Талғат сайрамбаев
§22. Үстеулер қатысқан есімді тіркестер
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
Тал ат сайрамбаев
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазір жалғызбын ғой
- Қазір
| §22. Үстеулер қатысқан есімді тіркестер
Үстеулер – өздерінің лексикалық мағыналарына лайық заттың қимылдық сапасын айқындайтын сөздер. Солай болатындықтан, олар көбінесе етістіктерге қатысты болып, етістікті сөз тіркесінің құрамында жиі қолданылады (§26). Үстеулердің есім сөздермен тіркесуі де кездейсоқ құбылыс емес. Қазақ тілінің материалдарына қарағанда, мезгіл үстеулері сөйлем ішінде зат есім, сын есім, сан есім жəне бар, жоқ сөздеріне қатысты болып, солармен қабыса байланыста көп ұшырайды. Мысалы: бүгін жайлауда, енді көңілді, қазір жас, биыл жетіде, бүгін бар, ертең жоқ. Бірақ бұлар – мағыналық байланысы берік сөздердің үйлесуі негізінде жасалған бүгін келеді, енді айтады, қазір барамын сияқты сөз тіркестері емес, арқауы бос тіркестер. Олай дейтін 585 Қазіргі қазақ тілі себебіміз – мезгіл үстеулері есімдермен тіркескенде, олардың тіркесу қабілеті айқын болғандықтан жəне мағыналық байланы- сы берік болғандықтан тіркеспейді, сөйлемнің жалпы мазмұны керек ететіндіктен ғана есімді сөйлемнің құрамына еніп, есім баяндауышқа мезгілдік мағына үстеу үшін тіркеседі. Баяндауыш қызметіндегі есімдер мен үстеулердің мезгілдік қатынастағы сөз тіркесін құрауына мысалдар: Қасен қазір колхозшы (С.Көбеев). Біз де бүгін вахтадамыз (Х.Ерғалиев). Ұлпа биыл жетіде (Б.Майлин). Бозбаламын мен де енді (Жамбыл). Елсіздегі қарақшылар түнде бейқам, күндіз сақ (Ғ.Мұстафин). Шыңғыстың осы қара желі өзге уақыттың бəрінде жақсы болғанмен, дəл күздігүні жайсыз-ақ (М.Əуезов). Қазір_жалғызбын_ғой'>Қазір жалғызбын ғой, көріп отырсыз (Ғ.Мұстафин). Мезгіл үстеулер сөйлемде баяндауыш болған есімдерге ғана қатысты болғандықтан, олар есімдерден қашықтап тұрып, олармен жанаса байланысуы да мүмкін. Мысалы: Қазір ол – мал бригадирі (Ғ.Мұстафин). Сəрсеннің қазір екі немересі бар (С.Көбеев). Бүгін онда біртүрлі сергектік, сезімділік бар (М.Əуезов). Жомартта жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|