ВЛИЯНИЕ РЕЛИГИИ НА ПРАВО И ПРАВОСОЗНАНИЕ В

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
105 
возможных  пределах  –  соразмерность  лишения  или  ограничения  прав  и  свобод 
осужденного  страданиям  потерпевшего,  которые  он  вынужденно  претерпел 
вследствие совершенного преступления. 
В религии социальная справедливость рассматривается как непричастность 
греху,  праведность,  а  также  божественное  правосудие,  воздаяние  за  совершение 
определенных  поступков,  принципиально  противоречащих  религиозным 
взглядам. Здесь наказание будет определятся богом и оно будет более страшным, 
чем  те,  которыми  оперирует  уголовное  право.  Для  определенного  круга  людей, 
такое  воздействие  более  существенно.  Но,  существует  также  группа  людей, 
которая  не  имеет  веры  в  бога,  либо  их  религия  противоречит  определенным 
социальным  взглядам  и  общественно  опасна.  Примером  может  служить 
деятельность  некоторых  сект,  культовым  обрядом  которых,  является 
жертвоприношение  людей,  а  также  не  верующие  люди,  являющиеся 
потенциальными преступниками. Поэтому в отношении этой группы людей без 
охранительной функции уголовного права никак не обойтись. 
В  этом  наблюдается  сущность  права  и  религии.  Они  являются 
неотъемлемым  дополнением  друг  к  другу  и  очень  сильно  влияют  на  развитие 
общественных  отношений  в  государстве,  а  следовательно  и  на  развитие 
государства в целом. К тому же, как мы видим, в религии заложены те основные 
принципы,  которые  со  временем  находят  свое  отражение  и  в  уголовном  праве, 
поэтому  связь  между  ними  существует,  просто  она  уходит  своими  корнями  в 
историю.  Но  эта  связь  не  непосредственная,  а  опосредованная  —  через 
нравственность.  
4 Связь нравственности с религией в историческом рассмотрении очевидна: 
ни один кодекс нравственных норм, игравший более или менее заметную роль в 
культурном  развитии  человечества,  не  появился  иначе,  как  именно  на  основе 
какого-либо религиозного учения. Вопрос состоит в том, чтобы сделать эту связь 
нравственности и религии очевидной не только в историческом рассмотрении, но 
и  в  теоретическом.  Право  –  это  есть  форма  защиты  нравственности  в 
определенной  сфере  общественных  отношений.  То  есть,  право  заключает  в  себе 
тот  минимум  нравственных  норм,  без  которого  общественная  жизнь  вообще 
неосуществима.  Собственно  же  нравственность  содержит  в  себе  нормы  морали 
уже, т.е. превышающие элементарный уровень. Если, например, правовые нормы 
запрещают  убивать,  красть,  лжесвидетельствовать  и  т.п.,  то  собственно 
нравственные  нормы  призывают  любить  других  людей,  жертвовать  в  пользу  их 
своим  имуществом  (благотворить),  иметь  чистые  побуждения.  Таким  образом, 
право  регулирует  поступки,  нравственность  —  мотивы  поступков.  Связь  же 
поступков с мотивами очевидна. Если связь нравственности с религией, с одной 
стороны, и связь нравственности с уголовным правом, с другой, не может быть с 
достаточным  основанием  опровергнута,  то  тем  самым  не  может  быть 
опровергнута и связь уголовного права с религией, связь генетическая и, что еще 
более важно, теоретическая. 
Отличие  их  заключается  в  том,  что  они  имеют  различные  способы 
воздействия.  Уголовное  право  использует  соответственно  правовой,  религия  – 
моральный.  Однако  и  тот  и  другой  имеют  свои  достоинства  и  недостатки. 
Уголовное  право  для  охраны  общественной  безопасности  использует  меру 
государственного принуждения – наказание. Целями уголовного наказания также 
является  исправление  осужденного  и  недопущение  совершения  новых 
преступлений.  Всегда  ли  достигаются  эти  цели?  Нет,  чаще  всего  религиозные 
наказания действуют гораздо сильнее.  
5 Необходимо ли, чтобы в праве были учтены требования религии? На это 
вопрос  необходимо  ответить  положительно.  На  наш  взгляд,  эффективность 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
106 
религии  проявляется  в  том,  что  она  контролирует  человека  изнутри,  то  есть 
овладевает  его  сознанием.  Только  сознание  человека  может  руководить  его 
действиями.  Как  правило,  в  религии  закладываются  общественно  полезные 
принципы  –  заповеди,  в  соответствии  с  которыми,  складывается  сознание 
человека  его  внутренний  мир  и  культура  поведения.  Полагаем,  что  воздействие 
веры  позволяет  добиться  более  ощутимых  результатов,  чем  воздействие  закона. 
Поэтому связь уголовного права и религии должна существовать, потому что эти 
категории  являются  неотъемлемыми  в  области  достижения  общественно 
полезных целей.  
Следует  заметить  что  страны,  где  большинство  населения  верующее, 
уровень преступности гораздо ниже. Некоторые видят проблему преступности в 
несовершенстве  политики,  несовершенстве  права.  На  наш  взгляд,  проблема 
кроется  в  сознании  людей.  А  соответствующая  политика,  соответствующие 
правовые  нормы  могут  являться  причинами  и  условиями  формирования 
определенного  сознания  человека,  как  социального  индивида.  Из  них,  скорее 
всего, на первом месте стоят экономические проблемы.  
В заключение хочу сказать, что создание более мощной системы морального 
воздействия  на  сознание  людей,  вместе  с  совершенствованием  правовых  норм 
будет более эффективным в достижении общественной пользы.  
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Ислам: религия, общество, государствам М., 1984 г. 
2.
 
Мемлекет және құқық теориясы. Ғ.С. Сапарғалиев, А.С. Ибраев «Фолиант» 
Астана 2007 г. 
3.
 
Правовая культура: проблемы теории  и практики Алматы «Жеті жарғы» 2002 
г. Ибраева А.С.  
4.
 
Соловьев Э.Ю. «Правовой нигилизм и гуманистический смыла права» 
Философский альманах М. 1990г.  
 
РЕЗЮМЕ 
В статье говорится  о влиянии религии на развитие права и государственно – 
правовые отношения. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  діннің  құқықтық  дамуға  және  мемлекеттік  –  құқықтың 
қатынастарға  әсері туралы айтылады. 
 
 
 
ӘОК 340.132. И261 
ҚҰҚЫҚТЫҚ САНАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ СИПАТЫ 
Игисинова А.С. - оқытушы (Алматы қ., ҚазмемқызПУ) 
 
Адам  құқығын  қорғаудың  мемлекеттік  тетіктерінің  тиімділігі  тұрғылықты 
халықтың қоғамдық құқықтық санасының деңгейіне тікелей байланысты болады. 
Құқықтық  білім  беру  мен  тәрбиелеудің  міндеті  ӛзінің  заңды  мүдделерін 
ұғынып  қана  қоймай,  сонымен  бірге  оларды  жүзеге  асырудың  саяси-құқықтық 
кепілдіктерін  нық  талап  етуге  қабілетті  еркін  тұлғаны  қалыптастыру  болып 
табылады.  Тек  осы  жағдайда  елдің  құқық  қорғау  жүйесінің  қоғамдық 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
107 
сұраныстарды  орнықты  қабылдауына,  оның  барлық  буындары  қызметінің  жедел 
және  оңтайлылығына  қол  жеткізуге  болады.  Жеке  тұлғаның  белсенді  ұстанымы 
сайлау  науқанында  ғана  емес,  әр  түрлі  ахуалдарда  адамның  ӛзінің  мінез-құлық 
желісінен  туындайтын  мәселелерді  шешу  әдістерін  таңдау  алдында  болатын 
күнделікті ӛмірде де кӛрініс табады.  
Құқықтық  нақтылықты,  құқықтың  және  құқық  жүйесінің  дамуына  ықпал 
ететін  факторларды  ерекше  түрде  тану  құқықтық  сана  болып  табылады. 
Моральмен, дінмен, ӛнермен, ғылыммен қатар, құқықтық сана қоғамдық сананың 
нысаны  болып  саналады,  оның  ӛмір  шындығын  кӛрсететін  ӛзіне  тән  ерекше 
объектісі бар. 
Құқықтық  сана  деп  отырғанымыз  адамдардың  қолданылып  жүрген  және 
тілек  ететін  құқыққа  кӛзқарасын  білдіретін  түсініктер  мен  сезімдердің,  бағалар 
мен  мақсатардың  жиынтын  айтуға  болады.  Мысалы,  азаматтардың  жаңа  заңға 
мақұлдау  немесе  жақтырмау,  нормативтік  құқықтық  актінің  жобасы  жӛнінде 
пайымдау және т.б. түріндегі әсері. 
Құқықтық  сананы  танымдық,  бағалау,  реттеу  қызметерін  жеке-жеке 
қарастырсақ. 
Құқықтық  сананың танымдық  қызметіне  –  құқықтық  сана  арқылы  ӛмірдегі 
болмысты тану жүріп жатқандығы жатады; 
Құқықтық  сананың  бағалау  қызметіне  құқықтық  сананың  кӛмегі  арқылы 
заңды  маңызы  бар  ӛмірдегі  нақты  болмыстық  жағдайларға  баға  берілетіндігі 
жатады; 
Құқықтық  сананың  реттеу  қызметі  дәлелдер  жүйесі,  бағалаулықтар 
бағдарлары, құқықтық мақсаттар арқылы жүзеге асырылады. 
Құқықтық  сананың  мәні  оның  бағалаушылық  сипатында.  Қолданылып 
жүрген  заң  нормаларын  нақты  қоғамдық  қатынастармен  және  әлеуметтік 
топтардың  мүдделерімен  арақатынасын  белгілей  отырып,  құқықтық  сана 
құқықтың мүмкіндігінше қандай болуға тиіс екендігін анықтайды. Ол субъектінің 
қолданылып  жүрген құқық  нормаларын  сақтауға немесе бұзуға деген белгілі  бір 
кӛзқарасын  қалыптастырады.  Соның  нәтижесінде  мұндай  баға  бұдан  әрі  мінез-
құлық себебіне айналуы мүмкін.  
Құқықтық сана әлеуметтік құбылыстарды ерекше бағалай отырып, қоғамдық 
сананың  басқа  нысандарымен  ӛзара  әрекет  етеді.  Мәселен,  меншіктің 
экономикалық  санамен  қатынастары  тұрмыс  деңгейі  мен  тұрмыс  салтының 
алғашқы  негіздерінің  бірі  ретінде,  адамгершілік  санамен    қатынастары  –  ізгілік 
пен  зұлымдық  тұрғысынан,  құқықытық  санамен  қатынастары  олардың 
заңдылығын  тану  тұрғысынан  қарастырылады.  Құқықтық  сана  ӛзінің 
сабақтастығымен, мәдени-тарихи  мазмұнымен күшті. Құқық туралы кӛзқарастар, 
түсініктер, идеялар мен теориялар ұрпақтан ұрпаққа сол арқылы беріліп отырады. 
Ӛткендегі  құқықтық  жетістіктердің  қазіргімен,  бір  ӛркениеттің  басқалармен 
қабылдануы, кеңестерден кейінгі кӛптеген мемлекеттердің құқықтық жүйелерінің 
батыс  конституционализмі  мен  дәстүрлі  нормаларының  идеялары  мен 
конструкцияларын  қабылдауы.  Әртүрлі  мәдени-тарихи  қоғамдастықтың  құқық 
туралы,  ретеу  әдістері  мен  жауакершілік  түрлері  туралы  түсініктері  әртүрлі 
болдаы.  Түрлі  елдер  мен  құрлықтардағы  құқықтық  сананың  ерекшеліктері  де 
осыдан. 
Жағымды  құқықтағы  ӛзгерістердің  табиғи  ықпалына  ұшырай  отырып, 
құқықтық  сана  құқық  жүйесі  мен  қоғамдық  қатынастарға  күшті  кері  әсер  етеді, 
дамуға себепші болуы не әлеуметтік процестерді тежеуі мүмкін. Мысалы, АҚШ-
тың бабасы болған негізін қалаушылардың озық құқықтық санасының Солтүстік 
Америкадағы  қоғамдық  процестерді  демократияға,  бостандық  пен  гүлденуге 
қалай  ілгерілеткені  мәлім.  Адам  мен  азамат  құқықтарының,  заң  үстемдігінің, 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
108 
билікті бӛлісудің, тәуелсіз сот әділдігінің идеялары ӛмірде орнықты, олар осыдан 
екі  жүз    жылдан  астам  уақыт  бұрын  Тәуелсіздік  декларациясы  мен  АҚШ 
Конституциясында  тұжырымдалған  болатын  және  олар  дүниежүзілік  құқықтық 
санаға ықпалын осы кезге дейін жоғалтқан жоқ.  
Құқықтық  сана  –  сан  қырлы  феномен.  Оның  жеке  адам  мен  қоғамның 
рухани  даму  ерекшеліктеріне  байланысты  ӛз  құрылымы  бар.  Құқықтық  сананы 
негізгі екі элемент құрайды: құқықтық психология және құқықтық идеология. 
Құқықтық  психология  болып  жатқан  оқиғалар  мен  құбылыстардан 
қызбалықпен,  тіпті  есі  кете  терең  әсер  алуға  қабілетті  адамға  тән  психикамен 
байланысты.  Ол  құқықтық  санада  кӛбінесе  стихиялы  түрде,  құқыққа  және 
құқықтық  шындыққа  кӛзқарас  бейнелетін  сезім,  кӛңіл-күйі,  сүйкімділік  пен 
сүйкімсіздік, реніш түрінде қалыптасады.  
Құқықтық  идеология  құқыққа  тұтас  әлеуметтік  институт  ретінде 
мақсаттылық қағидасы бойынша ғылыми немесе философиялық мән беру арқылы 
сипатталады. 
Құқықтық  сананы  құрылым  тұрғысынана  қарай  бӛлінуі  мен  әлеуметтік 
деңгейіне қарай бӛлінуі бойынша қарастырсақ: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Құқықтық  мемлекеттің  ең  маңызды  белгісі  –  халықтың  құқықтық 
мәдениетінің, құқық қорғаушылары мен басқа да лауазымды тұлғалардың кәсіби 
мәдениетінің болуы. Бұл белгі құқықтық мемлекетті құрудың міндетті шарты. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Сапарғалиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет және құқық теориясы. А., 2007. 
2.
 
Жоламан  Қ.Д.,  Мұхтарова  А.Қ.,  Тәуекелов  А.Н.  Мемлекет  және  құқық 
теориясы. А., 1999. 
3.
 
М. Ізімұлы. Заңи терминдердің түсіндірме сӛздігі. А., 2000. 
ҚҰҚЫҚТЫҚ САНА 
 
Құрылым тұрғысына 
қарай
 
бӛлінуі
 
Құқықтық психология 
Құқықты құрмет тұту 
Құқықтық кӛзқарас 
Құқықтық сезім 
Заңды сақтау, бұзбау 
дағдысы 
Құқықтық идеялар 
Құқықтық нанымдар 
Құқықтық түсініктер 
Құқықтық анықтамалар 
Құқықтық құрметтеу 
Құқықтық идеология 
Құқықтық білімдер 
Құқықтық теориялар 
Құқықтық бағыт 
Құқықтық кӛңіл 
Құқықтық дәстүрлер 
Құқықтық түсінік 
Жеке тұлғаға тән 
құқықтық сана 
Әлеуметтік деңгейіне 
қарай
 
бӛлінуі 
Ұжымдық 
Таптық 
Топтамалық 
Халықтық 
Ұлттық 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
109 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада құқық сана туралы кӛзқарастар, түсініктер, идеялар мен құқықтық 
сананы қалыптастыру мәселесі қарастырылған. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассмотрены  взгляды,  понятие,  идеи  о  правосознание  и 
формирование проблем правовых сознание.  
 
 
 
 
ӘОК 378.937+330.18 
СТУДЕНТТЕРГЕ КӘСІПТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДЕГІ 
ЖҮЙЕЛІЛІК КӨЗҚАРАС 
 
Кесимова А.Қ.-оқытушы (Алматы қ., ҚазмемқызПУ) 
 
Мемлекеттің  әлеуметтік-экономикалық  жағдайы  кӛбіне  экономикалық 
кадрлардың  кәсіптік  біліктілігімен  анықалады.Қоғамның  қазіргі  даму  кезеңі 
түбегейлі  қайта  түрлену  мен  сипатталады.  Қоғамда  болып  жатқан  ӛзгерістер 
Мемлекетің  білім  беру  аумағындағы  саясатқа  да  әсер  етеді.  Қазіргі  әлемде 
экономика  және  қоғамның  жаңа  сапасын  қалыптастырудың  маңызды  факторы 
ретінде білім беруді қарастыруда.  
Қазіргі таңда оқу-тәрбиелік үрдістің дәстүрлі орнатулары еңбек нарығының, 
ӛмірдің  объективті  талаптарына  сай  келмейтінін  кӛрсетеді.  Әлемде  қызметтік 
сауатсыздық,  білікті  жұмысыздық,  қазіргі  ӛндіріске  сәйкес  мамандардың 
жетіспеушілігі  мєселелері  асқынуда.    Құрылған  мәселенің  жалғыз  шешімі  - 
барлық білім беру жүйесіне озыңқы сипатама беру болып табылады.  
Қоғам  ӛмірінің  барлық  саласындағы  адам  факторының  бастапқы 
маңыздылығы  белгіленеді.  Бүгінгі  болып  жатқан  әлеуметтік  мәдени  үрдістері 
шарттарында  ондағы  адам  ролін  ӛзгерту  қажеттілігі  туындап  отыр.  Кәсіптік 
оқытудың    тек  операциялық  техникалық  жағына  бағытталуы  рецептуралық, 
технократиялық,  догматикалық  және  агрессивтілігімен  айқындалатын  маманның 
барынша  тар  азаматтық  және  кәсіптік    санасын  қалыптастырады.  Нарықтық 
экономика жағдайында бұндай маман әлеуметтік қорғалмаған: түрлі жұмыстарды 
ауыстыруда  қайтадан  оқуды  талап  етеді,  ал  кӛпжағдайда  ол  жұмыссыз  қалады. 
Осыған байланысты оқыту ақпараттықтың шешуіне ғана  емес, ӛмірдің ӛзін тану 
және  жасау,  оны  жақсы  жаққа  ӛзгерту  мүмкіндіктері  және  дағдыларын 
қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Ең алдымен әлеуметтік-мәдени ӛзіндік анықтау 
тұлғаның  ӛзекті  қыры  ретінде  қалыптастырудың  маңызды  міндеті  қойылады. 
Кәсіптік  оқытудың  сапасымен  бірге  түрлі  талаптар  пайда  болады  –  бұл 
мамандардың маңызды мӛлшерде нарық жағдайына икемді бейімділігін, нарыққа 
қабілеттілігін  қамтамасыз  ететін,  кәсіптік  компетентциялар  (Ф.Н.Клюев, 
А.Я.Найн, М.П.Сибирская, В.А.Сластенин). 
Жалпы  адами  рухани  құндылықтар,  демократия,  адам  құқығы  олардың 
маңызды  компоненттері  болып  табылатын  барлық  білім  беру  жүйесінің  бірдей 
негізі  ретінде  әлемдік  қоғамдық  сананың  демократиялық  бағыты  дамуда. 
Демократиялық  қайта  түрленудің  ұйытқысы  ӛзіндік  дамуды  қамтамасыз  ететін 
адамның  ӛзіндік  құндылығын,  әрқайсысының  бірегейлігін,  ішкі  мәндік  күштің 
маңыздылығын мойындау болып табылады. (Ш.А. Амонашвили, К.Я. Вазина, Б.Т. 
Лихачев, П.И. Пидкасистый, В.И. Слуцкий). 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
110 
Білім  беру  үрдісі  адамның  барлық  құқықтарын  силауға  кепілдік  беретін, 
социум  жағдайында  оның  кәсіби  және  тұлғалы  ӛзіндік  анықтауда  базалық 
болатын қабілеттерін дамытудың қажеттіліктерін қанағаттандыратын орта ретінде 
қарастыруы қажет.  
Әсірессе  ақпараттық  технология  аумағында  ғылыми  зерттеулер  пайда 
болуда  және  кең  таралуда,  бұл  кәсіптік-экономикалық  білім  беруді 
ұйымдастырудың  әртүрлі  формаларын  жүзеге  асыру  мүмкіндігін  береді 
(В.П.Беспалько, А.А.Вебрицкий, М.В. Кларин, В.П.Симонов). 
Әлемнің түрлі мемлекеттерінің ғалымдары білім берудегі дағдарыстың мәні 
қоғам  ӛмірінің  ӛзгеру  шарттары  мен  білім  беру  арасындағы  айырылыста  деп 
тұжырымдайды және бұның шешімі олардың ӛзара сәкестігінде деп біледі. 
Үздіксіз  кәсіптік  білім  беру  адамның  барлық  ӛмірі  бойында  ӛзіндік  жүзеге 
асырылу мүмкіндіктерін жоғарылату үшін жағдайларды қамтамасыз ету керек. 
Қазіргі  жағдайдағы  кәсіптік-экономикалық  білім  беру  аумағында 
мемлекеттік  саясат  жеке  қызығушылықтың  кәсіптік  қызығушылықтарға 
бағынуына  емес,  кәсіптік  қызығушылықтың  жеке  қызығушылықтарға,  социумға 
және оған қатысты бағынуына негізделеді.  
Жоғары  білім  беру  мекемелеріндегі  жаңа  білім  беру  парадигмасының 
теориялық  негізі  В.И.Загвязинскийдің,  Ю.А.Конаржевскидің,  Р.Х.Шакурованың, 
С.А.Шапоринскийдің  және  тағы  басқалардың  еңбектерінде  қаралған.  Үздіксіз 
кәсіптік-экономикалық  білім  беру  мәселелерімен  айналысатын  мамандардың 
байымдауындағы пайда болатын қарама қарсылықтарды белгілемеуге болмайды. 
Олар дәстүрлі жүйе немесе білім беру үрдісін инновациялық қайта түрлендірудегі 
білім  беру  приоритеттерін  анықтауда  пайда  болады  (И.В.Бестужев  –  Лада, 
А.Г.Гостев,  Л.В.Занков,  В.В.Давыдов).  Студенттердің  үздіксіз  кәсіптік-
экономикалық  даму  мәселелерін  жоғарғы  оқу  орындарының  ӛзіндегі  білім  беру 
үрдісінде  иновациялық  бастамалардың  дамуы  тұрғысынан  қарастырған  дұрыс. 
Бұл    ынтымақтастық  жүйелі  әдістеме  жолында,  жүйелілік  кӛзқарасын  жүзеге 
асыруда  мүмкін  болады  (Р.Ф.  Авдеев,  В.Г.  Афанасьев,  Л.Берталанфи, 
М.Мессарович,  Ф.Ф.Королев,  В.Н.Саготовский,  Я.Тахикара).  П.Р.Агутованың 
пікірінше жүйелілік кӛзқарастың маңызды жағы қарым-қатынас және элементтер 
байлынысының тұтас субординациясы болып табылады.  
Жүйелілік  кӛзқарасы  оқыту  объектілерін  жүйеқұрушы  байланыстар, 
олардың  ұйымдастырушы  құрылымы  тұрғысынан    қарауды  білдіреді.  Яғни, 
жүйелілік  кӛзқарасы  жалпы  әдістемелік  таным,  танымның  құндық  бағыттары, 
зерттеудегі  кешендік  әдістеме  сияқты  қызметпен  байланысты.    Жүйенің 
байланыс, қарым-қатынас иерархиясы жүйелілік кӛзқарасының жетекші белгілері 
болып табылады.  
Бұл  кӛзқарасты  жоғарғы  оқу  орын  студенттерінің  кәсіптік-экономикалық 
даму  мәселелерін зерттеу базасы ретінде қарастыру жүйелілік әдістеме жолында 
мүмкін.  Жүйелілік  әдістеме  жалпы  кӛзқарастар  мен  заңнамаларды  қарастырады. 
Осымен  жүйелілік  әдістеме  мәнінің  және  оның  ғылыми  танымдағы    ролі  кӛз-
қарастарының кӛптүрлігімен түсіндіріледі (П.Р.Агутов, И.В.Блауберг, Э.Г.Юдин). 
Жүйелілік 
әдістеме 
шегінде 
білім 
беру 
үрдісінің 
классикалық 
кӛзқарастарымен  қатар  жалпы  білім  беру  үрдісінің  тар  кәсіптік  оқытумен 
байланысының  қиын  жағдайларын  барынша  сәйкес  бейнелейтін  жаңа 
әдістемелерді  қолдану  мүмкін.  Жүйелілік  әдістеменің  мәні  кӛптеген  түрлі 
құрылымдарды суреттеу дағдысы ғана емес, сонымен қатар олардың ішінен соңғы 
нұсқаны белгілеп, берілген мақсатқа жетуді жүзеге асыруда.  
Жүйелілік  әдістемеге  жүйелі  талдау  сәйкес  келеді.  Жүйелі  талдау  –  бұл 
қиын  әлеуметтік,  экономикалық  мәселелерде  шешімдерді  негіздеу  және 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
111 
дайындауда қолданатын жалпы әдістемелік құралдар.  
Жүйелі  талдау  жоғары  оқу  орындарында  білім  беру  үрдісін  жаңадан 
түсінуге мүмкіндік береді:  
Біріншіден,  оқу-тәрбиелік  үрдіс  тек  жүйелі  әдістеме  негізінде  басқаруға 
болатын күрделі жүйе ретінде танылады; 
Екіншіден,  жүйелі  талдаусыз  оқытудың  және  тәрбиелеудің  педагогикалық 
теориясын  құрастыру,  педагогикалық  құбылыстардың  мәнін  түсінуге, 
педагогикалық  үрдісті  қызметтеу  және  басқаруды  жетілдіру  шарттары  мен 
факторларын үлгілеу мүмкін емес; 
Үшіншіден,  білім  беру  әрекеті  зерттелетін  объектілер  құрылымына  сәйкес 
әдістерді қолдануды талап етеді. Педагогикалық үрдіске жүйе ретінде жүйелі әдіс, 
жүейлі тұғыр сәйкес келуі керек; 
Тӛртіншіден, жүйелі талдау және жүйелі әдістеме – бұл тек қана танымдық 
әдіс  ғана  емес,  сонымен  қатар  жүйенің  қызметтесуі  болып  табылады  (А.М. 
Дрыгин, М.Е. Дуранов, Н.В. Кузьмина). 
Жүйелі  талдауды  оқу  үрдісінде  іске  асыруды  келесі  қағидалар  шегінде 
жүзеге асырылады: 

 
Объективтілік  қағидасы,  яғни  оқу  үрдісінің  мәнін  ашуға  мүмкіндік 
беретін ғылымилылық, оның байланысы, қозғаушы күштері және қызметтері; 

 
Танымдық  қағидасы,  танымның  ғылыми  әдістерін  таңдаумен 
байланысты, олардың оқу-танымдық әрекетте оңтайлату; 

 
Детерминизм  қағидасы,  жүйе  элементері  байланысының  шартты  себебі,  
оқыту жүйесін жетілдіру, оның әлеуметтік ортамен қарым-қатынасы; 

 
Даму қағидасы, оқыту жүйесі және оның элементтерінің дамуы; 

 
Тарихи қағида, оқыту жүйесін нақты тарихи шарттарға қоғам дамуының 
қажеттіліктеріне байланысты қарастыру.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 

жүктеу/скачать 2,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: