Ж аһандану дҽуіріндегі

148 
 
Бҥгінгі  таңдағы  ең  басты  мәселе  –  ҧлт  жанды,  елінің  патриоты  болар  Қазақстан 
азаматын  тәрбиелеу.  Ӛз  тарихын  сыйлап,  әдет  ғҧрпын  қастерлейтін  ҧрпақ  тәрбиелеу  ҥшін 
ӛткенімізді  ҧғындырып,  бҥгінгі  кҥнге  ризашылық  білдіріп,  келешекке  айқын  мақсат  қойып 
елдікті қҧрметтеуге ҥйретуіміз керек. 
Сырт  қараған  адамға  елімізде  ―қазақстандық  патриотизм‖  мәселесі  жоқ  тәрізді  елес 
береді.  Біріншіден,  Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  мәлімдегеніндей,  қазақстандықтардың  90 
пайызы,  қай  ҧлттық  ӛкілі  болғанына  қарамастан,  ӛздерінің  Отаны  Қазақстан  деп 
мойындайды.  Екіншіден,  Қазақстан  бҧрынғы  Кеңестер  Одағынан  бӛлінген  мемлекеттер 
арасында  ҧлтаралық,  саяси,  мҥдде  аралық,  конституциялық  тәртіп,  т.б.  жағынан  алғанда 
тҧрақтылығымен  ерекшелінген.  Бҧның  екеуіде  тамаша  кӛрсеткіш  ӛлшемдері.  Әйткенмен, 
ӛкінішке орай осынау игіліктер қоғамның жекелеген мҥшелері тарапынан саудаға тҥсіп, жиі- 
жиі кері мақсатқа пайдаланылады. Ӛзінің туған жерге, елге деген ―шынайы‖ сезімін әсіресе 
ҧранға толы пікірлеріне арқау еткен адамдарының халықтық патриоттық сенімдерін қҧралға 
айналдырып,  дербес  мҥддеге  жҧмсағанын  біз  жақсы  білеміз.  Сондықтан,  шын  патриоттар 
мен жалған патриоттардың ара жігін ашу, олардың бір ӛлшеммен бағаламау қажеттігі туады. 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Назарбаев  ӛзінің    ―Қазақстан  экономикалық 
әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында‖ атты жолдауында қоғам мҥшелерінің дербес 
қажеттері мен мҥмкіндіктерін ашып қӛрсететін мемлекет қҧру кҥн тәртібінде тҧрғанын атап 
айтты.  Яғни,  республика  халқы  елдің  тәуелсіздігін  қамтамасыз  етуге  міндетті.  Соған  орай, 
елбасы  сӛзімен  айтқанда,  ―Біз  баршаға  мҥмкіндік  беретін  қоғам:  әрбір  адамның  жеке  басы 
мен бостандығын қҧрметтейтін, ӛзіне ӛзі қызмет етуге жағдайы жоқ жандарды қамқорлыққа 
бӛлейтін  қандай  еңбекті  болса  да  қадірлейтін,  ана  мен  баланы  қорғайтын,  зейнеткерлерге 
қамқор болатын, ардагерлер мен отан қорғаушыларды ардақ тҧтатын қоғам қҧруды аяқтауға 
тиіспіз!‖ Бҧл- Қазақстанның шынайы патриоттарының пешенесіне жазылған сыбаға. Дәл осы 
тҧрғыдан алғанда, ―қазақстандық патриотизмді‖ еліміздің әрбір азаматының санасына сіңіру- 
кезек  кҥттірмейтін  мәселе.  Ҧлтына,  нәсіліне,  сенімімен  нанымына,  саяси  кӛз-  қарасымен 
ҧстанған  бағыт-  бағдарына,  т.б.  ерекшеліктеріне  қарамастан  республикамыздың  әрбір 
азаматы ӛзі ӛмір сҥріп, ауасын жҧтып, игілігін пайдаланып отырған мемлекетін ―Туған елім, 
Отаным‖  деп  тануы  қажет.  Мемлекетке  есімін  беріп  отырған  ҧлттық  салт-  дәстҥрлеріне 
қҧрметпен қарау, оның тілі мен ділін, дінін сыйлау, заңдарына бағыну,рәміздерін ардақтап, 
жетістіктеріне шаттану - қоғамның әрбір мҥшесінің парызы.[1] 
 
Интернационалдық  және  патриоттыққа  тәрбиелеу  -  кҥрделі  педагогикалық  ҥрдіс. 
Еліміздің  тәуелсіздік  алып,  егемендікке  жету  қазақ  халқының  және  республикада  тҧратын 
басқа 
да 
халықтардың 
ҧлттық 
дҥниетанымының 
ӛсуіне 
жағдай 
жасады. 
―Қоғамда  Қазақстан  -  біздің  Отанымыз,  бҧл  ҧғымға  ӛте  кӛп  нәрсе  кіреді  деген  қарапайым 
ойды қалыптастыру керек‖ - деген Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың сӛзі терең ойдан туындаған 
пікір.  
 
Қай ҧлттан шыққанына қарамай, біздің ортақ ҥйіміздегі достық пен келісім ахуалын 
қолдауы  қҧрамдағы  ҧлттар  мен  ҧлыстар  саны  біздегіден  де  кӛбірек  гҥлденіп  отырған 
мемлекеттер әлемде аз емес. Сонымен қатар, бҧл елдерде патриотизм сезімі ерекше жоғары 
дамыған, 
қоғамда 
мемлекеттік 
рәміздерге 
қҧрметпен 
қарау 
қалыптасқан. 
 
―Патриотизм‖,  -  деген  болатын  Б.Момышҧлы,  Отанға  (мемлекетке)  деген 
сҥйіспеншілік,  жеке  адамның  аман-  саулығының  қоғамдық-  мемлекеттік  қауіпсіздікке 
тікелей  байланыстылығын  сезіну,  ал  мемлекетті  нығайту  дегеніміз  жеке  адамды  кҥшейту 
екенін мойындау, қысқасын айтқанда, патриотизмге мемлекет деген ҧғымды, жеке адаммен, 
яғни оның ӛткенімен, бҥгінгі кҥнімен және болашағымен қарым- қатынасты білдіреді. 
 
Патриоттық  сезім  жалпы  адам  баласына  адами  тҥйсік  -  қасиет,  оның  еліне,  туған 
жеріне,  ӛз  тілі  мен  мәдениетіне,  қамқорлықтарына  жеке  қатынасын,  ӛзіндік  бағасын, 
тҥйсінуін, 
қуаттап 
- 
қолдауын 
пайымдайтын 
кӛрсеткіші 
болып 
табылады.  
Қазақ  совет  энциклопедиясында  ―Патриотизм  дегеніміз  (грек  patrіotes-отандас,  patrіo-
отан,туған жер) Отанға деген сҥйіспеншілік, бойындағы кҥш пен қуаты білімін Отан игілігі 

149 
 
мен мҥддесіне жҧмсау, туған жерін, ана тілін, елдің әдет  - ғҧрпы мен дәстҥрін қҧрмет тҧту 
сияқты патриотизим элементтері ерте заманнан қалыптаса бастады‖- деп атап кӛрсетеді. 
 
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері балалардың, жасӛспірімдердің оқу- 
тәрбие  ісіне  ҧдайы  кӛңіл  бӛлініп  келеді.  Оқу-  тәрбие  ісінде  назар  аударып  отырған  тәрбие 
салаларының бірі- патриоттық тәрбие.Қазақстан Республикасы кӛп ҧлтты іргелі ел.  
 
―Жаңа  қоғамның  дамуындағы  ең  маңызды  нәтиже  -  оның  барысында  қалыптасқан 
жаңа  адам,  оны  ауыр  кҥрестерде  қорғай  білген,  ӛзінің  кҥш-  қуатын  аямай,  барлық 
қиындықтарға  тӛтеп  беріп,  болашақты  білген,  барлық  сын  сынақтардан  ӛтіп,  ӛзі  адам 
танымастай болып ӛзгерген. Ӛзінің бҧрынғы қасиеттеріне саяси мҧраттылықты қосып, ӛмір 
сҥрудің  тәжірибелерінен  қуат  алып,  ӛзінің  жеке  басының  мәдениетін,  білімін  кәдеге 
жаратып,  мәреден  кӛріне  білген  адам.  Бҧл  адам  болашағының  нағыз  патриоты  болуымен 
бірге, интернационалист болған және болады да‖-деп атап кӛрсетілген.  
 
Ӛзіміздің тарихымызға ҥңілсек VІ ғасырда Жетісу, Алтай, Орта Азияны мекен еткен 
ру  тайпалары  бірігіп,  Тҥрік  қағанаты  дейтін  ҥлкен  мемлекет  қҧрды.  Зерттеушілердің 
айтуынша ―тҥрік‖ деген халықтың аты 542 жылдан белгілі болса керек. Тҥрік қағанатының 
қоғамдық-экономикалық, саяси- әлеуметтік ӛмірінде сол кездегі жаугершілік маңызды орын 
алады.  Сол  кезеңнің  саяси-қоғамдық  әдеби  ӛмірін  баяндайтын  жазба  ескерткіштер  бізге 
жетіп отыр. Солардың бірі- ―Кҥлтегін‖, ―Білге- Қаған‖, ―Тоныкӛк‖ дастандары. 
 
Қҧлып  тасқа  жазылған  осы  ескерткіштер  Орхон-  Енисей  деп  те  аталады.  Бҧлардың 
авторы Иоллығ-тегін дейтін шежіреші екендігі белгілі болып отыр, бірақ қайда туып, қашан 
қайтыс  болғандығы  жӛнінде  еш  мағлҧмат  жоқ.  Автор  тҥркілер  тарихын  олардың  саяси 
аренаға шыққан кезі VІ ғасыр ортасынан бастайды, яғни тҥркі ордасын қҧрған дәуірден бергі 
200  жылдық  тарихты  сӛз  етеді.  Тас  жазуларда  ерлікпен  тәрбие,  тҧрмыс-  салт  мәселелері, 
әсем  айшық  ӛрнектермен,  жанды  бейнелерге  толық  сезім  толғаныс-тербеністермен 
баяндалады. Мәселен, ―Бізге жеңіс әперген жер-суымыз- Отанымыз деп білу керек… Қандай 
қанағат болмасын,  оның халқының арасында пәтуасыз (жалқау, оңбаған) табылса, онда сол 
халықтың қанша соры бар десеңізші!...‖ деп келетін сӛз тіркестерінің тәлім- тәрбиелік мәні 
зор. 
[5]  
 
Жас жеткіншектерді Отанын сҥюге тәрбиелеу бір кезеңдік іс емес. Интернационалдық 
және патриоттық тәрбиені қалыптастыру процесінің ӛз идиологиясы және айқын жҥйесі бар. 
Мектептерде  жас  жеткіншектерді  Отанын  сҥюге  тәрбиелеу  қазақ  халқының  батырларының 
ӛмірі  мен  ерліктерін  олардың    туған  жерін  жауларынан  қаймықпай  қорғағандықтарын 
баяндау  арқылы  жҥзеге  асырылады.  Қобыланды  батыр,  Алпамыс  батыр,  Ер  Тарғын,  Ер 
Кӛкше,  Баян  батыр,  Қабанбай,  Бӛгембай,  Райымбек  батырлар  -  қазақ  халқының  есінде.  
Білім негіздерін меңгеруші шәкірттер ҥшін Әбу Насыр Әл – Фарабидің ӛз басы да, еңбектері 
де теңдесі жоқ ӛнеге.  Ол ӛзінің туған жҧртын, кір жуып кіндік кескен кең даласын жанындай 
жақсы  кӛріп,  барынша  қастерлеп  ӛткен  нағыз  патриот  ғалым  еді.  Сонымен  қатар  әлемдік 
озық  мәдениеттің  шоқжҧлдыздары:  Шоқан  Уәлиханов,  Ыбырай  Алтынсарин,  Абай 
Қҧнанбаев еңбектерінің ҧрпақ тәрбиесіне қосар ҥлесі мол. Осы ғасырдың басында тәлімдік 
ой-  пікірмен  барша  қазақ  даласын  дҥр  сілкіндірген  Шәкәрім  Қҧдайбердиев,  Ахмет 
Байтҧрсынов,  Жҥсіпбек  Аймауытов,  Міржақып  Дулатов,  Халел  Досмҧхамедов,  Мағжан 
Жҧмабаевтардың педагогикалық  тҧжырымдары  ӛміршеңдігімен  жҧртты  қайран  қалдырады. 
[9] 
 
Халықтың  патриоттық  сезімін  қалыптастыру  ҥшін  алғышарттар  пісіп-жетілуі  керек. 
Сол  алғышарттардың  пісіп-  жетілуін  сабакқтаса  адамдардың  сана-сезімі  артып,  жаңа 
қҧндылықтарды, оның ішінде интернационалдық және патриоттық сезімді бойына молырақ, 
сезінетін  болады.  Қазақстанда  мекендеген  халықтардың  тіліне,  дініне,  аз-  кӛптігіне 
қарамастан  тең  қҧқықтығын,  іс-  жҥзіндегі  теңдігін  жариа  етіп,  ешкімге  де  артықшылық 
жасамайтынын  атап  кӛрсетеді.   Қазақстанды  барша  жҧртшылықтың  сҥюіне  жетелейтін 
бірінші 
саяси 
фактор 
- 
Конституцияның 
негізі.  
Екінші  арнасы  -  экономикалық  негіз.  Ҧзақ  мерзімді  басым  мақсаттар  негізінде  - 
экономикалық  ӛсіп-ӛркендеуін  алға  қойды. Интернационалдық  және  патриоттық  сезімді 

150 
 
қалыптастырудың  тағы  бір  алғышарты  -  халық  пен  мемлекет  арасындағы  ӛзара  сенімді 
нығайту. 
  
Қазақстандық  патриотизм  идеясының,  халқымыздың  сапасын  кеңінен  билеуі  ӛз 
тарапынан  республиканың,  ӛсіп-  ӛркендеуіне,  жап-жақсы  гҥлденуіне  Елбасы    Н.  Ә. 
Назарбаев 
стратегиясының 
іске 
айналуына 
қызмет 
ететіні 
сӛзсіз. 
Отан  деген  дерексіз  дҥние  емес.  Ол  халықтан,  жерден,  судан,  елдің  дәстҥрі  мен 
мәдениетінен,  әдебиеті  мен  ӛнерінен,тарихы  мен  бҥгінгі  тыныс  –  тіршілігінен  қҧрылады.  
 
Патриотты  іс-әрекеттер  деп  -  біздер,  әлеуметтік  ҧнасымдық  сарынымен  елінің 
одақтық  салт  -дәстҥрлерінің  тарихи  заңдылықтарын  қорғауға  бағытталған  жеке  тҧлғаның 
және әлеуметтік топтың кез-келген әрекеттерін тҥсінеміз. Отанның, жалпы адам баласының 
ілгерішіл, әлеуметтік топ әрекетінің тарихи нысаналарға, қоғамның ілгерілеуіне, ӛзінің ӛмір 
сҥріп  отырған  ортасына,  дәуірінің  ҧстанған  бағдарына  сәйкестілігі  жатады.  Патриоттық 
әрекет  сонда  ғана  сыртқы  нышан  беру  деңгейінде  қалып  қоймай,  патриоттық  сананың 
―ӛлшемі‖, ―межесі‖ және тәрбиелеуші факторы болып қабылданады. 
   
Патриоттық  сана  -  сезім болса,ол  – Отан  қҧндылығы  кӛрінісінің  нәтижесі,  ӛткендегі 
ӛмір сҥрген ата-баба санасының қажеттілігі мен ҧмтылысынан, қҧлшынысынан тҧрған елдік 
салт-  дәстҥрлерді  адамдардың  санасындағы  қажеттілігі  мен  қызығушылығы  арқылы 
қабылдау. Патриоттық сана ӛзіндік қҧрылымы рухани біліктіліктің интеграциясынан тҧрады, 
ал  ―жазықтың  кесіндісін‖,  қоғамдық  сананы  барлық  тҥрлерінің  диалектикалық  ӛрісін 
танытады.  Бҧларға  Отанның  ілгерішіл  қорғанысы,ілгерішіл  -  қайта  қҧру  белгілері 
жатады.[1,6] 
Интернационалдық және патриоттық идеясы ӛмірге бҥгін келіп отырған жоқ. Адамдар 
қауымдасып ӛмір сҥргеннен бастап, ӛз қоғамын, ӛлкесін, табиғатын сҥйген, ҧнатқан. Соларға 
деген  айрықша  сезімді  бойыан  сіңірген.  Интернационалдық  және  патриоттық  сезімі 
біртіндеп,саяси мән - мазмҧн арта тҥскен. Қазіргі заманғы Қазақстан мемлекетінің қҧрылуы 
мен  қалыптасуы  ежелгі  Алаш  жеріндегі  мемлекеттік  тарихындағы  жаңа  қҧбылыс.  
Елбасы  Қазақстандық  патриотизм  идеясын  кӛптен  бері  алға  тартып  келеді.  Ӛзінің  халыққа 
арнаған  жолдауында  бҧл  идеяны  ол  ҧлттық  қауіпсіздік  стратегиясының  қҧрамдас  бӛлігі 
ретінде  атап  кӛрсетті.  ―Бесіншіден‖-  делінген  Елбасы  Жолдауында,-  біз  Қазақстанның 
барлық  азаматтарының  интернационалдық  және  патриоттық  сезімі  мен  ӛз  еліне  деген 
сҥйіспеншілігін дамытуға тиіспіз.   
 
Президент  Н.Назарбаев  Қазақстан  азаматтарының  интернационалдық  және 
патриоттық  сезімін  қалыптастыруда  ҧлт  қауіпсіздігін  сақтаудың  стратегиялық  элементінің 
бірі  ретінде  неліктен  даралап  кӛрсетті.  Елдің  елдігі,  оның  тҧтастығы,  тәуелсіздігі, 
қауіпсіздігі,  мемлекеттік  дербестігі  халықтардың  интернационалдық  және  патриоттық 
сезімінің,  патриотизмнің  қалыптасуында  стратегиялық  міндеттер  дәрежесіне  арнайы 
қарастырып отыр.  
 
Интернационалдық және патриоттық тәрбие идеясы ӛмірге бҥгін келіп отырған жоқ. 
Адам қауымдасып ӛмір сҥргеннен бастап қандай ғылым болмасын адамзаттың ақыл- ойынан, 
ӛмірден,  іс-  тәжірибеден  туындайтын  аян. Тәуелсіз  елдің  ертеңі  сенімді  де  серпінді  дамуы 
ҥшін,  әсіресе  атадан  балаға  мҧра  болып  келген  ерлік  дәстҥрі,  патриоттық  тәрбие  ӛрісті 
жолда, қамқорлық аясында болуы қажет.Ҧлттық жауынгерлік, ерлік интернационалдық және 
патриоттық  тәрбиесінің  бастау  кӛзі  кӛне  тҥркі  халқының  ерлігімен  басталады.  Патриоттық 
тәрбие ӛрісі- халықтың қымбат қазынасы.  
 
Патриоттық  тәрбиені  дамытудың  негізгі  дара  тҧлғаның  жоғарғы  әлеуметтік 
белсенділігін  қалыптастыратын,  адамгершілік,  имандылық,  ерлік,  еңбек  және  дене 
тәрбиесіндегі  сапаларының 
бір-бірімен 
байланысын 
саралау 
болып 
табылады. 
Бастауыш  сынып  оқушылардың  мектеп  жағдайында  патриоттық  іс-  әрекет  кезінде  кӛз-
қарасының  қалыптасуына  қоғамдағы  ӛзгерісті  тҥсіну,  жалпы  адм  баласына  әрбір  азаматқа 
тән нормада не ҥшін жаңару керектігін ҧғындыру және еліміздің мемлекеттік тәуелсіздігінің 
қасиетті  нышандарын  қастерлеу  болып  табылады.  Бастауыш  сынып  оқушылардың 

151 
 
патриоттық  іс-  әрекетке  дайын  болуы,  оның  ӛзін-  ӛзі  тәрбиелеу,  ӛзін  танытудың  жоғарғы 
сатысына кӛтерілуімен анықталады. 
 
Патриоттық  тәрбиенің  қҧрамдас  бӛлігіне  енетін  рух  тазалығы,  еңбексҥйгіштік, 
идеялық  сенімділік.  Дене  шыңдалуының  жетілуі  психологиялық  дайындық  мектептегі 
сабақтарда  беріледі.  Оқушылардың  алған  білімдері  біртіндеп  сенімге  айналады. 
Алайда  оқу  процессінің  мазмҧны,  уақыт  жағынан  белгіленген,  бҧл  тәрбие  мҥмкіншілігін 
шектейді. Сондықтан тек сабақта патриоттық тәрбиеге байланысты барлық мәліметті толық 
беру  мҥмкін  емес.Ал  сыныптан  тыс  жҧмыс  әдістері  мен  формалары  оқушыларды  қызықты 
іс- әрекетке тартуға мҥмкіндік береді және ӛздерінің жеке қабілеттерін кӛрсете алады. 
 
Оқушыларға  білім  мен  тәрбие  беруде  сыныптан  тыс  жҥргізілетін  жҧмыстар 
мектептегі  оқу-тәрбие  ҥрдісінің  бір  бӛлігі  болып  табылады.  Олардың  тҥрлері  ӛте  кӛп. 
Жаратылыстану  пәндері  бойынша  әңгімелер  мен  лекциялар,  топсеруендер  мен 
танымжорықтар,  зерттеулер  мен  байқаулар,  сынып  бӛлмелерінде  және  жергілікті  жерлерде 
жҥргізілетін  сарамандық  және  зертханалық  жҧмыстар,  апталықтар,  кештер,  интелектуалды 
шоу, т.б. ӛткізуге болады. Біз ӛткізген сыныптан тыс жҧмыстардың мақсаты  - баланы жан-
жақты  жетілдіру,  халықтық  дәстҥрлерге  деген  қҧрмет  сезімін  дамыту  және  халық 
педагогикасы 
арқылы 
бойларында 
атамекенге 
сҥйіспеншілікті 
қалыптастыру. 
 
Халық 
педагогикасы 
арқылы 
оқушылардың 
атамекенге 
сҥйіспеншілігін 
қалыптастыруда сыныптан тыс жҧмыстар мына бағыттар бойынша жҥргізілді: 
1. Халық педагогикасы арқылы окушылардың бойында атамекенді сҥю, қастерлеу және 
қорғауға даяр болу секілді сезімдерді дамыту; 
2. Ӛтілетін жҧмыстарды халық педагогикасымен байланыстыра отырып, окушылардың 
белсенділіктерін арттыру және ҧлттық рухта тәрбиелеу; 
3. Сыныптан тыс жҧмыстар ӛткізу арқылы оқушыларды атамекенге бақылау жҥргізуге, 
атамекендеріне қатысты әдебиеттер, бҧқаралық ақпарат материалдарымен жҥмыс жасай 
алуға ҥйрету. [11] 
 
Қорыта  келгенде  ҧлтына  сенімі,  нанымы,  саяси  кӛз  қарасы,  т.б  қарамастан,  әрбір 
қазақстандық  ӛзі  ӛмір    сҥріп,  кҥн  кӛріп  отырған  мемлекетін  «Отаным»  деп  тануы,  оның 
негізін  салып  отырған  қазақ  ҧлтын  сыйлау,  оның  заңдарына  бас  ию,  рәміздеріне  қҧрмет 
кӛрсету,  жетістігіне  сҥйсініп,  мақтану,  кемшіліктерін  болдырмаудың  жолын  қарастыру-
қазақстандық патриотизмнің белгілері  болуы керек деген ой келіп шығады. 
Отанға  деген  сҥйіспеншілік,  туған  жерге  қҧрмет,  патриотизм  тҧлғаның  дамуындағы 
ең  жоғарғы  деңгейді  сиапттайтын  аса  маңызды  рухани  игіліктердің  бірі.  Ол  адамның  Отан 
игілігі ҥшін қызмет етуінен, қажет болса, сол мақсат жолында ғҧмырын қҧрбандыққа шалуға 
дейін  баруынан  кӛрінеді.  әңгіме  болып  отырған  мәселенің  маңыздылығы  соңғ  уақыттары 
―ҧлттық  патриотизм‖  және  ―қазақстандық  патриотизм‖  деген  тақырыптардың  жиі-  жиі 
кӛтерілуінен- ақ аңғарылса керек. 
 
ҼДЕБИЕТТЕР:  
 
1.  Назарбаев  Н.  Қазақстан  -  2030:  Барлық  қазақстандықтардың  ӛсіп-ӛркендеуі,  қауіпсіздігі 
және  әл-ауқатының  артуы.  Ел  Президентінің  Қазақстан  халқына  Жолдауы.  Алматы,  Білім, 
1997. 176-6. 
2.  Жҧмақанов  Ә.  Патриоттық  және  интернационалдық  тәрбие  беру  жолдары  //Қазақстан 
мектебі. - 1971. - №3. - 206. 
3. Сухомлинский В.А. О воспитании //Сост. С. Соловейчик 5-ое изд. - М., 1985.-870с. 
4. Ушинский К.Д. О нравственном элементе в воспитании //Соч.: В 11 т.  -М.-Л., 1948-1951. 
5. Макаренко А.С. О воспитании. - М.3 1988. - 256с. 
6. Раев Д. Қазақстандық патриотизм мен гуманизм //Ақиқат, 2000. - №89. 
7. Елікбаев Н. Ҧлттық психология. - Алматы: Қазақуниверситеті, 1992. -966. 
8. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. - Алматы: Санат, 1995. -3526. 

152 
 
9.  Сейдахметова  Л.Т.  Қазақстан  мектептерінде  оқушыларды  патриотизмге  тәрбиелеудің 
дамуы (1970-2000 жылдар): дис. ...канд. пед. наук. - Алматы, 2001. - 1496. 
10. Борбасов С. Қазақстандық патриотизм туралы//Ақиқат. - 1991. - №9. 
11.  Қалмырзаев  Ә.  Қазақстандық  патриотизм  қалай  қалыптасады  //Егемен  қазақстан,  10 
қаңтар, 1998. 
 
 
 
ЖАҢА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ – 
ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТАЛАБЫ 
 
Нурманова Г.С. 
№ 50 орта мектептің бастауыш класс мұғалімі,  Ақтӛбе қаласы 
 
          2005-2010  жылдарда  білім  беруді  дамыту  мемлекеттік  бағдарламаның  басым 
бағытының  бірі  –  орта  білім  беру  жҥйесін  ақпаратандыру. Соңғы  жылдары  заман  ағымына 
сай кҥнделікті сабаққа компьютер, электрондық оқулық, интерактивті тақта қолдану жақсы 
нәтиже  беруде.  Білім  беру  жҥйесі  электрондық  байланыс,  ақпарат  алмасу,  интернет, 
электрондық  пошта,  телеконференция,  On-line  сабақтар  арқылы  іске  асырылуда. Жаңа 
ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі – бҧл оқушыларға ӛз бетімен немесе бірлескен 
тҥрде шығармашылық жҧмыспен шҧғылдануға, ізденуге, ӛз жҧмысының нәтижесін кӛріп, ӛз 
ӛзіне сын кӛзбен қарауына және жеткен жетістігінен ләззат алуға мҥмкіндік береді.  
          С  2005  –  по  2010  одним  из  важнейших  направлений  государственной   политики 
является  информатизация  образования. В  последние  годы  эффективными  средствами 
обеспечения   результативности  обучение  признаны  компьютеризация,  с  использованием 
электронных учебников,  интерактивной доски. Использование информационных технологий 
дает  возможность  развивать  творческие   способности   учащихся,   развевает  их 
самостоятельность,  самокритичность. Только  при  оказании  экономической  поддержки 
 Государства в решении данного вопроса  возможно обеспечить общенациональный интерес 
к проблеме всеобщей информационной грамотности население Казакстана. 
          Since 2005 till 2010 the computerizing of the education has been one of the main directions 
of state politics. Recently , computerizing  is  considered to be  the effective  meanings of supplying 
the  results  of  the  education  by  using  electron  textbooks  and  interactive  boards. The  use  of  the 
information technology give s the opportunity to develop the creative abilities of pupils, their self 
education and self criticizing Only with the help of economical support of the state in solving of this 
problem. It will be possible to 
         Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңында:  «Білім  беру  жҥйесінің  басты 
міндеті  –  ҧлттық  және  азаматтық  қҧндылықтар  мен  практика  жетістіктері  негізінде  жеке 
адамды  қалыптастыруға  және  кәсіби  шыңдауға  бағытталған  білім  алу  ҥшін  қажетті 
жағдайлар  жасау,  оқытудың  жаңа  технологияларын  енгізу,  білім  беруді  ақпараттандыру, 
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желіге шығу» - делінген. 
         Осыған  орай  бҥгінгі  ҧстаздардың  алдында  оқушыға  білім,  білік,  дағдыларын  игертіп 
қана қоймай, қабылдауын, ойлауын, қиялын, сезімдерін, яғни жан-жақты, азат, шығармашыл, 
ӛз бетімен жҧмыс жасай білетін, бәсекеге қабілетті жеке тҧлғаны дамыту міндеттері тҧр. 
         Жалпы  білім  берудің  мақсаты  –  терең  білімнің,  кәсіби  дағдылардың  негізінде  еркін 
бағдарлай  білуге,  ӛзін-ӛзі  дамытудағы  адамгершілік  тҧрғысынан  жауапты  шешімдерді 
қабылдауға қабілетті жеке тҧлғаны қалыптастыру, ақпаратты технологияны терең меңгерген, 
жылдам ӛзгеріп жататын бҥгінгі заманға лайықты, жаңашыл тҧлғаны қалыптастыру. 
         Ақпараттандыру  –  бҧл  ақпараттық  ресурстарды  қалыптастыру  және  тиімді  пайдалану 
негізінде  мемлекеттік  басқару  органдары  мен  азаматтардың  ақпараттық  қажеттіліктерін 
қанағаттандыруға қолайлы жағдай қҧру. Ақпаратық технологиялардың даму қарқындылығы 
соншалықты жылдам, тіпті кез-келген жаңа нәрсе мен жаңалық пайда болып ҥлгермей, әрбір 

153 
 
ҥйге  жетіп  жатады.  Білім  беру  мекемелерін  компьютерлік  техникалармен  жабдықтау 
мәселесі соңына дейін толық шешілген жоқ, кҥн тәртібінде қазіргі уақытта басқа мәселе тҧр- 
ол компьютерлік техниканы қалай дҧрыс пайдалану керек деген мәселе. Бҥгінгі таңда біздің 
мемлекетіміздің  негізгі  тҧжырымдамасы  ӛркениет  дамуының  жаңа  тарихи  фазасынан 
қҧрылған ақпараттық қоғам қҧру курсы қолға алынды. Оның негізі – ақпарат және білім.         
             Ақпараттық  қоғамның  ерекше  белгілері:   Қоғам  ӛмірінде  ақпарат  пен  білімнің  рӛлін 
арттыру.  -  Ішкі  ӛнімнің  жалпы  кӛлемінде  ақпараттық  коммуникациялар,  ӛнім  және  қызмет 
ҥлестерін  жоғарлату;-  Адамдардың  ӛзара  ақпараттық,  тиімді  әрекет  етулерін,  олардың 
әлемдік  ақпараттық  ӛнім  мен  қызмет  тҥрлеріне  деген  қажеттіліктерін  қамтамасыз  ететін 
жаһандық ақпараттық кеңістік қҧру; 
          2005-2010  жылдарда  білім  беруді  дамыту  мемлекеттік  бағдарламаның  басым 
бағытының бірі – орта білім беру жҥйесін ақпаратандыру. 
          ХХІ  ғасыр  –  жаңа  технология  мен  ақпараттандыру  ғасыры.  Барлық  сала 
компьютерлендіріле бастады. Сонымен бірге еліміздің ертеңі болар жас ҧрпақ компьютерді 
терең меңгеруі тиіс. 
          Ақпараттық-коммуникациялық  технологияны  дамыту  білім  берудің  бір  бӛлігі.  Соңғы 
жылдары  заман  ағымына  сай  кҥнделікті  сабаққа  компьютер,  электрондық  оқулық, 
интерактивті тақта қолдану жақсы нәтиже беруде. Білім беру жҥйесі электрондық байланыс, 
ақпарат  алмасу,  интернет,  электрондық  пошта,  телеконференция,  On-line  сабақтар  арқылы 
іске асырылуда. 
          Бҥгінгі  кҥні  инновациялық  әдістер  мен  ақпараттық  технологиялар  қолдану  арқылы 
оқушының  ойлау  қабілетін  арттырып,  ізденушілігін  дамытып,  қызығушылығын  тудыру, 
белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат болып айқындалады. 
         Ақпараттық  және  педагогикалық  технологиялар  негізінде  мҧғалімнің  рӛлін  тҥбегейлі 
ӛзгертуге мҥмкіндік туды. Мҧғалім тек қана білімді алып жҥруші ғана емес, сонымен қатар 
оқушының  ӛзіндік  шығармашылық  жҧмысының  жетекшісі  және  бағыт  берушісі  болып 
анықталды.  Осыған  орай  сабақ  беру  ҥрдісінде  қазіргі  кҥннің,  яғни  инновациялық  әдістерді 
оқытудың  интерактивті  оқыту  моделі  болып  табылады.  Инновациялық  әдістердің  ең 
негізгісінің  бірі  -  «интерактивті  оқыту  әдісі».  Негізгі  қағидасы-педагогикалық  қарым-
қатынас  пен  қарым-қатынас  диалогы  арқылы  жеке  тҧлғаны  қалыптастырып  дамыту. 
Интерактивті әдістерге мыналар жатады: 

 
проблемалық шығарма әдістері; 

 
презентациялар пікірталастар; 

 
топпен жҧмыс; 

 
миға шабуыл әдісі; 

 
сын тҧрғысынан ойлау әдісі; 

 
викториналар; 

 
зерттеулер; 

 
іскерлік ойындар; 

 
рӛлдік ойындар; 

 
инсерт әдісі т.б 
         Білім  берудегі  интерактивті  технология  (интерактив  сӛзі-inter  (бірлесу)  act  (әрекет)) 
сабақ  барысында  оқушылардың  сабаққа  қатысуын  ҧйымдастыратын  оқыту  барысы. 
Интерактивті  тақта  мҥмкіндігін  пайдалана  отырып,  ӛткізген  сабақтар  мҧғалімнің  оқу 
процесінде  уақытын  ҥнемдей  отырып,  оқушыларға  кӛптеген  ақпараттарды  беруге 
кӛмектеседі.  Интерактивті  тақтаның  керемет  мҥмкіндіктері  оқушыларды  таңғалдырады, 
шабыттандырады, қызықтырады. Оқушылар ойнап отырмыз деп ойлайды, шындығында олар 
қызығып, таңғалып, шабыттанып отырып білім алады деп ойлаймыз. 
         «Қазіргі  заманда  жастарға  ақпараттық  технологиямен  байланысты  әлемдік  стандартқа 
сай  мҥдделі  жаңа  білім  беру  ӛте  қажет»  деп,  Елбасы  атап  кӛрсеткендей  жас  ҧрпаққа  білім 
беру  жолында  интерактивті  технологияны  оқу  ҥрдісінде  оңтайландыру  мен  тиімділігін 
арттырудың маңызы зор. Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар әрбір оқушының білім 

154 
 
беру  ҥрдісіне  шығармашылық  қабілетін  дамытуға  айқын  мҥмкіндіктер  береді.  Сондай-ақ 
оқушының танымдық іс-әрекеттері кҥшейіп, ӛзіндік жҧмыстарды тез орындау мҥмкіндіктері 
артады. 
          Кӛптеген  жаңа  технологиялармен  қатар  соңғы  кездері  қазақ  тілі,  әдебиет  және 
математика  сабақтарында  ақпараттық  технологиялар  жиі  қолданылуда.  Жаңа  ақпараттық 
технологиялар дегеніміз – білім беру ісінде ақпараттарды даярлап, оны білім алушыға беру 
процесі. Бҧл процесті іске асырудың негізгі қҧралы компьютер болып табылады. Енді, осы 
ақпараттық  технологияларды  жҥзеге  асырудағы  жҧмыс  тҥрлеріне  тоқталып  ӛтуді  жӛн 
кӛрдім. 
         Ақпараттық  технологиялардың  бірі  –  интерактивтік  тақта,  мультимедиялық  және  он-
лайн  сабақтары.  Ӛзіміз  қызмет  жасайтын  мектепте  жаңа  ақпараттық  технологияларды 
қолдану 
кеңінен 
қарастырылған. 
Мектеп 
кабинеттерінде 
интерактивті 
тақта 
орнатылған. Сондықтан  бҧл  тақтамен  әр  сабақты  қызықты  ӛткізуді  ойластырып, 
жоспарлаймыз. 
         Жаңа  ақпараттық  технологияның  негізгі  ерекшелігі  –  бҧл  оқушыларға  ӛз  бетімен 
немесе  бірлескен  тҥрде  шығармашылық  жҧмыспен  шҧғылдануға,  ізденуге,  ӛз  жҧмысының 
нәтижесін  кӛріп,  ӛз  ӛзіне  сын  кӛзбен  қарауына  және  жеткен  жетістігінен  ләззат  алуға 
мҥмкіндік береді. Ол ҥшін мҧғалім ӛткізетін сабағының тҥрін дҧрыс таңдай білуі қажет. 
          Бастауыш  сыныптарда  да  ақпараттық  технологияларды  сабақта  қолданудың 
мҥмкіндіктері  ӛте  мол.  Қазақ  тілі,  әдебиет   сабақтарында,  ақпараттық  технология 
оқушылардың  шығармашылығын  талап  ететін  жоба  жҧмысында  қолданысын  табады.  Бҧл 
жҧмыс  тҥрін  жҥргізгенде  оқушылар  техникалық  қҧралдарды  қолдану  арқылы  жобасын 
дайындайды. Мәселен, сабақта ақын-жазушының шығармашылығымен танысу ҥшін арнайы 
топ қҧрылып, тақырып бойынша терең мағлҧмат жинап, онымен бҥкіл сыныпты таныстыру 
мақсатында  балалар  мҧражай  қызметшілеріне,  белгілі  әдебиетші,  тарихшыларға  барып 
сҧхбат  алып,  тақырыпқа  байланысты  материалдарды  суретке  тҥсіріп,  жалпы  толық 
бейнематериал  жинақтайды.  Осындай  жҧмыс  тҥрлерін  ӛткізу  арқылы  оқушылардың 
шығармашылық  қабілеттерін  дамытуға,  олардың  пәнге  деген  қызығушылығын  оятуға 
болады . 
          Сондықтан,  ХХІ  ғасыр  информатика  ғасыры,  яғни  ақпараттандыру  технологиясы 
дамыған заманда мемлекетіміздің болашағы  – жас ҧрпаққа заман талабына сай білім беріп, 
жан-жақты дамуына ықпал ету мҧғалімнен шығармашылық ізденісті, ҥлкен сҧранысты талап 
етеді. 
          Бҥгінгі  таңдағы  ақпараттық  қоғам  аймағындағы  оқушылардың  ойлау  қабілетін 
қалыптастыратын  және  компьютерлік  оқыту  ісін  дамытатын  жалпы  заңдылықтардан 
тарайтын педагогикалық технологиялардың тиімділігі жоғары деп есептейміз. 
         Ақпараттық-технологиялық  қҧзіреттілік  (ақпараттық  технологиялармен,  техникалық 
обьектілер  кӛмегімен  бағдарлай  білу,  ӛз  бетінше  іздей  білу,  таңдай,  талдай  білу,  ӛзгерте 
білуді жҥзеге асыра білу қабілеті); 
         Оқушының  білімін  кӛтерудің  ең  бастысы-пәнге  деген  қызығушылығын  арттыру. 
Қызығушылықты  тудырудың  тәсілдері  кӛп.  Олар:  тҥрлі  дидактикалық  ойындар,сайыстар, 
жарыстар,  кештер,  ҥйірмелер,  олимпиадалар.Сабақтың  ойын  тҥрінде  ӛткізілуі  сынып 
оқушыларының  жалпы  кӛңіл-кҥйлерінің  кӛтерілуін,  яғни  белсендіктерін  және  пәнге  деген 
қызығушылықтарын арттыруға ықпал етеді. 
          Ақпараттық  технологиямен  оқыту  барысында  оқушылардың  дайындық  деңгейін 
анықтау, келесі деңгейге ӛткізу сияқты жҧмыстарды мҧғалім орнына компьютердің басқару 
мҥмкіндігі  бар.  Сонымен  қатар,  оқушылардың  дайындық  деңгейлерін  компьютер  анықтап, 
егер  оқушы  білімі  қанағаттандырса  келесі  тапсырмаға  ӛтуге  рҧқсат  береді,  яғни  мҧнда 
оқытуды тікелей компьютер басқарады. 
         Ақпараттық технология негізінде оқушы ақпараттық кеңістіктен ӛз бетімен білім алып, 
ӛзін-ӛзі дамыта алады. 

155 
 
         Компьютер  жҧмысының  тиімділігін  қҧрайтын  бір  бӛлік  ол  –  Ғаламтор  желісінің 
қызметін  пайдалану.  Ғаламтор  желісінде  кӛп  мҧғалімге  де,  оқушыға  да  қажет  кӛптеген 
сайттар  бар.  Қашықтықтан  ҧйымдастырылған  әр  тҥрлі  байқаулар  мен  олимпиадаларға 
қатысу  балалардың  дҥниетанымын  кеңейтіп,  оқуға  деген  қызығушылығын  арттыра  тҥседі. 
Бҥгінге  дейін  біз  100%  Ғаламтор  желісіне  қосылуға  қол  жеткіздік.  Компьютер  техникасын 
тиімді  пайдаланудың  ӛлшемі  болып,  оны  басқа  да  пәндерді  оқыту  кезінде  қолданады. 
Біріншіден,  Ғаламторда  қажетті  материалдарды  іздеп  табуға,  сондай-  ақ  тҥрлі  пәндерді 
оқыту  бойынша  сабақтардың  толық  кешендері;  екіншіден  –  компьютер уақытты ҥнемдеуге 
және  кӛрнекілік  материалдарды  тиімді  пайдалануға  да  болады.  Оқу-  тәрбиелеу  ҥрдісіне 
ғылым  негіздерін  тереңірек  оқытуға,  оқушылардың  танымдарын  кеңейтуге,  тҥрлі 
бағдарламаларды  меңгеруге  бағытталған  ҥйірмелер,  факультатив  пен  курстар  енгізу 
компьютерлік техниканы тиімді қолдану жағдайының бірі болып табылады. 
          Ғалымдардың зерттеулеріне сҥйене отырып, дидактикалық тҧрғыдан негізделген оқыту 
және оқушының оқу іс-әрекеттерін ҧйымдастыру жҧмыстарында ақпараттық  технологияны 
қолдану моделі жасалды. 
1.
 
Қазіргі заманғы жаңа ақпараттық технологияны қолдану арқылы оқу-тәрбие ҥрдісінің 
барлық деңгейін қарқындату, яғни, оқу ҥрдісінің сапасы мен тиімділігін, танымдық іс-әрекет 
белсенділігін кӛрсету, пәнаралық байланыстарды тереңдету, қажет ақпаратты іздеу тиімділігі 
мен кӛлемін кеңейту. 
2.
 
Оқып  ҥйренушінің  жеке  тҧлғасын  дамыту  ақпараттық  қоғам  жағдайында 
жабдықталған ӛмірге ӛзіндік дайындықтар жҥргізу, яғни, әртҥрлі ойлау қабілетінің тҥрлерін, 
байланыс жолдары қабілеттілігін дамыту, кҥрделі жағдайлардағы шешім нҧсқаларын ҧсыну 
немесе  тиімді  шешімдерін  қабылдау  біліктілігін  қалыптастыру,  компьютерлік  графика  мен 
мультимедиа технологияларын пайдалану арқылы эстетикалық тәрбиелеу, ақпаратты ӛндеуді 
жҥзеге асыра білу, ақпараттық мәдениетті қалыптастырып, мәселені моделдей білуді дамыту 
және ең бастысы, тәжірибелік – зерттеу іс - әрекетін жҥзеге асыра білуді қамтамасыз ету. 
3.
 
Қоғамның әлеуметтік  тапсырыстарын  орындау  жҧмыстары, яғни,  ақпаратты  сауатты 
меңгерген жеке тҧлға даярлау, тҧтынушыны компьютер қҧралдарымен жҧмыс істеуге ҥйрету 
және информатика аймағында кәсіптік бағдар беру жҧмысын жҥзеге асыру. 
          Мақсат:  Оқушылардың  білім,  білік  дағдыларын  қалыптастыруда  заман талабына   сай 
ақпараттық-интерактивті оқыту және оқытудың  тиімді әдіс-тәсілдерін қолдану. 
          Дамытушылық  мақсаты:  Оқушылардың   тәжірибелік   іс-әрекетінде  ақпараттық 
мәдениетін  қалыптастыру, интерактивті сауаттылықтарын  дамыту. 
Тәрбиелік   мақсаты:  Ақпарат  ғасырына  сай  компьютерлік   сауатты,  жан-жақты   дамыған 
жеке  тҧлға  тәрбиелеу. 
           Қазақстанның   тәуелсіз  мемлекет  ретінде  қалыптасуы  орта  білім  беру  жҧйесінің 
дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың, қай ҧлттың болсын толығып ӛсуіне, рухани әрі 
мәдени  дамуына  басты  ықпал  жасайтын  тірегі  де,  тҥп  қазығы  да  –  мектеп.  Ендеше  қазақ 
мектептерінің  білім  деңгейін  арттыру  және  онда  ақпараттық  технологияларды  пайдалану 
арқылы  оқу-  тәрбие  ҥрдісін  тиісті  деңгейге  кӛтеру  ҥшін  мектеп  ҧстаздарының, 
басшыларының,  педагогикалық  ҧжымның  жҥйелі  басшылыққа  алатын  бағыты  болуы  тиіс. 
Осы  айтылған  ой  –  пікірлерді  тҧжырымдай  келе,  білім  беруді   ақпараттандыру  мектеп 
пәндерінің  оқыту  сапасын  арттырады  және  ақпараттандыру  жҥйелі  тҥрде  іске  асады  деуге 
болады. 
          Мектепті ақпараттандыруға мемлекет тарапынан қашанда ҥлкен экономикалық  қолдау 
кӛрсетіліп, оны оқыту, ҥйрету мәселесі бҥкіл халықтық деңгейге кӛтерілсе ғана біздің еліміз 
ӛндірістің  жоғарғы  психологиясын  меңгерген  дҥниежҥзілік  бәсекеге  тӛтеп  беретін,  ӛндіріс 
ӛнімдерін  ӛндіре  алатын  алдынғы  қатарлы  мемлекетке  айналары  даусыз.  Ӛйткені,  ―Қазіргі 
заманда  жастарға  ақпараттық  технологиямен  байланысты  әлемдік  стандартқа  сай  мҥдделі 
жаңа білім беру ӛте қажет‖ деп,  Ел басы атап кӛрсеткендей, жас ҧрпаққа білім беру жолында 
ақпараттық технологияны оқу ҥрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы 
ӛте зор. 

156 
 
 

жүктеу/скачать 4,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: