Абылай хан атындағЫ Қазақ халықаралық

 
Задание  19.  Запишите  значение  слов  –  аббревиатур,  составьте  с  ними 
предложения. 
Задание  20.  Текст.  Прочитайте  и  определите  стиль  текста.  Выделите 
слова, которые служат для раскрытия темы текста .Используя их, составьте 
план. 
Найдите 
сложносочиненные 
предложения, 
укажите 
типы 
сочинительных союзов и определите их значения. 
Задание  21.Устное  изложение  с  лингвистическим  анализом. 
Прочитайте и озаглавьте текст. Определите основную мысль и запишите ее. 
Какими языковыми средствами выражено отношение автора Ю.Гагарину. 
Задания по тексту. 
1.Составьте план к изложению. 
2.Сделайте 
письменный 
синтаксический 
разбор 
выделенного 
предложения. 
3.Какие виды сложных предложений преобладают в тексте? 
      Задание 22. Ролевая игра.»Беседа командира экипажа с пассажирами.» 
      При составлении диалогов использовать авиационные термины. 
         Таким  образом,  можно    сказать,  что  подобные  виды  работы 
расширяют  словарный  запас  студентов,    помогают  формированию 
навыков  профессиональной  речевой  компетенции,  развивают  чувство 
прекрасного,  активизирует  творческое  мышление,  дает  логическому 
изложению своих мыслей и их аргументации. 
 
Литература 
1.  Новое  десятилетие  -новый  экономический  подъем  -новые 
возможности  Казахстана:  Послание  Президента  Республики 
Казахстан Н.А.Назарбаева народу Казахстана 29 января 2010 года. 
2.   Программа по практическому курсу русского языка для студентов 
неязыковых  факультетов  университетов.  /Сост.  Кыдырбаева  Р.А., 
Мусатаева М.Ш., Бекишева Р.И. и др. А., АГУ имени Абая. 2001. 
3.  Кожабекова  Н.А.    Изучение  спортивной  терминологии  в 
практическом  курсе  русского  языка.  Методические  рекомендации. 
А., 2001. 
4.  Мусина М.А. Русский язык.Алматы,»Аруна».2013. 
  
 
Мусина М.А., 
Азаматтық Авиация Академиясы, Алматы, Қазақстан 
 
Орыс тілінің практикалық курсында авиациялық терминдерді 
оқып-ҥйренудің методикалық аспектілері 
 
Берілген мақалада екітілдік жағдайында авияциялық 
терминологияны қолдану шаралары қарастырылады. 
 
Musina M.A., 
Academy of Civil Aviation, Almaty, Kazakhstan 
 
Methodological aspect of learning aviation terminology in practical 
course of Russian 
 
In this article it is considered the question of aviation terminology using 
in the bilingual condition 
 
УДК:
 
378.016:811.111:004 
Куркимбаева А.М., 
аға оқытушы, аударма  жҽне мҽдениетаралық коммуникация 
кафедрасы, 
Абылай хан атындағы ҚазХҚжҽнеҼТУ, 

 
Алматы, Қазақстан 
  
ӘЛЕУМЕТТІК - МӘДЕНИ ҚҦЗЫРЕТТІЛІКТІҢ ШЕТЕЛ ТІЛІН 
ОҚЫТУДА АЛАТЫН ОРНЫ 
Адамдар  бір  -  бірінен  елеулі  айырмашылықтары  бар  басқа  мҽдениет 
ҿкілдерімен араласып, құраласады. Тілдегі, ұлттық тағамдағы, киім киюдегі, 
ҽдет-  ғұрыптағы,  атқарылған  жұмысқа  кҿзқарастағы  айырмашылықтар  бұл 
байланыстарды  қиындатып,  тіпті  мүмкін  еместей  қылады.  Бүгінгі  ҿмір 
қайшылықтары  ҽртүрлі  халықтар  мен  мҽдениеттердің  араласуы  мен  ҿзара 
түсінісу проблемасын барынша ыждаһатпен қарауды талап етуде. Мақалада 
шетел тілі сабағы барысында студенттердің ҽлеуметтік мҽдени құзіреттілігін 
қалыптастыруға арналған түрлі жағдаяттар беріледі. 
Тірек  сөздер:  шетел  тілдері,  дискоммуникация,мҽдениетаралық  қатысым, 
коммуникативтік функция, мҽдени нормалар 
 
Қазіргі  таңда  дүниежүзілік  мҽдениеттің  дамуы,  халықтың  сана-
сезімінің  ҿсуі,  дүниежүзілік  қауымдастыққа  кіруі  бұрыннан  сіресіп  қалған 
пікірлер  мен  қағидаларды  сын  кҿзбен  қарап,  жаңаша  ҽдістемелік  қатынас 
тұрғысынан ойлау мен жан-жақты ҽрекетімізді ұйымдастыру бүгінгі күннің 
кезек  күттірмес  ҿзекті  мҽселесіне  айналып  отыр.  Мұндай  жағдайда 
ұлтаралық мҽдениеттің, коммуникативтік қарым-қатынастың күшеюі табиғи 
нҽрсе. 
Еліміздегі  білім  берудің  барлық  сатыларында  халықаралық  қатынас 
тілдеріне  үйретуде  коммуникативтік  ҽдіс-тҽсілдерді  қолдару  кеңінен  қанат 
жаюда. 
Бұл  реттегі  оқыту  мазмұнында  тілді  нақты  бір  жағдайларға 
байланысты  қолдануды  анықтап,  себепші  болатын,  сондай-ақ,оқушының 
немесе  студенттің  басқа  тілдегі  коммуникативтік  хабардарлығына  ҽсер 
ететін  фактор  ретінде  ҽлеуметтік-мҽдени  компонентке  басты  назар 
аударылады. 
Шетел  тілін  оқытуда  коммуникативті  бағыттың  дамып,  таралуымен  тілді 
қолдануда белгілі бір ҽлеуметтік-мҽдениеттік ситуацияларға маңызды кҿңіл 
бҿлінуде. 
Қазіргі  таңда  шетел  тілін  коммуникативтік  тұрғыдан  оқытудың 
кеңінен  таралып,  дамуына  байланысты  тілді  белгілі  бір  ҽлеуметтік  жҽне 
мҽдени  жағдайларға  байланысты  қолдануға  кҿбірек  кҿңіл  бҿліне  бастады. 
Осы уақытқа дейін қолданылып жүрген жекелеген бір сҿйлем немесе фраза 
тҿңірегінде ғана қарастырылатын аудиолингвальды әдіс студентті ҿзінің ішкі 
ойларын басқа тілде бірден жеткізе білуді үйретуге жарамсыз екендігі анық 
болып отыр. 
Коммуникативті  қарым-қатынас  тұрғысында  оқытудың  батыстағы 
танымал  ҿкілдері  Canale  M.,  Swain  M  ҽлеуметтік  мҽдени  компонентті 
ҽлеуметтік  лингвистикалық  білім  берудің  құрамды  бҿлігі  ретінде 
қарастырады  [1].  Яғни,  мінез-құлық  ережелерін,  құндылықты,  қарым-
қатынас  қағидаларын  білу  тіларалық  қатынасты  дұрыс  таңдап,  ҽрі  қарай 
дамуына септігін тигізеді. 
Тілдің  ҿмір  сүру  формаларына  қарай  тілдесімнің  ауызша,  жазбаша  деген 
түрлері бар. Күнделікті ҿмірінде сұхбаттың бұл түрлері де ҿте жиі кездеседі. 
Ауызша  тілдесім  деп  тікелей  қатар  тұрып  жасаған  байланысты 
айтамыз.  Ал  жазбаша  тілдесім  деп  қашықтан,  сұхбаттастардың  бірін  бірі 
кҿрмей жасаған тілдік қатынасын айтамыз. Жазбаша мҽтінде тілдің күрделі 
формалары үлкен маңызға ие болып, ойлаудың ҿте күрделі түрін туғызады. 
Жазбаша  мҽтін  ойланып  барып  жазылады,  сондықтан  ол  лексикалық 
жағынан да, синтаксистік жағынан да қатаң ережеге бағынады. 
Ауызша  дискурстық  мҽтіннің  пайда  болуы  жағдаятқа  байланысты  ,ым  мен 
ишараға,  интонацияға  тҽуелді  болады.  Ауызша  сҿйлеу  кезінде  үнсіз,  сҿзсіз 

 
түсінілін  ұғылатын  да  сҽттер  кездеседі.  Ол  жазбаша  мҽтінге  қарағанда 
басқаша ережелерге бағынады. 
Ауызша мҽтінде қайта қарау, жаңарту дегендер болуы мүмкін емес, тек қана 
авторлық  нақтылау,  авторлық  айтылыстар  арқылы  түзетулер  енгізілуі 
мүмкін. 
Жазылған  мҽтіннің  ауызекі  айтылуын-жазбаша  дүниенің  ауызша 
трансляциясы  немесе  ауызша  берілісі  деп  түсінген  дұрыс.  Мұндай  жолды 
радио  мен  теледидар  дикторлары,  эстрада  сахнасынан  ҽдеби  шығармадан 
үзінділер  оқитын  артистер  мен  прозалық  шығармалардан  үзінділерді 
дауыстап  оқитын  кҿркем  сҿз  оқу  шеңберлері  пайдаланады.  Мұндайда 
жатталған  сҿз  сҿзбе-сҿз  беріледі.  Ал  кейбір  мҽтіндерді  автор  алдын  ала 
дайындап,  кҿпшіліктің  алдында,  ауызша  сҿйлеуге  бейімдеп,  ауызша  тілдік 
қатынасқа  лайықтап  еркін  түрде  баяндайды.  Ауызша  сҿйлеудің  бұл  түріне 
лекция. Баяндамаларды жатқызуға болады. 
Айушы  мен  тыңдаушының  кезек  сҿйлеуіне  немесе  біреудің  үнемі  үзіліссіз 
сҿйлеуіне  қарай  тілдік  қатынастың  –  сұхбаттастық  немесе  монологтық 
дейтін түрлері бар [2, 65-б]. 
Шетел  тіліне  оқытудағы  ҽлеуметтік  мҽдени  компонент  мазмұнын 
ҽлеуметтік  қарым-қатынас  құралы  ретінде,  ұлттық  ой  ҿріс  жҽне  ұлттық 
игілік  тҽрізді  үш  бағытта  қарастыруға  болады.  Ҽрине,  мҽдениетті  барлық 
жағынан  да  қамтитын  кез-келген  жасанды  кедергілермен  шектеп  қоюға 
болмайды. Сондықтан да, аталған компоненттер «мҽдениет» категориясына 
қатысты  қалыптасқан  маңызды  кҿзқарастар  жүйесінің  басты  бағыттары 
ретінде  ғана  ұсынылады.  Аталмыш  компоненттердің  мазмұнын  толығырақ 
жеке-жеке қарастыралық. 
Әлеуметтік қарым-қатынас 
«Ҽлеуметтік  қарым-қатынас»  ұғымын  белгілі  бір  мҽдениет  ҿкілдерінің 
ақпаратты  ауызша  жҽне  жазбаша  түрде  жеткізудегі  ҽдіс-тҽсілдерінің 
жиынтығы деп түсінуге болады. Бұл қарым-қатынасты аса маңызды құралы-
тіл,  сондай-ақ,тіл  аралық  қатынастағы  ҽрбір  тілдің  ҿзіне  тҽн 
айырмашылықтары. Аталмыш айырмашылықтар тілдің атқаратын қызметіне 
қарай  түрлі  жақтарынан  байқалуы  мүмкін,  атап  айтсақ  лексикалық 
жағынан:to  prepare-  сҿздің  британдық  варианты/  to  ready-американдық 
вариант; shop/store; garden/yard; football/soccer; holidays/vacations; maize/corn 
т.б.  грамматикада-мысалы,  ағылшын  тілінің  американдық  варианты 
британдық  вариантта  қолданылатын  Present  Perfect  шағының  орнына  Past 
Simple  шағының  кҿбірек  қолданылатындығымен  сипатталады;  фонетикада-
түрлі  ҽлеуметтік  дҽрежедегі,  ҽртүрлі  штат  ҿкілдерінің  сҿйлеу  мҽнеріндегі 
дыбыстық айырмашылықтар жҽне т.б. 
Ҧлттық ой-ӛріс (менталитет) 
Ұлттық  ой-ҿрісті  белгілі  бір  мҽдениет  ҿкілдерінің  ойлау  қабілеті 
арқылы  олардың  мінез-құлқын  айқындайтын  тҽсілдердің  бірі  деп  түсінуге 
болады.  Менталитетке  қатысты  зерттеулерге  сҽйкес,  оқытылатын  тіл  елі 
халқының  ой-ҿрісін  үш  ҿлшемде  қарастыруға  болады:  жалпы,  ситуативті, 
яғни белгілі бір жағдайға байланысты жҽне мҽдени ҿзін-ҿзі айқындауы. 
Ұлттық  менталитеттің  жалпы  сипаттамаларына  білім,  мінез-құлық  жҽне 
қарым-қатынас тҽрізді үш компонентті жатқызуға болады. 
Бұл  құрамды  бҿліктерге  сол  тіл  ҿкілдерінің  мейрамдары,  салт-дҽстүрлері, 
дағдылары айқын мысал бола алады. 
Малькова  Е.В  бойынша:  менталитеттің  ситуативті  сипаттамасы  ой-ҿріс 
мақсаттылығын,  түйсікті  жҽне  ішкі  сезімнің  сырт  кҿрінісінің  ҽлпетін 
құрайды  [3,  85-б].  Американдық  менталитетке  қатысты  мақсаттылықтың 

 
тҿмендегідей  белгілерін  айтуға  болады.  Жеке  ҿзіндік  қасиет  (индуализм), 
болашақты бағдарлау, еркіндік, бҽсекелестік жҽне т.б. 
Ҽрине, аталған мақсаттылық белгілі отандастарымызға, мысалы, жеке 
ҿзіндік қасиеттер немесе бҽсекелестік ерекшеліктері тіпті де тҽн емес деген 
пікірге келіп саймайды. Дегенмен, мҽдениетаралық деңгейде екі ел ҿкілдерін 
(Қазақстан  жҽне  Америка  Құрама  Штаттары)  психологиялық  тұрғыдан 
салыстырғанда оқытуға, айтуға қажетті негізгі бағыттар байқалады. 
Ұлттық  ой-ҿріс туралы сҿз болғанда жоғарыда айтылған жалпы жҽне 
ситуативті  сипаттамалармен  қатар  тұратын  тағы  бір  элементті  арнайы  атау 
керек,  ол-өзін-өзі  мәдени  айқындау.  Қоғамда  адамдар,  ҽдетте,  арнайы  бір 
белгілеріне  қарай  «топталады»,  яғни  олардың  ортақ  мүдделері,  тілектері, 
бағыттары,  құндылықтары  болады,  олар  бірге  қызмет  атқарады,  саяси 
кҿзқарастары  да  бір  болады  жҽне  т.б.  Келтірілген  ҽрбір  белгіге  қарап 
адамның  қандай  топтық  құрылымға  жататындығын  бірден  айқындауға 
болады.  Айталық,  шетел  тілдерін  үйрету  барысында  студенттерді  тек 
ағылшын  ұлтының  мҽдениеті  мен  ҿзін-ҿзі  ұстау  нормаларымен  ғана  емес 
сонымен  қатар  Ұлыбритания  мемлекетінде  тұратын  шотландықтар, 
уэльстіктер жҽне солтүстік ирландиялықтар жҽне мемлекеттік тілі ағылшын 
болып  саналатын  АҚШ,  Канада,  Австралия  жҽне  Жаңа  Зеландия 
мемлекеттері  мҽдениеттерімен  таныстырамыз.  Осы  жҽне  басқа  да 
мҽселелерді бірге қарастыру студенттерге оқытылатын тіл елінің мҽдениеті 
туралы  толық  мҽлімет  алуға  шынайы  шетелдік  ҽлеуметтік  мҽдени  ортаны 
жақынырақ тануға мүмкіндік береді. 
Ұлттық игілік 
Шетел  тілін  оқыту  мазмұнындағы  ҽлеуметтік  мҽдени  компоненттің 
құрамдас  бҿлігі  болып  табылатын  ұлттық  игілікті  тҿмендегідей  мҽдени 
бағыттарда  қарастыруға  болады:  ғылым  жҽне  ҿнер,  тарих  пен  дін,  ұлттық 
бақтар,  тарихи  қорықтар  жҽне  басқа  да  тҽуіп  етуші  туристік  орындар.  Бұл 
тізбекті  ҿте  кең  кҿлемде  қарастырып,  шексіз  мысалдар  келтіруге  болады. 
Алайда,  шетел  тілінің  ҽдіс-тҽсілдері  арқылы  ҽлеуметтік  мҽдени  білім 
берудің  мақсаты-студенттерді  ұлттық  игіліктің  ҿз  тілін  сақтап,  ҿз  тілін 
насихаттаушының ҽрқайсысы білетін, мақтан тұтатын бҿлігімен таныстыру, 
сондай-ақ, ұлттық игіліктің мҽдени құндылығын да кҿрсету маңызды болып 
табылады.  Мысалы  Англияның  саяси  жүйесін  талқылағанда  алдымен 
міндетті  түрде  Қазақстанның  саяси  жүйесімен  салыстыра  отырып, 
ұқсастықтар  мен  айырмашылықтарды  кҿрсетіп  отыру  керек  деп  білеміз. 
Ҿйткені  кҿп  жағдайда  ҿз  студенттерімізден  Ұлыбритания  ханшайымы 
Елизаветаның  II-нің  резеденциясы  Букенгем  сарайы  туралы  студенттерге 
егжей-тегжейлі  баяндап  бере  келіп,  ал  ҿз  мемелекетіміміздің  елбасы 
резеденциясы туралы қандай ақпарат білесіздер деп сұрасақ, ҿкінішке орай 
студенттеріміз  Ақ  орда  деумен  ғана  шектеледі.  Мәрмәр  залы,  Алтын  зал, 
Доғал  зал,  Қонақ  бөлме,  Кеңейтілген  келіссөздер  залы,  Қауіпсіздік 
кеңесінің залы, Күмбезді зал, Отырыс залы, Келіссөздер залы, Кітапхана 
т.б.жӛнінде  ақпараттарды  мҥлде  білмей  жатады.  Осы  олқылықтарды 
жою  мақсатында  ӛзім  дәріс  беретін  студенттеріммен  бірге  Юь  Тюб 
ғаламторынан 
тӛмендегі 
сілтете 
бойынша 
https://www.youtube.com/watch?v=KzA9y88ZuaE
  Ақ  Орда  туралы  12 
минуттық  видео-презентацияны  студенттеріммен  бірге  тамашалап, 
оларды  ӛз  ҧлттық  қҧндылықтарымызды  бағалауға  дәріптеймін. 
Сонымен  қатар  АҚШ  президентінің  резеденциясы  Ақ  ҥй  туралы  6 
минуттық 
видеоны 
тӛмендегі 
сілтеме 
бойынша 
https://www.youtube.com/watch?v=Rf6r8Zcj7Sc 
сабақ 
барысында 
тамашалап, негізгі ақпаратты тірек сӛздерге мән бере отырып, видеоны 
кӛріп  болғаннан  кейін  тҥсінген  мағлҧматтарын  Concept  map  тҥрінде 
тақтаға  сызады  немесе  ортаға  бір  студентті  шығарып  барлық 
студенттер  орындарынан  сол  студентке  сҧрақтар  қойып,  студент 
олардың  сауалдарына  жауап  береді.  Осындай  жаттығулар  арқылы 

 
студенттердің  тілдік  материалдарды  қалай  меңгергендігін  білуге 
болады. Сондықтан жоғары оқу орындарының тілдік мамандықтарына 
арналған  2011  жылғы  «Шетел  тілі»  050В207  Аударма  ісі  бакалавриат 
мамандығы  типтік  оқу  бағдарламасы  4-курс  студенттеріне  C  1  LAP 
деңгейіне  сәйкес  келетін  жоғары  базалық  стандарттылық  деңгейінде 
қарым-қатынастың  қоғамдық-саяси  саласы  тӛмендегідей  ТЛК  жҥзеге 
асады: 
Мысалы: 
«Саясат, 
мемлекет 
және 
жеке 
тҧлға» 
тақырыпшаларында  тӛмендегідей  тақырыпшаларда  ашылады:  «ҚР 
және  тілін  оқып  жатқан  елдің  мемлекеттік  қҧрылымы»,  «Сайлау 
жҥйесі»,  «Саяси  партиялар»т.б.  осы  аталған  тақырыпшалар  келесі 
мәдениетаралық-коммуникативтік 
технологиялармен:типтік 
жағдаяттармен, 
конференциялармен, 
брейн-рингтермен, 
пікірталастармен, пікірсайыстармен,  
рӛлдік ойындармен жҥзеге асырылады [4, 14-б]. 
Студенттердің  ҽлеуметтік-мҽдени  құзыреттілігін  аудиториядан  тыс 
жерде  де  қалыптастыруды  ұмытпаған  дұрыс.  Оларға  тек  дҽрісхана 
жұмыстарымен  ғана  шектелмей  алдыңғы  уақытта  да  шет  тілін  жітік 
меңгеруге  жағдай  жасау  керек.  Аудиториялық  жаттығулар  кез  келген 
нҽрсеге  жҽне  түрлі  ізденулерге  кҿзделген.  Студент  тіл  үйрену  барысында 
кҿздегенінен  мүмкіндігінше  нҽтиже  алуға  ұмтылуы  тиіс.  Университет 
қабырғасында  оқу-тҽрбие  жұмысымен  айналысатын  ұйым  түрлі  іс-шаралар 
ұйымдастыруды  дҽстүрге  айналдырған.  Түрлі  мҽдениет  ҿкілдерімен, 
шетелдік 
профессорлар 
лекциясына 
қатысып 
ҽлеуметтік-мҽдени 
құзыреттіліктерінің қалыптасуына ҿте қолайлы. 2013-2014-ші оқу жылының 
ҿзінде  студенттер  Волгоград  мемлекеттік  педагогикалық  университетінің 
филология  ғылымдарының  докторы  В.И.Карасиктің  2  кредит  кҿлемінде 
болатын 
«Актуальные 
проблемы 
аксиологической 
лингвистики» 
тақырыбына арналған семинарына студенттермен бірге қатынастық. Барлық 
ұйымдастырылған  семинарлардың  арасында  ғылыми-ҽдістемелік  жағынан 
берері 
кҿп 
семинар 
болды. 
Малайзия 
мемлекетінің 
Кебансан 
университетінен  шақырылған  профессор  Танг  Сию  Минг  мырзаның 
«Современные  проблемы  в  изучении  языков»  тақырыбына  арналған 
семинарына  қатысып  студенттердің  ҼМҚ  қалыптастыруға  мүмкіншіліктер 
беретін  ҽдістемелермен  танысып,  семинардан  алған  тың  идеяларды 
аудиторияда қолдануға жұмыстандық. 
Ағылшындық  лингвист  ғалымдар  К.Брумфит,  К.Джонсон,  У.Литлвуд 
ҿз  тұжырымдамаларында  теориялық  білімнен  гҿрі  тілдің  практикалық 
қолданысын аса маңызды деп тапқан. Қатысымдық элементтерді шетел тілін 
оқытуда  бірінші  орынға  қойған.  Одан  кейін  дайындаған  тапсырмалар 
жиынтығы  жаттығулар  жасауға  мүмкіндіктер  береді.  Маңыздылық 
принципі:  студент  үшін  маңызды  нҽрселер  білім  беру  процесіне  мүмкіндік 
туғызады. Тілдік материалдар студенттердің деңгейлеріне сай іріктеледі. 
Бұл ғалымдар шеттілдік білім алуда үш ұстанымға ұсынды: 
-Когнитивті; 
-бихевиористік; 
-альтернативтік [5]. 
Бұл  теория  коммуникативтік  дағдыны  дамытуда  практикаға  үлкен  мҽн 
беруді  ұсынды.  Бұл  теорияға  біз  толық  келісе  алмаймыз,  себебі  тілдік 
ережелерді меңгермей ақ ауызша қатысымды мысалы, сол тілін оқып жатқан 
мемлекетке  барып  игеруге  де  болатын  шығар.  Ҽрине,  олар  бейресми 
жағдайда тіл тасымалдаушыларды түсініп, сұрақ қойып түсінісуі мүмкін. Ал 
ресми жағдайда шетел тілінің барлық тілдік нормаларын, тіпті реалияларды 
этикеттерді  меңгерген  білікті  маман  болу,  шетелдік  ҽріптестермен  тіл 
тасымалдаушы деңгейінде тілдесе алауына мүмкіншіліктер береді. 

 
Michael Byram пікірі бойынша шетел тілін оқытуда студенттерді ҽлеуметтік-
мҽдени  құзыреттілікті  қалыптастыруға  ықпал  ететін  дайын  материалдарды, 
ҽдістемелік  ұстанымдарды  ақпарат  кҿздерінен,  кітаптардан,  ҽлеуметтік 
желілерден алып, оларды шетел тілін оқыту үрдісінде қолданамыз, бірақ сол 
материалдардың  барлығы  фильтрациядан  ҿткендіктен  шын  табиғи  тіл 
ортасына ендіре алады ма деген ойын білдіреді [6]. 
Қатынастық  жиегінде  ауыса  алатын  жаттығулар  типтерінің  кҿлемі 
практикалық  түрде  шектелмеген.  Оқу  жоспарындағы  студенттің 
коммуникативтік  мақсаты  жаттығу,  бұл  адамдармен  қарым-қатынас  жҽне 
ақпарат алысу сияқты талқылау, ҿзара ҽрекеттесу. 
Коммуникативтік білім беруде мұғалімнің рҿлі дҽстүрлі білім беруден 
елеулі  түрде  ерекшеленеді.  Мұғалім  екі  түрлі  рҿлді  атқарады:біріншісі, 
аудиториядағы  барлық  студенттермен  түрлі  тапсырмалар  мен  мҽтіндерді 
беру  арқылы  қатынас  құру.  Мұғалім  студенттерді  жаттығу  орындау 
барысында  бақылайды,  бірақ  олардың  лексика  мен  грамматикадағы  бос 
орындарын  толықтырмайды,  оларды  пікірсайыспен  дайындыққа  негіздейді. 
Жаттығу жасаудан соң мұғалім керекті талдау жасауға кҿмектесіп, сонымен 
бірге, топтың ҿздеріне талдау жасауына кҿмектеседі. Бұл тҽсілді мен ҽдетте 
ҿз сабақтарымда кеңінен қолданамын. 
Тіл-кез-келген 
халықтың 
тұрмыс-тіршілігі, 
салт-дҽстүрі 
мен 
мҽдениетінің айнасы болғандықтан, студенттерге шетел тілін оқыта отырып 
ҿз елінің жҽне тілін үйреніп жатқан елдің ҽлеуметтік-мҽдени бейнесін терең 
меңгертуге аса назар аудару бүгінгі күн талабы. Ҿз елінде жҽне тілін үйреніп 
жатқан  елде  болып  жатқан  жағдайларды  сипаттап,  оларға  баға  беріп, 
айырмашылықтарын  кҿрсету.  Басқа  елдің  ҿкілдеріне  ҿз  елінің  мҽдени 
жетістіктері  туралы  айта  отырып,  оларға  ҽлеуметтік-мҽдени  ақиқаттан 
реалийлар туралы түсінік беру болып табылады. 
Жоғары  оқу  орындарында  мҽдениетарлық  коммуникацияны  іске 
асыруға  қатысушы  тілдік  тұлғаны  қалыптастыру  мынадай  міндеттердің 
орындалуын кҿздейді: 
-Қазіргі заманғы кҿптілді ҽлемді қабылдау мҽдениетін қалыптастыру; 
-Тіл үйренушінің кешенді билингвистикалық жҽне кҿпқырлы; 
мҽдениетті дамуы; 
-Тіл  үйренушінің  полифункционалды  ҽлеуметтік-мҽдени  құзыреттілігін 
дамыту. 
Ағылшын  тілін  оқытқанда  студенттер  жаңа  шығармашылық  іс-ҽрекетке 
үйренуге, жеке тұлғалық жҽне мҽдениетаралық қарым-қатынастағы қарама-
қайшылықтарды  болдырмауға  жҽне  оларды  шеше  білуге  икемді  болулары 
қажет.  Мұның  барлығы  «елтанымдық  мҽтіндерді  »қолдану  барысында 
мүмкін болады. Мұндай мҽтіндер студенттерді тілін оқып жатқан ел туралы 
мол дерек алуға, сол елге тҽн елтанымдық ақпаратпен жұмыс жасауға, шетел 
тіліне  деген  қызығушылықты  да  оятуға,  алдарына  мақсат  қоя  білуге,  оқу 
үрдісінің  нҽтижелі  болуына  жҽне  ең  бастысы  ҽлеуметтік-мҽдени 
құзіреттілігінің  қалыптасуына  септігін  тигізеді.  Ал,  мҽдени  ерекшеліктерді 
бейнелейтін жҽне мҽдени элементтер енген елтанымдық мҽтіндер танымдық 
қызығушылықты  да  оятады,яғни  студенттер  тек  бағдарламадағы 
материалдарды ғана меңгеріп қоймай, сонымен бірге ҿздерін қызықтыратын 
мҽдениеттің белгісіз фактілерімен танысады. 
Е.М.Верещагин  жҽне  В.Г.Костомаров  елтанымдық  мҽтіндерді 
меңгеруде фондық білімнің маңыздылығын атап кҿрсетеді. Мұндай білім-ҿз 
кезегінде  ұлттық  қауымның  барлық  мүшелеріне  белгілі  мҽліметтер  береді. 
Осыған  орай,  студенттер  елтанымдық  мҽтіндерді  оқып,  танысқаннан  кейін 
ҿзге  мҽдениет  жайында  фондық  білімін  алады.  Елтанымдық  мҽтіндер 
осындай білім алудың негізгі кҿзі болып табылады [7, 68-б]. 

 
Елтанымдық мҽтіндер студенттердің шетел тілінде қарым-қатынас жасау 
іскерлігін  дамыта  отырып,  оларды  ҿз  мҽдениетіне  тҽн,  күнделікті  ҿмірде 
қолданылатын сҿздері мен тілін оқып үйреніп жатқан елдің мҽдениетіне тҽн 
ерекшеліктерді  ажыратуға  мүмкіндік  береді.  Мұндай  мҽтіндер  ҿз  кезегінде 
географиялық, тарихи, қоғамдық жҽне экономикалық салаларға байланысты 
бірнеше топтарға бҿлінеді. Шетел тілін оқытуда,негізінен тілін оқып үйреніп 
жатқан  елдің  географиялық  жағдайына  қатысты  мҽтіндер  бірінші  курс 
студенттеріне  шетел  тілін  үйретуде  кҿптеп  қолданылады  (табиғат,  кҿрікті 
жерлер,  қала  кҿрінісі  жҽне  т.б.),  ал  тарихи,  экономикалық  жҽне  ҽлеуметтік 
фактілермен байланысты мҽтіндер жоғары курстарда қолданылады. 
Мҽдениетаралық  коммуникацияда  сҿздердің  кҿп  мағыналылығын, 
синонимдік  қатарын,  сҿз  қолданылу  аясын,  сҿз  мағынасының  кҿлемін  т.б. 
сол  сияқты  лингвистикалық  түсініктерді  жақсы  меңгеріп  білу  қажет. 
Мысалы  ағылшын  тіліндегі  ―sister-in-law‖сҿзінің  мағынасы  қазақ  тілінде 
бірнеше  сҿзбен  беріледі:  келін,  абысын,  қайын  апа,  қайны  сіңлі,  жеңге, 
балдыз.  Коммуникация  кезінде  сҿзді  дұрыс  қолдана  білу  үшін  ол  сҿздің 
қандай контексте тұрғанын анықтап, менталды ой жүйені бір тілден екінші 
тілге  кҿшіре  білу  қажет.  Ол  үшін  адам  санасында  екі  мҽдениеттің  де 
түсініктері  бірдей  сақталуы  шарт.  Оларды  дұрыс  ажырата,  қолдана  білу 
сҿйлеушінің тіл біліктілігіне байланысты. 

жүктеу/скачать 2,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: