Гуманитарные науки
жүктеу/скачать 2,06 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ
- Литература
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 53
Freddy: - I also killed a prostitute on Coronation Street. Among others. Violet: - Other prostitutes? Freddy: - Other shows. Violet: - Has anybody ever said you remind them of Zac Efron? Ash: - That's a person, right? Violet: - Or is it a place? Violet: - Haven't I seen you in my yoga class? I go to yoga. I'm great fun. Ash: - I don't think so. Violet: - Well, I'm certain I know you. Have you ever been to Zac Efron? I'm covered either way now... Нарушение максим Лича не только приводит к комическому эффекту, но и ярко изображает особенности характера, социальные реалии, культуру и этикет Британии.
Freddy: - No, no, I don't want to disturb him. It's very rude to disturb attractive people. ( максима
сим- патии ) Stuart: - My mother, if you must know. Freddy: - Was she calling to tell you when she'd be dying? ( максима
вежливости , такта
) Freddy: - You're still going on about that? Will you forget about it, please? Stuart: - I can never forget it. You said some very hurtful things which you can never take back. I don't
Freddy: - Stuart, I'm sorry. Stuart: - Oh, that's all right. ( максима
согласия
) Freddy: - Would you excuse me a moment? And do not look at my awards while I'm in the other room. I'd be very embarrassed. They're over there. (максима скромности)
В прагматике в связи с субъектом речи изучаются также: 1) установка говорящего, или прагма- тическое значение высказывания - косвенные смыслы высказывания, намѐки, иносказания, обиняки; 2) референция говорящего, т.е. отнесение языковых выражений к предметам действительности, вы- текающее из намерения говорящего; 3) прагматические пресуппозиции - оценка говорящим общего фонда знаний, конкретной информированности, интересов, мнений и взглядов, психологического со- стояния, особенностей характера и способности понимания адресата; 4) отношение говорящего
к то-
му, что он сообщает: а) оценка содержания высказывания (его истинность или ложность, ирония, мно- гозначительность, несерьѐзность и пр.), б) введение в фокус интереса одного из тех лиц, о которых говорящий ведѐт речь, или эмпатия
(термин С. Куно [9, с.3 2] ), в) организация высказывания в соот- ветствии с тем, чему в сообщении придаѐтся наибольшее значение.
В связи с адресатом речи изучаются: 1) интерпретация речи, в то числе и правила вывода кос- венных и скрытых смыслов из прямого значения высказывания; 2) контекст, прагматическая ситуация и пресуппозиции, а также цели, с которыми говорящий может сознательно отступать от принятых максим общения (например, нарушать принцип релевантности, сообщать очевидные адресату вещи и пр.); 3) типы речевого реагирования на
полученный стимул (прямые и косвенные реакции, например способы уклонения от прямого ответа на вопрос).
В связи с отношениями между участниками коммуникации изучаются: 1) формы речевого об- щения (информативный диалог, дружеская беседа, спор, ссора и пр.); 2) социально - этикетная сторо- на речи (формы общения, стиль общения); 3) соотношение между участниками коммуникации в тех или иных речевых актах.
В связи с ситуацией общения изучаются: 1) интерпретация дейктических знаков («здесь», «сейчас», «этот» и пр.), а
также индексальных компонентов в значении слов; 2) влияние речевой си- туации на тематику и формы коммуникации (типичные темы и формы разговоров в гостях, на банке- тах, в больницах, в приѐмных врачей и адвокатов и пр.) [10, с.120 -156]. Freddy: - Your mother is always the first to know when someone dies. Is she getting the news directly from Satan? ( пример
сарказма
, направленного
адресату
речи
) Stuart: - Ash, why don't you pour yourself a cup of tea instead of sitting there like a statue. Ash: - I'm sorry. I'm not quite sure how to behave. Freddy: - Have you never been a guest before? You must engage in the conversation. Voilet: - Maybe he's shy. Are you shy, darling? Freddy: - Is it something we're doing? Is it us? Violet: - No, it's definitely him. Mason: - They have no manners nowadays. Stuart: - Exactly. Interact. Ask questions. Penelope: - Well, Chinese people are very quiet. Stuart: - He's not Chinese! (пример правила поведения в гостях и нарушение максимы релевант- ности)
слишком гостеприимных хозяев:
Stuart: - Who on earth is that? Freddy: - I have no idea. ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 54
Stuart: - Are you expecting anybody? Freddy: - No! These aren't calling hours! This is outrageous! You just don't go about ringing people's
Freddy: - This is complete lunacy! It's like Victoria Station! Freddy: - Oh, that is it! We are disconnecting this bell! Выдвинув в качестве объединяющего принципа употребление языка говорящими в коммуника- тивных ситуациях и прагматической компетенции, прагматика охватила многие проблемы, имеющие длительную историю изучения в рамках риторики и стилистики, коммуникативного синтаксиса, теории и типологии речи и речевой деятельности, теории коммуникации и функциональных стилей, со- циолингвистики, психолингвистики, теории дискурса и др., с которыми прагматика имеет обширные области пересечения исследовательских интересов.
Типичной для ситкома является ситуация нарушения максим качества, релевантности, постула- тов скромности и вежливости. В результате этих запланированных ошибок в повествовании происхо- дит пауза как символ непонимания и
негодования адресата, и раздается "консервированный" смех. Нарушение прагматических правил - это и есть основа создания комического эффекта, на базе кото- рых позднее разыгрываются
скандалы, сцены ревности, ироничные пикировки, столь полюбившиеся телезрителям.
Литература : 1. Lewisohn M., The Radio Times Guide To TV Comedy - 1998; 2. Eaton M. Television Situation Comedy, in Tony Bennett et al (eds.) - Popular Television and Film, London: British Film Institute, 1981; 3. Neale S., Film and Theory. An Anthology - Edited by Robert Starn and Toby Miller - Department of Cinema Studies, New York University, 1981; 4. Levinson St., Pragmatics, L. — N.Y., 1983. 5. Essays on Austin J.L., Oxford: Clarendon Press, 1973; 6. Grice H. Paul, Logic and conversation. In Cole, P., and J.L. Morgan, eds. Speech Acts. New York: Academic Press, 1975; 7. Leech G.N., Principles of pragmatics, L. — N.Y., 1983; 8. Attrado S. The Violation of Grice’s Maxims in Jokes. Proceedings of the Sixteenth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society,1990; 9. Kuno S. , Subject, theme and the speaker’s empathy,
в
кн .: Subject and topic, N. Y. — S.F.
— L.,
1975; 10. Прагматические аспекты языкового функционирования. в кн.: Философские проблемы язы- кознания на международных научных конгрессах и конференциях (1970—1979), М., 1981.
УДК -792.0171.2(574.243)
Х IX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ– XX ҒАСЫРДЫҢ БІРІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҚОСТАНАЙ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ТЕАТР ӚНЕРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
Ерменбаева Г.К. – тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті Джунусова С.С. - А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің магист - ранты ХIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басындағы қостанайлық театрдың тарихы - мәселені зерттеуге қажетті қызықты материалдар, шет аймақтық қаланың ӛміріндегі театр - дың орны мен рӛлі жайында ақпараттар береді. Нақты сараптама шет аймақтық қаладағы театрдың қалыптасқан және ӛмір сүрген әлеуметтік және мәдени ортаға тәуелділігін кӛрсетеді. Мақалада, ХIX ғасырдың соңы – XX ғасырдың бірінші жартысындағы Қостанай қаласындағы театр ӛнерінің қалыптасу және даму тарихы қарастырылады. Қалада театр ӛнерінің қалыптасу мен даму үлкен жолы анықталады. Театр репертуарына, театр қойылымдарының жанрына және театр труппаларының құрамына үлкен кӛңіл бӛлінеді. Сонымен қатар мақалада театр қойылым - дарды және кӛрермендердің бағасын бейнелейтін аймақтық газет беттерінен мәліметтер келтіріледі. Мұрағат құжаттарының негізінде премьералардың саны және театрға келушілер туралы статистикалық мәліметтер беріледі. Мақалада бұл жылдардағы қоғам ӛміріндегі барлық ӛзгерістерге театрдың реакциясы кӛрсетіледі. ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 55
Негізгі ұғымдар: Театр; Халық үйі; Қостанай; Стационарлық топ; әртіс; спектакль. История кустанайского театра второй половины X IX - начала XX века даѐт достаточно интересный материал для рассмотрения проблемы, места и роли театра в провинциальном городе. Конкретный анализ провинциального театра показал его зависимость от социальной и культурной среды, в которой он формировался и существовал. В статье рассматривается исто- рия становления и развития кустанайского областного драматического театра в конце ХІХ - первой половине ХХ века. Прослеживается большой путь становления и развития театрального искусства в городе. Большое внимание уделяется репертуару театра, жанрам театральных по- становок и составу театральной труппы . Также в статье приводятся выдержки из регио - нальных газет, описывающих театральтные постановки и оценки зрителей. На основе архивных документов приводятся статистические данные о количестве премьер и посещаемости театра. В статье отражена реакция театра на все изменения и перемены происходящие в жизни общест - ва в эти годы. Ключевые слова: Театр; Народный дом; Костанай; Стационарная группа; артист; спек - такль. History Kostanay theatre of the second half of XIX - early XX century presents an interesting material for consideration of the problem, the place and role of the theatre in province. A specific analysis of the provincial theatre showed its dependence on the social and cultural environment where it was formed and existed. The article deals with the history of evaluation and development of the Kustanay regional drama theatre in the late of XIX - early XX centuries. We are able to observe the evaluation and development of theatre art in the city. Great attention is paid to the theatre repertoire, theatre genres, performances and the stuff of theatre troupe. There are some extracts from the local newspapers which describe the theatre per- formances and attitude of audience in the article. Proceeding from archival documents there are some statistics on the number of premieres and theatre attendance. The article reflects the attitude of the theatre to all changes and changes which take place in the society that period.
Театрдың тарихи жағынан қалыптасу, даму, ӛсіп - ӛркендеу жолы әрбір ұлттың, әр халықтың ӛмір - тұрмысымен, олардың жалпы тарихымен және тұрлаулы мәдениетімен тығыз байланысты. Басқа ӛнер түрлері сияқты театр ӛнері де қоғамдық ой - сананың негізгі бір формасы болып табылады. ХIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басындағы қостанайлық театрдың тарихы - мәселені зерттеуге қажетті қызықты материалдар, шет аймақтық қаланың ӛміріндегі театрдың орны мен рӛлі жайында ақпараттар береді. Нақты сараптама шет аймақтық қаладағы театрдың қалыптасқан және ӛмір сүрген әлеуметтік және мәдени ортаға тәуелділігін кӛрсетеді. Сол уақыттағы театр қаланың мәдени ӛмірінің орталығы болғандығына күмән жоқ. Ол қаланың түрлі сословиелік тұрғындардың жиналатын клубы ретінде болып саналды. Театр сонымен қатар адамдардың жиналып, бір бірімен араласу құралы болды. Бұл пьеса кейіпкерлерімен, сүйікті актерлермен, сонымен қатар таныс және бейтаныс театрға келушілерімен белсенді әңгімелесу. Кітапхана мен дәрістерге қарағанда театр ерекше ағарту құралы болып есептелді. Яғни, театрға сауаты тӛмен және қаланың орта топ ӛкілдерімен қатар тӛменгі топ ӛкілдері де келетін. Халық үйі қала тұрғындарының бір - бірімен араласуында маңызды рӛль атқарды - аталмыш
мекеменің басшылығымен, жергілікті интелегенция мүшелерінің күшімен мәдени - ағартушылық іс - шаралар ұйымдастырылатын: спектакльдер қойылды, кештер ұйымдастырылды, жалпы білім беру тақырыптарында дәрістер оқылды [1,б.65]. Театр саяси мінбені, баспасӛзді алмастырды, бұл халықтың кӛңіл жұбататын жалғыз орны, яғни бұл жер қоғамдық ӛмірдің жүрегі деп саналатын. Халық үйінің қала тұрғындарының барлығына қол жетімді болуы, театр ӛнерінің сүйіп тамашалайтын қауымның
жиналатын орнына айналды. Қостанайдың елдің ірі орталықтарынан алшақ орналасуы, тек қана қаланың мәдени ӛміріне ғана емес, сонымен қатар театр қызметіндегі қойылымдарға да кері әсерін тигізді. Егер кәсіби және репертуарлы театр туралы айтатын бұл уақытта ол әлі қалыптасқан жоқ. Әуесқой спектакльдер қойылатын, сонымен қатар, билік ӛкілдері қызығушылық білдіре отырып, халық бастамасын бақылауға алып белгілі сипатта дамуына әсер етуге тырысты. Жергілікті мұғалімдердің, оқушы жастардың, шенеуніктердің қолдауларына
сүйене отырып, әуесқой ынтагерлер Н.Гогольдің, А.Островский және Л.Андреевтың пьесаларын табысты қоюлуына белсенді ат салысты. Кӛп жағдайда, аса кәсіби шеберліктері болмасада, талғамайтын кӛрерменнің назарына театр қоюшылары күлкілі шағын пьесалар, мелодрамалар, әр түрлі драмалық қойылымдар, «Противотещин порошок», «Еврейский характер», «Кавказские ночи», «Графиня Эльвира» сияқты және басқа да скетчтер ұсынатын. Сондықтан қала тұрғындарының мәдени ой - ӛрісін кеңейтуге кӛмектесетін, әуесқой театрдың маңызы зор [2]. «Степные отголоски» газетінің 1910 жылғы 4 сәуіріндегі нӛмерінде ең алғашқы рет қостанайлықтардың сахналық кӛріністері туралы жазылған: «В минувший зимний сезон в зале Кустанайского народного дома было поставлено два солдатских спектакля. Спектакли ставились бесплатно, публика едва вмещалась в зал и состояла преимущественно из учащейся молодѐжи. Игра ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 56
была весьма недурна и живая, команда награждалась дружный долго не смолкавшими аплодис - ментами» [3]. «Кустанайское степное хозяйство» газетінде де үзінді мәліметтер кездеседі. Аталмыш газет беттерінде 1914 жылдың кӛктем - күз маусымдарындағы әуесқой театр үйірмелері қойған спектакльдер туралы баяндалады. Әуесқой театр әртістерінің (олардың кӛбі шығармашылық лақап есімдерімен аталды) арасынан да халыққа танымал ӛз жұлдыздары пайда болды, мысалы актер Двоеглазов, режиссер Сысин. Кӛріністерден алынған қаражат кӛп жағдайда қайырымдылық шараларына жұмсалып жатты. Қойылымдар орыс, украин және татар тілдерінде жүрді. Халықтық драмалық театр жайлы естеліктерді Г.А.Купринның «Кустанай» жолсілтеушісінде кездестіруге болады [4,б.35]. Аталмыш жолсілтеуіште әуесқой және арнайы шақырылған әртістердің труппаларға бірігіп, қала мен аудандарда музыкалық - театрландырылған кӛріністерін халық назарына ұсынғаны туралы айтылады. Халық арасында пасха мейрамында ӛткізілетін «комсомолдық пасхалар» кең танымалдылыққа ие болды. Негізінен қойылымдардың сюжеттері кӛп жағдайда дінге қарсы болды. Қостанайдың халық білім беру бӛлімінің 1921 жылғы мұрағаттық құжат қорының деректері бойынша қала, уезд ауылдарына орыс, татар және қырғыз үш труппалары ӛз қойылымдарымен барып жүрген. 1919 жылы халықтық білім беру бӛлімінің алқалық жиналысында революцияға дейінгі белгілі болған «Фурор» киноматографиясын қайта жабдықтап, оның орнына осы атпен кинотеатр ашу шешілді. Меңгеруші қызметіне инженер Айзенберг тағайындалды, ол қызмет тарапынан ғимаратты және машиналық бӛлімді толықтай қарап шығып, жӛндеу жұмыстарына қажеттілерді анықтауы тиіс болды. 1922 жылдың қаңтар –
ақпан мұрағат құжаттары бойынша, «Фурор» театрын жалға алған орыс драма театрының ұжымы ақпан айында тарап кетті. Сол жылдың наурыз айында «Фурор» театры Қостанай губерниясының әскери –
қажеттіліктермен қамтамасыз ету басқармасының қарамағына ӛтті. Әскери комиссариаттың құжаттары бойынша сәуір айында театрға Карл Маркс аты берілді. Тұңғыш стационарлық театрдың ашылуын қостанайлықтар үлкен қошеметпен қарсы алды. Бұл оқиға туралы «Степь» газеті 1922 жылдың 22 сәуірінде былай деп жазады: «Театр для Кустаная является своего рода роскошью и первым, вполне заслуживающим название театра. Устроены ложи, четыре в парте- ре и две во втором яруса. Написаны новые декорации. Все окна в фойе театра, заболоченные рань- ше наполовину досками, заселены, стоны театра внутри выбелены. Над сценой в красных бантах красуется портреты вождей пролетариата Карла Маркса, Энгельса и Ленина. Для артистов устроены двухъярусные сборные
сцены, для музыкантов – отдельный, вполне достаточный и просторный ход под сценой. Театр стал положительно неузнаваем. Если в этот день 16 апреля 1922 года, верующие праздновали Воскресение Христа, то любящие театр и искусство с таким же правом могли праздно- вать воскресение Кустанайского театра, вернее говоря, рождение его, ибо до сего времени более и менее сносного театра в Кустанае не было. В день открытия в театре были прочитаны доклады о те- кущем моменте, о театре и о борьбе с голодом. Был устроен сбор в пользу голодающих детей крас- ноармейцев, давший 12 млн. 130 тыс. рублей. Затем был показан первый в истории этого театра спектакль –
Бувальщина. Спектакль шел на украинском языке. Роль Пономаря сыграл артист Илья Леонтьевич Тарутов. Несколько песен исполнил украинский хор. Первоначально труппа было русско - украинской и ее репертуар в основном состоял из украинской классики» [5, 10 -11 б.]. Қостанайлық «Степная заря» газетінің мәлеметтері бойынша, 1923 жылы театр репертуарына Д.С Мережковскийдің «Павел I», А.И Сумбатовтың «Цепи», А.Ф Писемскийдің «Горькая судьбина», Ф. Шиллердің «Разбойники», Н.В. Гогольдың «Ревизор», В.В Крестовскийдің
«Петербургские трущобы» қойылымдары кірді. Бұл қойылымдарда жаңа декорациялар мен жаңа костюмдер пайдаланылды. Қостанайлық губерниялық атқарушы комитетінің 3 шақырылымындағы 1922 - 1923 жылғы отырыс - тарында Қостанайда бұрын соңды тұрақты труппасы болмаған театр туралы сӛз кӛтерілді. Кейде спектакльдерді әр түрлі жанрдың әртістерінен құрылған гастрольдік сапармен келген топтар мен ансамбльдер қойды. 1923 жылдың 24 мамырында «Красная степь» газеті Карл Маркс атындағы халықтық театрдың 1 - ші қалалық драмалық театрға ауыстырылғаны туралы жариялады [6]. Бұл уақытта театр әскери мекемлерінің қадағалауынан шығып, репертуарларын кәсіби негізде ӛздері жасақтау құқығына ие болды. Жаңа ахуал кәсіби әртістерге қостанайлықтарға спектакльдер қою мүмкіндігін берді. Театрдың стационарлық труппасы аралас құрамда болды, яғни орыс - украин репертуарларынан тұрды. Ол ӛткен ғасырдың 30 - шы жылдарында келесі спектакльдер қойды: «Про- стая вещь», «После бала», «Ой не ходи Грицю на вечерний», «Наталка Полтава», «Чужой ребѐнок», «Платон Кречет», «Поздняя любовь», «Запорожец за Дунаем». Азовскийдің басшылығындағы
болған
аралас орыс - украин труппасы бір маусым ғана жұмыс істеді. Осы бір маусымда халық театры 30 мыңға жуық кӛрерменің назарына 9 премьера және 100 жуық спектакльдер ұсынылды. Облысттық халықтық білім беру бӛлімінің № 16 Бұйрығына сәйкес, 1936 жылы 28 қазанда Қостанай қаласындағы Облыстық драма театрының директоры болып А.Ф.Малин тағайындалды. Жаңа директорға театрдың жӛндеу жұмыстарын кейінге қалдырмай және қажетті құрал –
жабдықтарды уақытылы алу міндеттелді, сонымен қатар 1936 жылдың 5 қарашасынан кешікпей театр сахнасында кӛрермендерге спектакльдер мен қойылымдар ұсынылуы тиіс болды. 1936 жылдың қараша айында қаланың партиялық, кеңестік және одақтақ ұйымдары Ұлы Қазан революциясының 19 жылдығына арналған салтанатты жиының Қостанай қаласындағы қайта ашылған облыстық драма театрында ӛткізді. |