Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Панфилова Қарым-қатынас-психологиясы.-Оқулық
| ОҚЫТУ КОММУНИКАЦИЯСЫ ҤШІН
РӚЛДІК ОЙЫНДАР Әңгімелесуді ҥйрену ҥшін пайдалы, бірлескен әрекеттердің оқу әсеріне негізделген рӛлдік ойындарды «біреудің аяқ-киімімен жҥру» дағдыларын дамытады. Психологиялық тҧрғыдан алғанда, ролдік ойындардың мазмҧны - бҧл объектілермен әрекеттер арқылы жҥзеге асырылатын адамдар арасындағы қарым-қатынас («адам- адам» жҥйесі). Егер ойында белсенділік қарым-қатынаста болса, онда рӛлдік ойындарда қарым-қатынас басым болады. Интерфейс деңгейіндегі қарым-қатынас деңгейі адам арасындағы қарым- қатынастың элементтері бар рӛлдік ойындарда біріктіріледі. Жалпы алғанда, рӛлдік ойын ойын-сауыққа және ӛзін-ӛзі тҥзеуге бағытталған. Рӛлдік ойын ерекшелігі оны психотерапевтік және жастарға арналған жеке тренингтерде қолдануға мҥмкіндік береді. Рӛлді оқыту білім беру және дамыту мақсаттарында да пайдаланылуы мҥмкін. Әдетте оның мазмҧны кез келген кҥнделікті жағдай болып табылады және ойын басқа адамдармен ӛзара әрекеттесу қабілетін дамытуға бағытталған. Рӛлдік ойын - қатысушылардың біреуінің (рӛлін) қабылдауды ҧсынатын және кҥтіп-баптайтын кҥтпеген жағдаймен таныстыру арқылы қатысушылардың тәжірибесін кеңейту тәсілі, бҧл жағдайды лайықты аяқталуына әкеледі. (ойын) Рӛлдік ойындардағы мамандар мҧндай ойын әр қатысушының даралығын кӛрсетуге мҥмкіндік беретінін, оның шығармашылық қабілеттерін дамытады, «ӛзге біреуді тҥсіну», ҧстанымдарын және сезімдерін жақсы тҥсінуіне, сондай-ақ мінез-қҧлық пен қарым- қатынас нормалары мен ережелерін тҥсінуіне жақсы жағдай жасайды. Бҧл, ӛз кезегінде, басқа адамдармен ӛзара қарым-қатынас жасағанда әлеуметтік-психологиялық факторлардың маңыздылығын тҥсінуге кӛмектеседі. Сонымен қатар, жеке және басқалардың мінез-қҧлқын объективті талдаудың маңызды әлеуметтік-психологиялық тәжірибесі алынды және адамның психологиялық қҧзыреті дамиды. Әр қатысушының рӛлі (рӛлдік ойындардың жалпы жағдайына сәйкес) оқушыларды қызықты талқылауға,әсіресе кез келген адам роль атқарады және тек родительдік міндеттерді орындамайды. Рӛлдік жаттығулар қарым-қатынас дағдыларын дамытуға мҥмкіндік береді. Кез келген ойын технологиясындағыдай, рӛлдік ойынға қатысушылар ойынға кіріседі, содан кейін олардың рӛлін бӛлісу ҧсынылады. Әдетте, р ӛ л д е р д і б ӛ л у д і ң е к і н ҧ с қ а с ы бар: ■ рӛлдер кейбір қатысушылар арасында бӛлінеді, ал рӛлдерді алмаған қалғандар белсенді кӛрермен, байқаушылары болады немесе тӛрешідің функцияларын орындайды, ойыншылардың мінез- қҧлқын жазып алады, содан кейін оның салдарын бағалайды; ■ рӛлдік жағдайды талдау қатысушылары пікірлестердің кішігірім топтарына бӛлінеді және әрбір топ жағдайдың қатысушысы, қатысушысы рӛлін қабылдайды. Жасӛспірімдер мен жастарды оқыту тәжірибесінде, рӛлдік ойынды әр тҥрлі ситуацияда кӛрсету. Дегенмен, бҧл әдістер, олар жалпыға ортақ болса да, бҧрынғысынша айтарлықтай ерекшеленеді. Мәселен, «рӛлдердегі жағдайларды ойнағанда» қатысушылар сценарийдің мазмҧнын импровизациялауда ӛздері ойлайтын рӛл атқарады. Мҧндай ойын алдын-ала дайындалусыз ӛткізіледі, ол ӛздігінен деп аталады. Ойынның нәтижесін талқылау кезінде мҧғалім тек білім беруді ғана емес, сонымен қатар дағдыланып жатқан тҧлғаны тҥзетуді жҥзеге асыратын тапсырмаларды да шеше алады, сондай-ақ барлық динамикалық топтың процестер: норма қалыптастыру, топтық қысым және конформизм, кӛшбасшылық. Рӛлдік ойында «рӛл атқарудан» айырмашылығы, талданатын жағдайға қатысушы, оның сипаттамасымен қатар оның рӛлін қалай орындау керектігі туралы нҧсқаулық беріледі, қандай стратегияны ҧстануға, қандай кейіпкерді бейнелеуге, ағымдағы жағдайды бағалауға, қандай мҥдделерді қорғауға және қандай мақсаттарға жетуге болады. Бҧл ойын сюжетті неме сценарийлі деп аталады. Сюжеттік ойын ӛзара әрекеттесудің типтік мәселелерін зерттеуге және талдауға бағытталған. Оның кӛмегімен ойыншылар ӛздері ҥшін жаңа, ерекше, бірақ мінез-қҧлықтың тиімді ҥлгілерін ҥйренеді. 319 Рӛлдік ойындарға арналған нҧсқаулық жағдайдың барлық аспектілерін егжей-тегжейлі анықтайды, бірақ қатысушыларды мҧндай жағдайларда қалай әрекет ету туралы ӛз идеяларына сәйкес ӛз рӛлдерін ойнауға кедергі келтіретін қатаң шектеулер белгілемейді. Осылайша, рӛлдік ойындар - бҧл сценарийге сәйкес ойындар, бҧл жағдайдың материалымен танысуды ғана емес,сонымен бірге белгілі бір имиджге, яғни белгілі бір дәрежеде реинкарнацияға, актерлікке кіреді. Дегенмен, рӛлдік ойынға қатысатын топтың мҥшелері іздейтін тапсырма - нақты адамдар ҥшін кҥнделікті ӛмірге тән мінез-құлықтың үлгісін жасау, сондықтан қатысушылардың талантын кӛрсетіп қана қоймай, кейіннен талқылау ҥшін негіз болады. Топ әр серіктестің ӛзара әрекеттесуінен кейін әр сахнаның мазмҧнын бақылауға тиіс. Рӛлді ойнау кӛптеген жаңа дағдыларды алудың қолайлы қҧралы бола алады. Рӛлдік ойындар ойыншылардың ӛзгелердің сезімін арттыруға, эмпатияны дамытуға кӛмектеседі. Рӛлдік ойындар талқылау тҥрінде, немесе еркін дамып келе жатқан ролдік қарым-қатынас тҥрінде - қатысушылар арасындағы диалог тҥрінде ӛткізіледі. Қорытындылай келе, сабақтарда мәселенің шешілуінің нәтижесі мен жетістіктері талқыланып, әрбір қатысушының осы жағдайдағы мінез-қҧлқына, оның ӛнімділігіне баға беріледі. Сонымен қатар, «кӛрермендер» талқылауды бастайды, мҧғалім аяқтайды,рӛлдік ойындардың нәтижелерін сыни талдау жасау,сәтсіздікке және жетістіктерге назар аудару (кадрларды қайта даярлау немесе біліктілігін арттыру жҥйесінде әдетте роль атқаратын жаттықтырушы). Егер рӛлдік ойындардың бейне жазбалары кері байланыспен қамтамасыз етілсе және кеңес беру ҥшін пайдаланылса, бақылаулар тиімдірек болады. Рӛлдік ойын оқытудың тәуелсіз технологиясы және тҧлға аралық қарым-қатынас дағдыларын дамытуға бағытталған коммуникативтік тренингтер ретінде пайдаланылады. Сабақтың қатысушылары олардың әрқайсысының басқаларға қалай және қалай әсер ететіні туралы куәландырады, бірлескен қызметтің рӛлі және оның мазмҧны, тҧтастай алғанда жағдай (мысалы, ӛзара қарым-қатынастар мен әрекеттер динамикасы) жеке тыңдаушылардың және бҥкіл топтың мінез-қҧлқын реттейді. жүктеу/скачать 3,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|