Ж аһандану дҽуіріндегі

10 
 
Инновациялық индустрияландыру трендін тҥзеу және кҥшейте тҥсу маңызды. Елбасы 
Ҥкіметке 2016-2019 жылдарға арналған Ҥдемелі индустрияландырудың Екінші бесжылдығы 
жобасы  жӛнінде  бірқатар  тапсырмалар  берді.  Индустрияландыру  басымдықтары  санын 
шектеу керек.Бізге дәстҥрлі ӛндіруші секторлар тиімділігін арттыру маңызды. Бҧлар – біздің 
бәсекедегі  табиғи  артықшылықтарымыз.  Бізге  мҧнай-газ  секторының  экспорттық  әлеуетін 
сақтай  отырып,  басқару,  ӛндіру  және  кӛмірсутектерді  ӛңдеудің  жаңа  тәжірибелері  керек. 
Мҧнай  мен  газ  ӛндірудің  ықтимал  сценарийлері  бойынша  тҥбегейлі  шешімге  келу  керек. 
Сирек металдардың  – электроника, лазерлік техника, коммуникациялық және медициналық 
жабдықтар  салалары  ҥшін  маңыздылығын  ескере  отырып,  оларды  игеру  ауқымын  ҧлғайту 
қажет.Қазақстан  геологиялық  барлау саласы  бойынша  әлемдік  нарыққа  шығуға  тиіс.  Тиісті 
заңнаманы  жеңілдете  отырып,  бҧл  салаға  шетелдік  инжинирингтік  компаниялардан 
инвестиция  тартқан  жӛн.  Жалпы,  дәстҥрлі  салаларға  қатысты  біздің  оларды  дамыту 
жӛніндегі  бӛлек  жоспарларымыз болуы  керек.  Әрбір  келесі  бесжылдықтың  нақты  нәтижесі 
экономиканың  жаңа  салаларын  қалыптастыруда.  Бірінші  бесжылдық  аясында  автомобиль 
және  авиақҧрастыру,  тепловоз,  жолаушылар  және  жҥк  вагондары  ӛндірісі  жолға  қойылды. 
Оларды кеңейтіп, сыртқы нарықтарға шығару керек.Сонымен, 2050-ге дейінгі қалған жылдар 
жеті бесжылдыққа бӛлінеді, олардың әрқайсысы бір мақсат – дамыған 30 елдің қатарына кіру 
мәселесін шешеді.[2]                      
 Н.НАЗАРБАЕВТЫҢ  «Қазақстан-2050»  стратегиясы  —      қалыптасқан  мемлекеттің 
жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында[1] 
Шағын  және  орта  бизнес  —  экономиканың  ҧтқыр  секторларының  бірі  деді.  Себебі 
шағын  кәсіпкерлікті  дамыта  отырып,  елдегі  жҧмыссыздықты  азайтуға,  аудан-ауыл 
тҧрғындарының  әлеуметтік  жағдайын  жақсартуға  болады.  Осы  тҧрғыда  Елбасының 
тапсырмасымен  «Бизнестің  жол  картасы  —  2020»,  «Жҧмыспен  қамту  —  2020»  секілді 
мемлекеттік  бағдарламалар  қабылданып,  оның  ішінде  ауыл  азаматтарының  кәсіпкерлікпен 
айналысуына жағдай жасалуда. Биыл бҧл саланы дамыту ҥшін аймақта елеулі шаралар қолға 
алынды. 
Елбасы  нарықтық  экономиканың  арқауы  болып  табылатын  шағын  жҽне  орта 
бизнесті  дамытуға  ҽр  кезде  де  айрықша  маңыз  беріп  келеді.  Қазақстан  халқына 
арнаған  биылғы  Жолдауында,  Елордада  ҿткен  одан  кейінгі  ҥлкен  басқосуларда  бҧл 
саланың  жаһандық  дағдарыс  зардаптарына  қарсы  тҧруда   шешуші  маңызы  барын 
ҽлденеше  мҽрте  атап  кҿрсетті.  Шағын  жҽне  орта  бизнеске  қолдау  кҿрсету 
бағдарламасын  сараптады.  Осының  дҧрыстығын  Ақтҿбе  ҿңірінде  атқарылған 
жҧмыстар  кҿрсетіп  отыр.  Бҧған  айғақ  мысал   -  индустриалдық-инновациялық  даму 
стратегиясы  шеңберінде  атқарылған   жҧмыстар  дер  едік.  Тек  қана  кешегі 
 Конституция  мерекесі  қарсаңында  Ақтҿбеде  жалпы  қҧны  3  млрд.  теңге  болатын  7 
нысан пайдалануға берілді. Осының нҽтижесінде 692 жҧмыс орны пайда болды.[4] 
- Ӛткен жарты жылда облыста 41,5 мың шағын және орта бизнес тҧлғалары тіркелді. 
Оларда жҧмыс істейтіндердің саны ӛткен жылмен салыстырғанда 6,4 пайызға ҧлғайып, 154,8 
адамға  жетті.  Қазіргі  кезде  облыстың  1000  тҧрғынына  орта  есеппен  58  кәсіпкерлік 
субъектісінен келеді, – деді ол. 
Облыстың 
басты 
кәсіпкерлік 
басшысының 
Николай 
Ювицаның 
сӛзіне 
қарағанда, жарты  жылдықта  ҿндірілген  ҿнімнің  кҿлемі (тауарлар  мен  қызметтер) 69,2 
млрд. теңге қҧрады. Немесе осыдан бюджетке жалпы мӛлшері 21,9 млрд. теңге салық және 
басқа да тӛлемдер тҥсті.[4] 
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау ҥшін біздің облыста осы жылдың 1 шілдесіне 
барлық  қаржы  кӛздерінен  38,6  млрд.  теңге  қаржы  бағытталды.  Бҧл  ӛткен  жылдың  тиісті 
кезеңімен салыстырғанда 7,3 пайыз артық. 
Екінші  деңгейлі  банктердің  Ақтӛбе  филиалдары  29,8  млрд.  теңге  кӛлемінде  1443 
жобаны қайта қаржыландырды. 
«Самрҧқ-Қазына»  акционерлік  қоғамы  ресурстары  есебінен  шағын  және  орта 
бизнесті   қаржылық  қолдауға  байланысты  мемлекеттік  бағдарламаны  жҥзеге  асыру 

11 
 
шеңберінде екінші деңгейдегі банктердің облыстық филиалдары 202 жобаны 7,4 млрд. теңге 
кӛлемінде қаржыландырды.[4] 
Шағын  және  орта  бизнес  субъектілеріне,  селолық  елді  мекендерге  шағын  несие 
берумен  39  шағын  несие  беру ҧйымдары шҧғылданады.  Бірінші  жарты  жылдықта  барлығы 
322,4  млн.  теңге  кӛлемінде  461  шағын  несие  берілді.  Бҧл  ӛткен  жылғыға  қаралғаннан  25 
пайыз кӛп. Оның ішінде ауылдықтарға 277,6 млн. теңге кӛлемінде 419 шағын несие берілді 
немесе ол 135,9 пайыз қҧрады. 
Биылғы  жылдың  сәуір  айында  облыстық  әкімдік  «Батыс»  әлеуметтік  ӛнеркәсіптік 
корпорациясымен  бірлесе  отырып,  ауыл  тҧрғындарына  және  бизнеске  қолдау  кӛрсетіп, 
«Ақтӛбе  ауыл  шағын  несие  ҧйымдары»  жауапкершілігі  шектеулі  серіктестігін  қҧрды.  Бҧл 
жҥйе арқылы кҥні бҥгін 180,8 млн теңге кӛлемінде 80 шағын несие ҥлестірілді.[4] 
Ақтӛбе қаласындағы шағын несие ҧйымдары тәуір жҧмыс жҥргізді.  Мҧнда 271,4 млн. 
теңге  кӛлемінде  273  шағын  несие  таратылса,  Әйтеке  би  ауданы  –  16,3  млн,  теңгенің  40 
шағын  несиесін,  Мәртӛк  –  13,6  млн.  теңгенің  127  несиесін,  Шалқар  –  5,7  млн.  теңгенің  14 
несиесін, Хромтау 4,6 млн. теңгенің 17 шағын несиесін берді. 
Ауылдық  несие  серіктестіктері  осы  жарты  жылдықта  238.7  млн.  теңге  кӛлемінде 
несие берді. 
Мҧнымен бірге облыста 50-ден астам қоғамдық бизнес бірлестіктері, оның ішінде 32 
кәсіпкерлердің   қоғамдық  бірлестіктері  және  21  кәсіпкерлікті  дамытуға  қаржылық  қолдау 
мен  консалтиндік  қызметтер  кӛрсету  жӛніндегі  қоғамдық  қорлар  жҧмыс  істейді.Олардың 
ішіндегі  мейлінше  белсенділері  –  «Ақтӛбе  облысының  кәсіпкерлер  мен  жҧмыс  берушілер 
одағы»  қоғамдық  бірлестігі,  «Кәсіпкерлер  мен  жҧмыс  берушілердің  «Атамекен»  аймақтық 
бірлестігі». 
Осы  алты  айдың  ішінде  облыстық  басқарма  қоғамдық   кәсіпкерлік  қҧрылымдармен 
бірге  кәсіпкерлердің  конгрестерін,  келісім-шарттық  тауарлардың,  жҧмыстардың, 
қызметтердің  кӛрмелерін, қазақстандық – ресейлік ӛнеркәсіптердің кӛрмесін және басқа да 
шаралар ӛткізді. 
Шағын  және орта бизнес субъектілеріне  қолдау  кӛрсетуде  жергілікті  тауар  ӛндіруші 
жҥйе қҧрушы компаниялармен, жер байлығын пайдаланушылармен мемлекеттік және сатып 
алуды  ҧлғайту  жӛніндегі  жҧмыстар  жҥргізілуде.  Осы  ведомствалардың  мамандары  «Даму» 
аймақтық қолдау қорымен бірлесіп, «Бизнес-Кеңесші» бағдарламасын бірлесіп жҥзеге асыру 
мәселелерін  қарастыруда.  Оның  мақсаты  –  облыстың  барлық  аймақтары  бойынша 
кәсіпкерлік бастамаларды кәсіпкерлер мен тҧрғындарға жеткізуді кӛздейді. Шағын және орта 
бизнесті сапалы дамытуды,  кәсіпкерлердің тиімді бизнес жҥргізуіне жол ашатын білім беру 
жҥйесін қҧруды қарастырады.[3] 
Кәсіпкерлерге  қолдау  кӛрсетуде  ақпараттық-сараптамалық  және  консалтиндік  жан-
жақты қызмет кӛрсететін тҧрақты жҧмыс істейтін орталық қҧру да ойда бар. 
Облыстың  салық  комитеті   мҥдделі  мемлекеттік  органдар  мен  кәсіпкерлердің 
қоғамдық  ҧйымдарын  қатыстырып  дӛңгелек  стол  ҧйымдастырды.  Онда  шағын  және  орта 
бизнес субъектілеріне рейдтік тексерулер ӛткізудің мәні тҥсіндірілді. 
2013  жылдың  17  шілдесінде  Қазақстан  Республикасының   Президенті  «Жеке 
кәсіпкерлік туралы»  заңға  ӛзгертулер  мен  қосымшалар енгізді.   Заңда  тексерулер  жҥргізуге 
байланысты  барлық  мемлекеттік  органдар  ҥшін  бірыңғай  тәртіп  жазылған.  Қҧқықтық 
статистикалық  тексеру  органдарынан  босатылғандардың  тізімі  едәуір  қысқарып, 
нақтыланған.  Қатысты  мәселелер  бойынша  тексерулерге  кәсіпкерлік  қауымдастықтарын 
белсенді  қатыстыру  қаралған.  Мҧнымен  бірге,  кәсіпкерлерге  тексерулер  кезінде  ӛз 
қҧқықтарын қорғау ҥшін қосымша мҥмкіндікт ер берілген. 
2010  жылы  Шағын  және  орта  бизнесті  дамытудың  негізгі  міндеттері  –  қол  жеткен 
кӛрсеткіштердің деңгейін, олардың даму сипаттарын сақтау, нақты салалардағы шағын және 
орта бизнестің ҥлесін ҧлғайтуға байланысты шараларды жҥзеге асыру болып отыр. 
Ал  алыс  болашақты  айтсақ,  2020  жылға  дейін  облыстың  шағын  және  орта  бизнесін 
дамытуда табысқа жетудің басты ӛлшемдері шағын және орта бизнес субъектілері санын 70 

12 
 
пайызға, жҧмыс жасаушылардың қатарын 60 пайызға кӛбейтумен байланысты. Және олар 
ӛндіретін ӛндірістік ӛнімдердің кӛлемі, бюджетке тӛлемдер екі есе ҧлғаяды. 
Ауыл бизнесіне нақты қолдау кӛрсетумен байланысты да шағын және орта бизнестің 
қызметіне елеулі серпін беріледі. Кәсіпкерліктің одан әрі дамуына ықпал ететін басқосулар, 
кӛрмелер,  семинарлар,  «дӛңгелек  столдар»  ӛткізумен  байланысты  жҧмыстар  да  жалғаса 
береді.            
    Ақтӛбеде  биыл  оннан  астам  жоба  Индустрияландыру  картасы  аясында  іске 
қосылады.  Ал  ӛткен  жылы  «Бизнестің  жол  картасы»  бағдарламасы  арқылы  аймақ 
кәсіпкерлеріне  3  миллиард  теңге  берілді.  Оған  жаңа  кәсіпорындар  салынып,  ескісі 
жаңартылды.  Сонымен  қатар  инженерлік-коммуникациялық  инфрақҧрылым  мемлекет 
есебінен  жеткізілген.  Кәсіпкерлік  және  индустриялық-инновациялық  даму  басқармасының 
ӛкілі Бағжан Тілегеновтың айтуынша, ӛткен жылы 124 жобаға қаржылай кӛмек кӛрсетілген 
екен.  Жиында  ӛзекті  проблемалар  да  сӛз  болды.  Мәселен,  Индустрияландыру  картасының 
талаптарын  орындау  кезінде  білікті  кадрлар  жетпейді.  Тығырықтан  шығар  жол  бар.  Ол  – 
ӛндіріс  орындары  мен  орта,  жоғарғы  оқу  орындарының  әлеуметтік  әріптестік  қарым-
қатынасын  нығайту.  Тағы  бір  жайт  Елбасы  Жолдауында  мҥмкіндігі  шектеулі  азаматтарға 
кӛңіл  бӛліп,  олардың  жҧмысқа  орналасуына  кӛмектесу  жӛнінде  айтылған  болатын.  «Даму-
Кӛмек»  бағдарламасы  аясында  облыс  мҥгедектеріне  ҥнемі  демеушілік  жасалады.  2013 
жылдан  бері  филиалға  87  ӛтініш  тҥсті.  Ірі  кәсіпорын  басшылары  48  мҥгедек  жанға  кӛмек 
беріп, ӛз ісін ашуға септігін тигізді.[4] 
 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
 
1.
 
Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мҥдде, бір болашақ[1] 
2.
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 
2014 жылғы 17 қаңтар 
3.
 
Егемен Қазақстан 2014 ж қаңтар - сәуір 
4.
 
Ақтӛбе газеті 2014 ж қаңтар - сәуір 
 
 
 
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ 
 ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ 
 
Абишева А.С.  
№36 қазақ орта мектеп бастауыш класс мұғалімі, Ақтӛбе қаласы 
 
Егеменді  елдің  жас  ҧрпақтарын  тәрбиелеу,  талапқа  сай  білім  беру,  бҥгінгі  кҥннің 
уақыт  кҥттірмес  мәселелерінің  бірі  болып  табылады.  Сондықтан  да  бастауыш  мектеп 
алдында  балаға  жҥйеленіп,  дайындалып  берген  белгілі  бір  білімді  ғана  беріп  қоймай,  оны 
жалпы  дамыту,  яғни  сӛйлеу,  оқу,  қоршаған  орта  жӛнінде  дҧрыс  кӛзқарас  қалыптастыру, 
жағдайларды объективті тҥрде бақылап, талдау жасауға ҥйрету, ойын дҧрыс жеткізе білуге, 
дәлелдеуге, сӛйлеу мәдениетіне, шығармашылық бағытта жҧмыс істейтін,  ойлау қабілетімен 
ерекшеленетін жеке тҧлға қалыптастыру міндеті тҧр. 
Бҥгінгі таңдағы ӛзекті  мәселе болып жҥрген шығармашылық дегеніміз – адамдардың 
ӛздерін тануға ҧмтылуы, жан  – жақты ізденуі, қоршаған ортаның қыр  – сырын білуі болып 
табылады. 
Бала ӛмірінде дҧрыс жол таба білуі ҥшін дҧрыс шешім қабылдай білуге, ӛздігінен ой 
тҥйіп, дәлелдей білуге, ӛз ойын нақты тҥрде айта білуге ҥйренуі тиіс. Баланың танымдық іс – 
әрекетін  қалыптастыруда  оқытудың  жаңа  ақпараттық  технологиясын  қолдану  тиімді. 
Мҧғалім ҥнемі оқушыға нҧсқау беріп отырса, балалар да неғҧрлым ізденіп, талаптана тҥседі. 

13 
 
Баладағы  қабілеттілік  туа  біткен  қасиет  емес,  -  дейді  психологтар.  Олай  болса, 
қабілетсіз  бала  болмайды,  олардың  қабілетін  тікелей  пәндік  әрекеттер  арқылы  ашып, 
дамытуға  болады.  Балаға  жаңа  білім  беріліп,  оны  іс  –  әрекет  арқылы  яғни  біліктілік  пен 
іскерлік арқылы балаға қалыптастыру, іс жҥзінде дәлелдеп кӛрсете білу қажет. 
Баланың  бойына  шығармашылық  қасиет  қалыптастыруда  сӛз  ӛнері  мол  болу  керек. 
Баланы бастауыш сыныптан бастап сӛйлетіп, ӛз ойын қиналмай айтуға, тіпті дәлелдеп беруге 
ҧмтылдыру  қажет.  Ӛз  ойын  ашық  айтатын,  сӛйлеп  тҧрған,  ашық  баламен  қандай  да  болса 
шығармашылық жҧмыс жҥргізуге мҥмкіндік мол дер едім. 
Ең  алдымен  шығармашылыққа  ҥйрету  ҥшін  мына  жағдайларды  ескеру  қажет. 
Сыныпта шығармашылық кӛңіл – кҥй тудыру ҥшін балалардың назарын бір нәрсеге бағыттау 
керек.  Берілген  тапсырма  сол  балаға  сәйкес,  шамалы  жететіндей,  сол  баланың  ынтасын 
аударып,  қызығушылығын  арттыратындай  болуы  тиіс.  Оқушының  шығармашылықпен 
жҧмыс істеуіне ҥйінде, сабақ ҥстінде қолайлы жағдайы болуы керек. Баланың жҥйелі жҧмыс 
істеуін қадағалап, жҥйелі, сапалы болуына мән беріп отыруы керек. 
      Сондықтан,  баланың  шығармашылықпен  жҧмыс  істеуіне,  әрине,  мҧғалімнің  сіңірер 
еңбегі мол. Баланың ойын, қиялын дамытуда тҥрлі пәндік логикалық жаттығудың кӛмегі кӛп. 
Соларды  сабақ  ҥстінде  бірсарынды  ӛткізбей,  тҥрлендіріп  отырса  оқушының  да 
қызығушылығы оянып, пәнге деген ынтасы артады. 
       Сабақ  ҥстінде  әр  тҥрлі  әдіс  –  тәсілдерді  пайдаланып,  балалардың  пікірлерін  еркін 
айтқызып, сӛйлетіп, ойларын емін – еркін ашық айта беруге мҥмкіндік тудыру керек. Сонда 
ғана  еркін  сӛйлеуге  ҥйренеді,  сол  арқылы  қабілеті  жоғары  оқушыны  оңай  тауып  алуға 
болады, әрі қарай жҥйелі жҧмыс – мҧғалімнің міндеті. 
Қазақстан  Республикасының  ―Білім  туралы‖  Заңының  негізгі  міндеттерінің  бірі 
баланың  интеллектуалдық  және  шығармашылық  қабілеттерін  дамытуды  міндеттесе, 
Қазақстан  Республикасының  дарынды  балаларды  анықтап,  оларға  қолдау  кӛрсетіп  дамыту 
концепциясы шығармашылық қабілетті дамытуға бағытталған білім беру кеңістігін туғызуды 
талап  етеді.  Соған  сәйкес  Қазақстан  Республикасының  білім  саласындағы  нормативтік  – 
қҧқықтық  қҧжаттары  адамның  шығармашылығын  дамытудың  басым  бағыттарының  бірі 
ретінде  қарастырады.  Сондықтан  жеке  тҧлғаның  шығармашылық  мҥмкіндігін, 
шығармашылық  қабілетін,  шығармашылық  ойлауын  әрбір  адамның  жаңа  білімді  игеруіне, 
интеллектісі  мен  ойлау  қызметінің  артуына  қажетті  ықпал  ретінде  дамыту  ӛзекті 
мәселелердің біріне айналып отыр. [1] 
Дамыта  оқытудың  да  басты  мақсаты  баланы  оқыта  отырып,  оны  шығармашылық 
бағытта  жан-жақты  дамыту.  В.Д.Эльконин  шығармашылыққа  мынадай  анықтама  береді: 
«Шығармашылық – бҧл ерекше тҧрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе, бҧрынғы 
нәрселердің  механикалық  қайталануы  емес,  ӛзінің  сонылығымен,  біртумалығымен 
ерекшеленетін болса, ӛзін-ӛзі куәландыратын, дәлелдейтін болса, онда бҧл нәрсені туғызған 
шығармашылық акт туралы сӛз қозғауға болады». 
«  Шығармашылық  »  сӛзінің  тӛркінін  «шығу»,  «ойлап  табу»  дегенге  келіп  саяды. 
Кӛрнекі психолог Л.С. Выготский шығармашылық деп жаңалық ашатын әрекетті атаған.  
Оқушыларды  шығармашылық  жҧмысқа  баулып,  олардың  белсенділіктерін, 
қызығушылықтарын  арттыра  тҥсіру  ҥшін  шығармашылық  қабілеттерін  сабақта  және 
сабақтан  тыс  уақытта  дамытуда  әртҥрлі  әдіс  –  тәсілдерді  қолдау  болып  табылады.    Оларға 
мына  тәсілдерді  жатқызуға  болады:  Тақырыпты  мазмҧнына  қарай  жинақтау;  Арнаулы  бір 
тақырыпта  пікірталас  тудыру;  Логикалық  ойлауын  дамытатын  ойындармен  берілген 
тапсырмаларды  шешу;  Берілген  тапсырманы  тҥрлендіру  бағытындағы  жҧмыс  (мәтін 
мазмҧнын  ӛңдеу,  шығарма,  шағын  мәтін  әңгіме  қҧру);  Әңгіменің  ҧқсастығын  салыстыру, 
бӛліктерге бӛлу, ат қойғызу; Қиялдау арқылы сурет салғызу; Ҧнатқан кейіпкеріне мінездеме 
беру;  Ой  шапшаңдығын,  сӛз  байлығын  дамытуда  ӛлең  шумақтарын  қҧрастыру;  Мәтін, 
әңгіме, ертегіні ӛз бетінше аяқтау. 
          Ал,  сабақтан  тыс  уақытта  оқушылардың  шығармашылық  қабілеттерін  дамытудың 
жҧмыс тҥрлеріне мҧражайға апару; Әртҥрлі кездесулер ӛткізу; 

14 
 
әртҥрлі  тақырыпта  пікірталас,  сайыс  ӛткізіп,  алған  әсерлерін  шығарма  етіп  жаздыру; 
Балаларға арналған журналдарды сабақ кезінде ҥнемі пайдалану. 
Осындай  жҧмыстарды  ҥнемі  жҥргізу  оқушыларды  шығармашылыққа  баулуға,  шәкірт 
бойындағы  қабілет  кӛзін  ашып,  тілін  байытуға,  қиялын  ҧштауға,  ӛз  бетінше  ізденуне  зор 
әсерін тигізеді. 
Шығармашылықпен  айналысуға  толық  мҥмкіндігі  бар  бала  кейде  ойынға  беріліп, 
кейде  басқа  нәрсемен  шҧғалданып  кететін  кездері  де  болып  отырады.  Мҧндай  жағдайда 
оларға  оларға  дауыс  кӛтеріп,  қолынан  келсе  де  оған  бала  психикасына  әсер  ететіндей 
режітуге  әсте  болмайды.  Шыдамдылықпен  олардың  тілін  тауып,  керек  жерінде  қолдау 
кӛрсеткенде ғана шығармашылыққа қол жеткізуге болады.   
Жалқау баланы қадағалау, ҥнемі сҧрап, қозғап отыру арқылы жаман әдеттен арылту. 
Бҧл  тәсілдерді  сабақта  да,  сабақтан  тыс  тәрбиелік  шараларда  да  ҥнемі  қолданса  мҧғалім 
жетістікке  жетеді.  Барлық  бала  дарынды,  барлық  бала  қабілетті  деген  іштей  оқушыларға 
сенім  арту,  асқан  сабырлылық  жетістіктерге  жетелейді.  Тапсырманы  баланың  шамасына 
қарай  беру,оқушылар  арасында  белгілі  бір  шараға  байланысты  пікір,  ой,  тҧжырым  туғызу, 
берілген тапсырмаларды тҥрлендіріп отыру оқушы қабілетін ҧштауға септігін тигізеді. 
Бала  бойындағы  қабілетті  ашу  –  оқушының  шығармашылық  бағытта  дамуына  жеке 
мән  беру  болып  табылады.  Шығармашылық  жҧмыстар  оқушыларды  ойлауға  жетелеп, 
қызығушылығын 
оятып, 
шығармашылық 
қабілетін 
арттыруға, 
белсенділікке 
ынталандырады. 
Жҥйелі  тҥрде  жҥргізілген  шығармашылық  жҧмыстар  оқушыларды  ойлауға  жетелеп, 
қызығушылығын 
оятып, 
шығармашылық 
қабілетін 
арттыруға, 
белсенсіділікке 
ынталандырады.  Қай  пәнде  болсын  оқушылардың  танымдық,  шығармашылық  қабілетін 
дамыта оқыту олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, ойын, ынтасын дамыта тҥседі. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР: 
 
1.
 
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы 2007ж. 
2.
 
C.Қ.Мҧхамбетова. Педагогика. Ақтӛбе- 2006ж  
3.
 
Г.Нҧрахметов.Шығармашылық жҧмыстар – оқушының қозғаушы кҥші./Бастауыш мектеп/ 
№ 2-2006ж. 
 
 
 
ТРАДИЦИЯ ИЗОБРАЖЕНИЯ АЛЕКСАНДРА МАКЕДОНСКОГО  
В ЕВРОПЕЙСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ 
 
Айжарыкова Г.О. 
Магистрант 2 курса, Актюбинский Региональный Государственный 
 университет им. К.Жубанова, г. Актобе 
 
Образ  Александра  Македонского  всегда  был  популярным  в  художественной 
литературе  разных  жанров.  При  этом  выделяются  несколько  этапов  в  художественном 
осмыслении  образа  Александра.  Уже  в  античные  времена  появились  первые  примеры 
художественного изображения  этого  выдающегося  полководца  и  политика.  Авторы  ранних 
опусов  воссоздающих  образ  полководца,  опирались  на  документальные  материалы,  в  том 
числе  и  на  придворные  дневники,  так  называемые  «эфемериды».  Соратники  Александра 
также  оставили  воспоминания  о  походе.  Например,  ближайший  друг  царя,  Птолемей  Лаг, 
ставший  царем  Египта,  прославлял  Александра  в  своих  мемуарах.  Свидетельства  о  его 
походе  оставили  флотоводец  Неарх,  архитектор  Аристобул,  распорядитель  двора  Харет, 
царский  кормчий  Онесикрит.  Некоторые  из  этих  произведений  являлись  цельным 
литературным  повествованием,  другие  состояли  из  отдельных  очерков.  Эти  труды  не 

15 
 
сохранились  до  нашего  времени,  но  именно  из  них  черпали  информацию  все  те,  кто  в 
античные времена писал об Александре.  
Более  позднее  исторические  труды  Арриана,  Диодора,  Квинта  КурцияРуфа  и 
Плутарха считаются  переложением  свидетельств  современников  Александра,  не  дошедших 
до нас, однако, эти труды демонстрируют нам отношение к Александру их авторов, которое 
порой весьма субъективно, как, например, у Курция. 
С эпохи раннего эллинизма среди большого количества произведений особо заметны 
двенадцать  книг  под  названием  «Об  Александре»,  автором  которых  был  Клитарх  из 
Александрии,  которые  в  совокупности  представляют  собой  нечто  вроде  романа.  Труд 
Клитарха  известен  обилием  фантастических  приключений  и  легендарных  подвигов 
македонского  царя.  «В  этом  смысле  сочинение  Клитарха  полностью  соответствовало 
литературным  вкусам  публики  эллинистического  времени  с  ее  тягой  к  необычному,  к 
эффектам, драматизму, крайнему напряжению страстей», - пишет исследователь Вигасин. 
Исследователи  неизменно  отмечают  так  называемый  «Роман  об  Александре»,  созданный  в 
эллинистическую  эпоху  в  Александрии  Египетской  и  приобретший  затем  самую  широкую 
популярность.  «В  этом  произведении,  приписанном  молвоюКаллисфену,  причудливо 
смешались  как  детали  подлинной  истории,  сохраненные  мемуаристами,  так  и  старинные 
баснословия,  раскрашенные  народной  фантазией.  <…>  Рассказы,  восходившие  к 
воспоминаниям  участников  похода,  —  о  слонах,  амазонках,  необычайных  богатствах, 
удивительных  обычаях  и  чудесах  природы  Востока  —  соединялись  с  более  древними 
преданиями,  даже  мифами,  о  песьеглавцах  и  людях-птицах,  обитающих  на  самом  краю 
Ойкумены,»  -  пишет  А.А.Вигасин  [Вигасин  1993:11].  В  конце  античности  и  начале 
средневековья,  когда  рационализм  уступил  место  увлечениям  мистикой  и  всевозможными 
суевериями, этот роман получил широкое распространение. Он был переведен на различные 
языки:  латинский,  армянский,  сирийский,  эфиопский.  В  этих  обработках  Александр 
превратился в благородного рыцаря, а его единоборство с Дарием напоминало турнир. 
Не  случайно  появление  в  1130-е  гг.  «Романа  об  Александре»,  «основанного  на 
модернизирующей мифологизации образа Александра,» [Косиков 1987:21]. В произведении 
македонский  царь  представлен  в  облике  блестящего  средневекового  рыцаря  со  всеми 
атрибутами и одновременно он изображается как легендарная и мифологическая личность.  
Около двадцати произведений об Александре Македонском были написаны в ХХ столетии. 
Некоторые  из  них  представляют  собой  классические  исторические  романы,  другие  – 
произведения,  наполненные  романтическими  приключениями.  Многие  из  них  были 
беллетристикой,  едва  выдержавшей  одно  издание,  но  целый  ряд  произведений  весьма 
убедителен с точки зрения исторической достоверности. Самые известные среди них романы 
Луиса  Куперуса  (LouisCouperus;  1863-1923)  «Искандер»  («Iskander»,  1920),  роман-утопия 
«Александр»  («Alexander»,  1929)  Клауса  Манна  (MannKlaus;  1906-1949),  «Македонец» 
(«TheMakedonian»,  1933)  Мэри  Баттс  (ButtsMary,  1890-1937),  «Александр  Великий»  (1941) 
Никоса Казандакиса (KazandakisNikos; 1883-1957.  
В  1958  г.  появляется  роман  французского  писателя  Мориса  Дрюона  (DruonMaurice, 
1918-2009)  «Александр  Великий  или  Книга  о  Боге».  Писатель  не  ограничивается  рамками 
исторической  достоверности  и  высказывает  смелые  гипотезы,  представляя  читателю  новое 
жизнеописание  Александра  Великого,  где  тот  представлен  правителем,  «промчавшимся  от 
Индии  до  Атлантики  подобно  метеору  и  тем  предопределившим  эллинизацию  всего 
древнего мира» [Дрюон 1993:4]. Кроме того, Александр рисуется человеком божественного 
происхождения,  «его  мать,  бывшая  и  царевной  и  жрицей,  нашептывала  ему  это  на 
протяжении  всего  детства;  враги  говорили  ему  об  этом  открыто,  в  глаза,  когда  он  стал 
взрослым, и сам он гордо это провозглашал, после того как оракулы в Ливийской пустыне 
подтвердили  божественное  предназначение  его  жизни  пророками,  которое  состояло  в  том, 
чтобы  освободить  Египет  и  восстановить  культ  Амона»  [Дрюон  1993:4].  Дрюон  ведет 
повествование  от  первого  лица:  мы  видим  происходящее  глазами  прорицателя  Аристандра 
из Тельмесса. Поэтому и Александр в романе – это божество языческого мира, и его образ и 

16 
 
описание  его  деяний  мало  чем  отличается  от  повествований  об  античных  богах.  Однако 
автор  использует  эпиграф  А.  Мальро:  "Не  стоит  путать  мифы  с  божественными 
жизнеописаниями,  а  богов  –  с  их  изображениями».  Использование  этого  эпиграфа  не  даѐт 
читающему  забыть,  что  доминирующая  точка  зрения  в  произведениях  –  это  восприятие 
античного придворного жреца.  
В 1959 г. выходит первый роман из трилогии об Александре Македонском английской 
писательницы 
Мэри 
Рено 
(MaryRenault, 
1905-1983) 
«Небесное 
пламя» 
(«TheFairFromHeaven»). Второй роман трилогии, «ThePersianBoy», был написан в 1972 г., а 
третий,  «Погребальные  игры»  («TheFuneralGames»),  в  1981  г.  В  романах  Рено  очевидным 
образом  «персонализирует  историю».  При  этом  она  «достраивает»  не  только  культурно-
историческую эпоху, но и внутренний мир, психологию, интеллектуальный мир персонажей. 
При  всем  том,  центральной  остается  точка  зрения  сюжетно  доминирующей  исторической 
личности.  Александр  в  романах  обладает  исключительным  характером.  Его  образ  создан  с 
нескрываемым  М.Рено  личным  идеализированным  отношением.  При  этом  писательница 
стремится  дать  психологически  убедительный  портрет  Александра  в  первую  очередь  как 
человека,  а  потом  уже  –  как  царя.  Как  известно,  В.Скотт  считал,  что  историзм  романа 
заключается  в  том,  чтобы  опираться  на  подлинные  факты,  на  то,  как  «жили,  думали, 
чувствовали  люди  прошлых  веков,  почему  так  поступали,  а  не  иначе  под  давлением 
обстоятельств  и  политических  страстей»  [Дьяконова  1978:76].  Рено  придерживается  этой 
традиции, привнося в нее мотивы, идущие от самой личности, и при их помощи объясняет 
поступки личности, причины принятия тех или иных решений.  
Одним  из  существенных  мотивов  в  трилогии  в  связи  с  изображением  героя, 
пытающего разобраться в жизни и в самом себе становится мотив «ученик-учитель». Этим 
объясняется  и  выбор  повествователей:  в  первом  романе  Александр  показан  глазами  его 
учителей  (в  широком  смысле  слова),  людей,  которые  формируют  личность  будущего 
правителя, во втором – глазами его единственного ученика, а в третьем мы видим наследие 
его  как  учителя.  Присутствие  автора  в  произведении  очевидно,  но  оно  является 
необходимым, поскольку в романе невозможно изобразить с документальной подробностью 
все  события,  поэтому  они  интерпретируются  автором.  Писательница  преподает 
нравственные  уроки  истории,  являясь  посредником  между  прошлым  и  настоящим, 
анализируя  исторический  процесс  и  выделяя  исторический  опыт,  который,  как  ей  кажется, 
нужен современникам. Автор демонстрирует свое «присутствие», что, в известной степени, 
является  продолжением  английской  национальной  литературной  традиции  –  изображения 
героя  в  процессе  самопознания.  Писательница  вкладывает  собственные  мысли  и  чувства  в 
слова героя, от лица которого ведется повествование. 
Во  втором  романе  трилогии  «Персидский  мальчик»  македонский  царь  на  главном 
этапе  его  жизни  –  во  время  Восточного  похода,  дается  глазами  только  одно  человека  – 
Багоаса,  который  анализирует  происходящие  события  и  дает  им  оценку,  в  которой 
присутствует  зачастую  оценка  самой  писательницы.  Рено  предпочла  такого  рассказчика, 
чтобы  максимально  приблизить  читателя  к  македонскому  царю,  а  также  показать 
Александра  таким,  каким  он  не  был  запечатлен  в  источниках.  Этап  жизни  Александра,  о 
котором рассказывается в этом романе, изобилует многочисленными битвами и сражениями. 
В  книге  же,  однако,  этой  важной  стороне  его  жизни  уделяется  мало  внимания,  а  больше 
рассказывается о том, что чувствовал Александр в то время, кого любил и кого ненавидел, 
как относился к врагам и близким. Рено важно, чтобы читатель увидел Александра прежде 
всего человеком, а не полководцем и царем. Кроме того, избрав рассказчиком юного перса, 
Рено  открывает  для  себя  возможность  показать,  каков  Александр  в  глазах  человека  иной 
культуры. Многое в нем, как и во всех македонцах, кажется Багоасу слишком диким, однако 
он  видит  поведение  Александра  совершенно  естественным.  В  третьем  романе  трилогии 
«Погребальные  игры»  Рено  возвращается  к  изображению  Александра  через  восприятие 
разных  героев:  его  сподвижников,  жрецов,  жен,  ученых,  окружавших  его.  Однако  все  это 
уже воспоминания, именно это становится для писательницы объяснением, почему сведения 

17 
 
об Александре, дошедшие до нас, настолько противоречивы: каждый из мемуаристов видел 
Александра Великого своими глазами. 
И  прорицатель  Аристандр  у  Дрюона,  а  Багоас  у  Рено  –  реально  существовавшие 
люди, находившиеся рядом с Александром на определенном этапе его похода. 
При  сходной  ситуации  с  персонажами,  ведущими  повествование,  персонаж  Дрюона  –  это 
подлинно  человек  4  в.  до  н.э.,  в  то  время  как  персонаж  Рено  кажется  современным 
подростком,  стиль  повествования,  мысли  и  чувства  его  очень  похожи  на  мысли 
современного человека. А.А.Бельскийоднако считал, что «важнейшие человеческие страсти 
во  всех  своих  проявлениях,  а  также  источники,  которые  их  питают,  являются  общими  для 
всех сословий, состояний, стран и эпох; отсюда следует, что хотя данное состояние общества 
влияет  на  мнения,  образ  мыслей  и  поступки  людей,  эти  последние  по  своему  существу 
чрезвычайно сходны между собой. Поэтому их чувства и страсти по своему характеру и по 
своей напряженности приближаются к нашим» [Бельский 1975:27]. Можно сказать, что Рено, 
осовременивая речь персонажа, не нарушает принципа историзма: она делает это, чтобы не 
создавать  читателю  дополнительные  сложности  при  чтении,  чтобы  приблизить  эпоху 
античности  к  современной  реальности,  показать  то  общее,  что  мы  имеем  с  древними 
временами. 
Дрюон  пошел  другим  путем,  поэтому  его  роман  –  это  повествование  о  боге 
языческого  мира,  каковым  представляет  себе  Александра  Аристандр.  А  герой  Рено  –  это 
героизированная  идеализированная  личность,  однако,  Александр  Рено  –  это  человек, 
смертный. У него есть свои недостатки, он подвержен болезням и слабостям.  
М.Дрюон  пояснял,  что  считал  Александра  побочным  ребенком,  из  тех  побочных 
детей,  которые  двигают  вперед  историю,  «ниспровергают,  устанавливают  новые  порядки, 
открывают лучшие пути, которые даются им путем завоевания, и предпочитают стремится к 
тому,  чтобы  пожинать  плоды,  совершать  подвиги,  все  использовать  с  выгодой»  [Дрюон 
1993:5].  И  в  то  же  время  Дрюон  говорил,  о  признании  Александра  божеством  египтянами, 
греками, иудеями, римлянами и индийцами; более того, он признавался пророком ранними 
христианами  и  мусульманами.  Задавшись  вопросом  о  происхождении  Александра,  Дрюон 
прежде  всего  ставит  вопрос:  «Что  означало  в  ту  эпоху  быть  богом  среди  людей?» 
[Дрюон:1993:6], пытаясь ответить на него на страницах своего романа.  
Александр  у  Дрюона  более  традиционен.  Он  интересует  писателя  прежде  всего  как 
правитель  и  полководец.  Французский  писатель  концентрируется  на  феномене  Александра 
как  властителе  огромной  империи  и  полководце,  не  знавшем  поражений.  Эмоциональной 
стороне в романе уделяется немного внимания. Если сравнить героя Дрюона с героем Мэри 
Рено, то очевидно, что в произведении английской писательницы больше «беллетристики», 
он ориентировано на более массового читателя и не лишено романтики.  
Если Дрюон изображает Александра языческим божеством, то Рено, для творчества которой 
свойственен  прием  демифологизации,  склонна  считать  Александра  обычным  смертным, 
сыном Филиппа.  
Принцип героизации также по-разному реализуется у писателей. В романах Дрюона в 
героическом предстает проявление божественной силы, а у Рено  – человеческого начала. В 
то  же  время  разным  является  и  отношение  автора  к  своему  герою:  Рено  относится  к  нему 
наивно и искренне, а Дрюон – с легкой долей иронии.  
Таким  образом,  Мэри  Рено  создает  образ  царя  в  известной  степени  собирательный, 
ориентируясь  на  основные  проявления  его  характера,  описанные  в  разных  источниках, 
однако  при  этом  идеализирует  и  романтизирует  личность  Александра,  представляя  его 
идеальным  правителем  и  идеальным  человеком:  просвещенным,  отважным,  честным  и 
утонченным.М.Рено  изображает  Александра  прежде  всего  человеком.  Одновременно 
писательница  привносит  в  повествование  о  македонском  царе  историко-героический 
компонент, включая в него те предания, которые дошли до наших дней и которые сделали 
самого  Александра  легендой,  но  все  же  в  целом  Рено  пишет  об  Александре  как  об 
обыкновенном  человеке,  волнующемся,  любящем,  сомневающемся.  При  этом  она 

18 
 
показывает  трагедию  Александра  и  крушение  его  мечты.  На  этом  противоречии  между 
величием  личности  героя  и  крахом  человеческих  иллюзий,  и  построен  сюжет  романов 
трилогии. 

жүктеу/скачать 4,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: