§ 2. Еңбектестіктің оқу іс-әрекетіне ықпалы

301 
- 
оқушылар маңызды әлеуметтік дағдыларға ие болады: әдеп, 
жауапкершілік, , басқалардың позициясын есепке ала отырып ӛз мінез-
қҧлқын қалыптастыру іскерлігі, қарым-қатынастың гуманистік 
тҥрткілері ; 
- 
мҧғалім, топқа бӛлуде балалардың ӛзара бейімділіктерін, 
олардың дайындық деңгейлерін, жҧмыс қарқындарын есепке ала 
отырып, оқытуда дараландыру мҥмкіндігін алады;
Мҧғалімнің тәрбиелік жҧмысы топтық оқыту ҥшін қажетті шарт 
бола бастайды, себебі барлық топтар ӛздерінің қалыптасуында 
қақтығыстық қатынастар сатысынан ӛтеді... [230, 20 б.].
Еңбектестіктің осы артықшылықтарын талдау, оның мҧғалімнің 
іс-әрекетіне де, яғни ӛзі ҥшін мәнді жағымды жәрдем алатын мҧғалім іс-
әрекетіне жанама тҥрде жағымды ықпал ететінін кӛрсетеді. 
Оқудағы еңбектестік проблемасының ӛзінде екі жақ ҧйғарылады: 
а) біріккен іс-әрекеттің баланың дамуына, оның оқи алу ептілігіне, 
топтың, ҧжымның қалыптасуына ықпалы және б) біріккен әрекеттің 
ӛзін және оның балаларда жаңа іс-әрекет тҥрлерінің пайда болуындағы 
рӛлін зерттеу [195]. 
Проблеманың екінші жағы азырақ зерттелген, алайда ол топ 
мҥшелерінің әрекеттерінің объекттерімен және осы объекттердің 
қҧрылымдық қасиеттерімен, әрекет тәсілдерінің қатысушылардың 
арасында таратылуы мен алмастырылуы кезіндегі байланыс арқылы,
оқу-танымдық іс-әрекет дамуының негізі болып келеді (В.В. Рубцов). 
Басқаша айтқанда, жаңа іс-әрекет пайда болуының алғышарты ретіндегі 
бірлескен әрекеттің ӛзін зерттеу де ықпалды зерттеу болады, бірақ ол
субъектке ғана емес, іс-әрекеттің ӛзіне ықпалын зерттеуді ҧйғарады.
В.В. Рубцовтың зерттеуі, белгілер арқылы берудің әрекеттің жалпы 
принципін қалыптастырудағы рӛлін экперименталды тҧрғыдан 
дәлелдеуге, бірлесіп бӛліскен іс-әрекетті ҧйымдастыру тәсілдері мен 
механизмдерін айқындауға мҥмкіндік берді. П.Ф. Каптерев бойынша, 
оқытудың бірлесіп бӛліскен, шынайы генетикалық, эвристикалық 
формасы оқу іс-әрекеті ҥшін маңызды келесі іскерліктерді 
тҧжырымдауға мҥмкіндік береді:
- 
«міндеттен
 
қайта құру
 
 жүйесін кӛру; 
- 
қайта құруларды ағымдағы зерттеліп отырған құбылыс 
ерекшеліктерімен байланыстыру; 
- 
бірлескен іс-әрекеттің жалпыланған модельдерін құру; 
- 
зерттелініп отырған құбылысқа ӛз әрекеттеріне сәйкес 
түсініктеме беру, мұның ӛзі рефлексияның жеткілікті жоғары 
деңгейінің қалыптасуын растайды » [195, 133 б.]. 

302 
Біріккен оқу әрекетінің ӛзгеше оқу ситуациясы ретінде бағалай 
отырып, В.В. Рубцов және В.В. Агеев оның келесі талаптарға жауап 
беруі керектігін атап ӛтеді: мақсаттың ортақтығы, әр қатысушының 
ӛзінің даралық әрекетін орындауы, барлығының барлығымен 
ҥйлестірілуі, аддитивтіксіз, яғни іс-әрекеттерді жай ғана қосу емес,
ортақ нәтижен алу.
Осы талаптардың тілдік топтағы шәкірттердің ҧжымдық 
коммуникативтік іс-әрекетін ҧйымдастыруда жҥзеге асырылуына
мысал келтірейік. Ең алдымен, шәкірттер тобының алдына ойлау 
тапсырмалары қойылады, оны тек ҧжыммен ғана орындауға болады. 
Сонымен бірге, тапсырманы орындау бойынша жалпы топтық іс-әрекет 
жалпы топтық нәтижеге ие, мысалы топтың барлығының ой, пікірлері
ҧжымдық монолог немесе полилогиялық пікірлер. Бҧл жерде 
шәкірттердің жеке пікірлері бҥкіл топ ҥшін ортақ мағынасы бар. 
Мысалы, кіші сынып шәкірттері шет тілі сабағында ӛздеріне белгілі
анықтауларды қолдана отырып және оларды осы тілдің белгіленген 
нормалары мен узусына сәйкес бірізділікпен орналастыра отырып, 
қандай да бір затты сипаттайды. Мысалға, егерде бірінші оқушы заттың 
мӛлшерін атаса, онда екіншісі оның қажеттілігін емес, кӛлемін, содан 
соң салмағын, формасын, тҥсін және т.б.атайды. Мҧндай бірізді жауап 
беру барысында заттың қажеттілігі белгіленбейді. Алдыңғы 
жауаптардың барлығы шәкірттердің естерінде сақталынып қалады да, 
қайталанады және жаңа жауаптармен толықтырылады. Нәтижесінде 
оқушылардың жекеленген жауаптарынан заттың толық ҧжымдық 
суреттеуі қалыптасады. 
Оқушылар мазмҧндау барысында белгілі бір логиканы ҧстанса, 
онда осылайша оқу мәтінін де қҧрастыруға болады. Бҧл жерде әр 
шәкірттің 
жауабы 
мҧғалімнің 
ынталандыруымен, 
жағымды 
қолпаштауымен қуатталынып отырады. Мҧғалім сипатталып отырған 
пәннің, жағдайдың толық сипаттамасын жасау ҥшін әр шәкірттің 
жауабының маңыздылығын есепке алу қажет. Ҧжымдық оқу іс-
әрекетіне бҥкіл тіл тобының қатысуы ҥйренушілердің әрқайсысында 
қанағаттану сезімін, оларда ӛз іс-әрекеттерінің пайдалылығы, 
қажеттілігі, дҧрыстығының әсерін туғызады. Ол оқытудың бастапқы 
сатысының ӛзінде шет тілдік іс-әрекетті жҥзеге асыру мҥмкіндігіне 
сенімділік береді. Мҧның бәрі оқушы орындаған тілдік әрекетті, тілдік 
іс-әрекетті жағымды эмоционалдық қуаттау болып келеді және 
нәтижесінде оқыту процесінің, жалпы тілдік қарым-қатынастың 
табыстылығына әкеледі. Т.А. Матистің, оқудағы еңбектестіктің 
жеткіншектердің тек жеке сӛйлемдерді ғана емес, сондай-ақ тҧтас 

303 
мәтінді қҧрастыруына тигізетін әсерін зерттеуі, оның сапасының 
жақсаруын, ӛзін-ӛзі бақылаудың кҥшеюін және жеке жаңсақ 
әрекеттердің азаюын айқындады [131].
Барлық зерттеушілер тҧлға аралық ӛзара әрекеттесуді де реттеуші 
кҥрделі психологиялық механизмдердің әсерінің нәтижесінде топтық 
еңбектестіктің іс-әрекет нәтижесіне, оқушы тҧлғасы мен оқу тобының
ҧжым ретінде қалыптасуына жағымды әсері туралы айта келе 
рефлексияны дамытудың маңыздылығын
атап ӛтеді

жүктеу/скачать 2,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: