Ош мамлекеттик университетинин жарчысы

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 200 - 
 
балдардын жеке ъзгъчъл\г\нъ жараша таалим тарбия берип, алардын инсан катары 
калыптануусуна \й-б\лъл\к тарбиянын мааниси чоё  деп айтсак жаёылышпайбыз. 
 
 Адабияттар: 
1.  Смирнова Е.О., Быкова М.В. Опыт исследования структуры и динамики родительского 
отношения  Вопр.психол.- 2000.- №3.- с.4-12. 
2.  Черепанова У.М. Как помочь детям, переживающим глубокою психологическую травму 
Семья и школа.- 1995.-№8.-с.10-11. 
3.  Өмүргө зор өбөлгө. ЮНИСЕФ, Нью –Йорк, 2002-жыл. 
4.  Кленов А.С. Я познаю мир: Детская энциклопедия. – М., 1999. с.954. 
УДК:100.7 
Кочкорова Д.А., ОшМУ 
 
Cоциалдык-тарыхый таанып-бил\\дъг\  тарыхый ът\\ч\л\кт\н формалары жънyндъ 
В  статье  автор  старается  показать  роль  исторической  преемственности  в 
социально-историческом  познании  посредством  ее  форм.  В  социально-историческом 
познании  как  формы  исторической  преемственности  выступают  социальные  законы, 
материальные  и  духовные  ценности  прошлого  поколения,  вещественные  источники, 
языково-знаковые  средства  и  через  них  исследователь  получить  возможность 
реконструировать  историю.  Названные  выше  формы  исторической  преемственности 
передаются от поколения к поколению, сохраняются и изменяются, вместе с тем они 
дают информации о прошлом.                            
In the article the author is showing the role of the historic continuity in socio-historical 
cognition through its forms. In the socio-historical social laws, material and spiritual values of 
the  previous  generation,  object  resources,  languages  and  signs  are  the  form  of  the  historical 
continuity.  They  give  the  researcher  the  opportunity  to  reconstruct  the  history.  Above 
mentioned forms of historical continuity are passed from generation, saved and changed at the 
same time information about the history is given.  
 
Ар  кандай  эле  билимдин,  анын  ичинде  социалдык  билимдердин  маанил\\  м\нъз\  болуп  
алардын 
обьективд\\л\г\ 
эсептелет. 
Социалдык 
кубулуштарды 
таанып-бил\\н\н 
обьективд\\л\г\  тарыхый  реалдуулуктун  обьективд\\л\г\  менен  шартталары  белгил\\.  Таанып-
бил\\ процессинде обьект менен субьектинин ортосунда ъз ара аракет ишке ашат жана бул ъз ара 
байланышта  обьект  таанып-бил\\н\н  булагы  катары  билимдин  мазмунун  аныктайт.  Субьектке 
болсо активд\\ ишмерд\\л\к м\нъзд\\. Социалдык-тарыхый таанып-бил\\н\н обьектиси катары 
б\т\ндъй тарыхый реалдуулук же анын бир фрагменти, процесси, окуясы, кырдаалы изилдениши 
м\мк\н.  Бирок  тарыхый  реалдуулук  тарыхчыдан  убакыт  аркылуу  бъл\н\п  турат.  Ошентип 
социалдык-тарыхый  таанып-бил\\н\н  обьектиси  изилдъъч\н\н  т\здън-т\з  кабыл  алуусуна 
кабылбайт жана анын ишмерд\\л\г\н\н чектеринен сырткары чыгат. Таанып-бил\\ обьектисинин 
къб\несе ъткън мезгил экендиги социалдык-тарыхый таанып-бил\\дъг\ обьект менен субьекттин 
ъз ара мамилесинин спецификалык белгиси болуп саналат.  
Башка  илимдер  сыяктуу  эле  тарых  илими  да  изилден\\ч\  обьектинин  манызына  с\ёг\п  
кир\\н\  къздъйт.  Бул  максатка  жет\\дъ  тарыхчынын  алдында  ички  маёызды  аныктоо  эле 
зарылдыгы  турбастан,  учур  аркылуу  ъткънд\  къръ  бил\\  кыйынчылыгы  да  турат.  Башка 
илимдерден  айрымаланып,  тарыхтагы  окуялар  жана  аларды  таанып-бил\\  ар  кайсы  доорлорго 
таандык, алар ар т\рд\\ убактылык мунъзгъ ээ. Социалдык-тарыхый таанып-бил\\ окуялар болуп 
б\ткъндън  кийин  ж\рг\з\лът,  тарыхчы  жана  анын  изилдъъ  обьектиси  ар  кандай  тарыхый 
доорлорго  тиешел\\.  Тарыхчы  менен  изилденип  жаткан  доордун  ортосунда  белгил\\  бир 
дистанция, доорлор турушу м\мк\н. Ушул себепт\\ изилдъъч\н\н позициясы менен болуп ъткън 
окуянын,  доордун  замандаштарынын  позициясында  бир  топ  ажырым  болушу  м\мк\н. 
Изилдъъч\н\н  къё\л\  бурулган  окуя  болуп  б\ткън,  алар  бири-биринен  убакыттагы  интервалда 
бъл\н\п  турушат.  Ошондуктан  обьектини  таанып-бил\\  \ч\н  субьектиден  реконструкциялоочу 
активд\\  ишмерд\\л\к  талап  кылынат.  Башкача  айтканда,  тарыхчы  алгач  изилдъъ  обьектисин 
реконструкциялоосу, кайрадан т\з\\с\ керек, андан кийин гана аны таанып-бил\\гъ ътът. Ушуга 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 201 - 
 
байланыштуу тарыхчы-изилдъъч\н\н алдында дайыма татаал маселе турат: мурда эле ът\п кеткен 
окуяларды  кантип  так  жана  толук  реконструкциялоого  болот?  Тарыхый  окуяларды 
реконструкциялоонун  жана  аларды  изилдъън\н  негизги  методдорунун  бири  болуп  ът\\ч\л\к 
принциби  эсептелет.  Бул  принциптин  тарыхты  изилдъъгъ  карата    колдонулушу  адамзат 
тарыхынын ъз\ муундан-муунга уланган бир б\т\нд\к экендиги менен т\ш\нд\р\лът. Социалдык 
убакыт  адамдардын  ишмерд\\л\г\н\н  ар  кайсы  этаптарынын  ън\г\ш\ндъг\  ът\\ч\л\к 
байланышты камсыз кылат. Ишмерд\\л\кт\ обьективдештир\\н\н формасы жана адамдардын ар 
кандай  убакыттагы  байланышынын  ишке  ашышы  катары  адамзаттын  рухий  жана  материалдык 
иш-аракеттеринин продуктылары эсептелет. Адамзат жараткан материалдык жана рухий маданият 
ъз\нъ адамдардын чыгармачылыгын, ой-толгоосун, жъндъм\н камтып, белгилеп турат жана болуп 
ъткън  окуялардын  ж\р\ш\н\н  тышкы  материалдык  кър\н\ш\н  берет.  Ошондуктан  тарыхый 
реконструкциялоо  методу  адамдардын  ишмерд\\л\г\н\н  ар  кайсы  этаптарынын  ът\\ч\л\г\н 
билдирген  окуяларды  кайра  т\з\\  болуп  эсептелет.  Муну  менен  изилдъъч\  коомдун  тарыхын, 
мурунку муундардын ишмерд\\л\к формаларын кайра т\зът.  
 
 
 
 
 
 
 
Тарыхый  окуяларды  таанып-бил\\дъг\  изилдъъч\  менен  обьектинин  ортосундагы 
убакыттагы ажырым алардын байланышынын дагы бир  ъзгъчъл\г\н - тикелей эмес байланышты 
шарттайт.    Тикелей  эмес  байланыш  окуялардын  тышкы  кър\н\ш\н\н  артында  жаткан  ички 
маёызын  ачууга  м\мк\нд\к  бер\\ч\  таанып-бил\\н\н  логикалык  каражаттарын  колдонуу  менен 
эле  т\ш\нд\р\лбъйт.  Бул  жагынан  алганда  социалдык-тарыхый  таанып-бил\\  илимдин  башка 
чъйрълър\нън  эч  бир  айырмаланбайт.  Ошондой  эле  тарыхый  реалдуулукту  таанып-бил\\дъ 
материалдык каражаттарды  -  моделдерди, приборлорду колдонуу да тикелей эмес байланыштын 
ъзгъчъл\г\н  т\ш\нд\рбъйт.  Социалдык-тарыхый  таанып-бил\\дъг\  тикелей  эмес  байланыш 
обьект  менен  (мурунку  доор)  субьектинин  байланышы  азыркы  учур  аркылуу  ж\ргънд\г\ндъ. 
Тарыхчынын  ъткън  мезгилге  болгон  мамилеси  тикелей  да  ж\рът.  Анткени  азыркы  учур  ъткън 
доор  менен  байланышта,  ъз\нъ  ъткън  доордун  кээ  бир  элементтерин  камтып  турат.  Алсак, 
тарыхый  булак  азыркы  учурдун,  реалдуу  чындыктын  ажырагыс  бъл\г\  болот.  Б\г\нк\  к\ндъ 
жашап  турган  ъткънд\н  элементтери  толук  бойдон  ъткън  мезгил  менен  дал  келбейт,  ал  анын 
бъл\г\,  бирок  б\т\н  аркылуу  гана  кър\нът.  Бул  болсо  социалдык-тарыхый  таанып-бил\\дъ 
тикелей жана тикелей эмес байланыштар диалектикалык байланышта экендигин билдирет.     
Социалдык-тарыхый  таанып-бил\\дъ  таанып-бил\\ч\  субьектинин  активд\\л\г\  да 
спецификалуу м\нъзгъ ээ. Учурда бар болгон обьектилер мене иш  алып барган илимдер таанып-
бил\\н\н  зарылдыгы  \ч\н  обьектини  эксперименталдык  т\рдъ  ъзгърт\ш\  м\мк\н.  Мындай 
ъзгърт\\ч\  эксперименттер  табият  таанууда  къп  колдонулат.  Социалдык  таанып-бил\\  деле  ар 
кандай  эксперименттерден  куру  эмес.  Бирок  тарыхчы  ъткън  тарыхый  окуялардын  ж\р\ш\нъ 
активд\\  кийлигиш\\  м\мк\нч\л\г\нън  ажыраган.  Ал  ъткънд\н  калдыктары  менен  иш  алып 
барат,  ошолор  менен  активд\\  аракетте  болот,  бирок  ъткънгъ  кийлигише  албайт.  Ошондуктан 
социалдык-тарыхый  таанып-бил\\н\н  субьектисинин  активд\\л\г\  негизинен  рухий  чъйръдъ, 
рухий ишмерд\\л\ктъ ишке ашат.    
 
 
 
 
 
  
 
Субьект  менен  обьектинин  ъз  ара  байланышынын  жогоруда  белгиленген  ъзгъчъл\ктър\ 
бул  байланыштын  тарыхый  реалдуулукту  адекваттуу  кайра  т\з\\н\  камсыз  кылган  кээ  бир 
конкретт\\  формаларын  карап  чыгуу  зарылдыгын  туудурат.  Азыркы  учур  ъз\нъ  ъткънд\н 
маёызын камтып турат деген жобо менен эле чектел\\ жетишсиз. Социалдык-тарыхый изилдъъдъ 
таанып-бил\\н\н субьектиси менен обьектиси ар кайсы доорлорго таандык болушкандыктан, алар 
убакыттагы  интервалда  ажырымда  тургандыктан  жана  субьектинин  ъткън  мезгилге  болгон 
мамилеси азыркы учур аркылуу изилденгендиктен, тарыхый ът\\ч\л\кт\н бир катар формаларын 
аныктоо  зарылдыгы  келип  чыгат.  Бул  болсо  социалдык-тарыхый  таанып-бил\\дъг\    субьект 
менен обьектинин ортосундагы мамилени конкреттештир\\гъ, тарыхчынын активд\\л\г\н\н бир 
катар  т\рлър\н  аныктоого  м\мк\нд\к  берет.  Ъткън  жана  азыркы  мезгилдердин  байланышынын 
маанил\\    формасы  болуп  социалдык  закондор  эсептелет.  Ар  кандай  закон,  анын  ичинде 
социалдык  закондор  белгил\\  бир  убакытта  жана  мейкиндикте  аракеттенет.  Ушул  себепт\\ 
социалдык  закондор  убакыттын  салыштырмалуу  къп  эмес  интервалында,  алсак,  тарыхый 
ън\г\\н\н  беелгил\\  баскычына,  стадиясына    тиешел\\,  же  бир  кыйла  узак  интервалга  созулган  
болушу м\м\к\н. Ошондой эле убакыт интервалында аракети чектелбеген социалдык закондор да 
бар.  Мисалы,  коомдук  бытиенин  коомдук  аё-сезимди  аныктоочу  ролу  жън\ндъг\  закон ушундай 
мааниге ээ.  
   
 
 
 
 
 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 202 - 
 
Ъткън тарыхты таанып-бил\\дъг\ мыйзамдардын эвристикалык баалуулугу алардын ушул 
учурда  да  жашап,  ъткънд\  улантып  тургандыгында.  Социалдык  мыйзамдын  тарыхты  таанып-
бил\\дъг\ негизги мааниси изилдъъч\гъ зарыл болгон тарыхый булактар жетишсиз болгон учурда 
ъзгъчъ  чоё.  Социалдык  мыйзамдардын  жардамы  менен  ъткън  тарыхтын  манил\\  м\нъздър\н 
кайра т\з\\ м\мк\н. Ар бир элдин тарыхы, окуялары кайталангыс. Ошол ири окуялардан, алардын 
татаал  байланышынан  негизги  маёызды  бъл\п  алуу,  аларга  илимий  т\ш\н\к  бер\\  социалдык 
закондор  аркылуу  ишке  ашат.  Бирок  бул  жерде  бир  нерсени  эске  алуу  керек:  социалдык 
закондорду  аныктоонун  ъз\  татаал  маселе.  Коом  жън\ндъг\  окуулар  байыртадан  эле  жашап 
келгендигине  карабастан,  коомдук  турмушту  тигил  же  бул  деёгээлде  акыйкаттуураак 
чагылдырган  закон  ченемд\\л\ктър  XIX  кылымдын  экинчи  жарымынан  тартып  ган  аныктала 
башталгандыгы белгил\\.      
 
 
 
 
 
Тарыхчы-изилдъъч\  учурда  аракеттенип  жаткан  мыйзамдар  эле  эмес,  тарыхта  ъз 
миссиясын ътъп б\ткън закондор менен да иш тутат. Ъткън мезгилге тиешел\\ учурда аракеттеги 
закондор  деле  ъзгърбъстън  калбайт,  алардын  кър\н\\  формалары  ъзгърът.  Анткени  тарыхый 
окуялар  кайталангыс.  Закондор  болсо  ошол  окуялар  аркылуу  ишке  ашат,  тарыхый  окуяларда 
негизги  тенденциялар  кайталанат.  Ошентип,  социалдык  закондор  аркылуу  кър\н\\ч\  тарыхый 
ът\\ч\л\к  байланыш  тарыхты  реконструкциялоодогу  негизги  методологиялык  принциптердин 
бирине айланат. Алсак, азыркы учурда коомдук бытиенин социалдык ън\г\\дъг\ аныктоочу ролу 
жън\ндъг\ закон башкачараак аракеттенет, анткени учурдун коомдук бытиеси мурункудан башка, 
ал  коомдук    ън\г\\дъ  социалдык  фактордун  ролунун  ъс\ш\н  шарттоодо.  Коомдун  материалдык 
бытиесинин  алгачкылыгы  жън\ндъг\  жалпы  жобо  четке  кагылбайт,  бирок  анын  функциясы 
субьектинин  аё-сезими,  чыгармачыл  активд\\л\г\  тынымсыз  ъс\п  барган  шарттарда  ишке 
ашууда.  Тарыхый  окуялардын  маёызын  социлогиялык  закондордун  эле  жардамы  менен 
реконструкциялоо  м\мк\н  эмес.  Социологиядан  айырмаланып,  тарых  илими  коомду  конкретт\\ 
формаларда \йрънът.   
 
 
 
Тарыхты  реконструкциялоонун  дагы  бир  тарыхый  ът\\ч\л\ккъ  негизделген  жолу  катары 
материалдык  жана  рухий  байлыктар  аркылуу  байланышты  кароого  болот.  Коомдун,  адамдын 
тынымсыз  ж\р\п  турган  ишмерд\\л\г\  б\г\нк\  к\ндън  мурунку  доорго  ът\\гъ  м\мк\нд\к 
бер\\ч\  негизги  жана  чеч\\ч\  фактор  болуп  саналат.  Рухий  жана  материалдык  социалдык 
баалуулуктар  ъз\нъ  ъткънд\  камтып  турат,  ъткън  тарых  аларда  бир  бъл\к  катары  жашайт.  Бул 
тууралуу  Маркс  мындай  дейт:  «Тарых  муундардын  ырааттуу  алмашуусу,  ар  бир  муун  ъткън 
муундар калтырган материалдарды, капиталды, ънд\рг\ч к\чтърд\ колдонот. Муну менен ар бир 
муун  бир  жагынан  мурасталган  ишмерд\\л\кт\  ъзгъргън  шарттарда  улантат,  экинчи  жагынан 
ъзгър\лгън ишмерд\\л\к аркылуу эски шарттардын т\р\н ъзгъртът».
25
 Маркстын бул ою б\г\нк\ 
к\ндъ да ъз актулдуулугун жоготкон жок. Ъткън тарыхты изилдъъдъ б\г\нк\ учур таянып турган 
эски  шарттардын  т\р\н\н  ъзгър\ш\  анын  ар  кайсы  компонентине  жараша  айырмаланып  турат. 
Ошол  эски  шарттардын  ъзгър\л\п  т\з\л\\с\н\н  негизин  тарыхый  ът\\ч\л\к  камсыз  кылат.      
Жаёы  доорго  эски  доордон  белгил\\  бир  материалдык  баалуулуктар  ъткър\л\п  алынат:  эмгек 
куралдарын,  турак-жайларды  ж.б.  Алар  аркылуу  тарыхчы  ъткън  доорду  реконструкциялоого 
м\мк\нч\л\к  алат.  XIX,  ХХ  кылымга  салыштырганда  азыркы  доордун  материалдык-техникалык 
базасы  бир  кыйла  эле  айырмаланып  тураары  белгил\\.  Ошентсе  да  азыркы  доордо  мурунку 
доорлордон  калган  материалдык  байлыктардын  къптъгън  элементтери  сакталып,  колдонулуп 
кел\\дъ.  
 
 
 
 
 
Ал  эми  мурунку  муундар  жараткан  рухий  баалуулуктар  кийинки  муунга  анчейин 
ъзгърбъгън,  же  кээде  ошол  бойдон  эле  ъткър\л\п  берилиши  м\мк\н.  Алардын  мазмуну 
ъзгър\лбъш\  м\мк\н,  бирок  жаёы  муундун  керектъълър\нъ  жараша  аткарган  кызматы  ъзгърът. 
Мисалы,  кыргыз  элинин  кылымдар  бою  муундан-муунга    ът\п  келген  рухий  мурасы   -   «Манас» 
эпосу ар бир тарыхый доордун ъзгъчъл\г\нъ жараша ар кандай функцияны аткарып келген. Алсак, 
байыркы  доордогу  кыргыздар  \ч\н  алардын  башын  бириктирип,  согуштарда  баатырдык  сезимди 
ойготсо, азыркы кезде мекенчил, 
сабырдуулук  ж.б.  сезимдердин  \лг\с\  боло  алат.  «Манас» 
эпосундагы  идеяларды  азыркы  кыргыз  мамлекетинин  идеологиясынын  негизи  катары  кароо 
аракеттери  да  бекеринен  эмес.  «Манас»  эпосунан  байыркы  мезгилдеги  кыргыз  элинин  жашоосу 
тууралуу  къп  маалыматтарды  алууга  болот.  Муну  менен  кыргыз  элинин  тарыхын  бир  топ 
деёгээлде реконструкциялоо м\мк\нч\л\г\ бар. 
 
 
 
                                                        
25
 Маркс К., Энгельс Ф. Сочинения. 2-е изд., т. 3, стр. 44 – 45. 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 203 - 
 
Кийинки  доордун  маёызына  кирген  мурунку  доордун  материалдык  жана  рухий 
баалуулуктары  ъткън  тарыхтын  т\з\п  туруучулары  болуп  саналат.  Ъткън  тарых  жаёы  доордон 
убакыттын  азыраак  же  бир  топ  къп  ълчъм\  аркылуу  бъл\н\п  турат.  Эгер  тарых  убакыттын  аз 
ълчъм\  менен  бъл\н\п  турса,  анда  тарыхый  окуяларды,  мезгилди  реконструкциялоо  бир  кыйла 
жеёил.  Аткени  тарыхчы  ъткън  мезгилдин  к\бъс\  болушу  да  м\мк\н.  Бирок  ъткън  тарыхты 
реконструкциялоо аны с\ръттъп бер\\ менен эле чектелбестен, аны т\ш\нд\р\п бер\\н\ да талап 
кылат.  Бул  жерде  эске  алчу  бир  жагдай  бар:  ъткън  тарыхты  т\ш\нд\р\п  бер\\  изилдъъч\н\н 
позициясынан,  социалдык  жана  идеологиялык  кырдаалдан  къз  каранды,  субьективизмге  жол 
берилген  учурлар  къп  кездешет.  Алсак,  1937-38–жылдардагы  Совет  мамлекетиндеги  репрессия  
коммунисттик  идеологиянын  кызыкчылыгы  \ч\н  ошол  кезде  оё  бааланса,  азыркы  кезде  «улуу 
акылдардын геноциди»  катары бааланып ж\рът. Материалдык жана рухий баалуулуктарга таянып 
мурунку тарыхты бир топ ън\ккън кийинки доор аркылуу тарыхый иликтъъ ж\рг\з\\ тарыхчыдан 
обьективд\\ мамилени талап кылат.                            
 
 
Мурунку муундар аркылуу жаралып, б\г\нк\ доордун структурасына кирген материалдык 
жана  рухий  баалуулуктар  аркылуу  ътъ  алыс  эмес  мезгилде  ъткън  тарыхты  реконструкциялоого 
болот. Бизден убакыттын бир топ чоё ълчъм\ндъ алыс турган тарыхты окуп-\йрън\\ \ч\н болсо 
ъткън  муундардын  материалдык  жана  рухий  ишмерд\\л\г\н\н  башка  продуктылары  булак  боло 
алышат.  Алар  ар  кандай    эмгек  куралдарынын,  турак-жайлардын  калдыктары,  жашаган  жерлери, 
буюм-тайымдар, документтер жана башкалар болушу м\мк\н. Аталган тарыхый булактар азыркы 
кездин  жашоо-турмушунда  колдонулбайт.  Бирок  алар  ъткън,  кээде  таптакыр  жок  болуп  кеткен 
цивилизациялар жън\ндъ эле маалымат бербестен,  б\г\нк\  к\ндъ  тигил  же  бул  кызматты 
аткарган  баалуулукка  айланышы  м\мк\н.  Алар  б\г\нк\  муун  \ч\н  жаёы  мааниге  ээ  болуп, 
пайдаланылышы  м\мк\н  (мисалы,  эстетикалык  баалуулук  катары).  Ъткън  доордун  кър\н\ш\ 
катары жашап, азыркы к\нгъ кирген жана ъткън тарыхты реконструкциялоонун маанил\\ булагы 
болгон дагы бир коомдук кубулуш - тилдик-белгилик каражаттар. Аларга табигый жана жасалма 
тил,  ар  кандай  белгилер,  символдор,  монеталар,  гербдер,  ишеним  ритуалдарынын  предметтери 
жана  башкалар  киришет.  Тилдик-белгилик  каражаттар  ъздър\  колдонулган  доордун  жашоо 
турмушунан  кабар  беришет.  Тил  жана  башка  белгилик  каражаттар  адамдардын  ъз  мезгилиндеги 
таанып-бил\\  ишмерд\\л\ктър\н\н  жыйынтыктарын  фиксациялап,  муундардын  ортосундагы 
ойдун,  билимдин  алмашылышын,  ъткър\л\п  берилишин  шарттаган  манил\\  курал.  Муну  менен 
тил  ар  кайсы  доорлордун  ортосундагы  тарыхый  ът\\ч\л\кт\  камсыз  кылат.  Тилдин  мындай 
функциясынын  мааниси  жън\ндъ  К.Д.Ушинский  тъмъндъг\дъй  жазат:  «Эне  тилдин  казынасына 
муундар  бири-биринин  артынан  тереё  ойдун,  тарыхый  окуялардын,  ишенимдердин,  къз 
караштардын  мъмълър\н,  баштан  ъткън  кайгы-муё  менен  кубанычтын издерин  калтырышат,  бир 
съз  менен  айтканда  элдик  създъ  эл  ъз\н\н  рухий  жана  материалдык  турмушунун  изин  сактайт. 
Тил  жашап  ъткън,  жашап  жаткан  жана  келечектеги  муундарды  бир  улуу,  тарыхый  жандуу 
б\т\нд\ккъ бириктирип турган эё жандуу, кеёири жана бекем байланыш».
26
 Ушул ойду жеке эле 
тилге эмес, башка белгилик каражаттарга да колдонууга болот.                
 
 
 
 
Тарыхый  реалдуулукту  таанып-бил\\н\н  тарыхый  ът\\ч\л\к  катары  кър\нгън  башка  бир 
булагы  болуп алдыёкы ълкълърдъ жок болуп кеткен жашоонун уюшулуу формалары саналат. Бир 
катар  жерлерде,  мисалы,  Африкада,  Австралияда,  Америкада  коомдун  уюшулушунун  алгачкы 
формалары  сакталып  калган  уруулар  кечээки  к\ндъргъ  чейин жашап  келишкен,  азыр  да  алардын 
калдыктары бар. Алардын жашоо образын окуп-\йрън\\ адамзат тарыхынын байыркы мезгилинин 
къп  жактарын  реконструкциялоого  жардам  берет.  Тарыхты  таанып-бил\\н\н  бул  формасы 
тарыхчыга  ъткън  мезгилди  «кыйыр»  к\бълър  аркылуу  эмес,  т\здън-т\з  изилдъъгъ  м\мк\нд\к 
берет.  Албетте,  бул  жерде  эске    алчу  нерсе  сакталып  калган  уруулук  т\з\л\шкъ  б\г\нк\  к\нд\н 
цивилизациясынын  таасири  тийбей  койбойт.  Ошентсе  да  социалдык-тарыхый  таанып-бил\\дъ 
ъткън доор менен бул сыяктуу байланыш изилдъъч\гъ къптъгън маалыматтарды берери бышык.  
Макалада  тарыхты  реконструкциялоонун  тарыхый  ът\\ч\л\к  шарттаган  гана  формалары 
жън\ндъ  съз  болду.  Бул  формалар  социалдык-тарыхый  таанып-бил\\дъ  жекече  т\рдъ  эмес, 
комплекст\\  т\рдъ  колдонулушу  максатка  ылайык.  Изидъъч\дън  аталган  тарыхый  ът\\ч\л\кт\н 
формаларынан  аны  кызыктырган  тарыхый  доордун,  мезгилдин,  окуянын,  башкача  айтканда 
обьектинин  маёызынан  б\г\нк\  к\нгъ    ъткън    мазмунду  къръ  бил\\  талап  кылынат.  Бул  татаал 
милдетти  ишке  ашырууда  тарыхчы-изилдъъч\  ъткъндън  б\г\нк\  к\нгъ  карай  эмес,  б\г\нк\дън 
                                                        
26
 Баллер Э.А. Социальный прогресс и культурное наследие. – Москва, 1987. стр. 25. 

ОшМУ жарчысы №1 
 
2012 
 
- 204 - 
 
ъткънд\  караган  багытта  изилдъъ  ишмерд\\л\г\н  ишке  ашырышы  керек.  Аталган  татаал 
ишмерд\\л\ктъ  тарыхчынын  талбаган  акыл-ой  эмгеги  жана    изилдъъ  обьектисине  обьективд\\ 
мамилеси зарыл шарт.   
    
 
 
 
АДАБИЯТТАР: 
 
1. 
Баллер Э.А. Социальный прогресс и культурное наследие.- Москва, 1987. 
2. 
Иванов Г.М.,  Коршунов  А.М.,  Петров  Ю.В. Методологические  проблемы исторического 
познания.- Москва, 1981. 
3. 
Кемеров В.Е. Введение в социальную философию.- Москва, 1996. 
4. 
Кохановский  В.П.  Философия  и  методология  науки:  Учебник  для  вузов.  –  Ростов  на-
Дону, 1999. 
5. 
Маркс К., Энгельс Ф. Сочинения. 2-изд. Т.3. 
6. 
Ракитов  А.И.  Историческое  познание:  Системно-гносеологический  подход.  –  Москва, 
1982. 
7. 
Солонин Ю.Н. Наука как предмет философского анализа.- Ленинград, 1989. 
 
8. 
Философия и методология науки. Под ред. В.И.Купцова. – Москва, 1996. 

жүктеу/скачать 2,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: