ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В НАУКЕ

ҒЫЛЫМ, БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ПРАКТИКАДА АҚПАРАТТЫҚ  ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ  
ДАМУ ЖОЛДАРЫ 
 
 
107
Мы  говорим,  что  дифференцирование 
D
 алгебры 
А
 локально  –  нильпотентно,  если  для 
любого 
A
a 
 существует целое положительное число 
n
 такое, что 
0

a
D
n
.  
 
Чтобы  подчеркнуть  важность  таких  дифференцирований  приведем  слова  Арно  ван  ден 
Эссена:  «Локально  нильпотентные  и  локально  конечные  дифференцирования  скрыты  в  многих 
проблемах.  Однако  как  только  их  присутствие  обнаруживается,  информация  об  этих 
дифференцированиях может дать ценную информацию о рассматриваемой проблеме.»   
Утверждение  1    Частные  дифференцирования 
i
i
x




 на 
 


n
X
X
R
X
R
,
.
.
.
,
1

   являются 
локально – нильпотентными.  
 
Утверждение  2    Пусть 
А
 порождается 
R
-  алгеброй  для  некоторого  множества 
G
 и 
D
 
R
- 
дифференцирование  на 
А
.  Тогда 
D
 локально  –  нильпотентно  тогда  и  только  тогда,  когда  для 
каждого 
G
g 
 существует 
N
n 
 что 
0

g
D
n
 
 
  
Как    следствие    этих    результатов  мы  получаем  большой  класс  локально  –  нильпотентных 
дифференцирований в 
 
X
R
, а именно: 
 
Теорема:    Пусть 
D
 треугольное  дифференцирование  на 
 
X
R
,  то  есть  дифференцирование 
вида 




n
n
n
n
n
n
a
X
a
X
X
a
D









1
1
1
2
1
.
.
.
,
.
.
.
,
                                  (1) 
где 


n
i
X
X
R
а
,
.
.
.
,
1


 для  всех 
1
1



n
i
 и 
R
a
n

.  Тогда 
D
 является  локально  – 
нильпотентным дифференцированием  на 
 
X
R
. 
Доказательство.  Проведем  индукцию  по 
n
.  Случай  при 
1

n
 очевиден.  Пусть 
2

n
 и  запишем 
0
1
1
D
a
D



.  Тогда 


n
R
X
X
R
Der
D
,
.
.
.
,
2
0

 и  имеет  вид  (1),  поэтому  по  предположению 
индукции 
0
D
 локально  –  нильпотентно  на 


n
X
X
R
,
.
.
.
,
2
.  Теперь  заметим,  что 
g
D
Dg
0

 для 
всех 
g
 из 


n
X
X
R
,
.
.
.
,
2
 и  что 


n
i
X
X
R
DX
,
.
.
.
,
2

 для всех 
i
.  Следовательно  
 
 


 


i
m
i
m
i
m
X
D
D
X
D
D
X
D
0
1



 
которое  равно  нулю  при  больших 
m
,  так  как 
0
D
 локально  –  нильпотентно  на 


n
X
X
R
,
.
.
.
,
2
 и 


n
i
X
X
R
DX
,
.
.
.
,
2

. 
 
Пример.  Пусть  
]
,
[
2
1
x
x
A


 - кольцо многочленов  с  целочисленными коэффициентами от 
двух переменных.  Рассмотрим  
 
2
2
1
2
1




a
x
a
D
 треугольное дифференцирование на 
.
А
  Когда  
,
)
,
(
2
2
1
2
1
x
x
x
x
a
a



 
 
,
2
2
2
1
x
x
a

 
,
1
2

a
вычислим 
индекс 
нильпотентности 
.
D
 
Непосредственное вычисление дает  
 
 
,
1
2
1
2
2
2
1
1
2
2






x
x
x
x
a
D
 
 
 
,
4
2
4
2
2
1
4
2
2
1
2
2
2
2
2
x
x
x
x
x
x
х
a
D





 
 
,
4
8
4
4
8
4
1
2
2
2
1
2
2
2
2
3
х
х
х
х
х
x
x
a
D







 
 
,
8
4
8
8
4
2
2
2
2
2
2
4
х
х
х
x
a
D






 
 
,
8
8
2
5

 х
a
D
 
 
,
8
6

a
D
 
 
.
0
7

a
D
 
Таким  образом,  индекс  нильпотентности 
 
2
2
1
2
1




a
x
a
D
   для  элемента 
2
2
1
2
1
)
,
(
x
x
x
x
a
a



 
равно 7.  
 
Литература: 
1. O.H. Keller, Ganze Cremona-Transformationen, Monatsh. Math., Phys., 47(1939), 299-306.  
2. Van den Essen A. Polynomial automorphisms and the Jacobian conjecture. – Birkhauser, 2000 
3. Курош А.Г. Курс высшей алгебры. Москва, 1968 

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В НАУКЕ,  
ОБРАЗОВАНИИ И ПРАКТИКЕ 
 
 
108
УДК  378.14:377.5  
 
СТУДЕНТ ТҰЛҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ОРНЫ 
 
Ысмагул Р.С. - доцент, ф.-м.ғ.к., А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік универси-
теті 
Машаева К. - 5В060100-Математика мамандығының 1 курс студенті 
 
Бұл  жұмыста  жоғарғы  оқу  орындарында  студенттерге  білім  берудегі  эстетикалық 
тәрбиенің негізгі түрлері қарастырылған. Қазіргі заман талабына сай болашақ мұғалімнің эстети-
калық тәрбиесінің рөлін, оның маңызын ашып көрсету айтылған. 
Кілт сөздер:  эстетикалық білім, қабілет, мәдениет. 
 
XXI  ғасырдың  басты  міндеті  миллиондаған,  миллиардтаған  адамдардың  өмірлері,  оның  ішінде 
тұлғаны дамыту  талаптарын  анықтайтын  білім  сапасын  арттыруы  болып  табылады.  Сондықтан  білім 
мен  ғылым  жүйелерін  қайта  қалыптастыру,  жоғарғы  дәрежеге  жеткізу  глобализация  талаптарында 
көптеген проблемаларды шешудің анықталған факторы болып табылады 
Қазіргі  заманғы  қоғамда  адамнан  тек  политехникалық  білімді  болуын  талап  етіп  қана  қоймай, 
жоғары деңгейдегі мәдениет пен ғылым мен техниканың түрлі салаларында терең мамандануын ғана 
емес  қоғамда  өмір  сүріп  тіршілік  ете  білуді  талап  етеді.  Студенттердің  тұлғалық  дамуының  негізгі 
параметрлері  оның  жалпы  адамзаттық  құндылықтарға  бағытталуы,  ізгілік,  зиялылық,  креативтілік, 
белсенділік,  жеке  басының  намыс  сезімі,  ой-пікірдегі  тәуелсіздік  болып  табылады.  Осы  қасиеттердің 
даму  деңгейі  тұлғаның  әлеуметтік  қалыптасу  мен  әлеуметтік  біліктілігінің  көрсеткіштері  деп 
қарастыруға болады  [1]. 
Эстетикалық тәрбие ақыл-ой, адамгершілік, дене тәрбиелерімен тығыз байланысты. Ол адамды 
рухани байытып, көркем-шығарм. қабілетін дамытуға ықпал етуге тиісті. Эстетикалық тәрбие берудегі 
негізгі  бастау  қайнар  көз  дәстүрлі  қазақ  қоғамында  ғасырлар  бойы  қордаланған  құндылықтар  жүйесі, 
рухани  мұралары,  халық  ауыз  әдебиеті  болуы,  жаїандану  дәуіріндегі  рухани  азғындау  қаупінен 
сақтанатын бірден-бір жол. 
Білім  беру  жүйесінің
 
басты  міндеті  –  жеке  тұлғаның  ұлттық  және  жалпы  адамзаттық  құнды-
лықтар  негізінде  қалыптасуы  мен  дамуы  және  оның  кәсіби  жетілуі  үшін  қажетті  жағдайлар  жасау; 
баланың тәрбиелену, білім алу және жан-жақты қалыптасу, ана тілін, ұлттық салт дәстүрлерді сақтау, 
ақпараттану,  денсаулығын  нығайту  сияқты  құқықтарын  іске  асыру  болып  табылады.  Осы  сияқты 
қасиеттерді  білім  алушылардың  бойында  қалыптастыру  мен  дамыту  Қазақстан  Республикасы  білім 
беру  жүйесінің  маңызды  міндеті  ретінде  қарастырылады  –  деп  Қазақстан  Республикасының  үздіксіз 
білім беру жүйесіндегі тәрбие тұжырымдамасында атап көрсетілген. 
Болашақ  мұғалімдердің  эстетикалық  тәрбиесін  қолданбалы  қолөнері  құралдары  арқылы 
қалыптастыру  мәселесіне  орай  қазіргі  саяси,  экономикалық,  әлеуметтік,  мәдени-эстетикалық  тәрбие 
беру  жағдайында  үлкен  үмітпен  қоса,  болашақ  мұғалімдерге  орасан  зор  жауапкершіліктер  де  артып 
отыр.  Қазақстан  Республикасының  білім  беру  жүйесінің  салаларында  бүгінгі  жастарға  эстетикалық 
тәрбие берудің міндеті алдыңғы қатарға қойылып отыр.  Бұл қөзқарастан, әсемдікті, сұлулықты сезініп, 
оны  дамытып  отыру  қажеттілігін  көрсетеді. Осыған байланысты,
 
қазіргі  заман  талабына  сай  болашақ 
мұғалімнің  эстетикалық  тәрбиесінің  рөлін,  оның  маңызын  ашып  көрсету  үшін,  құрамдас  компонент-
терінде  эстетикалық  білім,  қабілет,  мәдениетті  қарастырдық  (сурет  1). Сондықтан  да  эстетикалық 
тәрбиені  қалыптастыруда  эстетикалық  білімнің  (таным, бағалау,  даму,  қалыптасу),  эстетикалық 
қабілеттің  (талғам,  қызығушылық,  қолөнер  бұйымын  орындау,  басқа  заттармен  үйлесімділігі)  және 
эстетикалық  мәдениетінің  (көзқарас,  сезіну,  әсер  алу,  қабылдау)  болуы  маңызды  саналады.
 
Эстетикалық  талғамы  биік,  сезімтал  адам  еңбектегі  әдемілікті,  табиғаттағы  сұлулықты,  өнердегі 
әсемдікті  танып,  оны  сүйе,  қастерлей  білетін  болады.  Ол  туралы  В.Белинский   былай  деп  жазған: 
"Әсемдікті сезіну - адамгершілік қасиеттің шарты. Тек осы сезім төңірегінде  сана ақыл-парасат болуы 
мүмкін  тек  осы  сезіммен  ғана  азамат  өзінің  жеке  басының  мүдделерін де,  өзінің жеке  көзқарасын  да 
Отан үшін құрбан ете алады, тек осы сезіммен ғана адам өмірде ерлік істей алады, эстетикалық сезім 
-жақсылықтың негізі,  адамгершіліктің негізі". Яғни, эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу, ұлттық өнерге 
мұқият зейін салуды талап етумен қатар балалардың ақыл-ойын, дүниетанымын дамытады  [2]. 
Жастарға  білім  беру,  тәрбиелеу,  адам  мен  табиғат  тіршілігін  ажырамайтын,  жеке  бөліп 
қарастыруға  келмейтін,  жастардың  дүниетанымын  қалыптастыру,  адамгершілікке  тәрбиелеуді  қазақ 
халқының  зиялы  ағартушылары  мен  ақын-жазушылары  Ы.Алтынсарин,  Х.Арғынбаев,  М.Әуезов, 
А.Байтұрсынов,  Ә.Бөкейханов,  М.Дулатов,  А.Жұбанов,  М.Жұмабаев,  А.Кұнанбаев,  Ш.Құдайбердиев, 
Ә.Марғұлан,  Ш.Уәлиханов  т.б.  ғалымдардың  еңбектерінде  эстетикалық  тәрбиенің  өзіндік  болмысына 
теориялық талдаулар беріледі. 

ҒЫЛЫМ, БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ПРАКТИКАДА АҚПАРАТТЫҚ  ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ  
ДАМУ ЖОЛДАРЫ 
 
 
109
Жоғары  оқу  орнында  болашақ  мұғалімдерді  даярлау  мәселесін  оқу-тәрбие  процесін  қалыптас-
тыру,  оларға  кәсіптік  білім  беру  мәселелері  Ш.Ә.Әбдраманның,  Б.Әбдікәрімұлының,  Р.Ч.Бектұрға-
нованың,  К.Ә.Дүйсенбаевтің,  В.В.Егоровтың,  С.Т.Каргиннің,  М.С.Мәлібекованың,  В.Н.Монаховтың, 
Г.К.Нұртаеваның, Ә.Ә.Усмановтың, Н.Д.Хмельдің т.б. ғалымдардың еңбектерінде жарық көрген. 
Бүгінде  адам  өзінің  білімділігі  мен  әлеуметтік  сенімділігіне  жауапты  болуы  керек.  Сондықтан 
мемлекеттік білім беру саясатындағы неғұрлым маңызды қағидасы, жеке талаптардың басымдылығы, 
адамның  өзінің  эстетикалық  денгейін  көтеруге  ұмтылуы  деп  есептейміз.  Әлеуметтік  даму  адамның 
өмірлік  стратегиясын  түбегейлі  өзгертеді,  болмысты  игеруге  оның  шығармашылықпен  қарауға  деген 
белсенділігін арттыруға жағдай жасайды.  
Студенттер  -  ұтқыр  әлеуметтік  топ,  өзінің  ұлттық  және  әлеуметтік  құрлымымен  ерекшеленеді, 
жасына қарай, сонымен бірге сол уақытқа тән ерекше қабілетті болу. Бұл ерекшеліктер студенттердің 
қалыптасуымен  байланысты  оқу  үрдісімен  бірге  өзгеше  студенттік  мәртебесіне  қатысты  уақытша 
ұстанымдарды  ұстану.  Студент  өмірінің  өзгешелігі,  тұлғаны  қарқынды  дамытуға  белсенді  қарым-
қатынасқа  қолайлы  жағдай  туғызады.  Әлеуметтік  бағыттарды  қалыптастыруда,  жоспар  бойынша 
бірінші  орынға  құндылықты  бағыттар  шығады.  Оқу-тәрбие  үдерісінің  негізгі  мақсаты  мен  міндеті 
жоғарғы білімді адамдарды және білікті мамандарды дайындаумен байланысты, кәсіби өсуге қабілетті 
және кәсіби әрекет жасауға дайын ақпараттық жағдайдағы қоғам және жаңа ғылыми технологияларды 
дамыту. Қазақстандық қоғамға, бүгінгі күні жұмыс берушілерге білікті, өнегелі, жігерлі, өмірлік белсенді 
ұстанымы бар, үздік сапалы, алғыр ойлы, халықаралық ынтымақтастыққа дайын жастар қажет [3]. 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңында  жеке  тұлғаның  өзін-өзі  анықтауын 
қамтамасыз  ету,  оның  қабілетін  толық  ашуына,  «өз  заманына  кіріктенген  және  осы  қоғамды 
қалыптастыруді  көздейтін  адамның-азаматтың  қалыптасуына»  жағдай  жасау  қажеттігі  ерекше  атап 
көрсетілген.  Осы  қағидалар  «Қазақстанның  білім  беру  жүйесіндегі  тәрбиені  дамыту  бағдарлама-
сында»  орын  тауып  отыр.  Онда  «тәрбие  қазығы  білім  алушыларда  әлеуметтік  жағынан  қажетті 
білімдер  мен  дағдылар,  кәсіби  қызығушылық,  азаматтық  көзқарас  қалыптастыру  болып  табылады» 
деп  көрсетілген.  Жеке  тұлғаның  әлеуметтік  және  мәдени  құзыреттілігін  дамыту,  оның  әлеуметтегі  өз 
орнын  анықтауы,  азамат  болып  қалыптасуы  үшін  тәрбиенің  білім  беру  жүйесі  мен  қоғамдағы 
әлеуметтік дәрежесін арттыру қажет.
  
Ғалымдар еңбектерінің негізгі идеяларына сүйене отырып, қазақ қолданбалы өнеріндегі кеңістік 
пен  уақыт  ұғымдарының  эстетикалық  тәрбиедегі  көрінісіне,  соның  негізінде  эстетикалық  тәрбие  беру 
мүмкіндіктеріне мазмұнды сипаттама беруге болады. Эстетикалық тәрбие беру мүмкіндіктері адамның 
эстетикалық көзқарас, сезім, таным, қабылдау, баға беру, белсенділік қасиеттерінің жиынтығын құрай-
ды.  Алдымен  қазақ  қолданбалы  өнері  эстетикалық  көзқарасты  тәрбиелейді.  Адамның  өмірге  эстети-
калық  көзқарасы  оның  өмірі  мен  қызметінің  барлық  саласынан  (әсіресе  өнерге  деген  көзқарасынан) 
көрінеді. 
Сонымен,  болашақ  мұғалімдерді  эстетикалық  тәрбиелеу  бұл  дамыған  көркем  сана  мен 
талғамды,  оны  қабылдау  және  бағалау  қабілетін  қалыптастыру  мақсатына  бағытталған  процесі. 
Эстетикалық тәрбие беру болашақ мұғалімді жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде 
ең  алдымен  өзіне  тән  қызмет  атқарады.  Ол  барлық  іс  әрекетінде  әсемдік  негізін  анықтап,  болашақ 
мұғалімнің әсемдікке деген көзқарасын дамытып жетілуіне ықпал етеді. 
Бүгінгі  таңда  Қазақстанда  орындалған  көптеген  зерттеулерде  эстетикалық  тәрбие  ұғымын 
анықтау бойынша тұжырымдар жасалған (Е.Арын‚ С.Б.Бабаев, Ж.К.Оңалбек‚ Ж.Ш.Балкенов т.б.) [4]. 
Эстетикалы  тәрбиелі  жан  қалай  болса  солай  жүріп  тұрмайды,  не  болса  соны  киіп  шықпайды, 
жөнді жосықсыз әрекеттерге бармайды. Эстетикалық тәрбиелі жастар бойына талғампаздық қасиетін 
дарытады.  Мұндағы  талғампаздықтың  мәні  адамның  сұлулық  пен  ұсқынсыздықты,  асқақтық  пен 
мешеулікті, шынай әсемдікпен жалған көзбояушылықты ажырата біледі. 
Сонымен,  эстетикалық  тәрбие  студенттердің  жеке  тұлғалық  талғамын,  эстетикалық  мұратын, 
эстетикалық  ұстанымдарын  қалыптастыру  нәтижесінде  эстетикалық  сананы  сомдайды.  Эстетикалық 
сананың сомдалуы қоғам үшін болсын, тұлғанын өзі үшін болсын үйлесімді дамыған белсенді тұлғаны 
қоғамдық  өмірге  даярлауымен  бағалы.  Эстетикалық  тәрбие  алған  адам  өзінің  адамсүйгіштігмен, 
бекзаттылығымен,  сыртқы  кейпінің,  мәнерлерінің,  өзін-өзі  ортада  ұстай  білуінің  жоғары  әсемдік 
талғамға сай келуімен анықталуы тиіс . 
.Әдебиеттер: 
1.  Ахметова  З.Р.  Формирование  профессиональной  готовности  будущих  учителей  к  эстетичес-
кому воспитанию школьников. Автореф. дисс. к.п.н. - Алматы, 1995. - 23 с. 
2. .  Абдыкаримов Б.А. Теория и практика развития профессионально технического образования. 
Автореф. дисс. д.п.н. - Алматы, 1996. - 51 с. 
3.  Алимбеков  А.  Формирование  у  будущих  учителей  готовности  к эстетическому  воспитанию 
младших  школьников  на  прогрессивных  традициях  народной  педагогики:  Автореф.  дисс.  кан.  пед. 
наук. - М., 1990. -17 с. 
4 .    Арын М. Бес анык /тәрбие туралы толғамдар. - Алматы, 1996.- 152 б. 

жүктеу/скачать 39,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: