Литература:
1 Вакурова Н.В., Московкин Л.И. Типология
жанров современной экранной продукции. –
М.: Институт современного искусства, 2005.
- С.35.
2 Муратов С.А. Пристрастная камера. - М.: Аспект
Пресс, 2004.
-
С.86.
3 Барманкулов М.К. Телевидение: деньги или
власть?. - Алматы: Санат, 1997. - С. 220.
3 www.khabar.kz
4 www.khabar.kz
5 Муратов С.А. Пристрастная камера. - М.:
Аспект Пресс, 2004. - С. 96.
6 www.echo.msk.ru
7 Телевизионная журналистика. - М.: Высшая
школа, 2006. - С. 25.
8 Барманкулов М.К. Телевидение: деньги или
власть? - Алматы: Санат, 1997. - С.223.
9 Историческая документалистика: развлечение или
познание. Интервью с Л. Парфеновым // Программа
«Телехранитель» / Радиостанция «Эхо Москвы».
www.echo.msk.ru
10 www.khabar.kz
11 www.khabar.kz
Деректі фильм туралы аз жазылмағанымен, біртұтас теориялық еңбек жоқ. Авторды деректі фильмнің тележурналистика
жанры ретіндегі ерекшеліктері қ^ізықт^ірадыі. Жанрға бөлу негіздерінде өмірдің шынайы көрінісі, телефильмнің
функционалдық табиғаты, тақ^ірыпт^гң өзіндік ерекшеліктері, телешыггарманы жасаудың техникалық талаптары
қарастырылады.
It is known that a unified theory of documentary film does not exist, although the theoretical works written about him a lot.
Particularly interested in the author's documentary film as a genre of television journalism. At the heart of the genre division takes into
account the way the reflection of reality, the functional characteristics of various TV films, thematic originality, technical
specifications cos -denmark television productions.
О. Ложникова
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012
117
ISSN 1563-0242
Н. Хакимова
Освещение проблем молодежи Узбекистана на телевидении
Национальный университет имени Мирзо Улугбека, Узбекистан, г. Ташкент
УДК 654.197(4/9)
Аннотация. Эта статья изучает проблемы молодежи в национальном телевидении и радиовещании Узбекистана.
Исследуются сериалы, программы, которые предназначены для детей, подростков и молодежи, эффект
психологического воздействия. Степень анализа молодежных проблем в новостях, образовательных и
развлекательных программах, роль профессиональных навыков журналиста и ассистента режиссера в подготовке и
усовершенствовании специальных программ.
Проблем молодежи Узбекистана.
Сегодня духовный мир молодых людей, их
психология и мировоззрение в немалой степени
формируются под влиянием различной по тематике
и направлениям телепродукции. В современных
условиях
интенсивного
увеличения
информационных потоков, усиления политического,
социального, нравственного воздействия роль
телевидения еще больше возросла. Недопустимость
распространения
среди
молодежи
образцов
«массовой культуры», необходимость формирования
у них чувства уважения к общечеловеческим и
национальным ценностям, возрождение чувства
гордости за свою историю и народ, воспитание у них
национального
достоинства
ставят
перед
журналистами важные задачи, возлагая на них
особую ответственность.
Исходя из значимости вышеперечисленных
задач, а также в целях привлечения внимания об-
щественности к проблемам молодежи, углубления
реформ в сфере молодежной политики 2010 год в
Республике Узбекистан был провозглашен Годом
гармонично развитого поколения. Соответственно
этому
боле
разработана
долгосрочная
Государственная
программа
по
обеспечению
формирования всесторонне развитого подраста-
ющего поколения информационной эпохи.
В Программе одним из важных направлений
определено «осуществление комплекса мер по
утверждению среди молодежи принципов здорового
образа жизни, ограждению ее от наркомании,
безнравственности, пагубных воздействий, угроз и
влияний, проникающих извне различных пороков
низкопробной «массовой культуры»» [5,9]. Для
реализации
этих
установок
творче-скими
работниками телеканала «Yoshlar» («Молодежь»)
Национальной телерадиокомпании Узбекистана,
начиная с 2010 года, был предпринят ряд
эффективных мер. В частности, в эфир вышел цикл
телепередач критического характера «Болалар ва
балолар» («Дети и беды»), «Суид-касд» («Суицид»),
«Оханг ва офат» («Гармония и напасть»), «Алло,
огох булинг!» («Алло, будьте бдительны!»), «Эхтиёт
булинг,
мультфильм!»
(«Будьте
осторожны,
мультфильм!»), «Огох булинг! Экрандаги олабужи»
(«Будьте бдительны! На экране страшилище»),
«Садака радди бало(ми?) («Подаяние - бич (ли?)») и
другие. В них получили необходимое освещение
такие злободневные проблемы современности, как
проникновение в сознание молодежи благодаря
«массовой культуре», некоторых «новых» моделей
восприятия окружающего мира, различные вредные
воздействия на физическое здоровье и духовный мир
юношей
и
девушек,
а
также
трагические
последствия этих воздействий. Особо следует
заметить, что готовившийся на протяжении
полутора лет данный цикл отличало стремление к
отражению всех существующих в обществе точек
зрения на затрагиваемые в передачах проблемы,
вескость аргументов и творческий
подход.
Участие в передачах широкого круга спе-
циалистов не только придало циклу большую
убедительность, позволило давать рассматриваемым
явлениям точные и обоснованные оценки, но и
сделать необходимые прогнозы. Вышеназванные
критические
передачи
вызвали
большой
общественный резонанс, и как следствие этого,
повысился интерес к ним. Однако, Национальная
телерадиокомпания
ограничилась
повторными
Н. Хакимова
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012
118
ISSN 1563-0242
трансляциями данных программ. Новых выпусков
цикла, к сожалению, не последовало.
Анализ сегодняшней телевизионной практики
показывает, что наибольшую аудиторию собирают
развлекательные программы. В какой же степени
многочисленные ток-шоу, интеллектуальные игры и
другие
телевизионные
действа
отражают
молодежную тематику, их интересы и проблемы?
Способствуют ли они самовыражению юношей и
девушек, раскрытию их способностей, повышению
их кругозора и интеллекта? Удовлетворяют ли
потребностям молодых людей в разноплановой,
разновременной информации?
Большую часть развлекательных программ
телевидения Узбекистана составляют викторины. В
основе передач «Заковат» («Сметливость») на
канале «Узбекистан», «Зийрак» («Смышленый»),
«Интеллектуал
аукцион»
(«Интеллектуальный
аукцион») на канале «Ташкент» и других лежат
вопросы из различных областей знаний, при помощи
которых испытываются смекалка и находчивость
молодых участников.
Программа «7х7», ранее выходившая под на-
званием «Думай, ищи, найди!», рассчитана на
подростков. В ней, помимо знаний, определенных
школьной
программой,
участники
должны
продемонстрировать информированность о фактах,
событиях, явлениях, обусловленную изучением
дополнительного
круга
информационных
источников, проявить любознательность и умение
интересно излагать свои мысли. Соревнующиеся
должны не только показать находчивость при
ответах на сложные вопросы, смекалку при
выполнении нестандартных заданий, но и сделать
это четко и быстро. Подобные игры состязательного
характера, независимо от того, проводятся ли они в
форме
интеллектуальной
викторины
или
спортивного
соревнования,
направлены
на
формирование лидерских качеств у подростков,
способствуют осознанию ими себя как личности.
По наблюдениям специалистов, к 11-15 годам в
организме ребенка повышаются возможности
физической и умственной деятельности. Вследствие
этого,
в
психологии
подростка
возрастает
активность. При этом у ребят усиливается интерес к
занятиям спортом или овладению каким-либо
ремеслом. Стремление как можно больше узнать об
окружающем мире приводит, в свою очередь, к
тому, что ребенок начинает читать все, что ему
попадается, без определенной цели. В этом плане
наряду с родителями и учителями телеигры могут
сыграть
важную
роль
в
направленности
способностей и умственного потенциала подростка в
определенную сферу деятельности.
Передачи «Заковат», «Зийрак», «Интеллектуал
аукцион», будучи ориентированы на подростков и
студенческую аудиторию, в силу особенностей этих
возрастных категорий молодежи, основаны на более
сложных условиях игры. Ведущий телеигры
«Заковат»
Абдурасул
Абдулла-ев
оценивает
знатоков не только по правильности
или
неправильности их ответов на заданные им вопросы,
но и по степени их стремления и упорства в поиске
истины.
Такой
подход
имеет
большой
воспитательный
эффект
для
зрителей.
К
достоинствам передачи можно отнести и то, что в
ходе телевизионной игры ведущий беседует с
каждым участником о его семье, родителях, месте,
где он родился, об учебе, увлечениях. Данный метод
ведущего сокращает дистанцию между знатоками и
зрителями, убеждает последних в том, что участники
передачи такие же простые ребят, как их сверстники
и соотечественники. Это, в свою очередь, порождает
важную для общества и самой молодежной
аудитории положительную тенденцию подражания
знатокам. Молодые зрители начинают понимать, что
победы знатоков - это результат условий и возмож-
ностей, созданных для молодежи в Узбекистане, в
итоге у них тоже появляется желание продуктивно
использовать эти возможности. В данном процессе
важную роль играет «критичность и свобода
мышления» [4, 201].
Завершение телеигры «Заковат» положительным
результатом и для знатоков, и для их поклонников
имеет сильный психологический резонанс. Если
учесть, что авторы вопросов, присылаемых на
передачу, в основном представители старшего
поколения, к тому же люди самых различных
специальностей и сфер деятельности, выигрыш
молодых людей предстает не просто как победа
участников игры над зрителями, она является ярким
показателем места молодежи в обществе, ее статуса.
Это повышает самооценку молодежи, придает ей
уверенность.
В ходе анализа передач национальных теле-
визионных каналов Узбекистана мы пришли к
Н. Хакимова
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012
119
ISSN 1563-0242
выводу, что по отношению к развлекательным
программам передачи воспитательного, духовно-
просветительского
характера
составляют
большинство. К последним можно отнести «Хаёт
тилсими» («Талисман жизни»), «Олтин мерос»
(«Золотое наследие»), «Ифтихор» («Гордость»),
«Узбегим» («Я узбек»), «Узингни асра» («Береги
себя») на канале «Узбекистан»; «Бахт формуласи»
(«Формула счастья»), «Ижод макта-би» («Школа
творчества»),
«Ватанпарвар»
(«Патриот»),
«Корачик» («Зеница ока»), «Узбегим ёшлари»
(«Узбекская молодежь»), на телеканале «Yoshlar»;
«Хаёт синовлари» («Испытания жизнью»), «Турмуш
чоррахаларида» («На жизненных перекрестках»),
«Ибрат» («Пример для подражания»), «Истъедод»
(«Талант»), «Тошкент окшомлари» («Ташкентские
вечера») на канале «Ташкент».
Передачи «Хаёт тилсими», «Бахт формула-си» и
«Ибрат» по тематической направленности и
способам донесения информации до зрителей
похожи. В основе их лежат поучительные истории о
жизни, семьях, достижениях знаменитых людей,
личностях, которым хочется подражать.
Программу «Бахт формуласи» по форме подачи
материала можно отнести к ток-шоу. И хотя это
телевизионное действо не соответствует всем
параметрам интерактивных жанров, опора при его
подготовке на триединство «герой - ведущий -
участники» свидетельствует о своеобразном подходе
автора к трактовке темы.
«Ток-шоу считается интерактивным телеви-
зионным жанром, - пишет Амирулло Каримов. - В
нем
анализируются
различные
жизненные
проблемы, события и явления, требующие своего
решения важные вопросы» [1, 65]. Каждому выпуску
подбирается новая тема, обсуждаются связанные с
ней проблемы. «Зрители не всегда вовлекаются в
разговор, иногда их участие ограничивается
аплодисментами, смехом, возгласами удивления —
это создает особую атмосферу публичности, дает
«эмоциональную подсказку» телезрителям» [3,189].
В передаче «Бахт формуласи», в отличие от
других интерактивных программ, одна тема рас-
крывается на примере судеб нескольких героев.
Ведущая Мухаббат Хамраева хоть и пользуется
стилем ток-шоу, основное внимание уделяет вос-
питательным, духовным аспектам темы. Участники
программы - известные люди искусства и их жизнь
показывается как пример для подражания.
Автор передачи «Корачик» Нозима Вохидова
стремится осветить отношения между молодым и
старшим поколением, проблемы и непонимание,
возникающие между ними. В каждом выпуске
журналист поднимает темы «Подросток и ро-
дители», «В кругу друзей», «Учитель и ученик» и т.
п.
Отличительной
особенностью
программы
является то, что общение между ведущей и героем
ведется не в студии или ином специально
оборудованном месте, а прямо на улице, на рабочем
месте,
в
автомобиле.
Естественность
речи,
непринужденность
поведения
-
выигрышные
моменты передачи. Именно они создают магию
равноправного живого диалога.
В передаче «Узингни асра» также основное
внимание уделяется проблемам молодых людей. Ее
выпуск от 16 ноября 2011 года был посвящен вреду
табачных изделий для здоровья человека. Эта же
тема поднималась в программах телеканала
«Yoshlar» «Болалар ва балолар» и «Суид-касд»,
вышедшие в эфир в феврале-апреле месяцах 2010
года. В них вред курения был обоснован авторами с
научной точки зрения, дан всесторонний анализ
данной проблеме. При освещении того или иного
вопроса журналисты обычно опираются на мнение
специалистов,
собственные
умозаключения
соизмерять с их выводами. Это придает большую
убедительность
передаче,
повышает
ее
действенность.
Следует особо отметить, что программы
«Болалар ва балолар» и «Суидкасд», кроме активной
авторской позиции и интересных журналистских
«ракурсов»,
отличает
высокий
уровень
профессионализма режиссера и оператора. Исходя
из названия передачи, они используют метод
противопоставления. Сначала идут кадры, пока-
зывающие беззаботное детство: широкий двор,
играющие среди цветов и улыбающиеся дети,
спящий в бешике (узбекской колыбели) младенец -
все это помогает раскрыть суть первых авторских
слов.
Затем
в
убыстряющемся
темпе
демонстрируются кадры с опасностями, проблемами
для детей. Органичное сочетание музыки и
изображения, также построенное на контрастах,
смена интонаций в речи ведущего способствуют
более яркому воплощению журналистской идеи.
Н. Хакимова
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012
120
ISSN 1563-0242
Программа журналиста Хуршида Далиева «Огох
булинг!
Экрандаги
олабужи»
посвящена
последствиям компьютерных игр, сводящих на
«нет» живое общение между людьми, простые
человеческие отношения, умение идти на ком-
промисс, наблюдать окружающее своими глазами.
Популярные сегодня у детей компьютерные игры
Counter-Strike, Life-4, Alien Stars, содержанием
которых являются жестокие, насильственные по
характеру баталии, вызывают у них аутизм
(стремление
«уйти
в
себя»,
неспособность
формировать
эмоциональные
отношения
с
окружающими), отстраненность от реального мира,
нежелание
решать
насущные
проблемы,
безответственность,
снижение
способности
к
общению и т.п. Все это в совокупности нередко
приводит к надлому организма ребенка как в
физиологическом, так и в психологическом плане.
Беспрестанное
мозговое
перевозбуждение
активизирует адреналиновую систему, в результате
нарушается деятельность сердечно-кровеносных
сосудов и системы желудочно-кишечного тракта.
Вследствие этого ребенок становится вспыльчивым,
раздражительным, агрессивным. Таким образом,
подросток, в организме которого в силу возраста и
без
того
происходят
сложные
психофизиологические изменения, подвергается
большей перегрузке и процесс его формирования
заметно затрудняется.
Некоторые творческие работники, не осоз-
нающие в полной мере значения телевидения в наши
дни, его бесспорного влияния на умы и сердца
молодежи, превращают его в канал распространения
среди граждан неадекватной информации. Не
утруждая себя изучением психологии аудитории, ее
мотивов, интересов, потребностей, они выпускают
на экран телепродукцию, иногда даже не удосужась
толком отредактировать ее, подвергнуть анализу
поднимаемые в передаче вопросы, и тем самым
усугубляют психофизиологические и социальные
проблемы молодежи. А ведь историей доказано, что
в процессе политического и культурного развития
телевидение как канал информационного обмена
может стать эффективным средством воспитания,
только выполняя прогрессивные, конструктивные
функции.
Литература:
1 Современные проблемы аудиовизуальной
журналистики. Сб. научных статей. - Ташкент:
Научно-методический центр, 2008. -С. 65.
2 Каримов И. А. Юксак маънавият - енгилмас куч
(Высокая духовность - непобедимая сила). -
Ташкент: Маънавият, 2010. - С. 135.
3 Кузнецов Г.В., Цвик В.Л., Юровский А.Я. Те-
левизионная журналистика. - М.: Высшая
школа, 2002. - С. 189.
4 Газиев Э.Г. Психология онтогенеза. - Ташкент:
Ношир, 2010. - С . 201.
5 Постановление Президента Республики Узбе-
кистан «О государственной Программе «Год
гармонично развитого поколения». - Ташкент:
Узбекистон, 2010.
Бұл мақалада Өзбекстан ұлттық теледидар және радиохабарындағы жастар мәселелері қарастырылған. Балаларға,
жасөспірімдерге және жастарға арналған сериалдар, бағдарламаларды зерттеп, олардың психологиялық эффект әсерін
көрсетеді. Жаңалықтардағы жасөспірімдер мәселелерінің мәлімдеме дәрежесін, білім беру және көңіл көтеретін
бағдарламалардағы, кәсіби журналистердің және режиссер көмекшісінің рөлдері арнайы бағдарламаларды дайындау және
дамыту тәсілдері жетілдірілген.
the trainee-researcher-competitor of chair «A body and broadcastings» faculty of journalism of NUUZ of M.Ulugbek This article
studies the broadcasting of youth issues in The National Tlevisions and Radio Company of Uzbekistan. TV-shows, programs that are
directed to children and teenagers and their effects to young people are researched. Ass well, the degree of analyzing youth issues in
news, educational and entertainment programs, the role of the professional skills of journalist and stage manager in
Д. Баймолда
Қазақстандағы ақпараттық қауіпсіздік мәселесі:
бүгінгі жағдайы және даму болашағы
Н. Хакимова
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012
121
ISSN 1563-0242
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогика университеті, Қазақстан, Алматы қ.
УДК 070
Аңдатпа. ХХ ғасырдың басты құндылықтарының бірі ақпарат болып табылады. Ал осы ақпаратты таратуда
телевидение, радио, газет, журналмен бірге интернеттің де үлес салмағы артып келеді. Бұл үрдістердің қоғамдық
сананың қалыптасуы мен өзгерісіне тигізер әсері мол. Осы тұста азаматтардың ақпараттық сауатты болуы аса
маңызды болып табылады.
Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі.
Еліміз егемендік алған жиырма жыл көлемінде
қоғам өмірінің барлық саласында қалыптасқан
стеротиптер бұзылып, көптеген өзгерістер орын
алғаны мәлім. Осындай өзгерістер жаңалық
жаршысы болып табы-атын бұқаралық ақпарат
құралдарында ерекше көрініс тапты. Бұған 70 жыл
бойы үстемдік еткен Кеңестік цензураның алынып
тасталуы, тәуелсіздікпен қатар қол жеткізілген
шығармашылық еркіндік, нарық жағдайындағы
баспасөз қызметіндегі жаңаша үрдіс, БАҚ түрлерінің
көбеюіне байланысты ақпараттық кеңістіктегі
бәсекенің күшеюі бір себеп болса, бұқаралық
сананың жаңа деңгейге көтерілуі, аудиторияның
бұқаралық ақпарат құралдарына қоятын талабының
арта түсуі жалпы оқырман, тыңдарман, көрерменнің
қабылдаушы ретіндегі талғамының да өсуі екінші
себеп болды.
1990 жылдардың басында Қазақстанда небары
196 ақпарат құралы бар болған болса, бүгінде
олардың саны 3 мыңға жеткен. Алайда осыншама
БАҚ-тың 80 пайыздайы мемлекеттік емес көрінеді.
Сол 80 пайыздай ақпарат құралдары ақпаратты
Ресейден және оның мүддесіне орайластырылған
үлгілерінен алып отыр. Елдегі телеарналардың 80
пайызы, тіркелген мерзімді басылымдардың 70
пайызы тек орыс тілінде ақпарат тарататындығын
ескерсек, біз шетелдің ақпараттық «экспансиясы»
астында қалып отырғанымыз шындық жағ-дай.
Бүгінде
қазақстандық
телеарналар
эфир-лік
уақыттарының көбін бітпейтін көп се-риялы
ресейлік, түркиялық не кореалық кино өнімдерімен
толтыратын болды. Ресей
Федерациясы 2000 жылы «Ақпараттық қауіп-сіздік
доктринасын» бекітті. Осы 20 жыл ішінде
Қазақстанда да мұндай доктрина жасалуы керек-ақ
еді. Тіптен Қазақстанда ақпараттық қауіпсіздікті
қамтамасыз ететін мемлекеттік және мақсаттық
бағдарлама жасалмаған. Мәселен, ақпараттық
қатынасты реттеуші АҚШ-та 500-ден астам, Ресейде
50-ден астам заң актілері жасалған. Ал Қазақстанда
ақпараттық
қауіпсіздік
тұжырымдамасын
қоспағанның өзінде, 1999 жылғы 15 наурызда
қабылданған «Мемлекеттік құпияларды сақтау
туралы» жалғыз ғана заң бар.
Соңғы
жылдары
бұрынғы
Кеңес
одағы
құрамында болған елдер арасынан Қазақстаннан
басқа мемлекеттер ақпараттық қауіпсіздікке қатты
мән бере бастады. Түркіменстан, Өзбекстан,
Тәжікстан, Грузия ресейлік газет-журналдардың
жергілікті
өкілдіктерін
жауып,
орыс
теле,
радиоарналарының ретран-сляциясына шек қойып
жатыр. Мәселен, Украинада «Русское радио»
жабылған. Балтық жағалауы елдерінде ресейлік
телеарналар мүлдем көрсетпейді. АлІ ресейдің
елшілігі орысша газетке қол жеткізе алмай отыр.
Грузия Ресей ықпалынан біржола айырылып, ұлттық
баспасөзінің дамуына мемлекеттік деңгейде жол
ашып, орыс тілді ақпараттың таралу көлемін
түбірімен қысқартқан. Сондай-ақ Украина ресейлік
кабельдік арналардың да украин тілінде сөйлеуін
талап етіп отыр. Тәжікстан болса, Ресейден
таралатын арналарды түгелдей жауып тек орыс
тілінде бір ғана телеарнаны қалдырып отыр. Оның
телехабарларын тәжік тележурналистері өздері
дайындайды екен.
Бүгінде Ресейдің ақпарат құралдарына тәуелді
болып отырған - Армения, Қырғызстан және
Қазақстан.
Кезінде көрермендер алғысына бөленген, сол
арқылы олардың үмітін оятқан «31-ші» телеарна бар
еді. Ресейдің «СТС» деген медиакомпаниясы 31-ші
телеарнаны сатып алғаннан бері, бұл арна шетелдің
мүддесіне толық қызмет істейтіндігін сіз бен бізге
ашық түрде байқатып отыр.
Ресейдің өзінде ақпараттық қауіпсіздік ту-ралы
доктрина
қабылданған.
Онда
қауіпсіздіктің
объектілері ретінде тұлға - оның құқықтары мен
бостандықтары, қоғам - оның материалдық және
рухани
құндылықтары,
мемлекет
-
оның
конституциялық
құрылымы,
егемендігі
және
аймақтықтұтастығы депкөрсетілген. Ақпараттық
қауіпсіздік демекші, 1988 жылы 26 маусымда
қабылданған «ҚР ұлттық қауіпсіздік туралы» 233-1
Д. Баймолда
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012
122
ISSN 1563-0242
заңның 1-бабында бұл ұғымға мынадай түсінік
берілген: «Ақпараттық қауіпсіздік -мемлекеттік
ақпараттық
ресурстардың,
сон-дай-ақ,
ақпараттықсаладағытұлғаныңқұқықтары мен қоғам
мүддесінің қорғалу жағдайы». Одан әрі «ҚР ұлттық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету» туралы 22-баптың 3-
тармағында
былай
делінген:
«Мемлекеттік
органдардың, меншік түріне қарамастан ұйымдар,
лауазымды
тұлғалар
және
азаматтар
мына
жағдайларды болдырмау үшін барлық қажетті
шараларды қолдануға міндетті: 1) Қазақстанның
ақпараттық
тәуелсіздікке
түсуі;
2)
басқа
мемлекеттердің
тарапынан
ақ-параттық
экспансияның жасалуы; 3) ҚР Пре-зидентінің,
Парламентінің, Үкіметінің және ұлттық қауіпсіздікті
қамтамасыз ететін күштерді ақпараттық құрсауда
қалдыру». Енді осы заңның 5-тармағының 2-
тармақшасында: «шетелдік бұқаралық ақпарат
құралдарының
ұлттық
қауіп-сіздікке
қатер
төндіретін мазмұндағы баспасөз өнімдерін, теле
және радиохабарларын таратуға тыйым салынады», -
делінген. Ақпараттық қауіпсіздік «Қазақстан-2030»
стратегиялық құ-жатында да дамудың басым
бағыттарының бірі ретінде көрсетілген. Өкініштісі,
бұл ұғымдардың бәрі қағаз бетінде ғана күшіне ие
болып отыр. Жергілікті халыққа өз елінде болып
жатқан оқиғалар жайында толыққанды ақпарат бере
алмау - алдағы уақытта ұлттық қауіпсіздігімізге
орасан зор нұқсан келтіруі мүмкін.
«Шетелден енген ақпараттық экспансияға
төтеп беру үшін отандық журналистиканың бәсекеге
қабілеттілігін арттыру қажет. Бұл мәселені ұлттық
қауіпсіздік тұжырымдамасы аясында қарастыруды
жөн санаймыз» деген еді бірде БАҚ алдында берген
сұхбатында бұрынғы мәдениет және ақпарат
министрі Ермұқамбет Ертісбаев. Ақпараты өзге тілге
тәуелді елдің толыққанды тәуелсіздіке қол жеткізуі
екіталай. Украина, Өзбекстан, Әзірбайжан, Балтық
жағалауы елдері ресейлік ақпарат тасқынына
тосқауыл қоя алды. Ал біздегі жағдай мүлдем
басқаша.
Қазақстанның оңтүстік аймағының Сары-ағаш,
Қазығұрт және Мақтаарал қатарлы бірқатар
аудандарында «Тошкент ТВ», «Өзбек-стан-1»,
«Яшлар», «Өзбек-узТВ», «30-канал», «Спорт»,
«Марказ» секілді өзбек телеарналары күндіз-түні
хабар таратады. Бұл телеарналар жергілікті қазақ
көрермендеріне не айтып, нені насихаттап жатқанын
зерттеп жатқан мемлекеттік органдар да, әлеуметтік
институттар да жоқтың қасы. Өкінішке орай,
еліміздің солтүстік облыстарындағы жағдай да
осыған ұқсас. Айырмашылығы - солтүстік шекараға
таяу аудандар орыс мемлекетінің телеарналарын үз-
бей көретіндігі ғана. Мысалы, Қостанай облысы-ның
Меңдіқара, Ұзынкөл, Қарабалық аудандары-ның
тұрғындары
қазақ
телеарналарының
орнына
Ресейдің үш-төрт телеарнасын тамашалайды. Енді
қазақ көрермендерінің «жүрегін жаулауға» қытай
телеарналары да білек сыбана кіріскендей. Алматы
және Шығыс Қазақстан облыстарының өзінде
кабельді
арна
арқылы
Қытай
мемлекеттік
телеарнасы қазақ, ұйғыр және қытай тілдерінде
хабар таратып жатыр. Бұл жағдай елдігімізге сын,
халықтың сана-сезіміне әсер етіп, мемле-кетіміздің
саясаты мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге кері
әсерін тигізуі мүмкін.
Кейбір деректерге қарағанда, мемлекеттік тілдегі
мерзімді басылымдар мен телерадио хабарларына
мемлекеттік тапсырыс жоқтың қасы көрінеді. Ал
телерадио
эфирлеріндегі
қазақ
тіліндегі
бағдарламалардың
үлес
салмағы
30-40%-дың
көлемінен асқан жоқ. Оның өзін аударма арқылы
толтырып отыр. Бұған қарайтын болсақ, үкіметтің
телерадиохабарлар мен телерадиобағдарламалар
үшін 50х50 принципі іске аспай жатқаны белгілі.
Ақпа-раттық кеңістікте интернет рөлінің өсуімен
адамның
және
қоғамның
құқықтары
мен
бостандықтарына зорлық жасау мен қатыгездікті
насихаттайтын ақпараттан, оларға өтірік және
жалған ақпаратты таңудан, болашақ ұрпақтың
мақсатты
бағытталған
теріс
дүниетанымын
қалыптастырудан қорғау қажеттілігі туындайды.
Бүгінгі күні еліміздің ақпараттық қауіпсіздік
мәселесі кімді де болсын ойландырарлық жағ-дайда
екені түсінікті болып отыр. Ақпараттық қауіпсіздік
саласындағы
мұндай
олқылықтар
ұлттың
тұтастығына, келешегіне түскен сызатпен тең екенін
естен шығармағанымыз жөн секілді. Ақпараттық
қауіпсіздік Қазақстанның осы са-ладағы ұлттық
мүддесін қорғау дегенмен тең екенін ескерсек,
ақпараттық қауіпсіздігімізді ашық түрде, жан-жақты
қорғайтын күн келген тәрізді.
Әдебиеттер:
1
Сәрсенбаев А.С. Информационная безопасность
Казахстана // Саясат. - 1999. - №6. - 3538 б.
Д. Баймолда
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012
123
ISSN 1563-0242
2
Ибраева Г.Ж. СМИ и информационная без-
опасность: прогнозы и реалии // Вестник КазНУ,
Серия Журналистики. - 2002. - №2. -
С. 10-14 б.
3
Шершенов Л.И. Информационная безопасность
России. - Москва, 1993. - 49-50 б.
4
Концепция информационной безопасности
РК «Проект 1999».
В статье анализируются сегодняшняя ситуация и будущее развитие информационной безопасности страны.
In this article today's situation and future devolopment of the information sequirity of the Kazakhstan is analyzed.
© 2012 al-Farabi Kazakh National University
Достарыңызбен бөлісу: |