Ош мамлекеттик университетинин жарчысы
жүктеу/скачать 2,34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Колдонулган адабияттар
- 2012 - 182 - Мугалимдер \ч\н колдонмо. Б,1996. 6.Коменский А.Я. Избранные педагогические сочинения.-М., 1955. УДК:371.3:741
2012 - 181 - Ар тараптуу билим-шыкка \йрънгън балдар – эртеёки мыкты адистер, ал эми мыкты адистер – мамлекетти жогорку деёгээлге кътър\\ч\ мыкты кесиптеги инсандардан болоору анык. Ал \ч\н «Ааламга кеткен жол айылдан башталат»,- деген създ\н маёызындай ата-энелердин, айыл округунун, жалпы эле коомчулуктун колдоосу керек. Адистердин айтымында балага таалим-тарбия бер\\н\, аны туш тараптан ън\кт\р\\н\ мектепке чейинки курактан баштоо зарыл. Анткени ушул куракта келечекте ийгиликтерге жеткир\\ч\ баланын шык жъндъм\н\н пайдубалы т\птълът. Адамдын турмушунда мектепке чейинки бал балалык доору эё маанил\\ жана жооптуу учур болгондуктан, ага ъзгъчъ маани беришибиз шарт. Ал эми билим бер\\ системасынын экинчи баскычы же башкача айтканда адам ъм\р\ндъг\ экинчи доор бул - мектеп. Б\г\нк\ к\ндъ замандын талабына ылайык мектеп тармагында тесттик система менен окутуу кеёири инновациялык багытка ээ. Анын негизинде билим бер\\н\н мазмунун жаёылоо процесси ж\р\п жатат. Мектепте билим бер\\н\н натыйжалуу иштъъ режиминде тест мааниси зор документ болуп саналат. Тест билим бер\\ системасында окуучулардын билимдерин текшер\\, окуу жайларынын абалын иликтъъ, окутуу методдорунун эффективд\\л\г\н баалоо максатында пайдаланылат. Ошону менен бирге эле кеёири алкакты камтыган т\ш\н\к. Ушул кеёири алкакты камтыган тест т\ш\н\г\н\н ичинен билим бер\\ системасында уюштурулуучу тесттин дидактикалык жана методикалык маселелерин изилдъъ айрыкча актуалдуу жана проблемалуу болуп эсептелет. Б\г\нк\ к\ндъ тестти билим бер\\ системасына жайылтуу маселесинин мамлекеттик деёгээлде колго алынышы м\нъзд\\ ъзгъчъл\ккъ айланды. Окуучулардын ички татаал ъзгъчъл\ктър\н изилдъъч\ каражат катары ал дифференциалдык психология, психотерапия, психодиагностика, психометрия жана башка ушул сыяктуу психологиянын тармактарында колдонулат. Сабак учурунда ар бир окуучунун билимин баалоого, кемчиликтерин ъз учурунда жоюуга, окуучуга жекече жардам кърсът\\гъ мугалим жетише албайт. Ошол эле учурда, мугалимдин билим баалоосу субьективд\\ экендиги дагы чындык. Окуу процессинен массалык сыноолорго карай багытында колдонулушу жалпы эле билим бер\\ системасы \ч\н натыйжалуу болоору талашсыз. Мектептердин окуу процессинде ийгиликт\\ пайдаланылып, анын негизинде окуучулардын окуу жетишкендиктерин жана кемчиликтерин аныктоо, билим деёгээлдерин обьективд\\ баалоо – мектеп мугалимдеринин т\здън-т\з иш аракеттери болуп эсептелмекчи. Андан топтолгон тажрыйбалар массалык сыноолордун негизинде айланышы абзел. Демек, мектеп турмушунда тезинен жайылтылып, колго алынуучу иш. «Окутууну адеттеги практикасында болсо, - деп белгилейт атактуу педагог И.Б.Бекбоев, - мугалим сабактын каалаган убагында ар бир окуучунун материалды ъздъшт\р\\ процессин, анын акылынын ън\г\\ жолун контролдукка ала албайт. Мына ушунун азыркы окутуунун кемчилдиги болуп эсептелет. Материалдар окуучулар канчалык даражада т\ш\н\п кабыл алып жаткандыгы жън\ндъ мугалим жалпы гана болжолдуу маалыматтарды окуучулардын оозеки же жазуу т\р\ндъг\ жоопторунан ала алат». [1; 304-б.] . Билим системасы тууралуу кеп кылганда кааласак да, каалабасак да, ъткън менен б\г\нк\н\ салыштыруу ъз\нън-ъз\ т\р\л\п чыга келет. Убагында кън\м\штъй кър\нгън нерселердин къб\ ъзгър\п,ушу азыр бидим бер\\ системасы кыйын абалга кептелип турганы элдин баарына дайын. Ошондой эле мектеп окуутучуларына тълънгън айлык маянасын жогорулатуу туура деп эсептейм. Себеби бул учурда аларга болгон талап да к\чъйт,берилип жаткан билимдин сапатын да жогорулатууга жетишебиз. Жыйынтактап айтып келгенде сандан сапатка ът\\ маселеси б\г\нк\ к\ндъ бир аз демилгел\\ иш-чараларды кър\\ мезгил талабына ылайык. Колдонулган адабияттар: 1. Бекбоев И.Б. Инсанга багыттап окутуу технологиясынын теориялык жана практикалык маселелери. Б.: Педагогика, 2003. 2. Кутбилим №45 18.12.2009-ж. 3. Кутбилим №2 22.01.2010-ж. 4.Калдыбаев С.К. Тестти окуу процессинде колдонуунун теориялык жана практикалык маселелери. –Б, 2003. 5.Калдыбаев С.К. Тесттик тапшырмаларды т\з\\н\н методикасы. ОшМУ жарчысы №1 2012 - 182 - Мугалимдер \ч\н колдонмо. Б,1996. 6.Коменский А.Я. Избранные педагогические сочинения.-М., 1955. УДК:371.3:741 /744 Мамазаиров М., ОшМУ Учурда мектептердеги къркъм с\рът ънър\нъ болгон къз караш Жаш искусство с\й\\ч\лър\н към\скъдъ калтырбай туура багыт бер\\ менен чыгармачыл инсандарды тарбиялап ъст\р\\. Начинающие любители искусства не должны оставаться в стороне, им нужно дать правильное направление для развития их творчества. Beginning amateurs art must not remain in side, him it is necessary tj give right direction for development their creative activity. Азыркы учурда жаштарды тарбиялоо жана коомчулукта ъз кесибин туура тандоого багыт бер\\б\з зарыл. Туура багыт бер\\н\н эё биринчи тепкичи- бул баланы мектептен баштап искусствого тарбиялоо. Учурда мектепте искусствону, къркъм ънърд\ аркалап окуткан кесиптештерибиз аз. Бул предмет мектепте балдар \ч\н эё бир кызыктуу, алардын ж\ръг\нън орун тапкан сабактардын бири болуп эсептелет. Ал эми башка предметтерди окутуу жаттоо аркылуу, кандайдыр бир мажбурлоо негизинде ишке ашырууга болот. Ал ишке ашыруунун максаты, биз аларды ар бир предмет боюнча тарбиялообуз, алардын келечегине пайдубалын т\птъп бер\\. Ошол т\пк\ пайдубалы кътър\лбъй, учурда с\рът, къркъм ънъргъ болгон къз караш солгундап баратышы байкалууда. Адамдын жан-д\йнъс\нън чыгармачыл инсан, ж\ръг\нън жаралган чыгармаларды жаратуу \ч\н, биз табият менен адамдын ички сулуулугун кърсътъ билген, жан д\йнъс\ндъ къркъм ънърд\ сактап ж\ргън жаш ъсп\р\мдъргъ туура жол къргъз\\ биздин колубузда. Ошондуктан келечектеги кесибин туура тандоо, мектепте багыт бер\\дън башталат. Ал эми учурда, жаш с\ръткер-адистердин мектептерде иштебегендигинин себеби с\рът, чий\\ сабагынын жана айлык маянасынын аздыгынан болуп, мкетепке баруудан баш тартышат. Баш тартуу менен эле чектелбей, учурда искусствону б\ткън адистерибиз шаардык «дизайнердик къркъм жасалгалоо» ишканаларында архитектурада жана эстелик жасоо ънърканаларында, ошондой эле мебелдик цехтеринде иштеп келишет. Мектептин маянасына салыштырмалуу бул жерлерде 3-4 эсе киреше табышат. Туура, с\рът ънър\ жаш чыгармачыл ъсп\р\мдър \ч\н эё бир с\й\кт\\ сабактарынын бири. Себеби, с\рът тарткан инсан ъз\н\н оюндагы фантазиясын же болуп ъткън окуяны, же къз\ къргън натурадагы кър\н\шт\ т\ш\р\\ аркылуу эс ала алат. Алсак, мектеп окуучулары сабак учурунда бир тема \ст\ндъ с\рът тартууда; мисалы: «К\зг\ кър\н\ш», «Жомоктор д\йнъс\ндъ», «Апакем», «Менин Кыргызстаным» жана башка ушул сыяктуу кызыктуу, ары татаал кър\нгън темалар \ст\ндъ, бир класстагы окуучулардан бир канчасы ъз\н\н оюн кагаз бетине т\ш\ръ алат. С\рът ънър\ къпч\л\г\нъ татаал кър\нсъ, ал эми таланттуулар жана шыгы бар жаштар \ч\н бул ънърд\ аркалап кет\\ оёой сезилет. Чындыгында, тегиз актай кагаз бетине кызыктуу бир кър\н\штърд\ же пейзаж портреттерди т\ш\р\\ таё калыштуу, ары табышмактуу сезилет. Ошол тегиздик бетине же таза барак бетин къргъндъ, искусствого с\рът ънър\нъ кызыккан инсан эч качан жън тура албайт. Тескерисинче, (ак кагаз бетин къргъндъ) ушунчалык эрг\\лър келип, ошол актай баракка ж\ръг\ндъг\ с\й\кт\\ чыгармасын же кызыктуу бир с\рътт\ т\ш\р\\н\ эёсейт.Бул чыгармачыл инсандын ары жагында таланты бар экендигинен кабар берет. Алсак, кыргыз элине эле эмес б\тк\л д\йнъгъ белгил\\ жазуучу Чыёгыз Айтматовдун «Жамийла» (повести) кино тасмасындагы (Жамийланын кайниси) Сейиттин тарткан с\ръттър\, Данияр менен Жамийланын бирге ж\ргън к\ндър\н, ар бир чыгармасындагы кър\н\штърд\, ъз\нчъ картина катарында жараткандыгы, чыныгы искусствону с\йъ билген таланттуу с\рътч\н\н образын жана жан д\йнъс\н Чыёгыз Айтматов ътъ таамай жана так кърсътъ алган. «Ънър\ё болсо ъргъ чап», - деп эл арасында бекеринен айтылып келбесе керек, кантсе да таланттуулардын талантын баалай билгендиги таамай айтылган макалынан байкалып турат, же къркъм ънъргъ жакын экендигинен кабар берет. Ънърл\\ адамдын ъзъктън жаралган чыгармасын экинчи бир адам жарата албайт. Себеби ар бир чыгармачыл инсан, ъз\ жараткан чыгарманы ОшМУ жарчысы №1 2012 - 183 - башкалардыкынан ъзгъчъръък жасоого далаалаттанат. Ошол аракеттер аркылуу искусство ън\г\п - ъс\п, ар кандай жанрларда жаёыча агымдарды жаратып ийгиликтин туу чокусуна жетиш\\дъ. Ошол себептен жаш ъсп\р\мдърд\ тарбиялоодо жана окутууда ар бир сабакты ъз адистигин билген инсан гана ътсъ, ошондо гана келечек муундардын коомчулукка кошкон салымы зор ийгиликтерди жаратаар эле деп ишенем.[1] Жаш муундарга с\рът сабагын окутууда алгач калемди иштет\\н\ туура кармоо жана учтоону \йрът\\ абзел. Калемдердеги Т1, Т2, Т3, М1, М2, М3, М4, М5 – деген сыяктуу белгилер болот. Мында Т1- твердый (катуу ), М1-мягкий (жумшак ) дегенди, ал эми сандар карандаштын канчалык катуу же жумшак экендигин билдирээрин т\ш\нд\р\п бер\\, алар \ч\н кызыктуу сезилип, калемди иштетип кър\\гъ умтулушат. Ал эми с\рът тартуунун негизги каражаттары «акварель» жана «гуашь» жън\ндъ балдарга тъмънк\ маалыматтарды бер\\ зарыл. «Акварель» латындын «aqua» - деген съз\нън, ал эми кыргызча «суу» - деген маанини билдирген създън келип чыккан. Аты айтып тургандай, сууга эзме назик, тунук боек болуп саналат. Байыркы египеттиктердин, гректердин, римдиктердин къркъм д\йнъс\ндъ акварель боегуна кошумча ак т\с кошулгандыктан, аткарылган жумуштар киргилт (бозомук) болуп тартылган. XV кылымдан баштап ак т\с кошулбаган акварель боегу менен иштеп келе жатышат. Живопистик чыгармада ътъ жарык жерлерди чагылдырууда, аларды боебостон кагазды актай калтырып, ак боектун ордуна колдонушат. Акварель боегу менен кагаз бетине жука билинер-билинбес кылып, кыл калемдин жардамы менен бир эле жерге бир т\ст\н \ст\нъ бир нече т\ст\ кошуп иштъъгъ болот. Алардын кошулмасынан керект\\ т\ст\ боек эз\\ч\ тактада (палитрада) издеп табышат. Айрым с\рътч\лър, ар бир т\ст\ бири-бири менен ъз ъз\нчъ айкалыштырат. Кээ бирлери, алгач сууланган кагаздын бетине боекторду агызып иштегенди жакшы кър\шът. Акварель боегунун кереметт\\ тунук, ачык, \лп\лдъгън жеёил касиеттеринен улам, аны менен аткарылган чыгармалар къз жоосун алган, ажайып кооздукту кър\\ч\лъргъ тартуулайт. Акварель боегу ътъ назик болгондуктан къпч\л\к с\рътч\лър аны кыз кыялына салыштырышат. Гуашь же май боектору менен аткарылган иштерди \ст\-\ст\нън боеп оёдоого болот. Ал эми акварель боегу менен тартылган иштерди ъч\р\п оёдоо ътъ опурталдуу болгондуктан, къпч\л\к с\рътч\лър акварель боегу менен иштешпейт. Ошондон улам, акварель боегу менен аткарылган иштер башка боектор менен аткарылгандарга салыштырмалуу ътъ аз. (2) Жаратылышка т\здън-т\з байкоо ж\рг\з\\ живописти таанып-бил\\н\н алиппеси болуп саналат. Живописти т\ш\н\\, кабылдоо жана с\й\\ \ч\н адам жаратылыш д\йнъс\н\н дал ъз\ндъ болгон сезимдердин узак мектебинен ът\\гъ тийиш. Бала т\ш\нъ албаган с\ръттър бар жана аларды ъсп\р\м улан куракта кър\\ керек, бирок бала чакта «туш болууга» жана аларга ъм\р бою кайрылбоого боло турган с\ръттър бар. Чыныгы искусстводо жънъкъй эч нерсе жок. И.Шишкиндин «Кара буудай», А.Саврасовдун «Чар каргалар учуп келишти», И.Левитандын «Алтын к\з» жана «Кайыё токою», К. Юондун «Кыш аягы», «Чак т\ш», А.Пластовдун «Биринчи кар» сыяктуу жънъкъй с\ръттър\н бала чакта да, ъсп\р\м кезде да, уландыктын алгачкы жылдарында да кър\\ керек. Адам ар бир жолу алардан кандайдыр бир жаёы нерсени кърът. С\ръттърд\ кайталап кър\\ эмоциялык эсте тутууну байытат, ън\кт\рът, кооздукту кабылдоонун курчтугу деп аталган сапатты тарбиялайт. Къркъм с\рът искусствосу ъсп\р\мдърд\н рухий турмушуна дал ошол кайталап кабылдоонун аркасында кирет. Ошондуктан интеллектуалдык, эмоциялык жана эстетикалык ъърч\п ън\г\\н\н ар бир жаёы мезгили менен бирге тарбиялоого живопистин улам жаёы чыгармалары кошулат ошол эле мезгилде мурда кър\лгън с\ръттъргъ къё\л бурбай калышат. [2] Мына ушул сыяктуу ар бир боектордун тарых таржымалы жана аны иштет\\н\н жолдорун кърсът\п же айтып берсек, чыгармачыл балдар \ч\н ачылбаган кулпуну ачкан менен барабар деп айтаар элем. Къз жоосун алган мончоктой тизилген т\рк\н т\стър аркылуу, укмуштай ажайып чыгармаларды жаратуу же белгил\\ атактуу с\рътч\ болуу, ар бир эле адамдын колунан келе бербейт. Ошондуктан «Келечек жаштардын колунда», - дегендей жаш ъсп\р\мдър \ч\н жаёыча методдорду колдонуу менен сабак ът\п алардын ой ж\г\рт\\ жъндъмд\\л\г\н жогорулатсак, с\рът ънър\ менен сугарылган жаш ъсп\р\мдър арасынан «Жетинин бири кызыр» деген сыёары, келечекте Кыргызстанды д\йнъгъ тааныткан чыгармачыл инсандар жаралар эле деп ишенем. Чындыгында, ънър деген улуу, ушунчалык ъзгъчъ касиетин айтып т\гътъ албачуудай сыртынан анча байкалбаса да ичи алтын жалатылган сарай ъёд\\. Ънър чапса сынгыс, сууга чъкк\с, отко к\йбъс, аздектеп баксаё сени даёктап да мураска жеткирип къкълътъ не бир бийиктиктерге чыгаруучу касиетке ээ. Бирок мындай ънърл\\ болуу бактысы, ар бир эле пендеге бериле бербейт. Бул ънър Алла Тааладан, жараткандан жиберилген ырыскы деп эсептейм. Миё адам търълсъ анын ОшМУ жарчысы №1 2012 - 184 - биръъс\нъ гана ыйгарылат. Дагы бир ъзгъчъл\к, ал адам мен таланттуумун деп чалкалап жата берсе, андан эч кандай тыянак чыкпайт. Эё оболу, ънърд\ эмгектин суусуна сугарып, аракеттин алтын даны менен багыш керек. Ошондо гана эмгек, талант, аракет жуурулушуп не бир керемет чыгармалар жаралат жана таланттуу адам ошондо гана бакыттын къл\ндъ чабак урат. Адам талантты бакса, талант адамды багып, эриш-аркак чоё бир бийиктиктерге жеткирет. Ар бир эле инсан, бул жашоодо из калтыргысы келет, бирок из калтыруу тарых барактарында калуу ар биринин эле колунан келе бербейт. Ал эми ънърл\\ адам \ч\н из калтыруу эмгектен\\н\ гана талап кылат. Колдонулган адабияттар: 1.Къркъм ънър булагы.Акматов Д.А, Бердибаева С, Маркова Р.А. Б «Педагогика»2002-ж. 2.В.А. Сухомлинский. «Тарбия жън\ндъ» Ф 1985 Мусаканова М. (ОГПИ) Улуттук маданияттын башталгыч класс окуучуларын адеп-ахлакка тарбиялоодогу таасири Макалада элдик маданияттын (оозеки чыгарма, фольклор, традиция ж.у.с.) жардамы менен башталгыч класстардын окуучуларын адеп-ахлакка тарбиялоодогу тийгизген таасири жън\ндъ кърсът\лгън. В статье рассматриваются вопросы влияния национальной культуры в сфере устного народного творчества, традиции, обычаев как общечеловеческие ценности на нравственное воспитание учащихся начальных классов.. The infuluene of national culture to morality of brining up primary school learners with the help of (oral folklore, tradition) is shown in this article. Баарыбызга белгил\\ болгондой кыргыз элинин маданиятынын башталгыч класстардын окуучуларын адеп-ахлакка тарбиялоодо тийгизген таасири эбегейсиз зор. Аны менен биргеликте бътън, боордош элдеринин да маданиятынын, жалпы адамдык баалуулуктарынын (жерине, ъз элине, мамлекетине болгон с\й\\с\, эмгекке болгон мамилеси, \й-б\лъгъ, билим-илимге болгон мамилеси ж.у.с.) окшоштугу болгону менен кыргыз элинин фольклорунун, заманбап искусствосунун, элдик адабиятынын, музыканын, элдик оюндардын, бийдин тийгизген таасири ъзгъчъ. Кыргыз фольклорунун бири болгон элдик оозеки чыгарма башталгыч класс окуучуларынын ойлоо сезиминин ъс\ш\нъ къмъкч\ болот. Жалпы адамдык баалуулук (туулган жерине, ата мекенине, эмгекке, маданиятка, \й-б\лъгъ, билимге болгон с\й\\с\ жана тынчтыкты къз\н\н карегиндей сактоосуна болгон баалуулуктар) башталгыч класстагы окуучуларга фольклор аркылуу жеткирилип калыптанат. Бала эрте жашта эле жомок, табышмак, макал-лакаптар ж.у.с. фольклор жана \рп, адаттар менен таанышышат. Элдик жомоктордо жана макалдарда ж\р\м-турум эрежелери жана аларга коюлуучу талаптар кърсът\л\п адеп-ахлакка тарбиялоодо жемишин берет. Мисалы:“Өз агасын агалай албаган киши агасын сагалайт”, “Билимд\\ миёди жыгат, к\чт\\ бирди жыгат” деген макалдар балдарды эмгекке, улууну урматтоого, билимд\\л\кт\н баркына жет\\гъ тарбиялайт. Ошондой биримдикке тарбиялаган макалдар аз эмес: “Къп т\к\рсъ, къл болот”, “Жалгыз таруу ботко болбойт” ж.у.с. Азыркы учурдагы кыргыз адабияты башталгыч класс окуучуларын адеп-ахлакка тарбиялоодо зор м\мк\нч\л\ккъ ээ. Окуучулар белгил\\ жазуучулардын, акындардын: Тоголок Молдо, Т.Сатылганов, А.Осмонов, Ж.Бъкънбаев, Ч.Айтматов ж.б. ырларын, чыгармаларын окушуп каармандарды туурап аткарышат. Адеп-ахлакка тарбиялоодогу эё негизги каражат катары окуу китептериндеги белгил\\ жазуучулардын, акындардын чыгармасы да пайдаланылат. Ал эми I-IV класстын окуу китептериндеги тексттер, кън\г\\лър да балдардын адепт\\л\к элестъълър\н калыптандырат: республикага, эмгекке болгон с\й\\с\н арттыруу менен башканын эмгегин баалоого, “жакшы”, “жаман” деген т\ш\н\ктърд\ айырмалап бил\\гъ \йрън\шът. ОшМУ жарчысы №1 2012 - 185 - Элдик музыка бий аркылуу тарбиялоо атам замандан эле баалагандыгы бизге жаёылык эмес. Комуз, ооз комуз аркылуу кыргыз элибизди даёктап, прогрессивд\\ жактарыбызды ачып кърсъткън. Элдик оюндары, спорт баланы ыкчамдыкка, сезимталдыкка, денесин чыёдоого, эстетикалык, нравалык ж.у.с. тарбиялоо менен бирге алардын чыдамкайлуулугун, чечкинд\\л\г\н, табышкерлигин ж.у.с. адепт\\л\кт\н сапаттарынын ън\г\ш\н камсыздайт. Элдик традиция жаш муундардын социалдык-психологиялык факторлорунун калыптанышына ъбългъ т\зът. Адепт\\л\ккъ тарбиялоонун баардык факторлору: съз, жумуш, мамиле ж.у.с. бириктирилип, к\чът\л\п жана айкалаштырылат. Тарбиянын башаты \й-б\лъдън башталат. Тарбиялоодо адеп-ахлактын ар бир касиетине къё\л бъл\п баланын ниетине, къё\л\нъ карабайбыз. Ошондуктан катаал м\нъздъг\, кайрымсыз, бейбаш жана жеке кызыкчылыгын къздъгън балдар тарбияланып калышы м\мк\н. “Эгерде балдарыёардын бактысыз болушун кааласаёар, – деп жазган К.Д.Ушинский, алар эмнени жасаганды каалашса м\мк\нд\к т\зъ бергиле”, – деп бекеринен айтпаган. Мектеп менен \й б\лън\н тыгыз мамилеси эффективд\\ жыйынтыкты бериши баарыбызга белгил\\. Элдик традиция, \рп-адат, маданият ж.у.с. маданияттын т\рлър\ \й-б\лъдън берилет. “Баланы бала тарбиялайт”, – деп ата-бабаларыбыз къп балалуу \й-б\лън\ сыйлашкан. /йб\лън\н къп балалуу болгон тардиция ътъ маанил\\ болуп анын зарыл экендигин билдир\\ч\ макалдар да аз эмес. Мисалы, “балалуу \й – базар, баласыз \й – мазар”. Чоёунан кичинесине карата сый-урматта болушу, бири-бири \ч\н камкордук кър\\с\ адеп-ахлактын эё негизги касиети деп атоого болот. Азыркы учурда кескин т\рдъ аз балалуу \й-б\лълър\н болушу коомго да терс таасирин тийгизип жатат. Ата-бабаларыбыздын “жети атасын билбеген бала ъз атасын да билбейт” жана “Эр жигитти намыс, коёонду камыш ълт\рът” деген макал-лакаптарды айтуу жигиттердин намысына келтир\\ менен патриоттуулукка тарбиялап алардын нравалык жана эстетикалык къз караштарын калыптандырган ошону менен бирге эсте тутуусун, ой ж\г\рт\\с\н, эркин ж.у.с. ън\кт\ргън. Башталгыч класс окуучуларын адеп-ахлакка тарбиялоо менен биргеликте, эстетикалык табитин ъст\р\\гъ, экологиялык билимдерин калыптандырууга, дене тарабынан чыёдоого карата тарбиялоодо айрыкча сейрек жашоого \йрът\\дъ ж\р\м-турумду, эрежени, ар т\рд\\ нормаларды \йрът\\дъ элдик салт жеке адамдагы, \й б\лъдъг\, мектептеги жана улуттардагы проблемалуу жагдайларды чеч\\дъг\ бирден-бир зарыл каражат болуп саналат. Азыркы учурда жашоо тиричилик къп нерселерге таё калтыруу жана т\ш\нбъъч\л\кт\ алып келип жатат. Кээ бир т\ш\н\ккъ баа бер\\дъ же жеткире айталбай, же ашыкча айтылып калган учурлар къп болуп жатат. Биздин ата-бабаларыбызды эмне тынчсыздырган, кантип эмгектенишкен, эмне жън\ндъ ойлонушкан, эмне жън\ндъ ырдашкан, айтып беришкен, ъздър\н\н урпактарына (балдарына, неберелерине, чеберелерине) эмнени мурас кылып калтырышкан жън\ндъ \ст\рттън айтып гана тим болуп жатабыз. Ошондуктан элдик маданиятты \ст\ртън гана окуп \йрънбъстън \рп адаттар, салттар, ата- бабаларыбыздын айтып кеткендери тереё ъздъшт\р\лсъ къп катачылыктарга жол берилмек эмес. Жашап жаткан жердин тарыхы (улутуна карабастан) тереё окуп \йрън\лсъ, анда ал жердин калкына сый урмат менен мамиле жасоо менен бирге ар бир инсан тарыхтагы ордун бекемдеп алуусуна шек жок. Ошондуктан азыркы учурда элдик салттардын, \рп адаттардын, майрамдардын (Нооруз майрамы ж.у.с.) ъткър\л\ш\нъ кайрадан къё\л бъл\\ учурдун талабы болуп жатат. Тарбиялоо процессин жандандыруу \ч\н башталгыч класстардын методикалык бирикмелеринде, класстан тышкаркы жумуштарында элдик маданиятынын бардык аспектилери кеёири пайдаланышы зарыл. Жогоруда айтылгандардан тъмъндъг\ жыйынтыктарды алууга болот: Элдик маданият – улуттук маданияттын негизи. Ошондуктан жалпы адамдык баалуулуктар болгон элдик маданияттын жетишкендиктери менен балдарды тааныштырууга болот. Элдик маданият балдарды адеп-ахлакка тарбиялоодо тъмъндъг\дъй баалуулукту ачып кърсът\п берет. Алар: эмгекти с\й\\гъ, боорукердикке, жаратылышка жана ъз\н\н элине, жерине этият мамиле кылуусуна. |