Хабаршы «Педагогика ғылымдары» сериясы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
308 
Связность речи обеспечивает логически последовательное, точное, выразительное и полноценное изложе-
ние  содержания  о  каком-либо  предмете,  явлении.  Связность  детской  речи  определяется  следующими 
способностями: 
1.  Способность  определить  различные  отношения  между  фактами,  явлениями,  происшествиями, 
событиями, составляющими содержание рассказа;  
2. Способность найти форму речи для выражения мысли. 
Дети  в  дошкольном  возрасте  изучают  разговорную  речь,  практическим  путем  усваивают 
грамматические правила языка, вступают в общение с окружающими людьми, понимают мысли других 
и,  наконец,  умеют  в  определенной  степени  связно  выражать  свои  мысли.  К.Д  Ушинский  пишет: 
«Ребенок, усваивая родную речь, усваивает не только слова, их сочетания, но и бесчисленные понятия, 
взгляды  о  предметах,  многие  идеи,  чувства,  художественные  образы,  логику  и  философию  языка. 
Настолько  быстро  усваивает,  что  впоследствии,  в  результате  двадцатилетних  усилий  и  методического 
обучения, не может усвоить и половины этого» [7, 356]. 
К  работе  по  развитию  связной  речи  надо  приступать  с  ранних  лет  и  продолжать  её  долгие  годы. 
Ребенок должен осознавать содержание истории, которую хочет рассказать, выстраивать их в определен-
ной  последовательности.  В  детском  саде  идет  работа  лишь  по  развитию  устной  связной  речи.  Самой 
простой  формой  устной  речи  является  разговорная  речь.  Разговорная  речь,  будучи  богата  различными 
выразительными средствами, в силу простоты своего синтаксического строения, более близка духу детей 
дошкольного возраста. И именно поэтому в дошкольном возрасте главной формой общения со взрослы-
ми, с ровесниками у детей является диалог. Диалог стилистически входит в разговорную речь. Речь состо-
ит из цепочки реплик. Академик Л.В.Щербак писал, что диалог состоит из взаимной речевой операции, 
определяющей  ситуацию  или  же  сказанное  двумя  индивидуумами,  собеседниками,  поддерживающими 
между собой общение. Диалог по сути своей представляет собой цепочку реплик [3, 51]. 
Процесс  диалогического  общения  создает  естественные  условия  для  всех  областей  речи  –  звуковой 
культуры,  литературного  произношения,  обогащения  словарного  запаса.  В  детских  садах  тексты  по 
диалогической речи, как  правило,  происходят  в форме собеседования. Главной целью в собеседовании 
является  раскрытие  речи  ребенка,  постановкой  ему  вопросов  прививание  ему  способности  отвечать  на 
вопросы,  продолжать  беседу.  В  этом  процессе,  несомненно,  дети  обретают  простые  знания  о 
происходящих  в  окружающем  мире, природе и обществе явлениях,  виденном ими.  При этом тематику 
собеседования, сообразно возрасту и уровню понимания детей, можно определить следующим образом: 
- имена членов семьи и родственников; 
- используемые в быту предметы и инструменты; 
- общественные жизненные явления; 
- природные явления, погода в различные времена года; 
- жизнь детского сада; 
- школьная жизнь; 
- город, село; 
- труд, профессия людей и собеседования на пр. темы можно проводить в каждой группе. 
В зависимости от решаемых воспитательных и образовательных задач в собеседовании используются 
различные  приёмы.  Среди  этих  приемов  самым  значимым  является  вопрос.  Вопрос  направляет  ранее 
приобретенные  детьми  знания  и  пробуждает  их  мыслительную  деятельность.  Для  того,  чтобы  дети 
задавали  вопросы,  им  необходимо  показывать  такие  предметы,  такие  рисунки,  одним  словом,  они 
должны быть введены в такие речевые условия, чтобы были вынуждены говорить. Ответы на вопросы у 
детей надо требовать давать не хором, а по одному.  
Развитие  диалогической  речи  детей  подготавливает  их  к  мононологической  речи.  Монологическая 
речь является более организованной формой устной речи. Развитие устной монологической речи детей 
дошкольного  возраста  зависит  от  правильного  использования  ими  языковых  средств  -  слов, 
словосочетаний, синтаксических конструкций. Элементы монологической речи начинают проявляться в 
ребенке  с  двух-трех  лет.  Воспитатель  с  первых  шагов  должен  подготовить  систему  упражнений, 
направленных на устную монологическую речь детей. Необходимо обучать ребенка для описания какого-
либо  предмета  планировать  свою  мысль,  определять  последовательность  предложений,  правильно 
строить предложения, правильно пользоваться ими в речи. Если монологическая речь ребенка не будет 
направлена,  дети  не  смогут  усвоить  монологическую  речь,  отвечающую  требованиям  нашей 
литературной речи. Известно 3 вида монологической речи:  
1. Описание 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
309 
2. Пересказ 
3. Суждение 
В развитии монологической разговорной речи важное место занимает эффективная организация работ 
по описательному жанру. Описание заключается в сообщении об одновременно произошедших фактах. 
Описание представляет собой последовательное перечисление признаков и свойств предметов и событий 
на  основе  наблюдений.  Наблюдение  означает  внимательное  рассматривание  предметов,  отношений 
между  ними,  определение  схожих  и  отличных  черт,  концентрацию  внимания  на  цвете,  запахе,  прочих 
характерных признаках. В процессе  наблюдения дети  непосредственно  воспринимают  происходящие  в 
окружающем мире изменения, оказываются с ними в контакте. В этом процессе речь детей формируется, 
развивается естественным путем.  
К.Д.Ушинский,  придававший  большое  значение  наблюдениям,  писал,  что  если  педагог  жалуется  на 
умственное  развитие  ребенка,  должен  тренировать  его  умение  наблюдать.  Необходимо  обучить  детей 
правильно наблюдать, обогатить их речь полноценными, правильными, ясными образами, насколько это 
возможно, потому как впоследствии эти образы становятся элементами мыслительного процесса. Как он 
отмечал,  для  ребенка  самой  сильной  логикой  является  логика  природы  [7,  стр.  360].  И  поэтому 
необходимо  научить  детей  активно  участвовать  в  наблюдениях,  не  только  смотреть,  а  видеть,  на 
основании  наблюдений  высказывать  свои  мысли  точными,  выразительными  словами.  После  того,  как 
дети научатся смотреть на жизнь сознательно, они развиваются в направлении правильного размышления 
об  определенном  предмете,  явлении,  соединения  разбросанных  мыслей  с  логической 
последовательностью, создания завершенного образа и выражение его таким, какой он есть. 
В  дошкольный  период  используется,  преимущественно,  повествовательного  характера  монологиче-
ская речь, однако постепенно все более широкое место занимает и монологическая речь описательного 
характера.  Связная  речь  может  носить  только  повествовательный  характер.  И  поэтому  необходимо 
направлять  внимание  детей  на  окружающий  мир,  красоты  природы,  предметы  и  явления,  приучить 
описывать их. 
Поскольку  работы  в  этой  сфере  системно  организованы,  дети  с  пяти  лет  в  той  или  иной  степени 
усваивают  монологическую  речь.  Развитие  монологической  речи  завершается  способностью  детей 
усвоить  навыки  самостоятельного  повествования,  что  имеет  большое  значение  в  процессе  обучения. 
Возможны две формы повествования:  

 
Пересказ детьми услышанного ими содержания рассказа или сказки;  

 
Повествование о виденных другими предметах, картине, явлении, играх, развлечениях, семьях и пр. 
[4, стр.130].  
В первом случае дети получают из образного, эмоционального языка произведения готовый образец, 
хотя и не пересказывают своими словами, все равно в определенной степени повторяют готовую речевую 
форму, готовый словарь, осуществляют механическую деятельность. А во втором случае их деятельность 
принимает  творческий  облик.  Составление  ими  рассказов  отличается  он  повторного  воспроизведения 
тем, что представляет собой более сложную деятельность. С точки зрения развития речи этому должно 
отдаваться предпочтение. 
Наконец,  детей  надо  учить  быть  активными,  самостоятельными,  выказывать  свое  отношение  к 
предметам и событиям, увиденному и услышанному, строить сказки с элементами суждения. Виды работ 
по повествованию для достижения подобной цели можно сгруппировать следующим образом: 

 
Повествование по содержанию прочитанных художественных текстов; 

 
Повествование непосредственно по восприятию; 

 
Повествование на основе игрушек;  

 
Повествование по рисункам; 

 
Повествование по памяти; 

 
Творческое  повествование  (завершение  окончания  рассказа,  повествование  по  данному  плану, 
повествование по произвольно выбранной теме ). 
Для  формирования  навыков  по  монологической  речи  в  младшей  группе  необходимо  несколько  раз 
перечитать текст сказки, побудить детей повторять его события поодиночке и хором. В средней группе, 
преимущественно, после прочтения текста должно вестись собеседование, должно быть выявлено то, как 
понимается лексический состав содержания. Если дети будут испытывать затруднения в повествовании, с 
помощью  краткого  вопроса-ответа  ведется  работа  по  объяснению  сложных  слов  и  выражений, 
восстановлению  пропущенных  частей.  В  подготовительной  же  группе,  после  прочтения  текста, 
воспитатель  составляет  план,  детям  разъясняется  в  какой  последовательности  должно  происходить 
повествование. Постепенно план с помощью воспитателя составляется детьми.  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
310 
Для эффективной организации работы по развитию связной речи детей дошкольного возраста важно 
создание  приемлемых  условий.  Приемлемыми  условиями,  обеспечивающими  развитие  связной  речи, 
являются следующие:  
1.  Обогащение  словарного  запаса  детей.  Низкий  уровень  связной  речи  детей,  в  основном,  является 
результатом  скудости  лексического  запаса,  не  усвоения  связанной  с  тематикой  лексической 
микросистемы. Дети со скудным словарным  запасом не могут подобрать слова для точного, образного 
выражения  мысли.  И  поэтому  обогащению,  уточнению  и  активизации  словарного  запаса,  необходимо 
уделять серьезное внимание. 
2. Знание правил языка. При рождении ребенок сталкивается с готовой речью, слышит грамматически 
правильно построенную речь и начинает пользоваться ею. Таким образом, ребенок усваивает граммати-
ческое построение и модель языка. В этот возрастной период важно вступление в общение с взрослыми, 
обращение  внимание  на  синтаксические  нормы  нашего  языка.  Профессор  Y.Ш.  Керимов  пишет: 
«Ребенок, выслушивая речь окружающих, сталкивается с озвучиваемыми в различных условиях различ-
ными мыслями, заучивает их и постепенно учится связи повторяющихся элементов – слов и выражений – 
с определенными значениями. Ребенок использует эти элементы в новых условиях, на их основе и сам 
высказывает новые условия и таким образом, усваивает грамматическое построение родного языка» [3, 
стр. 59]. 
3.  Работа  по  предложению.  Начиная  с  момента,  когда  ребенок  заговаривает,  он  строя  простые 
предложения, излагает свои мысли. Начиная с младшей группы детского сада, работа в этом направлении 
должна  вестись  в  запланированном  порядке.  Уменьшаются  случаи  половинчатости,  перемены  мест 
членов предложения при построении предложений. Дети уже учатся строить предложения, не имеющие 
материальной основы. Проведенные в детских садах наблюдения показывают, что если прежде они, глядя 
на изображения вещей, строили такие предложения, как это заяц, это мальчик, это  машина,  в старшей 
группе же по тем же рисункам строят предложения типа заяц бежит, заяц, испугавшись, бежит в кусты, 
машина  едет,  грузовая  машина  едет,  мальчик  играет  с  мячом,  маленький  мальчик  играет.  В.К.Лоторев 
справедливо пишет, что пока ребенок не научился строить простые и сложные предложения, его речь не 
может  быть  связной.  Следовательно,  обучение  различного  рода  монологической  речи,  прежде  всего, 
является обучением грамматике, синтаксису [3, стр.61]. 
4. Образование речевой ситуации. Одним из важнейших условий, обеспечивающих развитие связной 
речи, является речевая ситуация. Это, прежде всего, связано с мышлением детей, его конкретностью. Как 
представления  детей  и  особенности  словаря  определяются  средой,  в  которой  они  живут, 
географическими и социальными условиями, так и развитие связной речи зависит от этого.  
Поскольку  прививание  детям  навыков  связной  речи  является  окончательной  целью  преподавания 
родной речи, в каждом из уроков языка должно быть ведение самостоятельной работы  в этой области. 
Развитие  связной  речи  детей  должно  быть  скоординировано,  можно  сказать,  со  всеми  областями 
азербайджанского языка. Кроме того, должно уделяться внимание координации работы по связной речи с 
другими  обучающими  предметами.  Например,  версии,  выдвигаемые  детьми  при  решении  примеров  на 
уроках  математики  в  процессе  решения  упражнений  для  доказательства  своих  мыслей,  данные  ими 
ответы,  оказывают  основательное  воздействие  на  развитие  их  связной  речи.  При  этом  работы  по 
развитию связной речи обеспечивают развитие не только речи детей, но и умственное их развитие. Мы 
должны стараться, чтобы связная речь была собственным творчеством каждого ребенка. В детских садах 
работа  по  развитию  связной  речи  детей  должна  быть  доведена  до  такого  уровня,  чтобы  они  были 
полностью готовы к школьному обучению. 
 
1
 
Аркин Я.А. Ребенок в дошкольные годы. М.: Просвещение,1968 
2
 
Бородич А.М Методика развития речи детей. М.: Просвещение, 1979 
3
 
Аскерова  Р.  Развитие  связной  речи  у  детей  дошкольного  возраста.  Баку:  Военное  издательство,  2006  (на 
азерб.языке) 
4
 
Керимов Я.Ш. Методика развития речи детей дошкольного возраста. Баку: 1997 (на азерб.языке) 
5
 
Керимов Я.Ш. Ребенок идет в школу. Баку: Просвещение, 2002 (на азерб.языке) 
6
 
Керимов  Я.Ш.  Развитие  связной  речи.  //  Начальная  школа  и  дошкольное  воспитание,  1984.  №1,  с.  39-44  (на 
азерб.языке) 
7
 
Рагимов  А.Н.  Методика  преподавания  родного  языка  (в  начальных  классах).  Баку:  Нурлан,  2003  (на 
азерб.языке) 
 
Түйін 
Кіші топтарда монолог оқу дағдыларын қалыптастыру үшін ертегі мәтінін бірнеше мәрте қайталап айту қажет. 
Оның оқиғасын балалар  жеке де,  топтасып  та  қайталауы қажет. Орта  топта  көбіне мәтінді оқыған  соң  әңгімелесу 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
311 
өткізілуі  қажет.  Олардың  әр  сөздің  мағынасын  қалай  түсінгенін  анықтау  қажет.  Егер  балалар  мәтінді  әңгімелеген 
кезде  қиыншылыққа  ұшыраса  қысқаша  сұрақ-жауап  негізінде  күрделі  сөздер  мен  ұғымдардың,  түсініктердің 
мағынасын  ашуға  тырысу  керек.  Мектепке  даярлық  тобында  мәтін  оқылған  соң  тәрбиеші  жоспар  дайындайды, 
балаларға баяндау қандай үлгіде өтетінін түсіндіріледі. Бірте-бірте сабақ жоспарын тәрбиеші көмегімен балалардың 
өздері жасайтын болады.  
Тірек сөздер: мектепке дейінгі кезең, сөз құрастыру, әдетті бекіту, жүйелілік жұмысын ұйымдастыру 
 
Summary 
For formation of skills according to the monological speech in younger group it is necessary to re-read several times the 
text of the fairy tale, to induce children to repeat its events one by one and chorus. In average group, mainly, after reading of 
the text interview has to be conducted, how the lexical structure of the contents is understood has to be revealed. If children 
experience difficulties in a narration, by means of a short question-answer work on an explanation of compound words and 
expressions, restoration of the passed parts is conducted. In preparatory group, after reading of the text, the tutor makes the 
plan, to children is explained in what sequence there has to be a narration. Gradually the plan by means of the tutor is formed 
children. 
Key words: preschool-age period, coherent speech, strengthening skills, systematic organization of work 
 
ӘОЖ 37.035.6:377  
 
КӘСІПТІК КОЛЛЕДЖ ОҚУШЫЛАРЫНА ОТАНСҮЙГІШТІККЕ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ 
 
М.А. Айтбаева – п.ғ.к., Қорқыт Ата атындағы ҚМУ, 
Г.С. Саудабаева – п.ғ.д., Абай атындағы КазҰПУ, 
Н.К. Айтбаева – И.Әбдікәрімов атындағы Қызылорда аграрлық-техникалық колледжі  
 
Мақалада  орта  кәсіптік  білім  беру  жүйесіндегі  оқушыларды  өз  еліміздің  азаматы  әрі  патриоты  етіп  тәрбиелеу, 
колледждерде  оқитын  жастардағы  патриоттық  сезімді  тәрбиелеу,  әлеуметтік  белсенді  оқушыларды  -  Қазақстан 
азаматтарын  қалыптастыру  сұрақтары  қарастырылған.  Колледждегі  отансүйгіштік  тәрбенің  педагогикалық 
шарттары  анықталған:  білім  басқармасының  жоғарғы  органдарының  басқарушы  құжаттамаларының  орта  кәсіби 
білім мекемелеріндегі тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастыруға қоятын мазмұнды және нормативтік талаптары; білікті 
тәрбиелеушілердің  қамтамасыздандырылған  және  педагогикалық  кадрлардың  тәрбиелеу  жұмыстарына  дайындық 
деңгейлері;  колледждегі  отансүйгіштікке  тәрбие  берудің  ақпараттық  қамтамасыздандырылу  деңгейі  мен 
материалдық-педагогикалық жағдайлары; колледжде шешілу керек білім тапсырмаларының бастылығы. 
Жастарды  отансүйгіштікке  тәрбиелеу  жоспарлы,  жүйелі,  тұрақты  және  мақсатқа  бағытталған  болуы  керек. 
Сондықтан да білім мекемелерінің әрекеттері мен жұмыстары да осындай болуы қажет. 
Білім алу кезеңінде тұлғаны тәрбиелеу – барлық оқу-тәрбие процесінде: оқу кезеңінде де (пәндерді игеру кезінде) 
және сыныптан тыс жұмыстарда да жүзеге асырылады.  
Колледждердің  тәрбиелеу  жүйесі  жеке  ұжымдармен  қатар  жеке  оқушылармен  тәрбие  жұмыстарын  жүргізуде 
патриоттылық бағыттардағы іс-шараларды ұйымдастырудан тұрады. 
Бұлақты  сөздер:  отансүйгіштік,  отансүйгіштікке  тәрбиелеу,  отансүйгіштікке  тәрбие  берудің  педагогикалық 
шарттары 
 
Колледж  оқушыларына  отансүйгіштікке  тәрбие  беру  белгілі  бір  педагогикалық  жағдайларда 
ұйымдастырылады. Олардың ішіндегі негізгілері мыналар: білім басқармасының жоғарғы органдарының 
басқарушы құжаттамаларының орта кәсіби білім мекемелеріндегі тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастыруға 
қоятын мазмұнды және нормативтік талаптары; білікті тәрбиелеушілердің қамтамасыздандырылған және 
педагогикалық кадрлардың тәрбиелеу жұмыстарына дайындық деңгейлері; колледждегі отансүйгіштікке 
тәрбие берудің ақпараттық қамтамасыздандырылу деңгейі мен материалдық-педагогикалық жағдайлары; 
колледжде шешілу керек білім тапсырмаларының бастылығы. 
Тәрбие беру қызметінің мазмұны мен ұйымдастырылу тапсырмаларының ішіне мыналар кірістірілген: 
тұлғаның  дамуы  үшін  және  шығармашылық  белсенділігінің  жүзеге  асырылуы  үшін  жағдайлар  жасау; 
тәрбие  беру  ортасы  мен  жүйесін,  олардың  орта  кәсіптік  білім  беруде  нұсқаларын  дамыту.  Бұл 
тапсырмалар мына бағыттар бойынша жүзеге асырылады: 

 
оқушының  дүниетаныме  мен  құндылықтар  жүйесі  бағыттарының  қалыптасуы  үшін  жағдайлар 
жасау; 

 
ұлтаралық қатынас мәдениетін тәрбиелеу; 

 
дені сау тіршілік үлгісі мен экологиялық мәдениетті қалыптастыру; 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №4(48), 2015 г. 
312 

 
жанұядағы, ұжымдағы, тұрмыстағы, жалпы қоғамдағы өзара қарым қатынас мәдениетін тәрбиелеу; 

 
оқушылардың мұғалімдермен бірлесіп жұмыс жасау қарым қатынасын дамыту; 

 
оқып жатқан жастардың өмірінде бос уақыттық, клубтық қызметтерді (әрекеттерді) дамыту. 
Оқып жатқан ер балаларды болашақ Отан қорғаушылары ретінде тәрбиелеу актуальды болып қалады 
және  жоғарғы  оқу  орындарының  тәрбиелік  жұмыстарының  маңызды  бағыттарының  бірі  болып  әскери 
қызметке дайындық жағдайларын жасау керектігі болмақ. 
Колледжде  отансүйгіштікке  тәрбие  берудің  келесі  педагогикалық  шарттары  білікті  тәрбиешілермен 
қамтамасыздандырылған және педагогикалық кадрлардың дайындық деңгейімен байланысты. Өкінішке 
орай,  орта  кәсіптік  оқу  мекемелерінде  жоғары  тиімді  тәрбие  беру  жұмыстарын  ұйымдастыруда  білікті 
педагогтардың жетіспейтіндігін айту қажет. Сонымен қатар, педагогикалық құрам "қартаяды", педагогтар 
санын көбінесе әйелдер құрайды. Біздің мемлекетіміз үшін маңызды мәселелердің қатарына педагогтар-
дың пікірінше патриоттылық, азаматтық мәселелері кірмейді. Олардың ойынша анағұрлым маңыздысы: 
экономикалық  өркендеу;  тыныштық,  соғыстың  болмауы;  қоғамдық  тәртіп,  қылмыстылықтың  аздығы. 
Мұғалімдер  оқушылардың  бойында  тәрбиелеу  керек  маңызды  қасиеттер  деп  мыналарды  айтады: 
адалдық;  кәсіби  біліктілік;  ақ  көңілділік;  жауапкершілік;  бастаған  ісін  соңына  дейін  жеткізушілік; 
талаптылық;  табандылық.  Көріп  отырғанымыздай  орта  кәсіптік  білім  беру  мекемелері  педагогтарының 
атаған  маңызды  мемлекеттік  мәселелердің  ішінде  де,  еліміздің  қазіргі  таңғы  адамдарының  маңызды 
қасиеттерінің ішінде де Қазақстанның патриот азаматын тәрбиелеуге қатысты мәселелер жоқ.  
Колледжде  отансүйгіштікке  тәрбие  беру  материалдық  педагогикалық  жағдайлардың  жеткіліксіздігі-
мен,  ақпараттық  қамтамасыздандырылу  деңгейінің  төмендігімен  де  байланысты.  Нақты  осы  жағдайда 
колледжде қажетті тәрбие беруші ортаның, атмосфераның жоқтығы туралы сөз қозғалып отыр. Патриот-
тылық  мәселелеріне  арналған  қажетті  ақпараттық  шығарылған  өнімдердің,  көркемдік  материалдардың, 
композициялардың  жеткіліксіздігі.  Әрине  осылардың  бәрі  барлық  білім  беру  мекемелерінде  бар.  Бірақ 
мазмұны, композициясы, көркемделуі, орналастырылуы бойынша оқушылардың шынайы қызығушылы-
ғын  тудырмайды,  жадыларында  қалмайды.  Көбінесе  патриоттылықты  қалыптастырудың  тәрбиелеуші 
атмосферасын жасау Ұлы Отан Соғысы кезеңінде жасалған ерлікер бейнеленген музейлерді безендірумен 
ғана шектелген. Бірақ патриоттылық дегеніміз тек ерлік пен әскери дәстүрлер ғана емес. Ол кіші отаннан, 
отандық әдебиеттен және өнерден, туған тілден, өзінің оқып жатқан оқу орнының дәстүрлерін білу мен 
оларға  адалдығынан  басталады.  Бұл  біздің  халқымыздың,  соның  ішінде  колледж  түлектерінің  ерлік 
әрекеттері.  Бұл  Отан  тарихын,  оның  рәміздерін  білу,  оның  әлемдегі  орнын  түсіну.  Осының  барлығы 
оқушылардың бойында патриот азамат қасиеттерін қалыптастыру үшін тәрбиелеуші атмосфераны жасау 
кезінде бейнеленуі қажет. 
Отансүйгіштікке  тәрбие  берудің  тағы  да  бір  маңызды  шарттарының  бірі  колледждің  шешетін  білім 
тапсырмаларының үстемділігінде. Оқушы тұлғасын білім процесінде тәрбиелеуде және оны маман ретін-
де қалыптастыруда басымдылық соңғысына беріледі. Ал тәрбиелеу мақсаттары, соның ішінде патриотты-
лық  екінші  орында  болып  қалады.  Сөзсіз,  кәсіби  маманды  дайындау  –  орта  кәсіптік  білімнің  маңызды 
тапсырмалары. Бірақ та оны маңызды, үстем ретінде ерекшелей отырып, өз Отанымыздың азаматын, тұл-
ғасын қалыптастыруды жоғалтамыз. Ал өз отанының патриоты болып саналмайтын кәсіби маман (әлеу-
меттік сұрақнамалар нәтижесінен көрініп отырғандай кадрлардың шет елдерге кетуі) өзін басқа қоғамның 
мүддесі үшін жүзеге асыра алады. осыған байланысты заңды сұрақ туады: "Кім үшін біз кәсіби мамандар-
ды  дайындап  жатырмыз?  Олардың  дайындық  сапасын  не  үшін  жетілдірудеміз?".  Кәсіби  маманды 
қалыптастыру  және  Қазақстан  патриот  азаматын,  тұлғасын  тәрбиелеу  тапсырмасын  оқу  мекемелерінде 
білім процесі үшін бірдей маңызды және алдыңғы қатарлы тапсырма ретінде анықтау қажет болып отыр. 
Осы келтірген педагогикалық шарттар арнайы орта оқу орындары үшін ортақ, негізгілері болып табы-
лады. олардың әрқайсысының ішкі және сыртқы факторларға байланысты болатын өзіне тән ерекшелікте-
рі бар. Соған қарамастан біз жүргізген зерттеу жұмыстары аталған жағдайлар және олармен байланысты 
мәселелер барлық білім беру ОКББ орындарына белгілі бір дәрежеде тән екенін көрсетіп отыр. Оларды 
ескеру,  тәрбие  беру  процесіне  кері  әсерін  азайту  оқып  жатқан  оқушылардың  бойында  біздің  еліміздің 
патриот азаматтарының қасиеттерін қалыптастыру тиімділігі мен сапасын арттыруға мүмкіндік береді. 
Колледж 
оқушыларына 
отансүйгіштікке 
тәрбие 
берудің 
жас 
аралық 
психологиялық 
сипаттамаларымен байланысты өз ерекшеліктері бар. 
Ең  бірінші  белгілеу  керек  бұл  оқушының  колледжге  түскенге  дейінгі  жанұясының  тәрбие  беруде 
ролінің төмендеуі. Нәтижесінде педагог мақсатты бағытталған тәрбиберудің, соның ішінде отансүйгіш-
тікке  тәрбие  берудің  орнына  оқушылардың  бейімделу  кезеңінде  тұлғаның  әлеуметтендірілуіне, 
оқушылардың  денсаулықтарын  нығайту  мен  сақтауға,  оларды  психологиялық  және  материалдық 
қолдауға көп назар аударуы керек. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №4(48), 2015 г. 
313 
Негізі, әңгіме тәрбие жайлы емес, қайта тәрбиелеу жайында болып отыр. Себебі, колледжге келер кез-
де оқушылардың мінездері, құндылық жүйелері мен өмірлік бағыттарының негізі қалыптасып үлгірген. 
Айрықша көңіл бөлерлік жайт оқушылардың жас ерекшелігі болып табылады. Ең алдымен айтылған 
құраушыларды  қарастырмас  бұрын,  бір  жағынан  патриотизмді  тәрбиелеу  үшін  оның  ерекше 
маңыздылығына, ал екінші жағынан оқушылардың жас ерекшелігіне педагогтардың үнемі мән бермеуіне 
назар аудару керек. Колледжде білім алу кезеңі – бұл 15 жастан 25 жасқа дейінгі жас диапазоны. Отандық 
жасаралық психология мен педагогикада орнатылғандай жас мөлшерінің дамуының шегіне сәйкес, бұл 
кезең – жастық шақ деп аталады [1, 2, 3].  
Бұл  кезеңнің  ең  басты  жаңа  білім  алуы  деп  әлеуметтік  өсуіне  қол  жеткізуін  жатқызуға  болады. 
Әлеуметтік өсуге қол жеткізу барысында бір жағынан, әлеуметтік міндеттердің орындалу мүмкіншілігін, 
екінші  жағынан  –  өз  өмірің  үшін  жауапкершілікті  алу,  өзің  үшін  әрекеттер  мен  шешімдерді  қабылдау. 
Басқаша айтқанда, әлеуметтік өсуге қол жеткізу – бұл ересек адамның әлеуметтік құрылымының барлық 
кешеніне ие болу. Әлеуметтік өсуге қол жеткізу тұлғалық өзін анықтайтын мақсаттар шешімін болжайды. 
Өзін анықтаушы құндылықтардың әлеуметтік қалыптасқан жүйесін және осыған сәйкес өзіндік тіршілік 
ету  мағынасын  талқылауға  қатысты  өзіндік  позициясының  белсенді  анықтамасын  болжайды.  Өзін-өзі 
анықтау  өмірде  өзіндік  орнын  анықтаумен,  дүниетаным  мен  оның  танымдық  қызметіне  әсер  етуін,  өз 
білімі  мен  моралдық  есті  жүйелеуімен  білдіретін  оқушылардың  уәждемелік  шеңберінде  динамикамен 
тығыз түрде байланысты. Психологтар мен педагогтар бұл жасқа мінез бен парасаттың қалыптасуының 
орталық  кезеңі  ретінде  ерекше  мән  береді.  Жас  кезде  тұлғаны  қалыптастыратын  "ішкі  бағыт" 
динамикасына  шешуші  мән  беріледі.  Дәл  осы  ішкі  позиция  белгілі  бір  құрылымның  оның  шындыққа, 
айналадағыларға, өз-өзіне қатынасымен байланыстырылады.  
Колледжде  білім  алу  кезеңінде  жас  адамның  дүниетанымы  мен  азаматтық  позициясының,  оның 
азаматтық  өзін  тануының  қарқынды  қалыптасуы  жүреді.  Орта  кәсіптік  білім  беру  білім  ордаларында 
оқитын  біршама  жас  ер  балалар  мен  қыздар  азаматтық  өзін  анықтау  және  отансүйгіштікке  білім  алу 
жүйесінде  күрделі  шешімді  талқылау  кезде  педагогикалық  көмекке,  қолдауға  зәру  болады.  Азаматтық 
өзін  анықтау  және  отансүйгіштікке  білім  ала  бастау  уақытша  ауқымдарда  оқушылардың  әлеуметтік-
кәсіпқой  бағыттарды  жүйелеуімен,  яғни  олардың  өз  орны  мен  ортадағы  дамуымен  сәйкес  келеді.  Бұл 
кезеңдер бір-бірін толықтыратын гармониялық бола алса, бір жағынан қарама-қайшы, антагонистикалық 
бола алады.  
Ақырында, колледжде білім алудың жастық кезеңі жас адамды тәрбиелеу үшін және оның отансүй-
гіштікке қасиеттерін жүйелеу үшін ең маңызды болып табылады.  
 
1
 
Возрастная и педагогическая психология / Под ред. А.В. Петровского.М., 1981. 
2
 
Мудрик А.В. О воспитании старшеклассников. М., 1981. 
3
 
Психология подросткового и юношеского возраста. СПб., 2000. 
4
 
Телегин  В.А.  Воспитание  патриотизма  как  важнейшая  составляющая  формирования  личности  студента 
колледжа. СПб., 2004. 
5
 
Айтмамбетова Б.Р., Керимов Л.К., Төлеубекова Р.К. Тәрбие процесінің мәні мен мазмұны. Алматы, 1991 ж. 
 

жүктеу/скачать 5,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: