Зерттеу объектісінің ӛзіне тән ерекшеліктер

39 
олардың психикалық процестері, жағдайы, психологиялық қасиеттері, 
олардыі әрекеті, яғни қҧбылыстың ӛзі; б) адамдар әректінің ӛнімі, 
олардың «заттандырылған ӛнімі» немесе в) адамның іс-әрекетінің және 
мінез-қҧлығының, оның ҧйымдастырылуының, басқаруының кейбір 
сипаттамалары, бағалануы, кӛрсеткіштері. Әрине, осы объектілердің 
барлығы тығыз байланыстыжәне осы негздеме бойынша әдістерді 
жекелеп бӛлу шартты тҥрде ғана жҥргізіледі, алайда олардың әрбіреуін 
оқытушының практикалық тәжірибесінде қолдану саласын талдау ҥшін 
осылайша саралап қарастыру мақсатқа сәйкес келеді.
Жалпы педагогикалық тәжірибеде, мысалы оқытушыны зерттеу 
ҥшін байқау әдістерін (атап айтқанда, кҥнделік жазу әдісі), әңгіме 
(сауалнама, сҧхбаттасу) және тест жҥргізуді пайдаланған дҧрыс. 
Сыныпта, топта (топтық жіктеліс) оқушыларының ӛзара қарым 
қатынасын зерттеу ҥшін ҧзақ уақыт бойы байқаумен қатар 
социометриялық және референтометриялық әдісті табысты пайдалануға 
болады [толығырақ 151, 167-178 б. қараңыз]. Іс-әрекет ӛнімін зерттеуге, 
атап айтқанда, оқу қызметінің ӛнімін, яғни оның неден кӛрініс табуын 
зерттеуде іс-әрекет ӛнімін талдау әдісі аса кең тараған. Оқушылардың 
шығармаларын, 
мазмҧндамаларын, 
ауызша 
және 
жазбаша 
хабарламаларының (жауаптарын) мақсатты, жҥйелі тҥрде талдау, яғни 
олардың мазмҧнын, тҥрін талдау педагогқа оқушылардың тҧлғалық 
жіне білім алудағы бағытын тҥсінуге, олардың оқуға, оқу орнына, оқу 
пәнінінің ӛзіне және ҧстаздарға қарым-қатынасын тҥсінуіне ықпал етеді. 
Оқушылардың тҧлғалық, жеке психологиялық ерекшеліктерін немесе 
олардың әрекетін зерттеуде тәуелсіз қҧбылмалыларды жалпылау әдісі 
қолданылады, ол мысалы, бір оқушы туралы әртҥрлі оқытушылардан 
алынған деректерді жалпылауды талап етеді. Тҧлғаны іс-әрекеттің 
әртҥрлі тҥрлерінде зерттеу барысында тең жағдайда алынған деректерді 
ғана жалпылауға болады. «Эксперименталды зерттеудің кез-келгенінің 
мақсаты - деректердің шектеулі санына негізделінген қорытындылар 
эксперименттің шеңберінен тыс жерде ақиқатқа сай болып қалуы 
тиіс. Бұл – жалпылау деп аталынады» [57, 54 б.].
Зерттеу әдістерін зерттеушінің іс-әрекетінің сипатына қарай Б.Г. 
Ананьев тӛрт топқа бӛледі: 
1) Ҧйымдастырушылық әдістер (салыстырмалы, лонгитюдтік, 
кешенді);
2) Эмпирикалық, оған: а) обсервациялық әдістер (байқау, ӛз-ӛзін 
байқау); б) эксперименталдық әдістер (зертханалық, далалық, табиғи, 
қалыптастырушы немесе Б.Г. Ананьев бойынша психологтық-
педагогикалық); в) психодиагностикалық әдістер (стандартталған және 

40 
прожективті тестер, сауалнамалар, социометрия, сҧхбат және 
әңгімелер); г) праксиметрикалық әдістер, Б.Г. Ананьев бойынша, 
процесс пен іс-әрекет ӛнімін талдау тәсілдері (хронометрия, 
циклография, кәсібиграфикалық баяндау, жҧмысты бағалау); д) 
модельдеу әдісі (математикалық, кибернетикалық және т.б.); және е) 
ӛмірбаяндық әдістер (адам ӛміріндегі атаулы кҥндерді, оқиғаларды, 
фактілерді талдау); 
3) деректерді ӛңдеу, яғни сандық (математикалық-статистикалық) 
және сапалық талдау әдістері;
4) генетикалық және қҧрылымдық әдістерді қамтитын тҥсінік беру 
әдістер [7, 296-298 б.]. 
Психологияның жҥйелілік, топтастырушылық, даму қағидалары, 
сонымен қатар сана мен әрекеттің бірлігі қағидасы сияқты әдіснамалық 
қағидаларға негізделе отырып, педагогикалық психология әрбір нақты 
зерттеуде әдістер кешенін қолданады (жеке әдістер мен зерттеу тәртібі). 
Алайда, әдістердің біреуі ҥнемі негзгі әдіс ретінде, ал қалғандары - 
қосымша ретінде шығады. Педагогикалық психологияда мақсатты 
зерттеулер барысында, жоғарыда аталып ӛткендей, негізгі әдіс ретінде 
қалыптастырушы (оқытушы) әдіс қолданылады, ал оған қосымша болып 
байқау, ӛз-ӛзін байқау, әңгіме, іс- әрекет ӛнімін талдау, тест жҥргізу 
болып табылады. Әрбір жеке оқытушының іс-тәжірибесінде ары қарай 
оқушының оқу қызметінің ӛнімін талдауымен негізгі әдіс – байқау мен 
әңгіме пайдаланылады.
Әрбір психологтық-педагогтық жертту кем дегенде, тӛрт негізгі 
кезеңнен тҧрады: дайындық (әдебиетпен танысу, мақсат қою, зерттеу 
проблемасы бойынша тҧжырымдама ҧсыну, оны жоспарлау), 2) 
зерттеушілік (мысалы, әдісі бойынша эксперименталдық немесе 
социометрикалық), 3) алынған деректерді сандық және сапалық талдау 
(ӛңдеу) кезеңі және 4) тҥсінік беру кезеңі, яғни зерттелінетін 
қҧбылыстың зерттелу барысын, оны тудыратын факторлар, себебін 
анықтау, жалпылау. Зерттеу жазбаша мәтін дайындаумен аяқталынады, 
онда зерттеудің нәтижесі мен оның талдауы келтіріледі.
Қарастырылғанның 
барлығы 
педагогикалық 
психология 
психологиялық білімнің кӛпқырлы саласы болып табылатынын 
кӛрсетеді. Оның ерекшелігін, заңдылықтарын, оның мазмҧны мен 
зерттеулерінің әдістерін ескеру кез-келген білім беру жҥйесінде тәрбие 
беруші және дамыта оқытудың психология-педагогикалық міндеттерін 
жҥзеге асыруда ҥлкен кӛмек кӛрсетеді.
*** 

41 
Педагогикалық ғылым психологиялық білімнің дербес саласы 
ретінде ӛз пән ерекшелігімен сипатталады, осы ерекшелікке сәйкес 
оның ҧйымдастырылуының жан-жаққа тараған қҧрылымы бар. 
Педагогикалық 
психологияда 
қолданылатын 
зерттеулер 
әдісі 
кешенділігімен және педагогикалық процеске тікелей қатыстығымен 
сипатталады.
Ӛ з і н - ӛ з і т е к с е р у г е а р н а л ғ а н с ҧ р а қ т а р
1. Педагогикалық психологияның жас ерекшелік психологиясынан 
олардың зерттеу объектісінің ортақ болғанымен немен айрықшылынады? 
2. Қандай зерттеу әдістері педагогикалық тәжірибеде кҥнделікті 
қолданылады?
3. Нормативтік бағытталған тест жҥргізу критерийлері бағытталған 
тест жҥргізуден немен айрықшылынады және осы екіншісінің педагогикалық 
тәжірибеде қолданылуының басымдылығы неде?
4. Тестерді қолдану педагогикалық психологияда неліктен этикалық 
сипатқа ие?
5. Педагогикалық психологияның міндеттері осы ғылымның қазіргі 
заманда дамуымен қандай ара қатынаста?  
Ә д е б и е т

жүктеу/скачать 2,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: