«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»

 
31 
«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»
и  для  подготовки  последующих  экспериментальных  исследований  на  реальных 
объектах.  
Численный  эксперимент  является  одним  из  эффективных  путей  теоретического 
исследования, в основе которого лежат математические модели реальных процессов, в 
частности  физических.  Чем  точнее  модель  отражает  какой-то  процесс,  тем  лучше 
соответствие результатов, полученных на основе этой модели, и опыта. Не маловажную 
роль  играет  метод  решения  систем  уравнений,  получаемых  в  результате  реализации 
математической модели, поскольку далеко не всегда модель численного (в отличие от 
аналитического)  решения  оказывается  эффективной,  не  вносящей  возмущения  в 
получаемые результаты. В то же время аналитическое решение удается получить, как 
правило,  для  простых  линейных  систем.  Большинство  же  систем  уравнений, 
описывающих  реальные  физические  процессы,  это  нелинейные  дифференциальные 
уравнения  высокого  порядка  с  источниковыми  членами,  решить  их,  как  правило, 
можно  только  численно.  Другими  словами,  численные  решения – это  основной  путь 
теоретического исследования физических процессов.  
Таким  образом,  важно  отметить,  что  при  исследовании  сложных  физико-
химических  процессов  в  различных  областях  науки  и  техники  необходимо  уметь 
разрабатывать 
полный 
комплекс: 
многопроцессорная 
высокоскоростная 
вычислительная система, адекватная математическая модель и точный метод решения 
систем дифференциальных уравнений, составляющих основу математической модели. 
В  Казахском  национальном  университете  имени  аль-Фараби  на  физическом 
факультете  преподается  специальная  дисциплина,  посвященная  физике  горения.  Как 
известно,  горение  –  это  самоподдерживающийся  и  самораспространяющийся  физико-
химический  процесс  превращения  молекул  топлива  и  окислителя  в  молекулы 
продуктов  реакции.  К  сожалению,  данная  дисциплина  всегда  носила  скорее 
теоретический,  чем  практический  характер,  так  как  в  большинстве  устройств, 
использующих  процесс  горения,  поток  обычно  бывает  турбулентным.  Исследование 
турбулентности является, пожалуй, самым сложным разделом гидродинамики.  
Так как исследование процесса горения невозможно без его детального изучения, 
то  на  первый  план  выходит  проблема  финансовых  затрат,  необходимых  на 
дорогостоящие 
эксперименты. 
Поэтому 
все 
большее 
распространение 
в 
промышленности  получают  методы  вычислительной  гидродинамики,  поскольку 
появляется  возможность  оптимизировать  эксперимент  на  основе  его  виртуального 
прототипа.  Современное  компьютерное  моделирование  становится  все  более  важным 
элементом  исследования  процессов  горения  и  проектирования  различных  устройств, 
использующих процесс горения. Видны несомненные удобства, как для студентов, так 
и для преподавателей в выполнении лабораторных работ на  ЭВМ.  
  В  лаборатории  моделирования  процессов  тепломассопереноса  кафедры 
теплофизики, стандартизации и метрологии разработаны компьютерные лабораторные 
работы  по  дисциплине  «Физика  горения  и  взрыва»,  которые  отражают  современные 
подходы  к  организации  специального  практикума.  Каждая  работа  состоит  из  шести 
разделов и предназначена для студентов, магистрантов, аспирантов и докторантов PhD 
кафедры  теплофизики,  стандартизации  и  метрологии.  Первый  раздел  посвящен 
краткому  теоретическому  введению,  где  дано  описание  процессов  воспламенения  и 
горения жидкого топлива и их особенности. «Основные уравнения», представленные во 
втором разделе, где математическая модель задачи о горении впрыска жидкого топлива 
включает  в  себя  уравнение  неразрывности  для  компонентов  реакции  горения, 
уравнение  импульса,  уравнение  энергии,  уравнения k-ε  модели  турбулентности. 
Постановка  задачи  третьего  раздела  включает  в  себя  описание  камеры  сгорания  и 
последовательность действий.  Жидкое топливо при некоторой начальной температуре 
впрыскивается в камеру сгорания через круглое сопло, расположенное в центре нижней 
части  камеры.  Камера  сгорания  (рис. 1) представляет  собой  цилиндр  высотой  H  и 

 
32 
«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»
 
радиусом  r,  заполненный  воздухом  при  температуре  T  и  при  давлении  P.  После 
впрыска  происходит  быстрое  испарение  топлива,  пары  топлива  смешиваются  с 
окислителем,  и  сгорание  осуществляется  в  газовой  фазе.  Процесс  горения  жидкого 
топлива является быстро протекающим, и его длительность не превышает, в среднем, 4 
мс. После впрыска происходит быстрое испарение топлива, пары топлива смешиваются 
с окислителем, и сгорание осуществляется в газовой фазе.  
  
Рисунок 1 – Геометрия камеры сгорания 
 
Вычислительные  эксперименты,  описанные  в  разделе 4 «Порядок  выполнения 
работы»,  направлены  на  исследование  влияния  начальных  условий  на  процессы 
воспламенения  и  горения  впрыска  жидких  распыленных  топлив,  образования 
продуктов реакции в камере сгорания.   
Следующие разделы, посвящены контрольным вопросам и литературе. 
Ниже  приведены  примеры  выполнения  лабораторных  работ  бакалаврами  и 
магистрантами.  
 
Лабораторная работа № 1 
Численное  исследование  влияния  начальной  температуры  на  воспламенение,  горение 
впрыска жидкого топлива и концентрацию паров топлива в камере сгорания (рис. 2). 
 
Цель  работы:  изучение  влияния  начальной  температуры  на  воспламенение  и 
горение жидкого топлива, а также на концентрацию паров топлива с помощью пакета 
компьютерных программ для численного расчета реагирующих течений с впрысками. 
 
Рисунок 2 – Распределение концентрации углекислого газа в разные моменты времени 
при температуре 900 К и 1000 К в камере сгорания  
   
 
Лабораторная работа № 2 
Численное  исследование  влияния  начального  радиуса  впрыскиваемых  капель  на 
воспламенение впрыска жидкого топлива в камере сгорания (рис. 3). 

 
33 
«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»
 
Цель  работы:  Изучение  влияния  начального  радиуса  впрыскиваемых  капель  на 
воспламенение  впрыска  жидкого  топлива  в  камере  сгорания  с  помощью 
компьютерного моделирования. 
 
Рисунок 3 – Распределение давления в камере сгорания при начальном радиусе 
впрыскиваемых капель жидкого топлива 25,50 и 75 микрон  
 
 
Лабораторная работа № 3 
Численное  исследование  влияния  впрыскиваемой  массы  жидкого  топлива  на  процесс 
горения в цилиндрической камере сгорания (рис. 4). 
 
Цель  работы:  исследование  горения  жидкого  топлива  и  выделения  углекислого 
газа  в  зависимости  от  впрыскиваемой  массы  в  камере  сгорания  при  заданных 
начальных  условиях  и  определение  оптимального  режима  горения  с  помощью 
программы KIVA-II.  
 
 
Рисунок 4 – Распределение капель по размерам в камере сгорания при различных 
начальных массах жидкого топлива 
 
Лабораторная работа № 4 
Численное  исследование  влияния  скорости  впрыска  на  процесс  горения  жидкого 
топлива в цилиндрической камере сгорания (рис. 5). 
 
Цель работы: исследование процесса горения жидкого топлива в зависимости от 
скорости  впрыска  в  камере  сгорания  при  заданных  начальных  условиях  в  разные 
моменты времени и определение оптимального режима горения с помощью программы 
KIVA-II.  
 

 
34 
«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»
 
 
Рисунок 5 – Распределение температуры в камере сгорания при различных скоростях 
впрыска жидкого топлива  
 
Задание  для  студентов  состоит  в  определение  времени  и  зоны  воспламенения, 
получении в графическом виде с помощью программ Tecplot, OriginPro характеристик 
процесса  горения,  такие  как  температуры  газа  и  частиц  топлива,  скорости  частиц, 
концентрации  компонентов  реакции,  а  также  характеристик  образования  продуктов 
реакции  в  камере  сгорания.  Для  визуального  мониторинга  можно  воспользоваться 
такими программами, как Microsoft Excel, MathCAD и т.д. 
 
 
 
 
ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНДАҒЫ ЭЛЕКТРОНДЫҚ 
ОҚУЛЫҚТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ  
 
Д.Т.Каргабаева 
 
Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті 
 
Екінші мыңжылдық соңы индустриалдықтан негізгі өнімділік күші білім болатын 
ақпараттық қоғамға өтумен белгілі болды. Ақпараттық қоғамда өміршеңділікпен білім 
беру  стратегиясы  өзгеруде,  жəне  де  оның  ең  маңызды  бейнесі  ол  ашықтық.  Ашық 
оқыту ең алдыңғы, қазіргі заман оқыту технологияларына негізделген қазіргі заманғы 
кейіптегі  білім  алу.  Осы  технологиялар  санына  желілік,  ақпараттық,  қашықтан  жəне 
инновациялық білім беру технологиялары жатады. Жоғарғы техникалық оқудың қазіргі 
заманғы шарттарда ең маңызды алғы шарты болашақ инженерлерде қалыптасуы жəне 
зерттеушілердің  ғылыми  ойлауын,  дербес  игеру  іскерліктерін  жəне  жаңа 
мағлұматтарды критикалық анализін, ғылыми гипотезаларды құра алуын жəне олардың 
тексеруімен  экспериментті  жоспарлау.  Бұл  мəселелерді  шешу  жаңа  ақпараттық 
технологияларды  кең  қолданбай  мүмкін  болмайды.  Ақпараттық  ресурстар 
шындығында  ғылыми-техникалық  прогресс  көтерілуіне  келесі  баяндаушы  жаңа 
экономикалық категорияға айналды. Ресурсты жəне энергосақтайтын, таза экологиялық 
жəне  қауіпсіз  химия  өндірісін  шынға  айналдыру  тек  қана  қазіргі  заманғы  ақпараттық 
технологиялармен бірге мүмкін болады. 
Ақпараттық  тезхнологиялар  аясында  жылдам  прогресс  дербес  компьютерлерді 
оңтайлы  оқыту  құралы  ретінде  пайдалануға  рұқсат  береді.  Білім  беру  үрдісін 
автоматизациялау  компьютерлік  оқыту  программалары  жəне  электрондық  оқулықтар 
арқылы  болады.  Осыған  байланысты  өте  маңыздысы  əр  түрлі  оқу  пəндері  бойынша 

 
35 
«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»
электрондық  оқулықты  құрудың  концепцияларын  өңдеу.  Қарапайым  кітаптардың 
басты  кемшіліктеріне  дəстүрлі  қолданатын  сызықты  ретті  алға  тарту  (себеп-салдар) 
жəне мəселерді баяндаудың жоқтығы. Мұндай кітапты оқу салдарынан оқушыда білім 
алуға деген құштарлығын тудырмайды. Оған қоса, қарапайым кітап пайдаланғанда кері 
байланыс  ұйымдастыру  жəне  білім  алу  үрдісін  басқару  мүмкін  емес.  Белгіленген 
кемшіліктер  электрондық  оқулықтар  пайдалану  арқылы  алынып  тасталынады. 
Электрондық  оқулық  оқыту  үрдісінің  оңтайлылығын  біршама  арттыруға  негізделген. 
Оны  студенттің  дербес  жұмысын  əдістемелік  дұрыс  ұйымдастыруды  жəне  олардың 
үйренгені мен іскерлігін дамытуға рұқсат беретін қосымша ғылыми-методикалық құрал 
ретінде қарастыруға болады. Электрондық оқулық əдістемелік дұрыс құрылуы, айқын 
логикалық құрылымды болуы, зерттеліп жатқан материалдың базалық көлемін құруы, 
ғылымдағы  жаңа  тенденцияны  жəне  жақын  болашақтағы  технологияларды  ескеруі 
керек.  Осыған  байланысты  электрондық  оқулыққа  материал  таңдау  техника 
ғылымының перспективті даму бағытын анализдеу негізінде болуы керек. Электрондық 
оқулық тармақталған компьютерлік оқытушы бағдарлама принципі бойынша жасалуы 
мүмкін.  Бірінші – төменгі – базалық  деңгейі  пəн  баяндалуы  мен  осы  түсініктер  мен 
анықтамалардың  иллюстрацияларын  алатын  негізгі  түсінігі  болуы  керек.  Оқулықтың 
жалпы  көлемінің  ширегінен  асырмай  құрағанда  бұл  деңгей,  қанша  дегенмен,  пəннің 
біткен  толық  суретін беру  керек.  Екінші – негізгі деңгей  оқу  материалының  шамамен 
жартысынан тұрады жəне оқу курсы бағдарламасының барлық сұрақтарының нақтырақ 
берілгенінен  тұрады.  Ақыры  үшінші  деңгей  өзінің  білімін  берілген  сұрақ  жүзінде 
кеңейткісі  келетін  студенттерге  терең  мағыналы  берілген  бөлек  сұрақтардан  тұрады. 
Үш  əртүрлі  қиындық  деңгейдің  болуы  материалдың  берілгендігі,  келесі  электрондық 
оқулықтың құрылым ерекшеліктеріне алып келеді. 
1.  Оқулықта  материал  «үздікті»  берілуі  керек.  Оқулықтың  əр  тарауы  оқу  үрдісі 
кезінде  кері  байланыстың  осының  көмегі  арқылы  болатын  тексеру  сұрақтармен  бітуі 
керек. 
2.  Оқулық материалындағы мəселелерді алға тартудағы студент оқу мəселелерін 
шешуге  ұсынылған  бағыт  варианттары  дербес  пайдалану  керек.  Себебі  студент  оқу 
мəселелерін шешуге өзі қатысады, ол оқулықтың соавторына айналғандай болады. 
3.  Оқулықтағы  материалдың  баяндалуы  оқулық  материалының  маңыздылығы 
бойынша  əртүрлі  бөлігін  бөліп  алуға  болатындай,  яғни  анықтамалар,  қорытындылар, 
таблицалар,  суреттер  жəне  т.б.  болуы  керек.  Бұлар  гипермəтін  режимінде  оңай 
орындалады. 
4.  Мультипликациялар  жəне  видеотехникалар  құралдарын  пайдалану  арқылы 
динамикалық  режимде  оқулық  материалын  нақты  мысалдармен  құрау  қажет.  Химия 
курсында,  мысалға,  компьютер  қолдану  арқылы  химиялық  эксперименттер  өткізілуін 
ұйымдастыруға, əртүрлі заттар алудың өндіріс əдістерінің көрінісін жəне т.б. 
5.  Жоғарғы  курстарға  арналған  оқулық  ғылыми  монографияларға  жақын  болуы 
керек,  сол  уақытта  кіші  курстар  үшін  оқулық  ортаңғы  жағдай  мектеп  оқулығы  мен 
монография ортасын алуы керек. 
Электрондық көпдеңгейлі оқулық оқу материалын қарастырудың бірнеше мүмкін 
жолдарын:  бірінші  бойынша,  екінші  жəне  т.б.  деңгейлерін  қамту  керек.  Жəне  де 
электрондық  оқулықтың  кезкелген  жерінде  əртүрлі  қиындық  бойыншы  деңгейлер 
арасына  өткел  қарастырылуы  керек.  Білім  тексеру  экзамен  режимінде  орындалуы 
керек, яғни ол өткізілгенде оқушының қойылған сұрақтарға жауабы бағалануы жүреді. 
Экзамен  соңында  оқушыға  оның  нəтижелерін  жариялау  қажет  жəне  қажет  болған 
жағдайда беру керек, оқушыға оның оқу жұмысында əрі қарай бағыт ұсыну керек. 
Электрондық  оқулықтың  оқу  материалы  дəстүрлі  оқулықтан  айырмашылығы  ол, 
оқулықта  баяндалатын,  жағдайлар  логикалық  немесе  математикалық  модельдер 
негізінде  қатысушыға  əртүрлі  мүмкіндіктер  беретін  динамикалық  элементтер  көрініс 
реті – графикалар,  суреттер  жəне  сол  сияқтылардан  тұрады.  Мысалы,  химиялық 

 
36 
«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»
 
реакцияның кинетикасын зерттеу кезінде қатысушыға реакцияның өткізілуінің шартын 
(параметрін) – температурасын,  концентрациясын  жəне  басқаларды  ауыстыру 
мүмкіндігі ұсынылады. Үрдістің математикалық моделіне сəйкес кезкелген параметрін 
ауыстырғанда берілген оқулық бөлімін суреттейтін, суреттегі графика қайта реттеледі. 
Электрондық оқулық мүмкіндігін мəліметтер базасын оқулыққа қосу жолы арқылы да 
арттыру  болады.  Бұл  жағдайда  қатысушы  көбірек  фактілік  материалдар,  мысалы, 
мəтіндік  материалда  мысал  келтірілген,  кезкелген  зат  қасиетін  көре  алады.  Бұл  кезде 
оқулыққа  мəліметтер  базасына  бару  баяндауы,  мəліметтер  базасының  құрамын 
өңдейтін  кейбір  тəсілдер,  мысалы,  орташаны  есептеу,  диаграмма  құру  жəне  сол 
сияқтыларды қосу керек. 
Қазіргі  замандағы  білім  беру  жүйесі  ақпараттық  технологиялар  жəне 
компьютерлік  телебайланыстарды  белсене  пайдалануда.  Қашықтан  білім  беру  жүйесі 
ерекше қарқынды дамып жатыр,  бұл жағдай факторлар ретіне əсер етті, жəне бəрінен 
бұрын  білім  беру  мекемелерін  қуатты  компьютерлік  техникамен  жабықтау  жəне 
Интернет жүйесі қоғамын дамытуға. Лекциялы-семинарлы оқыту түрі əлдеқашан өзінің 
өнімділігін жоғалтты – практика дəлелдегендей, 50%-тей оқу уақыты босқа өтеді. Шет 
елдер  тəжірибесін  зерттей  отырып,  келесі  маңызды  аспектіні  бөліп  алуға  болады: 
оқытушы ақпаратты таратушы (дəстүрлі түрде) рөлінде емес, ал консультант, ақылшы, 
кейбір  кезде  білім  алушының  əріптесі  рөлінде  болып  шығады.  Мұндай  жағдай  кейбір 
оң  жағдайлар:  студенттер  оқу  процесіне  кезінде  белсенді  қатысады,  ешкімнің 
көмегінсіз  ойлануға,  өзінің  көзқарасын  алға  тартуға,  нақты  жағдайларды  моделдеуге 
үйренеді.  Ақпараттық  техологиялардың  дамуы  жаңа,  дəріс  берудің  таптырмайтын 
мүмкіндігі – дистанциялық  оқыту  түрін  енгізуді  берді.  Біріншіден,  ол  оқушыға  өзіне 
оқудың  уақытын  жəне  орнын  таңдауға  мүмкіндік  береді,  екіншіден,  əйтеуір  бір 
жағдайлармен  дəстүрлі  алалмай  қалған  адамдарға  білім  алуға  мүмкіндік  береді, 
үшіншіден,  оқу  саласында  жаңа  ақпараттық  технологиялар  қолдану,  төртіншіден, 
белгілі  бір  дəрежеде  оқуға  кететін  шығынды  қысқартады.  Басқа  жақтан  қарасаң, 
дистанциялық  оқыту  оқытудың  индивидуалдау  мүмкіндіктерін  күшейте  түседі. 
Қашықтан білім беру түрінде заң бойынша электрондық оқулықтар қолданылады. Бұл 
оқулықтардың  артықшылығы  біздің  көзімізше:  біріншіден,  олардың  ықшамдылығы, 
екіншіден,  компьютерлік  жүйелердің  дамуына  байланысты  қол  жеткізуге  оңтайлы, 
үшіншіден,  қазіргі  заманғы  ғылыми  білім  дамуы  дəрежесінің  адекваттығы.  Басқа 
жақтан  алғанда,  электрондық  оқулықтардың  жасалуы  ақпаратттық  материалдардың 
тұрақты  жаңарту  сияқты  мəселесін  шешуге  əсер  етеді.  Оларда  тағы  да  көптеген 
жаттығулар мен мысалдар болуы, əртүрлі ақпараттар динамикті түрде егжей-тегжейлі  
бейнеленуі  мүмкін.  Тағы  да,  электрондық  оқулықтағы  компьютерлік  тестілеу  көмегі 
арқылы  білім  дəрежесін  тексеру  жүргізіледі.  Қазіргі  заманда  дистанциялық  оқыту 
дүние  жүзіндегі  білім  берудің  атақты  түрі  болып  тұр.  Қазіргі  кезде  университеттер 
жəне  колледж  желілерінде  дистанциялы  əдісімен  оқушылар  бес  континентті  жауып 
жатыр.  Халықаралық  Ақпараттандыру  Академиясы  құрылған,  ал  онда 1998 ж. 
Дүниежүзілік  Тарату  Университеті  үш  елде  Ресейде,  Қазақстанда  жəне  Бельгияда 
тіркелген.  Электрондық  оқулықтарды  практика  жүзінде  қолдану,  студенттердің  
берілген  матриалдарды  сапалы  түрде  қабылдауы,  оған  дəлел  тестілеу  результаттары. 
Сонымен, ақпараттық технологиялардың дамуы білім саласында жаңа əдістер ашу үшін 
кең мүмкіндіктер береді жəне соған қоса оның сапасын арттырады. 
Есептеу техникасының біртіндеп дамуы іс-əрекет саласының өмірде қажеттілігін 
көрсетеді.  Олар  мұғалімнің  көмегінсіз  оқылатын  технологиялық  оқулықтарды  жəне 
электрондық оқулықтарды ендіріп құрумен байланысты болады. 
Қарапайым  оқулықтардан  электрондық  оқулықтардың    айырмашылығы,  ол 
бірнеше  маңызды  интелектерге  ие  болуы  керек.  Өйткені  компьютер  мұғалімнің  сабақ 
беру мүмкіндіктерін электрондық оқулық арқылы қайталай алады. Белгілі пəн бойынша 
барлық  керекті  (одан  да  көп)  оқу  материалдары  электрондық  оқулықтың  құрамында 

 
37 
«Инновационное развитие и востребованность науки в современном Казахстане»
болу  керек.  Электрондық  оқулықта  “интеллектуалды  аспектілердің”  болуы  олардың 
кемшіліктерін бақылап қана қоймай, сонымен қатар жетістіктерін де (керекті ақпаратты 
шапшаң іздеу, жинақтылықты т.б.) көрсетеді. 
Əрбір оқулық бір жағынан белгілі белгілі бір дəрежеде ерекше, ал екінші жағынан 
құрамындағы  ақпараттық  мəліметтер  формасы  жəне  өзінің  ішкі  құрылымы  бойынша 
қандай да бір стандарттарға сай келу керек. Бұл керекті оқулықтар кешенінің бірыңғай 
оқыту  жүйесіне  (бұнда  ақпаратты  іздеу  жүйесі,  емтихан  жүйесі  т.б.  болуы  мүмкін) 
шапшаң жəне оңайлықпен байланыстыруға мүмкіндік жасайды. 
Электрондық  оқулықтарды  құрастыру  құралдарын  топтарға  бөлуге  болады, 
мысалы,  функцияның  қолданылу  жəне  орындалу,  техникалық  қамтамаға  талап  қою, 
қолдану ерекшеліктерін тағайындау секілді көрсеткіштер қосылатын кешенді критерий 
пайдаланып.  Көрсетілген  критерийлерге  сəйкес  келесідей  классификация  келтіруге 
болады: 
  əдеттегі алгоритмдік тілдер; 
  жалпы қолданыстағы құралдар; 
  мультимедиа құралдары; 
  гипермəтіндік жəне гипермедиа құралдары. 
Технологияның  өте  қарқынды  дамуы мультимедиа  жəне  гипермедиа  құралдарын 
көп  дербес  компьютерлерге  орнату  арзанға  түсіп  отыр.  Жəне  де,  аппараттық 
құралдардың  қуаты  жəне  тез  жұмыс  жасауы  жоғарыда  келтірілген  құралдарды 
қолдануға мүмкіндік береді. 
Қазіргі  кезде    оқулықтарға  келесідей  талаптар  қойылады:  құрылымдылық, 
қолданған  кездегі  ыңғайлылық,  келтірілген  материалдың  көрінуі.  Бұл  талаптарды 
қанағаттандыру  үшін  гипермəтіндік  технологияны  қолданған  тиімді.  Оқулықтың 
электрондық  нұсқасының  өзі  бақылау  құралдарын  қамтиды,  өйткені  білімді  бақылау 
оқытудағы ең негізгі мəселенің бірі болып табылады. Отандық кезде ұзақ уақыт бойы 
білімді  бақылау  ауызша  түрде  жүріп  отырды.  Қазіргі  кезеңде  тестілеудің  əр  түрлі 
тəсілдері пайдаланылады. Көп адамдар мұны қолдамайды, олар сараптау, орнына қою 
жəне  т.б.  секілді  дағдылардан  айырылып  қалады  деп  сенеді.  Қашықтан  білім  беру 
жүйесінде жаңа технологияларды қолдану бұл мəселені жаңа түрде шешуге мүмкіндік 
береді.  Біз  электрондық  оқулықты  жасауға  талпынысымыздың  мақсаты – жаңа 
ақпараттық  технологияларды  қолдану  білім  берудің  тиімділігін  арттыру,  жəне  де 
үйренушінің  өз  бетімен  дайындалуының  құралын  жасау.  Белгілі  бір  пəндік  обылысты 
жақсы  үйрену  үшін  теорияны  оқып  қана  қоймай  тапсырмаларды  шешу  кезіндегі 
тəжірибелік дағдыларды құру керек екені белгілі. Ол үшін үйрену процесстерінің жəне 
болмыстарының  математикалық  модельдерін  құруды,  шешімдер  алгоритмдерін 
жобалап, оған программа құруды үйрену керек. Бұл мақсатқа жету үшін электрондық 
оқулық  құрамына  программалар  мысалдарын  келтіру  керек.  Бұлар  үйренушінің 
образды ойлауын дамытады. 
Біз  оқулықтың  сыртқы  құрылымы,  қолданушы  оның  элементтерін  көре  алатын 
мүмкіншіліктерін қарастырамыз. Оқулықтың құндылығы ең басты, оның тематикалық 
мазмұнына байланысты. Егер бұл оқулық бойынша оқушы болашақта емтихан немесе 
сынақ  тапсыратын  болса,  онда  электрондық  оқулықтың  мазмұнын  үш  түрге  бөлуге 
болады: 
1.  мəтін, сурет, кесте, графиктер т.б. бойынша баяндау. 
2.  схемо-курс – қысқартылған  графикалық-мəтінді  көрсететін  оқулықтың 
құрамы. Ол оқу материалдарының, идеяларының  құрылымын түсінуге көмектеседі.  
3.  өзін-өзі тексерудің мəтіндік жүйесі – тыңдаушыға арнайы интерактивті жүйеде 
көрсетілген,  сұрақ  жəне  жауап  түріндегі  оқу  материалының    құрамы.  Өзін-өзі 
тексерудің мəтіндік жүйесі алғашында салыстырмалықтың бір бөлігін көрсеткендіктен, 
үйренушілер үшін ойындар оқулықтың ең қызықты бөлігі болуы мүмкін. 
Оқулықтың  барлық  материалдары  жəне  оның  программалық  қамтамасы 

 
38 

жүктеу/скачать 5,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: