[
244
]
Алғашқы рулық қауымнан бастап, барлық уақытта да ту
ып отыратын жанр –
жай әңгіме. Әңгіме – біреудің немесе
қауымның өміріндегі бір ерекше жағдай туралы баяндау.
Әдетте, әңгімедегі оқиға айтушының өзі яки айтушыға жа
қын, тыңдап отырған көпшілікке таныс басқа адамдардың
қатысуымен расталады, яғни көп жағдайда айтушының өзі
әңгіменің басты кейіпкері болады. Мұнда көркемдік әсірелеу
өте аз, бірақ әңгіме бір рет қана айтылып қоймайды, ол әр
жерде, жиын болған кезде айтылады да, ондағы оқиға бірте
бірте тұрақты сюжетке айналады. Сөйтіп, әңгіме дәстүрлі
шығарма ретінде жеке жанрлық топ құрайды. Көркемдік әсі
релеуі жоқ осындай жеке адамның басынан өткен оқиға ретінде
айтылатын әңгімені халықаралық фольклористикада
меморат
деп атайды.
Ертегіден тыс прозалық жанрдың бірі –
аңыз. Аңыздың
басты ерекшелігі – шындыққа, өмірде болған бір фактіге
немесе оқиғаға негізделетіндігі. Бұл жағынан ол әңгімеге жа
қындайды, бірақ көркемдігі басым болады. Айтушы да, тың
даушы да аңызға толық сенеді, оның мазмұнына, баяндалып
отырған оқиғаға еш күдік келтірмейді. Аңыздың тағы бір
айырмасы – ол осы күнгі, әйтпесе болашаққа қатысты мәселені
қамтымайды, өткенді ғана баяндайды, яғни ретроспективтік
сипатта болады. Аңыздан халықтың дүниетанымдық қасие
тін, табиғатқа және өзінің тарихына көзқарасын байқауға
бола ды. Қазақ аңыздары үлкен екі топқа бөлінеді. Бірі – жер,
су, ме кен аттарын түсіндіріп, олардың тарихын баяндайтын
Достарыңызбен бөлісу: