сыздардың колданылуы жайлы ескертпелерін келтіре кетудің ар- тықтығы жоқ. Ортағасырлық «Китаб тәрджума фарси у турки у мағоли» авторы сол заманғы түркі тілдерін «біздің жақтың түрік- тері» ж әне «түркстандық» деп бөледі. Мұндай бөліске себеп бол- ған жайлардың бірі, кітап авторының баяндауына қарағанда, сөз басында қатаң, ұяң дауыссыздардың қолданылуы. «Біздің жақтың түріктері» тілінде, автордың айтуынша, сөз басындач(? ұяң дыбысы қолданылған да, «түркстандықтар» тілінде осы позицияда т дыбы- сы айтылған: діш — тіш, діл — тіл, дірік — тірік. П. М. Мелиоран- ский «Тәрджума...»,авторының осы ескертпелерін келтіре-отырып, 1 Бүл жайында мына еңбекте барынша толық талдау берілген: Щ е р - б а к А. М., Сравнительная фонетика тюркских языков. Л., 1970, стр. 77—99. 2 Щ е р б а к А. М. Сравнительная фонетика... Стр. 190— 191. 53
автордың айтып отырғаны шығыс тайпалары мен оңтүстік тайпа- лары тілінің арасындағы айырмашылық деп түйеді. Сонымен қатар, Мелиоранский «Тәрджуман» авторының «біздің жақтың тү- ріктері» тілінде де кейде т мен ддыбысының параллель қ ол дан ы - латындығы жайындағы ескертпесін сол заманғы шығыс тайпа тіл- дері дыбыс жүйесі мен оңтүстік тайпа тілдері дыбыс жүйесі ара- сындағы өзара ықпалдың көрінісі деп түсін діреді1. Түркі негіз тілінде сөздің абсолют басында қатаң жабысыңкы дауыссыздар ғана қолданылған дейтін қағиданың орнығуына да бүгінгі түркі тілдеріндегі осындай фактілер негіз болып жүр. Оның үстіне, бұл пікірді біршама тұрақтанған деп есептеу керек. Бұл пі- кірге қосымша, негіз тіл құрамында ұяң дауыссыздар айтылған ба,
