Б І р І н ш І б ө л ім тарихи грамматика пәНІ
жүктеу/скачать 2,52 Mb. Pdf көрінісі
|
кіріспе
| Дтзриүи-г.ялыг.тырмя
әдістін к о л д анылатын мы- надай негізгі орындары бар: 1) бір тілдің әр кезеңге қатысты, бірақ бір жүйеге ж ататы н, қызметі мен сем антикалы қ ж ағы нан бір-біріне эквивалент болатын ф актілерін салыстыру; 2 \ бір уақы тта өмір сүрген, өмір сүретін, бір-біріне тілдік, тарихи ж ақы н- дығы бар тілдер материалдарын салыстыру. А лайда, бір топқа жататы н тілдердің өзара байланысы, бір-біріне қаты с дәреж есі бірыңғай болып келмейтін еске алынады. Бір тілдің екінші бір тіл- мен ұқсастығы, ж ақындығы мол да, үшінші бір тілмен байланысы одан гөрі алыс, ал төртінші бір тілмен байланысы одан да алыс. Оның үстіне, олардың тарихи ж ағы нан бір-бірімен ұш тасуы да әр түрлі. Кейде бір-бірімен өте ұқсас, өзара ж ақы н тілдер тарихи ж а- ғынан бір-бірімен өте алыс кезеңде ғана ұш тасады. М ысалы: қ а за қ ■ тілі мен қ арақ алп ақ, не ноғай тілдері, қ а за к тілі, ноғай тілі арқы- лы татар, баш құрт тілдерімен немесе бүкіл қы пш ақ тілдерімен ұш тасады, қ азақ тілі қыпш ақ тілдері арқылы оғыз тілдерімен ұш- тасады, содан кейін ғана якут немесе чуваш тілдерімен салысты- руға мүмкіндік туады. Ад екінші ерекш елікке қ а за қ тілі мен қыр- ғыз тілдерін ж атқы зуға болады. 4 Тарихи-салыстырма әдісті қолданудың мақсаты — қазіргі тіл - 1 дегі дыбыстар мен м о р ф .ем а л а р жүлесінің„ алЕ аш қы снпатынын жо- ] басьш (реконструкция) жасау. Қазіргі түркі тілдерінің арасындағы фонетикалық, морфология- лық, лексикалық айырмаш ылықтарды анықтап, оларды сол тілдер құрамындағы диалектілік айырмаш ылықтармен салыстыра оты- рып, сол тілдердің көне дәуір ескерткіштеріне қатысын айқындау- ға мүмкіндік туадыіЖ ұл ретроспективтік тәсіл_деп а т ал алы. Тари- хи-салыстырма әдісті ретроспективтік тәсілмен іске асыру — зерт- теудің йегізгі бағыттарының бірі. Екінші сөзбен, зерттеу бүгінгі тілдің сипатын айқындаудан басталып көне дәуірге қарай-ж үреді. Мысалы: а й а қ ~ адақ, шор: азақ, якут: атах, көне түркі: адақ. Сон- да й ~ з < д /т дыбыс ауысуы келіп шығады. Қазіргі тілдердің'іш ін- д ел£ух_£ілі ғана көне түркілік сипатқа ж ақ й н қолданысты сақ- таған. Олай болса, қ а за қ тіліндегі ел адақтау' тіркесі де көненің «қалдығы», айақ сөзімен түбірлес, бірі ескі күйді, бірі ж аңа дәуір- ді танытады. Ретросцективтік д әсіл, хоны мен^гуы с^тілдер фақті- дерін көне ^мұралар_ ^хіаі—Фактілерімен салыстыруды мақсат тұіадьиХ алыстырылатын фактілер семантика, функция, граммати- калық жақтарымен қатар, диахрондық өзгерістер тұрғысынан да қарастырылады. Бұл тәсілдің бір тіл фактілерін синхрондық тұр- ғыдан салыстыруға 'нёгізделген лүрінЯіштей рекоиструкция тәсілі деп атайды. Іштей реконструкция тәсілі синхрондық фактілерді салыстыру арқылы диахрондық қорытынды жасауды қөздейді. жүктеу/скачать 2,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|