Бағдарламасы. 1 тарау. Жалпы ережелер

3.Неопозитивизм; 
4.Постпозитивизм. 
Позитивизм негізін француз философы Огюст Конт (1798 -1857) салды. Ол ғылымға 
«социология» деген терминді енгізді. 
О.Конттың негізгі шығармалары: «Позитивтік философия курсы», «Позитивтік философияға 
жалпы шолу». 
О.Конттың пікірінше идеализм мен материализм арасындағы философиялық айтыстың 
негізі жоқ, әрі мағынасыз. Философия материализмнен де, идеализмнен де бас тартып позитвтік 
білімге көңіл бөлу керек. Ол дегеніміз-философиялық білім абсолютті дәлелденген, әрі анық
болуы керек және оған жету үшін философия танымда ғылыми әдісті қолданып, өзге 
ғылымдардың жетістіктеріне сүйенуі қажет.
XX ғ.- XX I ғ. мәдениетіндегі батыс философиясы 
XX ғасыр бүкіл адамзат тарихында бұрын-соңды болмаған саяси-экономикалық, 
әлеуметтік, ғылыми-техникалық түбегейлі демократиялық өзгерістерді дүниеге ала келді. Ғасыр 
адамзат тарихындағы ең серпінді жаңа диалектикалық даму процесін тудырды. 
Ең алдымен осы ғасырды, оның даму тарихын ақыл-оймен екшелеп, түсіну өте қиынға 
соқты. Өзіміз өмір сүріп отырған қоғамды, оның қозғаушы күші болып саналатын адамды, 
оның мәнін ашу ешбір ғылымның және философияның шама-шарқы келмейтін проблемаға 
айналды. Өйткені қоғам, адам және оның тағдыры шым-шытырық, шешілмейтін 
қайшылықтарға белшесінен батып, одан шыға алмайтын жағдайға тап болды. 
Соған қарамастан адам және оның мәнін анықтауға, тіпті, жаңа тапсыз қоғам орнатуға, 
сөйтіп адамзаттың тағдырының жұмбағын шешуге бағытталған бүкіләлемдік, әлеуметтік-саяси 
тәжірибелер, жобалар жасалып, оларды жүзеге асыру әрекеттері орын алды.
ХХ ғасыр философиясында әртүрлі мәселелерді қамтыған ағымдар көп болды. Әсіресе, 
ғасырдың бас кезінде ғылым мен техникаға бас иген замана ырқына байланысты адамды, оның 
көзқарасы мен ой толғамын, дүниетанымын, олардың мәнін қайта қарау мәселесі көтерілді. 
Прагматизм - гректің «прагма» - «іс-әрекет» деген сөзді білдіреді. Бұл философия 
XIX ғ. 70-жылдары АҚШ-та пайда болды. 
Прагматизм - абстракті акиқатты, ұғымдардың танымдық рөлін терістеді, 
ұғымның орнына белгілерді қарастыруды ұсынды. Ұғым тек субъектке ғана қатысты болып,
оның мағынасы нақты салдардың (пайдалы, тиімділік) нәтижесі болып табылды. 
Прагматизмнің негізін алғашқы өкілдері, философтары - Ч.Пирс пен У.Джемс салды. 
Ч.Пирс (1839-1914) ғылым мен дінді ымыраға келтіруге тырысты, «ақылға қонымды 
философияны», яғни утилитаризм, іскерлік, пайдалы, практикалық мәні бар философия, 
«американдық өмір бейнесін» жасауға ұмтылды. 
Герменевтика (грекше - түсіндіруші, ұғындырушы деген сөзін білдіреді, ежелгі грек 
құдайы Герместің атынан шыққан) - ұғыну, түсіну философиясы, тұспалдап сөйлеу
тәсілін зерттейді, мәтіндерді түсіндіру өнерін, практикасы мен теориясын қарастыратын 
философиялық бағыт. 
Қазіргі заманғы философ-герменевттерге - Ф.Шлейермахерді, М.Хайдеггерді,
Г.Гадамерді жатқызуға болады. 
Г.Гадамер (1900-1993) философия гносеологиядан (танымнан) герменевтикаға (ұғынуға) 
өтуі керек деп ойлаған. Оның атақты шығармасы: «Ақиқат және метод», «Герменевтика 
философиясының негіздері». 
Гадамер адами тіршілік адамның өз болмысын бастан кешіруінсіз болмақ емес дейді. Өз 
өмірінің барысында әрбір адам тәжірибе жинайды. 
«Дүние тәжірибесін» өткен шақтан осы шақка, одан келер шаққа жеткізу-кітаптар, 
мәтіндер, «тіл» арқылы жүзеге асады. 
Сондықтан мәтіндердің тілін ұғыну, оны түсіндіру философияның басты бағыты болу 
керек,- дейді Гадамер. Мәтінді түсіну адам өмірін экзистенциалды оқиға ретінде, ал өткен 
мәдениетті тұлға мен қоғамның өзіндік ұғынысу формасы ретінде қарастырды.

Экзистенциализм (лат.т. «өмір сүру, тіршілік» деген мағынаны білдіреді) философиялық 
ағым ретінде XXғ. 20-жылдарында, ең алдымен, неміс жерінде пайда болған. Көрнекті 
өкілдерінің бірі – М.Хайдеггер (1889-1976) - неміс философы. 1927 ж. «Болмыс пен уақыт» 
кітабын шығарады. Бұл шығарманың өте ықпалды болуының себебі мұнда адамның белгілі 
жағдайға түсуі терең экзистенциалдық талдаудан өтеді. Бірақ сол кейінірек философ «Болмыс 
пен уақытқа» кіріспе жазып, ең басты назарды адамға емес, болмысқа аударады. Хайдеггерше, 
болмысты ұмыту Батыс философиясының тағдырына айналған, оны осы ұмытшақтығынан 
құтқару керек. Осы кезден бастап М.Хайдеггерге болмыс туралы ілім қалыптастыру өмірлік 
мақсатына айналады. М.Хайдеггер үшін философия - болмыс туралы ілім. Болмыс пен тірлік 
болу мүмкіндігі мен нақты бар болу бір емес. Болмыс - бар тіршіліктің өзгеру мүмкіндігі. 
Сондықтан болмыстың атойын тыңдау керек. Болмыс пен тірлік, мән мен мағына бір 
болмағандықтан, М.Хайдеггер Батыс философиясының классикалық философиясын сынап, 
«деструкция» ұғьмын енгізеді. Деструкция дегеніміз - философияның үйреншікті схемаларын 
бұзып, жаңаша пайымдау. Бұл тұрғыда, Хайдеггерше, ежелгі грек философтары ақиқатқа 
жақын болған. Сондықтан ол осы фи-лософияның көп қағидаларын қайта жаңғыртады. Егер 
Декарт философиясы күмәндану бағытында дамыса, грек философиясы таңдану, таңырқау 
бағытында дамыған. Егер өмірді соқпақ жол деп есептесек, ол жолға аттану мен жол басына 
қайта оралудан тұрады. Ал жалпы болмыстың үйі - тіл. Ойлау процесі тіл арқылы жасалады. 
Тілсіз ой жоқ. Тіл сөйлеу, тыңдау, ұғыну қарым-қатынасынан тұрады.
Экзистенциализм көрнекті ағым ретінде ғасырымыздың 40-жылдарының басында 
Франция жерінде пайда болды. Бұл философиялық ағымның ерекшелігі - оның өкілдері шетінен 
жазушы, драматург, сыншы, қоғам қайраткерлері еді. 
Солардың ішінен Жан Поль Сартр (1905-1980) мен Альбер Камюді (1913-1960)
жатқызуға болады. 
Жан Поль Сартр философ қана емес, француздың көрнекті жазушысы. Оның романдары 
– «Еркіндікке қарай жолдар», «Қабырға», «Бөлме», «Герострат сияқты бірнеше новеллалары 
әлемге әйгілі.
Ж.П. Сартрдың қарастырған негізгі мәселелерінің бірі- адам және оның еркіндігі 
болғандықтан, гуманизм проблемасын көтеріп, оны басқаша шешкен «Экзистенциализм - ол 
гуманизм» деген еңбегін атап өткеніміз жөн. Бұрынғы гуманистік идея бойынша адамның мәнін 
ашып, оның бойындағы жақсы қасиеттерді жарыққа шығару керек. Біз, амал нешік, күні бүгінге 
дейін осылай ойлаумен келеміз. Ал шындығында бұл көзқарас адамды тірі жан ретінде емес, 
оған зат деп қарауға әкеліп соғады. Өйткені біз күні бұрын бірдеңені, айталық, пышақты 
жасауды, оны қалай пайдалануды ойластырамыз. Яғни біз күні бұрын мақсат қоямыз. Пышақ - 
сол мақсаттың жүзеге асуы. Ал адам - зат емес. Оны күні бұрын жоспарлап, дайындап, белгілі 
бір мақсат ретінде жүзеге асыруға болмайды. «Адам деген ол өзін-өзі жүзеге асыру», сондықтан 
да ол өзіне өзі жауапкершілік артады, өйткені өзіне-өзі ерікті. «Адам дегеніміз – еркіндік». 
Адам сондай-ақ моральдік зандылықтарды қабылдауы немесе қабылдамауы мүмкін, ол өз 
еркінде. Өйткені оның өз моралі бар. Осыдан келіп адам - болашақ, болашақтың жобасы болып 
шығады.
Экзистенциализмді өзінше ілгері дамытып, романдары мен философиялық эсселерінде 
заманымыздың қайшылыққа толы көкейтесті мәселелерін көтерген ойшыл француз жазушысы 
Альбер Камю еді. Оның дүниежүзіне белгілі «Бөтен», «Сизиф туралы аңыз», «Бүлікшіл адам», 
т.б. шығармалары экзистенциализмнің өзіндік бір түрі дүниеге келгенін айқындайды. 
А. Камюдің көзқарасын абсурд (латын тілінде мағынасыз, қисынсыз) философиясы деуге 
болады. Осы абсурд философиясын үш кезеңге бөліп қараған жөн. Бірінші кезеңде абсурдтың 
пайда болып, қалыптасуы. Бұл кезең оның «Бөтен» деген повесі мен «Сизиф туралы аңыз» атты 
эссесінде толығынан баяндалған. Адам, оның еңбегі, күнделікті күйбең тіршілігі, барлық өмірі - 
абсурд. Абсурдтық ойлау, абсурдтық шығармашылық. Екінші кезең - абсурдқа қарсы күресу. 
Бұл мәселе оның «Оба деп аталатын романында көркем тілмен, терең оймен суреттелген. Бірақ 
күрес, обаға қарсы қолданған тәсілдер уақытша нәтиже беріп, жеңіске әкелгенімен түбінде оба 
тарататын сабау қүйрық тышқандар қайтадан бой көрсете бастады. Ендеше бұл күрес, 

қарсылық нәтижесіз, абсурдқа алып келе береді. Үшінші кезең күрес, әрекет, бүлік еш нәтиже 
бермеген соң «қуғында болу, «айырылысу. Осы кезеңнің мазмұнын «Құлдырау» деген повесі 
айқындап берді. Бұл дәуірде адамның жалғыздығын, тіршіліктен безушілігін қарастырумен 
қатар адам мен адамды жақындастыруды сағыну, аңсау сарыны бар. 
Экзистенциализм философиясын түйіндей келе, оның XX ғасырдың қайғы-қасыретін, 
адамның басына түскен ауыртпашылықты терең ой, көркем тілмен суреттеп бергенін атап өткен 
жөн. Сондықтан да бұл философия адам, оның өмір сүруі мен өмірі туралы философия деуге 
әбден болады. 
 
ХІХ-ХХ ғғ. Ресей мәдениетіндегі Орыс философиясының феномені, орталық идеясы 
адамзат тағдыры мен жалпы өмірдегі Ресейдің ерекше орны мен рөлін негіздеу және іздестіру 
болды. Және бұл орыс философиясын түсіну үшін маңызды, өйткені ол тарихи дамуының 
өзгешелігіне орай өзінің ерекше белгілерімен көзге түседі. 
Ресей мәдениетінің дамуындағы Орыс философиясының қалыптасуының бастапқы 
кезеңі – XI - XVII ғасырлар, өзінің пайда болған кезінен ол әлемдік философиямен 
байланыстылығымен сипатталады, бірақ сонымен қатар оның төлтумалылығын да теріске 
шығаруға болмайды. Ол Киев Русінде пайда болады және 988 жылы Русьтің шоқынуынан 
басталған христиандандыру үдерісімен байланысты болды. Өзінің пайда болуында ол, бір 
жағынан, славяндық пұтқа табынушылық дүниетанымының бірқатар белгілері мен бейнелерін 
қабылдаса, екінші жағынан, христиандықты қабылдау нәтижесінде Византиямен байланыс 
орнатып, сол арқылы антик философия-сының көптеген идеяларын бойына сіңірді. Мұнан өзге 
Византиямен қатынас Ресейге шығыстық христиандық философия тұжырымдамаларының 
бекітілуіне ықпал етті. Осылайша орыс философиясы философиялық ой дамуының негізгі 
бағытына сай дами отырып, христиандандырылған күйінде болса да антиктік, византиялық, 
ертеболгар дүниетанымы идеяларын бойына 
сіңірді. Оның үстіне орыс философиясы IX ғасырда Кирилл мен Мефодий қалыптастырған 
өзінің жеке жазба тілін әуел бастан қолданды. 
Философиялық білім дүниетанымдық функциямен қатар данышпандық қызметті де 
атқарады, ал Ертедегі Русьтің рухани өмірі монастырларда (ғибадатханаларда) 
шоғырланғандықтан, бұл философиялық ілімнің сипатына өз әсерін тигізді. Жалпы алғанда, 
философиялық және тарихи ой христиандық принципіке негізделді.
Адамзат пен орыс халқы тағдырларын философиялық пайымдауда әуел бастан-ақ 
патриотизм мен тарихи тереңдік орын алады. Ең алғашқы орыс философы - киевтік митрополит 

жүктеу/скачать 2,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: