Молодой учёный

30

«Молодой учёный»  .  № 6.2 (86.2)   .  Март, 2015  г.

Психология

П С И ХОЛ О Г И Я

Жасөспірімдердің өзіндік бағалауының психологиялық ерекшеліктері

Уразалиева Рыскуль Муратбековна, педагогика ғылымының магистрі; 

Есенова Роза Кадырбаевна, педагогика ғылымдарының магистрі; 

Кушекбаева Жанат Сериковна, педагогика ғылымдарының магистрі

«Болашақ» университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан)

Ж

асөспірімдік кезең — балалық шақпен ересектік 

арасында жатқан адамның дамуы мен жетілуінің 

белгілі — бір кезеңі. Ол 16–18 жас аралығын қамтиды, 

яғни сәйкесінше ІХ-ХІ сынып оқушылары болып табы-

лады.

«Жасөспірім» сөзі тәуелді балалық шақпен өзіндік 

және жауапкершілікті үлкен өмірге ауысудың фазасы 

ретінде белгіленеді. Бұл бір жағынан денелік, соның 

ішінде жыныстық жетілудің аяқталғандығын білдірсе, 

екінші жағынан — әлеуметтік жетілуге қол жеткізуді біл-

діреді. Жасөспірімдік шақ бала мен ересектердің арасын-

дағы аралық жағдайда пайда болады. Баланың жағдайы 

оның ересектерге тәуелділігімен сипатталады, бұл оның 

өмірлік іс-әрекетінің басты мазмұны мен бағытын бел-

гілейді. Баланың атқаратын рөлі ересектердің рөлінен 

сапалық тұрғыда өзгеше болады және екі жақта мұны 

анық ұғынады. Өмірлік іс-әрекеттің күрделене түсуімен 

бірге жастарда әлеуметтік рөлдер мен мүдделер диапо-

зонының сандық ұлғаюы ғана болып қоймайды, сапалық 

тұрғыдан да өзгеріп, ересектік рөлдер бірден-бірге кө-

бейеді, осыдан барып дербестік пен жауапкершілік өл-

шемі шығады [1.15].

Жоғары сынып жасы арнайы және жалпы қабілет-

терінің негізгі жетекші іс-әрекеті: оқу, қарым-қатынас 

және еңбек базасында дамуының жалғасуымен сипат-

талады. Оқуда жалпы интеллекттік қабілеттер, әсіресе, 

түсініктік теориялық ойлау қалыптасады. Бұл түсініктерді 

игеру, оларды пайдалану ептіліктерімен, логикалық және 

абстрактілі талдай алумен жүзеге асады. Қарым-қатынаста 

оқушылардың коммуникативті қабілеттері қалыптасады 

және дамиды. Еңбекте олардың практикалық ептіліктері 

және дағдыларының қалыптасуы белсенді түрде жүреді, 

бұлар болашақта кәсіби қабілеттерінің жетістіктерге же-

туіне ықпал етеді

Жасөспірімдік шақ түрлі қабілеттер дамуының сензи-

тивті кезеңі болып табылады. Бұл кезеңде барлық мүм-

кіндіктерді практикалық қолдану жекелік ерекшеліктерге 

әсерін тигізеді.

Кішкентай балалардың өзіндік санасы мен өзіндік баға-

лауы, әдетте, ата аналарынан және басқа да беделді үлкен-

дерден алған бағаны қайталайды. Бірақ, бала неғұрлым 

есейген сайын оның мінез-құлқы бағалардан гөрі өзіндік 

бағалауға соғұрлым бағдар алады. Алайда, өз қасиеттерін 

әсіресе, батылдық, ерлік немесе принципшілдік секілді 

күрделі құлықтық –психологиялық қасиеттерді ұғынудың 

өзінде-ақ эмоциялық бағалау мен әлеуметтік салыстыру 

сәттері қамтылады.

Жасөспірім шақтағылар да жеткіншектер секілді өзінің 

қандай екенін, қаншылық құнды, қабілетті екенін ба-

рынша білгісі келеді. Өзіндік бағалаудың екі тәсілі бар:

1.  Олар өзі туралы алдын –ала көзделген мақ-

сатын қаншалықты жүзеге асырғанымен салыстырып, 

теңестіреді. Егер өзінің бұл туралы ойлағаны мен өзге-

лердің соған қойған бағасы дәл келсе, осы жетістікке жет-

кеннің белгісі деп санайды.

2.  Өзгелердің өзі жөніндегі пікірін жинап, соларды 

өзара салыстыру арқылы жетіспейтін жақтарын білу. 

Мұдай жағдайда өзі мен үлкендер берген баға сәйкес кел-

меуі мүмкін [2].

Әрбір адамда «Мен» деген біреу болғанымен, осы-

лардың тиісті жағдайларға байланысты неше түрлері кез-

деседі: 1. «Мен шынында кіммін?» (шындықты көздейтін 

мен); 2. «Мен» — өзімді өзгелер қалай бағаласын деп 

ойлар едім? (эмпатикалық мен); 3. «Мен» — тілегім бой-

ынша қандай болғым келеді? (тілек, яғни фантастикалық 

мен); 4. «Мен» келешекте кім болғым келеді? (болашақ 

мен).

Сонымен, өзіндік бағалауда жасөспірімдік шақта 

тіпті, тұлға өзіне сындарлы көзқараспен қарап, өз мүм-

кіндігін өмір талабына сәйкес бағдарлай білуі, өз мақ-

сатын нақтылау, ойын түйіндеу қабілеттілігіне ие болады. 

Өзіндік бағалау адамның өзіне деген сенімін арттырып, 

рухани үйлесімдігін дамытады. Осы шақта практикалық 

және танымдық іс-әрекеттің субъектісі, тұлға ретінде 

ұғынуы және бағалауы яғни, өзіндік сана- сезімі қалып-

тасады.

31

“Young Scientist”  .  #6.2 (86.2)  .  March 2015

Psychology

Жасөспірімдік шақ ақыл-ойына келсек, мұның өзі 

жеткіншек жасына қарағанда сапа жағынан да, көлем 

жағынан да біршама қалыптасып қалған. Қалыптасуда 

мынадай екі тетік бар: 1-ден, бұлар өзі қоршаған әлеумет 

ортасынан соның ішінде жеке адамдар арасында кезде-

сетін неше түрлі қатынастың мәнісіне түсініп, әр нәрсенің 

себебіне және одан шығатын нәтиженің мәнісіне түсініп, 

әр нәрсенің дүниеде себепсіз нәтиже болмайтынын ұғына 

бастайды.; 2-ден, егер жеткіншек жасында ересек уақы-

тының көбін мұң, фантазия сияқты нәтижесіз объек-

тілерге жіберетін болса, енді сол фантазиядан нәтиже 

шықпайтынын біліп, күші мен жігерін шындық нәрсені 

меңгеруге жұмсайды. Осының өзі ақыл-ойдың дамуын-

дағы үлкен жетістіктің бірі [3].

Балаң жастық шақта рефлексивтік процестер шын-

дықты дұрыс қабылдау негізінде қалыптасады. С. Л. Ру-

бинштейн рефлексия деп күтпеген кедергіні жеңуге бай-

ланысты адамның ойын айтып отыр [4]. Болған оқиғаға 

орай, сол оқиғаның себебін білуге тырысу рефлексияның 

өзінше бір түрі.

Қазіргі кезде оқушылардың оқу тапсырмасын қалай 

орындағанына сын көзімен қарап, соның қалай орын-

далғанын ересектердің үнемі тексеріп отыруына ылғи 

да мән беріледі және осының өзі тапсырманы ойдағыдай 

орындаудың шарты болып есептелінеді. Осындай та-

лаптың нәтижесінде оқу үстінде ересектің рефлексивтік 

қабілеті дамиды.

Жасөспірім жасындағыларды тиісті әдебиеттерде 

«Қиын», «өзгерілу», «ауысу жастары» деп атайды. Соңғы 

жағдайда «ауысу жасында» жеткіншек балалық кезең-

дерден ересек жасына ауысады. Жасөспірім өзге жастарға 

қарағанда педагогтар пен тиісті әдебиеттерге көп әң-

гіме болып, жиі көтеріледі. Себебі бұл кезеңде оның пси-

хикалық даму ерекшелігі жас баламен ересектерге қа-

рағанда әлде қайда өзгеше болады. Бұл кезеңге тән тағы 

бір ерекшелік жасөспірім барлық нәрсені өз бетімен 

орындап, үлкен адамдардың қамқорлығымен ақыл 

кеңесінен құтылғысы келеді. Жасөспірімнің ересектен ай-

ырмашылығы тек үлкен адамдармен қатынасының өзгеше 

келетініндей емес, сонымен қатар биологиялық дамуы 

(жыныс т. б жетілуі) жағынан кеңінен өріс алатынында. 

Ал жалпы алғанда жасөспірім тың өзгеше сипатта келеді. 

Мысалы, жеткіншек төменгі кластарда оқып жүргенде 

үйге берілген тапсырманы тек жаттап алатын болса, жет-

кіншек жасында үй тапсырмасын өз сөзімен түсінікті етіп 

айтуға талпынады. Кейбір жасөспірім жастағылар осы ке-

зеңде бұрынғы қалыпынан үлкен адамдармен қарым-қа-

тынаста болғанда мейірімді, сыпайы келсе енді өре-

скел түрде, яғни тәртіп бұзуға икем келеді. Осы мәселені 

анықтаудан зерттеушілер арасында талас бар. Дегенмен 

психиканың бұл ерекшелігі жасөспірімде әлеумет өмірінің 

өзінің ерекшелігінен болар. Жасөспірім бәрін өзім істей 

алам, «Сендер мені әлі бала деп ойлайсыңдар» деп нараз-

ылық білдірседе оның қолынан әлі де көп нәрселер келе 

бермейді. Ересектерге ұқсап іске ұмтылғанымен, сол істі 

орындаудағы мүмкіншілігі кіші мектеп жасындағылардай 

басқаша айтқанда, бір жеткіншек істі игеру жағынан бала 

да, ал талап қою жағынан ересек.

Жасөспірім осы сияқты қасиеті қазірде және өткен 

дәуірлердің жасөспірімдерінде де бірдей тән. Мұнымен 

қатар бүгінгі заман жасөспірімдері үлкен адамдардың та-

лабына көне кетпейді. Себебі, біріншіден қазіргі кезде 

оқушылардың көпшілігінің соның ішінде жасөспірім жа-

сындағылардың көбінесе оқудан айналысатын басқа 

тапсырмасы жоқ.

Біз ілгеріде өткен дәуірлерде бала кіші жасынан ма-

териалдық игіліктерді өндіруге (мал бағуға, от не пішен 

шабуға) жегілетінін ескердік. Қазір де бұл сияқты мін-

деттердің көпшілігі үй –ішінде кездесіп жарымайды. 

Керісінше ата-аналар жасөспірім оқу тапсырмасын 

орындай алмайды деп, үй шаруасынан босатады. Ал 

жасөспірім бала кезінен ересек кезеңіне ауысуы психоло-

гиялық тұрғыдан жаңа сапа, бірақ осыдан ауысудың се-

бебі сол болып келген психикалық дамудың салдарыан: 

егер үлкендер жасөспірімді бала деп еесптесе, керісінше 

олар өзін есейдік деп санайды. Бұл екі арадағы дәл кел-

меушілік қайткенде де жеткіншектің дамуына әсер ете 

алады. Жасөспірімнің өз беттілік қасиетке ұмтылып, үл-

кендердің қамқорлығына босануға тырысуы баланың 

бәрінде кездесетін болғаны мен бір қатары күні-түні фан-

тастикалық әдебиеттерді оқып, солардың кейіпкерлеріне 

еліктейді.

Сабақтан тыс мезгілде жасөспірім радиотехника элек-

тротехникамен танысып едәуір білім алады. Мұнымен 

қатар бұл жастағылар бойынан әлі де балалық кездесіп 

тұрады. (мысалы: ұлдар қыздардың шашын тартып ма-

залауы т. б) бірақ сол жеткіншек таныс емес үлкен 

адамдардың алдында өзін мәдениетті түрде ұстауға тыры-

сады.

Әдетте жеткіншектерді тәрбиеге көнбейтін қиын жас 

деп сипаттайды. Солай деп бағалайтыны біріншіден 

бұрынғы кездегі психикасы мінез-құлқы өзгеріп, соның 

негізінде жаңа қасиеттер пайда болатыныннан. Кейде 

мұндай өзгеріс аз уақыттың ішінде болуы мүмкін. (бірақ 

өзгеріске ұшырау жасөспірімде бір уақытта кездеспейді). 

Екіншіден осындай психиканың жаңа саласының пайда 

болуынан бала қиналысқа ұшырайды уайым шегеді, оның 

тәрбиеге көнуіне бөгет жасайды. Мұндай өзгерістерді пси-

хологтар түрліше дәлелдейді. Осы ғасырдың бас кезінде 

психолог З. Фрит жасөспірім үлкендердің қамқорлығына 

көнбейтінін «өзім бәрін орындаймын дейтінін жыныс қа-

сиетінің салдарынан болатын санасысыз әуесқойлық» деп 

түсіндірді [5].

Бұл пікірге көптеген психологтар қарсы. Жасөспірім-

дердің тәрбиеге көнгісі келмеуі түпкілікті емес, уақытша 

кездесетін уақыттың бірі. Қоғамдық ортаның жеткіншекті 

тәрбиелеуге ықпалы зор [6]. Қоғам дамуының ерекшелі-

гіне қарай жастарға қойылатын талап үнемі өзгеріліп 

отырады. Осы талапқа сай жеткіншек бала жасынан үл-

кендер жасына өтерде қоғам жағдайы оған түрліше әсер 

етіп, баланы әр-түрлі фантастикалық іске ұмтылты-

рады. Мұндай уақытша келіспеушілікпен күресу мектеп-

32

«Молодой учёный»  .  № 6.2 (86.2)   .  Март, 2015  г.

Психология

тегі және үй ішіндегі тәрбие жұмысының негізінде болады. 

Егер тәрбие не оқу жұмысы жеткіншектермен жақсы жүр-

гізілсе ұнамсыз әдеттерден аулақ болады.

Жаратылыстан жүрек жылуы мен мейірім шуағы мол 

халықтың бірі қазақ. Бала тәрбиесіне деген немқұрайлық 

оның табиғатына мүлдем жат. Өйткені қазақтың ел ал-

дындағы абырой беделі, қадір қасиеті, тек жеке басының 

жақсылығы немесе дәулеті мен ғана емес, бауырынан 

өрген ұрпақтарының салауаттылығы жарақтылығымен 

өлшенген. Ата-бабаларымыздың сондай ектілік деген 

ұғымды ежелден қастерлеп, оның атадан балаға мирас 

қылып қалдыруында терең сыр жатыр.

Әдебиет:

1.  Снежевской Р. Д. Мир подростка. — М, 1996.

2.  Роджерс К. К науке о личности / История зарубежной психологии. Тексты. — М, 1986.

3.  Мольц М. Я — это Я, или как стать счастливым. — М., 2004.

4.  Рубинштейн С. С. Человек и мир / Проблемы общей психологии. — М, Педагогика, 1993.

5.  Кон И. С. Психология юношеского возраста — М: Просвещение, 1979.

6.  Липкина А. И. Психология самооценки школьника: Автореф. Дис…канд. психол. наук. — М, 1994.

33

“Young Scientist”  .  #6.2 (86.2)  .  March 2015

Education

П ЕД А ГО Г И КА

Оқушылардың мінез-құлқын түзетудің психологиялық мүмкіндіктері

Абдихайымова Гулжазира Торебековна

1

, педагогика ғылымдарының магистрі, оқытушы; 

Тәуіпбаева Айнұр Төребекқызы

2

, педагогика ғылымдарының магистрі, оқытушы; 

Байболова Динара Тұрмағанбетқызы

2

, педагогика ғылымдарының магистрі, оқытушы

1

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан) 

2

«Болашақ» университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан)

Қ

оғамның моральдық нормалары мен талаптарына 

сәйкес келмейтін мінез-құлықты әдетте «әлеуметтік 

жат» деген терминмен белгілеу қабылданған. Ми па-

талогиясына байланысты болатын балалардың аномал 

мінез-құлқынан айырмашылығы, әлеуметтік жат мі-

нез-құлықты әлеуметтік жағынан негізделген, жағымсыз 

шағын ортаның терісі ықпалымен отбасындағы дұрыс 

емес, өзара қарым — қатынастармен, отбасымен мектеп 

тәрбиесінің қылықтарымен, қателіктерімен сабақтас. 

«Қиын» аталатын балалар –педагогикалық назардан 

тыс қалған балалар. Олардың жеке басының адамгер-

шілік жағына өзгеруі-педагогикалық қателіктердің сал-

дары. Қиын баланың типтік ерекшеліктері жеткіншектік 

шақта неғұрлым айқын көрінеді. Бұл кезде баланың әле-

уметтік позициясы өзгеріп отырып, оның іс-әрекетінің 

жаңа бағыттылығын ғана емес сонымен бірге оған деген 

жаңа қатынасты, оның қоғам арқылы белгіленуін туды-

рады. «Қиын» деген термин қазіргі практикада жеке ба-

стың тәртіпке салу қажет балалардың кең ортасын біл-

діреді. Бұған ересектерің талабына, кеңесіне қарсылық 

көрсететін тілазар, ерке, қыңыр балаларда жатады. Бала-

лардың белгілі-бір бөлігі сотқарлығымен, тәртіпсіздігімен, 

дөрекілігімен ерекшеленеді. Мұндай оқушыларға жеке 

жол табу әсіресе қажет, алдымен олардың тәріпсіздігінің 

түп тамырын анықтау керек. Бұл балалармен жұмыс істеу 

олардың белсенділігін, инициативасын мақсатқа сәйкес 

ұйымдастыруды, олардың адамгершілігін, белгілі дербе-

стігін құрметтеуді көздейді.

Педагогикалық жағынан алғанда бетімен жіберілген 

балалармен — тәртіп бұзушы жеткіншектерімен тәрбие 

жұмысын жүргізу мейлінше күрделі. Бұл жеткіншек-

терге көбіне ырықсыз мінез-құлық, жеке бас құрылы-

мының бұзылуы, айқын көрінген әлеуметтік жат, оның 

ішінде жасына лайық емес қажеттіліктердің болуы икем-

денуге бағдарланған. Қалыптан тыс, тікелей тілектердің 

болуы, достық, жолдастық, парыз, ар-намыс туралы теріс 

түсінікке алып келетін қарым-қатынастағы қажеттілікті 

бұрмаланған бағытылығы тән.

«Қиын» мектеп оқушыларын жан –жақты қоғамдық 

пайдалы іске тарту жұмысының жүйесі өте маңызды. Бұл 

қызыметті ұйымдастырғанда олардың ерекшеліктерін 

ескереді, оны көп салалы ұжымның жүйесі арқылы жүзеге 

асырады. Қиын мектеп оқушыларына тән жағымсыз қаси-

еттері түзеп қана қоймай, олардың бойында жеке адамның 

тұрақты моральдық — жігер сапасын қалыптастырды 

қамтамасыз етеді. «Қиын» балалардың қоғамдық пайдалы 

іс-әрекетінің жүйесін ұйымдастыру мәні, негізгі мағынасы, 

принциптері мен тәсілдері қалыпты балалармен бірдей.

Жалпы мектептегі оқушылар арасында, әдетте мі-

нез-құлқы аумалы-төкпелі, морт (психопат) деп ата-

латын балалар болады. Ондай психопаттың болу себебі — 

ұрықтың жатырдағы кезеңінде немесе бала өмірінің 

бастапқы шағында сыртқы фактордың қолайсыз әсер 

етуі болып табылады. Бұл кезде баланың әлеуметтік по-

зициясы өзгеріп отырып, оның іс-әрекетінің жаңа бағыт-

тылығын ғана емес сонымен бірге оған деген жаңа қаты-

насты, оның қоғам арқылы белгіленуін тудырады. «Қиын» 

деген термин қазіргі практикада жеке бастың тәртіпке 

салу қажет балалардың кең ортасын білдіреді. Бұған ере-

сектерің талабына, кеңесіне қарсылық көрсететін тілазар, 

ерке, қыңыр балаларда жатады. Балалардың белгілі-бір 

бөлігі сотқарлығымен, тәртіпсіздігімен, дөрекілігімен 

ерекшеленеді.

Педагогикалық жағынан алғанда бетімен жіберілген 

балалармен — тәртіп бұзушы жеткіншектерімен тәрбие 

жұмысын жүргізу мейлінше курделі. Бұл жеткіншек-

терге көбіне ырғысыз мінез-құлық, жеке бас құрылы-

мының бұзылуы, айқын көрінген әлеуметтік жат, оның 

ішінде жасына лайық емес қажеттіліктердің болуы икем-

денуге бағдарланған. Қалыптан тыс, тікелей тілектердің 

болуы, достық, жолдастық, парыз, ар-намыс туралы теріс 

түсінікке алып келетін қарым-қатынастағы қажеттілікті 

бұрмаланған бағытылығы тән.

«Қиын» мектеп оқушыларын жан — жақты қоғамдық 

пайдалы іске тарту жұмысының жүйесі өте маңызды. Бұл 

қызметті ұйымдастырғанда олардың ерекшеліктерін еске-

34

«Молодой учёный»  .  № 6.2 (86.2)   .  Март, 2015  г.

Педагогика

реді, оны көп салалы ұжымның жүйесі арқылы жүзеге асы-

рады. Қиын мектеп оқушыларына тән жағымсыз қасиет-

терді түзеп қана қоймай, олардың бойында жеке адамның 

тұрақты моральдық — жігер сапасын қалыптастыруды 

қамтамасыз етеді. «Қиын» балалардың қоғамдық пайдалы 

іс-әрекетінің жүйесін ұйымдастыру мәні, негізгі мағынасы, 

принциптері мен тәсілдері қалыпты балалармен бірдей. 

Сонымен бірге, бала тәрбиелеуе жалпы адамзаттық талап, 

талғам, өсиет, өнеге бола тұра әр халықтың өзіндік тәлім- 

тәрбиелік ерекшелік жүйелері бар. Бұл жәйт қазақ халқы-

нада тән. Осыған байланысты: «Ұлың өссе ұлықтымен, 

қызың өссе қылықтымен ауылдыс бол» деген ескі мақалда 

бар. Балалармен жүргізілетін тәрбие жұмыстары ұшан 

теңіз. Демек, алда да көптеген арнайы зерттеулерді талап 

етеді. Мінез- құлық тәрбиелеуе ата-аналардың жеке ба-

стық үлесінің маңызы зор. Балалар үлкендерді, олардың 

тәртібін, өзара қарым –қатынастың, сөйлеу мәнерін қа-

дағалап жүреді. Отбасында сыпайыгершілік сақтал-

маса, үлкендер бірін-бірі сыйламаса, үйде тазалық пен 

тәртіп сақталмаса бала бойындағы мінез-құлық дағдыла-

рымен әдеттері тәрбиелеу қиынға түседі. Егер ата-анамен 

мектеп өзара тығыз байланыста болса, балалардың мінез- 

құлқына бірдей талап қойып отырса мінез-құлықты тәр-

биелеу табысты болады.

Әдебиет:

1.  Түсіндірме сөздік. Педагогика және психология. — Алматы. 2002.

2.  Жарықбаев Қ. Б. Психология негіздері. — Алматы, 2005.

3.  Бап-Баба С. Жантану негіздері. — Алматы, 2004.

4.  Тажібаев Т. Жалпы психология. — Алматы, 2010.

5.  Левитов А. Е. Психопатия характера. — Москва, 2006.

Кәсiптiк бiлiм беруде үштiлдi мaмaн дaярлaудың қазіргі таңдағы жайы

Абдихайымова Гулжазира Торебековна

1

, педагогика ғылымдарының магистрі, оқытушы; 

Тауипбаева Айнур Торебековна

2

, педагогика ғылымдарының магистрі, оқытушы; 

Қалманова Анархан Каныбековна

1

 магистрант

1

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан) 

2

«Болашақ» университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан)

Х

ХI ғaсырдaғы дaмығaн ел дегенiмiз — белсендi, бiлiмдi 

және денсayлығы мықты aзaмaттaр тәрбиелеy десек 

aртық aйтпaғaн болaр едiк. Зaмaнayй бaғдaрлaмaлaр 

мен оқытyдың әдiс-тәсiлдерiн меңгерген бiлiктi мaмaндaр 

ұсынyы зaмaн тaлaбы. Оқытy нәтижесi оқyшылaрдың сын-

дaрлы ойлay, өзiндiк iзденiс пен aқпaрaтты терең тaлдay 

мaшығын игерy болсa, оның екiншi қырынaн үштiлдi толық 

меңгерy мaқсaты aлғa қойылғaн. Елбaсымыздың хaлыққa 

жолдayындa берiлген Қaзaқстaнның әлемдегi ен дaмығaн 

30 елдiң қaтaрынa кiрy тұжырымдaмaсындa aлдaғы жұ-

мыстың ұзaқмерзiмдi бaсымдықтaры белгiленген. Осы 

жолдaғы бaсым бaғыттaрдың бiрi сaпaлы бiрегей бiлiм 

берy жүйесi бaр ұлттық бiлiм берyдiң бaрлық бyынының 

сaпaсын жaқсaртyдa сындaрлы ойлay, өзiндiк iзденiс, 

педaгогтaн aқпaрaтты коммyкaтивтi құзiреттiлiгiн aртты-

рyын тaлaп етедi, осы тұжырым бaғдaрлaмaны негiзге aлa 

отырып, кәсiптiк бiлiм берyдiң ұлттық жүйесiн қaлыптa-

стырyдa педaгог құзыреттiлiгi, стyденттен кәсiби құзы-

реттi мaмaн қaлыптaстырyды бәсекеге қaбылеттi, бiлiмдi, 

aзaмaттaр тәрбиелеyдi жүктейдi. Нәтижеге бaғдaрлaнғaн 

оқытy яғни құзыреттiлiк ең aлдымен мұғaлiмнiң кәсiби құ-

зыреттiлiгiн қaлыптaстырyды және дaмытyды тaлaп етедi. 

Кәсiби-педaгог құзыреттiлiгiн жүзеге aсырyдa, педaгогтaн 

қaбiлеттiлiк пен дaярлықты тaлaп етедi. Сонымен қaтaр 

кәсiби құзыреттiлiкке бiлiмдер, iскерлiктер, дaғдылaр мен 

қaтaр тұлғaның кәсiби құнды сaпaлaрын, оның iс-әрекетiн 

де қaрaстырyды тaлaп етедi [1].

Aтaлғaн мәселелердiң жиынтығынaн педaгогтың 

кәсiби жоғaры деңгейiнiң болyын қaжет етедi. Педaго-

гикa ғылымындa құзырет-тұлғaның белгiлi бiр сaлaдaғы 

өкiлеттiлiктерi мен қызметтерi aясын aнықтaйтын ин-

терaктивтi сaпaсы ретiнде түсiндiрiледi. Оның құрaмынa 

бiлiмдер, iскерлiктер, дaғдылaр кiретiнi белгiлi. «Педaгог 

бiлiмiн әртүрлi әдiстермен бiлiм aлyшылaрғa бередi» — 

деп, кәсiби дaярлықтың жоғaры сaпaлы қол жетiмдiлiгi 

–кәсiби сayaттылық негiзi екенiн aнықтaп бердi. Қaзiргi 

зaмaнғы ғылыми-техникaлық үдерiстiң қaрқыны, үштiлдi 

бiлiм берy жүйесiнiң aлдынa жaңa мiндеттер қойып отыр. 

Ең бaстысы — өз жұмыс орнынa және бүкiл техникaлық 

тiзбекте технологияның үздiксiз өзгерiстерiне бейiмделе 

aлaтын құзыреттi мaмaн тұлғaсын қaлыптaстырy мiндеттi. 

Бiлiмiне, бiлiктiлiгiне, пaрaсaтынa пaйымы сaй ұстaз бү-

гiнгi тaңдa жaс ұрпaққa бiлiм берy жұйесiнде болып 

жaтқaн оң өзгерiстерге бaйыппен қaрaп, оның зaмaн тaлa-

бынa сaй мән-мaңызын түсiнyi қaжет [2].

Сондықтaн, жүктелiп отырғaн aсa жayaпты мiндет, бiлiм 

сaлaсындaғы реформaлaр, педaгогикaлық әдiс-тәсiлдердiң 

тың, мәндi, әрi сaпaлы болyын тaлaп етiп отырғaн осы бiр 

жүктеу/скачать 1,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: