайдаланылады.
Эдеби мэпддердщ поэзиялык улгшерш тэрбиегш алдымен ез] 
жатка айтады. 03i жатка айтып коймай, балалармен б^рлесе ой- 
най отырып, шыгарма сездерш б1рнеше рет кайталайды. Осын- 
дай жолмен собилерге ел1, жер1, терт тулпс мал, жан-жануарлар, 
табигаттагы кубылыстар жайлы олецдерд1 накышына келтзрш, 
Кажетт1 мезетте ойната айтып отыру аркылы баланыд эстетика­
лык сез1мше ерекше эсер ете аламыз.
Халык аузында айтьшып келе жаткан “Туйе, туйе, туйелер”,
13

“Бул не?”, “Б ака”, “Малдыц баласын cyioi” елецдершщ пласт- 
масса, жумсак матадан жасалган ойыншыктарды турл1 козгалы- 
ск,а келт1ре оты ры п, тэр б и е ш ш щ дауы с MpFaFbiH кубы лта 
жетк!зу1 аркьшы таныстырылуы сэбилердщ кез алдына шынайы 
суреттер экелед1, оларды шаттандыра туседГ Табигатты бакы- 
лау кезшде “Торгай”, “K,apFa, 
KapFa, 
каргалар” елецдер1 ауыз- 
ша айтылады Кектемп, кузп бултты кундер1 “Бултка” елещндеп:
-Аксыц, сурсьщ, карасыц,
Кдйда кетш барасьщ? - деген елец жолдарымен тэрбиетш 
гоппен 
acnaHFa 
карап, балаларга бултка тш каткызады да, оган 
щесе б1рден ез1:
-Ж ерге несер тегемш,
Occin гулдер, кеп егш, - деген жолдар аркылы жауап 6epin, 
балалар назарын табнгаттыц кубылысына аударады.
-“Гул-гул жайнап есер кек
Несерлетсец, несерлет”, - дешкпй балалар!
“Балалар жацбыр кеп жауса, кек те кеп шыгады. Ауламыз- 
дагы гулзарларымыз, аздаган бакшамыз жайнап есетш болады, 
кане, тагы да кайталайы к!”,- деп балалардыц елец жолдарын 
накышына келт1рш, ерекше сез1ммен толык айтып, уйрену1 та- 
лап етшед1. Осы сиякты кыстыгуш шанага м ш п з т , аппак бшк 
тебедеп темен карай ызгытып, ойнату кезшде:
-Аппак, аппак, кар аппак,
К,ар жамылган дала аппак.
А ппак б1здщ шанамыз,
А ппак кырдан агамыз...
(С Д ал и ев).
Ж азда кебелек куганда, ойнату кезшде:
-Ак канатты кебелек,
К ек канатты кобелек,
К,ызыл канат кебелек,
Бакшамызга кона кет!
К обелек-ay, кебелек,
Бакшамызга кона кет! (Ж.Смаков) делшш келетш елец жол- 
дары жаттатылуы керек. Жазда да, кыста да, балалардыц суйсшш
14

ойнайтын ойындарыныц 6ipi - эткенш ек тебу. Осы эрекетке 
ел ец н щ куры лы сы мен де, айтылу ы ргагы мен де, дэлме-дэл 
к,алыпта куйылып ш ыкдандай елец - Э.Табылдиевтщ “Э ткен­
ш ек” ойы н-елещ :
Бул жолдарды дауыс кдркынын езгерте отырып, 6ipi-ieine рет 
кайталауга болады. Олец ыргагымен к,ай бала болсын эткеншек'п 
тербетуге кумарта тусед1, турл1 жагдайда к,ус, жан-жануарлар- 
дыц кимыл-эрекеттерш салады, дауыстарына елжтещц. Сэби­
лер тобында такпакты жатка кеп айтк,ызудан repi олардыц мо- 
торлык (кимылдьщ) дамуына эсер беретш ойын-елендер кещнен 
пайдалану кезделед
1. Ойткеш, баланыц колыныц ушшен бак,ай- 
ларыныц басына деш н козгалыска келт1ршу1 олардыц т!л1и1ц 
еркш дамуына ьщпал етпек. Осы анатомиялыц-физиологиялык, 
кубылысты ата-бабалары м ы з тусш ген, “К уы рм аш ”, “Б ебек 
белеу” т.б. елендерд1 шыгарган. Мысалы, эд1стемел1к ецбектердщ 
6ipiime ауыз эдебиет1 i3iMen “0с-ес, бебек” елещ бершген. Бул 
шыгарманы денешыныкдыру сабагында, кунделжт1 таза ауада 
спорт кимылдарын жасай отырып-ак, жаттатып шыгуга болады.
0с-ес, балам, есе бер 
- 
балалар колдарын жогары
кетередь
Батыр бол балуан бш екп - 
Ею бшектерш жазып,
жиырып, бшек куштерш 
керсетед1.
Батыл бол, таймас журект1 - 
кеуделерше ею к,олын
айкастыра кояды.
Аяк,тарыцды созайык,,
Саусак,тарынды жазайык - 
Аяк колдарын оцды-солды
“Алмак-салмак, 
Алга самгап, 
Тебец бшк 
Кекке rain ,
Кос кднаттай, 
Космонавтай 
Куйгып ет, 
Кунге жет!”
сшке тастап, кимылдар 
жасайды.
E rri болсын балтырыц,
E m i боп ес, жаркыным - екшндете окылган елец
эуешнде 6ip орында 
аяктарын журдек басады.
15

Балалар далага серуенге шывданнан кешн, аяк-к;олдарын жуу 
кез1нде де кимылдык ойынды жалгастырып, тез козгала кой- 
майтын, балалардыц соцында журетш кызга, не улга жуынуга 
кемектесш , тзрбиеш!:
-Су, су,су
Бет1мд1 мешц жу, - немесе
“Бакайлар мен башпайды
Былай-былай атайды:
Басты бакай
Опай,
Сопай,
Атсыз атай,
Клш кентай ш о к а й !” (Ж .С м аков) деген жолдарды айтып 
ж1берсе, буйыгы балалардыц ездер1 де катарластарына шаттана 
шесетш болады.
Ж инактай айтканда, ойын-елецдер, такпактарды балалармен 
б1рлесе жаттау з д ш сэбилерд
1 ойнататын, серптетш сэттерде 
колданылады.
Бастапкыда тзрбиенпнщ, кутунпшц аузынан шыккан жьшы 
мешрлммен, ерекш е штипатпен айтылатын ыргакты жолдарды 
бала шынайы сез1ммен кабылдаса, узамай тез жаттап алатын 
болады да, сол шыгармаларды кешн куыршактарымен оз ой- 
ындарында пайдаланады.

жүктеу/скачать 3,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: