м ~ б сәйкестігі немесе б ~ м ауысуы әдеттегі құбылыс: қазақ тілі, түркі тілдерінің көпшілігі басЦбаш, чуваш: пуш, хақас: паш, қа- зақ: бай, чуваш: пуй, хақас: пай, қазақ: біз, азербайжан диалек- тілері міз (-міз жіктік жалғауы тағы бар), құмық тілінде б у н а ~ муна (мұпда), қазақ тілінде м а у ы зд а ~ б а уы зда , т. б. Сонымен, түркі негіз тілі дәуірінде-ақ п > б > м ауысуы қалыптасты. п > б ауысуы уақыт жағынан аса ерте пайда болды да, тілдердің бәрін 1 М е л и о р а н с к и й П. М. Араб-филолог о турецком языке. Спб., 1900, стр. 42—45. 2 Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. М., 1984», стр. 170. 3 Щ е р б а к А. М., Сравнительиая фонетика... Л., 1970, стр. 79, 193— 198- дерлік қамтиды, ал б ~ м сәйкестігі түркі негіз тілінің соңғы дәуір- лерінде пайда болуы мүмкін. Түркі негіз тілінің соңғы дәуірлерінде, оның жеке тілдерге ыды- рау дәуірінде болған өзгерістер қатарына т>д, қ > ғ ( к > г ) ауы- сулары да жатады. Сонымен, фонетикалық өзгерістердің нәтижесінде сөз басында тек қатаңдар ғана емес, б, м, кейбір тілдерге ғ, г дыбыстары да қолданылатын болды. Ал бұл процесс экстралинпвистикалық факторлар арқылы заман өткен сайын ұлғая берді. Сөйтіп қазіргі тіл құрамында ұяңдардан басталатын сөздердің үлкен тобы қалыптасты. Сөз құрамының күр- деленіп, екпіннің сөз соңынан қарай жылжуымен бірге сөз ішіндегі катаң дауыссыздар ұяңдады, көне түркі тілінде-ақ е г ір ( иір), кігүр (к ір ), ада (ата) тәрізді қолданылған.
