енді Аз күндік еңбекке түрмайды

Әрине,  мұндай  оңай  ұйқастар,  «Аз  күндік  еңбекке 

тұрмпйды»  деген  сияқты  сіреспе  сөз  тіркестері  («На  время 

не  стоит  труда»)  Кәкімбек  Салықовтай  ақынның  қолынан 

шықпауға тиіс еді.

Үйқас  түрінің  ырғақгы  айқындайтын  сипатын  қатты 

ескермей  болмайды.  Мысалы,  Пушкинде  шалыс  ұйқас 

көп.  Қазаққа  бұл  ұйқастың  өзі  Пушкиннен  жасалған  Абай 

аудармалары  арқылы  келгенін  арнайы  айтып  өткенбіз. 

Алайда, ұйқастың өзі туындының табиғатына сай таңдалуы 

керек.  Қара  өлең  пішінінен  шалыс  ұйқас  жасаушылардың 

сәтсіздікке  ұрыну  сырын  кезінде  Ғабит  Мүсірепов  атап 

көрсеткен.«Шынындада,шалысұйқасқақұрылған 11 буынды

өлеңді  оқыганда,  алғашқы  жолдардың  ұйқасын  ұмытып 

қалады екенсің. Мысалға ең талантты аудармашылардың бірі 

болған Қ. Аманжоловтың осы өлшеммен аударған «Сибирьге 

хат» өлеңін келтірейік.

Сибирьдің кендерінің тереңінде,

Сабырмен сақтаңыздар өр төзімді.

Асқар ой, азапты ауыр еңбегің де 

Кетпейді ешбір зая, бақ сөзімді.

Бірдеңесі  жетпей  жатыр.  Орысшасындағыдай  ызалы, 

куатты  екпін  жоқ,  қайсар  қайраттылық  жоқ.  Сөз  күші 

шашырап, әлсіреп кетеді» [130, 96 б.].

Орыс  поэзиясының  тағы  бір  құпиясы  орфоэпияда 

жатыр.  Мэскеу говоры  бойынша  (орыстың сөйлеу мәнеріне 

осы говор негіз болып орныққан) «что» — «пгго», «конечно» 

-«канешна»,  «его»  -   «ево»,  «красного»  -   «краснава»  деп 

айтылады,  тіпті  етістіктің  өзінде  «виделся»  «видился», 

«сделалась»  «сделалас»  деп  естілуге  тиіс.  Сондықган  да, 

мысалы,  Пушкиннің  «И  от  берега  крутого  /  Оттолкнул 

его  веслом,  / И  мертвец  вниз  поплыл  снова,/ За  могилой  и 

крестом»  деген  шумақтагы  «крутого»  мен  «снова»  дегені 

әлсіздеу  ұйқас  болып  саналмайды,  өйткені,  сауатты  орыс 

біткен  ондагы  «крутого»  сөзін  «крутова» деп  оқиды,  солай 

естиді, ал ол «сновага» әбден-ақ ұйқасады.

Марина  Цветаеваның  елеңдерін  тиісінше  багалай 

отырып, француздар оның өз жырларын еркін өлеңмен емес, 

ұйқаспен  жазатынына қынжылыс  білдіргенде  ақын:  «Бұлай 

жазатын мен емес, халық баягыдан ұйқастырып жазатын, элі 

де солай жаза береді», деп жауап қайтарыпты  [268,42 б.І.

419

Өлең  аудармасы  жайында  сөз  ететін  мақалаларда 

ұйқастың  элсіздігін  түпнұсқаның  мағынасын  дэл  жеткізу 

қажеттілігімен  ақтап  алғысы  келетін  тұстар  да  табьшады. 

Негізінде,  әлсіз  ұйқастың  аты  -   элсіз  ұйқас.  Ол  әлсіздіктің 

ғана белгісі.

М.Л.Гаспаров  эу  баста  элгіндей  сөздіктер  гылыми 

құрал  ретінде  шығып,  жекелеген  авторларға  арналғанын 

айтады [276, 3 б.]. Бірнеше кітаптан кейін ақындардың, тіпті 

ұлы  ақындардың  өзі  ұйқас  жағынан  бір-бірін  қайталамай 

тұра  алмайтындығы  айқындалған  да,  содан  бері  үндестік 

сөздіктері тілдегі барлық сөздерді қамтитын болып шығарыла 

бастаған.

XX  ғасырдағы  орыс  поэзиясында  ұйқас  талаптарына 

ешқандай шектеу қойылмайтын болды. Мұның өзі орыстың 

поэзия  тіліндегі  ұйқастың  өткен  ғасырлармен  салыстырып 

қарағанның  өзінде  де  анагұрлым  байи  түсуіне  мүмкіндік 

берді.  Осы бір ғасырдың ішінде орыстың өлең ұйқасы эбден 

шыңдалғаны соншалық, тілдің мүмкіндігі таусылуға жақын 

қалғандай  эсер де  қалдырады.  Әрине,  олай  еместігі  белгілі 

ғой.  Давид  Самойловтың  «Книга  о  русской  рифме»  (М., 

1982),  С.В.Калачеваның  «Эволюция  русского  стиха»  (М., 

1986)  атгы  кітаптарындай  ұйқас  туралы  арнаулы  зерттеу 

бізге де қажет-ақ. Оның үстіне қазақ өлеңінің үйқас байлыгы 

бөлекше екені белгілі.

¥йқас жөнінде дау көп. Арагон өлеңді ұйкассыз аударуды 

жақтаганы  мәлім.  Арагон  оны  жақтаса  француз  өлеңінде 

аудармада  ұйқастан  бас  тартатын  дәстүр  орныққанынан 

жақтайды,  жалпы,  өз  әдебиетінде  ақ  өлең  багзыдан  бар 

болтан  соң  жақтайды.  Үйқастырмай  аудару  қара  сөзбен 

аудару деген  сөз  емес.  Ақ  өлеңнің  ішкі  үйлесімі  кей-кейде 

ұйқастан  да  қиынга  түсетіні  бар.  Мысалы,  Лев  Озеровтің 

жазуынша, Францияда Фирдоусидің «Шаһнамасын» аударуга 

қырық жыл уақыт кеткен екен. Дегенмен, ұйқассыз өлеңнің 

аты ұйқассыз  өлең шыгар.  Морис  Ваксмахер  болгар  яқыны 

Любен Любеновтің анкета сұрақгарына қайтарган жауабында 

француздардың осы ғадеті жайында былай айтады: «Алайда, 

Данте мен Гетені, Пушкин мен Шекспир сонетгерін, Байрон 

мен  Гейнені  үйқассыз  аудару  бұл  ақындарды  жадаулату, 

жадагайлату  жэне  француз  оқырманын  алдау  деген  сөз» 

[277,  131  б.].  Корней  Чуковский  Бальмонттың  Уитменді 

үйқастырып  аударғанын  («С  ветрами  будем  мы  кружиться, 

С  безмерным  ветром  веселиться»)  сынга  алатын.  Ал  сол 

Уитменді  автордың  өзі  үйқастырмады  екен  деп  қазақшага 

ұйқассыз аудару қалай шыгар еді?

420

Өлеңнің  басты  қасиеті  ұйқасында  болған  жағдайда 

оны  аудару  қиындай  түспек.  «Аудармашының  тұжырымы 

мен  езіндік  өрнегі  ең  алдымен  өлеңнің  соңғы  сөздерінен 

танылады»  [278,  244  б.].  Мысалы,  Маяковскийдің  соңғы 

жолды  жарып  жіберетіндей  жалынды  ұйқастары  дэл 

сондайлық  талапты  сақтай  отырып  аудармаса  көркемдік 

қуатын кемітіп алады. Евней Бөкетов Маяковскийдің:

Лет до ста

расти

Нам

без старости.

Год от года 

расти

Нашей бодрости.

Славьте, 

молот 

и стих,

Землю молодости, —

деген шумагына байланысты: «Осы бір жолдарды әсерлі,

дауысты,  көтеріңкі  етіп  тұрган  буын  бар,  ол  қайталанып

жатқан «сти». Қазақ тілінде, менің аудармамда бы лай болып 

шықты:

Кәрілік жоқ 

бізге 

Жетеміз 

жүзге.

Жылма-жыл

үдер

Біздің

күш-жігер.

Жасгық ел,

балғын жер,

Балға-жыр

мақтап бер!

Магынасы  жөнінен  жақын  болганымен,  осы  эсерлі 

жолдардың 

дауыссыз 

дыбыстарға 

аяқталуы, 

эрине, 

түпнұсқадан  алшақтатып  тұр.  Бірақ,  амал  нешік,  солай 

аударылды» [279] деп өзіне-өзі талап қоя, кішілікпен жазган

еді.

Үйқастың  да  басы  артық  болып  тұратын  кезі  бар. 

Блоктың мына өлеңін қалай аударган жөн?

421

Сколько не говорите о печальном,

Сколько ни размышляйте о концах и началах,

Все же я смею думать

Что вам только пятнадцать лет,

И потому я хотел бы,

Чтобы вы влюбились в простого человека,

Который любить землю и небо

Больше, чем рифмованные и нерифмованные

Речи о земле и о небе.

Бұл  арада  Блок  ұйқастан  әдейі  бас  тартып  тұр.  Өзінің 

жаны  сүйсінген,  сұлулығына көзі тойған,  көңілі  қанған жас 

қызға 

өміріңіз жасанды әдеміліксіз өрілсін деген тілегін әдейі 

қарапайым тілмен, образ, метафорасыз, ұйқассыз жеткізген.

Өкінішке  орай,  аударма  өлеңдерде  ұйқас  көбіне-көп 

нашарлай түседі. 

4

«Брожу ли я вдоль улиц шумных» деп басталатын өлең 

аудармасьшың ұйқастары мынандай.

... дуылдаған

... құжылдаған 

і 

?

.. .бұлыңдаған

-.-жатыр жылдар 

-.. қанша адам бар 

.. .тіпті таянғандар

... жалгыз тұрған 

...қалың орман 

...ұмытылған

...еркелетсем 

...гафу етсен!

.. .кезегіңмен

...әрбір жылын 

... дағды қылдым 

.. .аңдып жүрмін

... жұмсар өлім 

...өлер жерім?

.. .қымтар менің?

422

\  

...сезім сізтән

V 

...шыққан соң жан

... топырағынан

... қабырымның 

... can дүбірін

...мәңгі нүрын.

Лермонтовтың «Мне грустно...  потому что весело тебе» 

деген  жолы  Д.Әбілевтің  аудармасында  «Маган  қайгы... 

өйткені  сен  ыржалақгайсың»  болып  шыга  келген.  Себебі, 

мұның алдындагы «Слезами и тоской заплатишь ты судьбе» 

жолын «Сұм тагдырга көз жасыңмен ақтайсың» деп аударган 

екен... Ә.Дүйсенбиев аударган А.Кольцовтың «Келші маган» 

атты өлеңінде мынандай жолдар бар:

Келші маган, ойлар мендей 

Махаббатқа табынганда 

Бір өзіңді ару мендей 

Сарылып бір сагынганда.

Кольцов өлеңі жігіттің атынан жазылған сняқты еді деп, 

түпнұсқаны қарайсыз. Қарасаңыз -  рас, солай.

Приди ко мне, когда весь я,

В любовные думы погружаюсь,

Когда, красавица, тебя 

Нетерпеливо дожидаюсь.

Аудармашы өлеңді түсінбеген деуге де, «ару» сөзі жігітке 

байланысты  айтылмайтынын  білмейді  деуге  де  болмайды, 

мұндагы  бар  кілтипан  «меңдейге»  «мендейдің»  жап-жақсы 

ұйқасып, қызықгырып тұрғанында...

Әдіптеме 

ұйқас 

(редиф) 

Шыгыс 

поэзиясының 

үлгілерінде кеңінен қолданылады. Өлең эуезділігіне эсері көп 

бұл  ұйқастың туыстас  тілдерден  тэржімеде  жиі  кездесетіні 

табиги  жай.  Алайда,  біздің  аудармашыларымыздың  кейбірі 

әдіптеме ұйқастың мэнін дэл біле бермейді.

Достарым-ау, гашықтық,

Атқан таңга ұқсайды.

Махаббаты жоқ жүрек,

Қара тасқа ұқсайды.

423

Әубәкір Нілібаев аудармасында туріктің классик ақыны 

Жүніс Емре осылай сөйлейді. Шумақ жолдары бірдей сөзбен 

аяқталып  тұрса  ол  әзірше  ұйқас  бола  қалмайды,  мұндайда 

олардьщ  алдындағы  сөздер  ұйқасуға  тиістігі  белгілі  ғой. 

«Әлди-элди,  ақ  бөпем,  /  Ақ  бесікке  жат,  бөпем»  деген 

сияқгы.

«Кипарис мой! -  ты сказала, -  жди меня!» -  и не пришла,

Я

 не спал всю ночь, дождался света дня -  ты не пришла.

Л.Пеньковский тәржімелеген  Ә.Науаи  редифі  осындай. 

Мұндағы ұйқас: «жди меня» мен «света дня». Жалпы, редиф 

сөзінің  арғы  түбі  арабтан  — атгылының  артына  мінгескен 

адам деген сөз.

Сезім  — өлеңнің  жаны  болса,  ұйқас  — қаны.  Әсіресе, 

балаларға  арналған  өлеңцердің  аудармасында  ұйқас  мінсіз 

болуғатиіс. 

/ЩШ

Сонда біреу сөйлей қалды,

Театрлар программасын.

Оралдың да солтүстігін,

Турбинаның жайларын да 

Әңгімелеп жатыр бүгін.

Бұндай  балалар  өлеңі  болмайды.  С.Мэуленовтің: 

«Жаппар  Ашхабад  пен  Сталинградты,  Москва  мен 

Гвардияны, пысықтады мен сұрамадыны ұйқастырып, ұйқас 

атаулыны  белден  сындырып,  басып  жаншып  өте  береді», 

дейтіні [280] осындайда.

Міне, оларды айықгырды ол,

Лимпопо!

Ауруларын ғайып қылды  ол,

Лимпоцо!

Шат күлкіге кенелді олар,

Лимпопо!

Билеп ала жонелді олар,

Лимпопо!

Акула Каракула да 

Оң көзін  қысып қулана,

Күледі келіп «ық-ықтап»,

424

Жатқандай біреу қытықтап.

I 

Кішкентай сусиырлар да

№

 

Жуықта, сірә, тыйылар ма!

Кұлгенде қагты кеңкілдеп,

Емендер тұрар селкілдеп.

Жарасқан  Әбдірашевтің  «Айболиттегі» 

(К. Чуковский) 

ұйқастары осыыдай.

3.3. Аудармадағы коркемдік құралдар

3.3.1. 

Метафора,  қайталау.  Автордың  дара  стилін 

танытатъш  басты  белгілердің  бірі  — метафора.  Метафорасы 

дэл  жеткізілген  түпнұсқаның  қай-қайсысының  да  бағы  бар. 

Көркем  шығарма  құрылымындағы  эмоциялық,  эстетикалық 

жүктің кобін котеретін метафора жоғалған жағдайда аударма 

ажары  ашылмақ  емес.  Сонау  Аристотель  заманынан  келе 

жаткан бұл термин троптар теориясында ауыспалы мағынаның 

типтері қатарында қаралады. А.Ричардс деген эдебиеттанушы 

тіпті  метафораны  тілдің  қосымша  тетігі  емес,  оның  негізгі 

пішіні  деп  қарайды.  Әсіресе,  метафора  шумақгың,  өлеңнің 

ең  түйінді  түсына  келтірілген  кезде  тәржімешіге  елеулі 

сьш.  Пушкиннің  «Тілекті  түгел  тауыстым»  деп  басталатын 

өлеңшдегі  тұл  бұгақгағы  қу  жапырақ  -   омірдің  күзі  жетіп, 

қысы  тақау  қалғанын  сезінген  жанның  коңіл-күйінің 

метафорасы.  Ол  метафора,  ягни  соңгы  жапырақ  өлеңдегі 

ауыр атмосфера төндіріліл-төндіріліп келіп, соңгы шумақгың 

соңғы жолындағы соңгы сөзде ғана аталады.

Так поздним хладом пораженной,

Как бури слышен зимний свист,

Один на ветке обнаженной 

Трепещет запоздалый лист!..

Лермонтовтың  «тучка  золотая»  метафорасын  «алтын 

бұлт»  дей  салмай,  «жас  бұлт»  деп  алатын  Абай  «Евгений 

Онегинде»  «Сен  жаралы  жолбарыс  ең,  /  Мен  киіктің  латы 

ем»  дегенде  мәтіннің  рухынан  шыгатын  метафораны  оз 

тарапынан да еркін қосады.

Өлеңде 

де, 

тиісінше 

аудармада 

да 

сантүрлі 

қайталаулардың  орны  озгеше.  Лексикалық,  фонетикалық

425

қаиталаулартәржіменщтынысын ашып, эуездшігін арттырып 

тұрады.  Қалауын тапса қар жанар дегендей, мұндайда жұрт 

былайғы  кезде  жерден  алып,  жерге  салып  жататын,  сұлу 

стилистер  айналып өтетін тавтологияның өзі  құбылып  сала 

береді. 

1

1

Ты меня оставил, Джемми,

Ты меня оставил,

Навсегда оставил, Джемми,

Навсегда оставил.

Ты шутил со мною, милый,

Ты со мною лукавил -  

Клялся помнить до могилы,

А потом оставил, Джемми,

А потом оставил!

«Сүйіктісін  үркесоқтай  жазгырып,  қалың  мұңға  батқан 

қыз қайғысының осынау қарапайым, жұпыны жырын ішіңнен 

зарлы  эуенге  салмай  оқи  алмайсың»,  дейді  А.Твардовский 

Бернстің  осы  өлеңі  жайында.  Қуандық  Шаңгытбаев 

аудармасы жөнінде де тап осылай айтуға болар еді.

Мені тастап кеттің ғой, Джемми,

Мені тастап кеттің ғой,

Мэңгі тастап кеттің гой, Джемми,

Мэңгі тастап кеттің ғой.

Мен байғұсты мазақтап, жаным,

Алдап әуре еттің ғой,

Сүйемін деп қайда айтқаның -  

Ақыр тастап кетгің ғой, Джемми,

Ақыр тастап кеттің гой!

Немесе мына қайталауға қараңызшы:

Бір-ақ ысқыр -  үйден атып шығамын,

Бір-ақ ысқыр -  үйден атып шыгамын.

Қашангы осы ата-анамнан ығамын,

Бір-ақ ысқыр -  үйден атып шығамын!

3.3.2. 

Перифраз,  идиома.  Аударылған туындылардағы 

фразеологизмдер  арқылы  да  тіл  байып  отыратынын  дәйім 

ескерген  жөн.  Әрине,  ана  тіліміздің  табиғатына  атымен 

жат  ұгымдардың,  қазақы  фразеологизмнің  болмысына

426

уйлеспейтін  орамдардың  жөні  бөлек.  Сонда  да  аударма 

арқылы  тілге  сіңісіп  кеткен  тұтас  ұгымдардың  барлығын, 

барлығын  емес-ау  -   молдығын  теріске  шығара  алмаймыз.

А.Федоровтың: «дәлме-дәл аударма туған тілді байытатүседі, 

ой-танымның аясына жаңа, ерекше ұғымдар алып келеді эрі 

оның үстіне түпнұсқаның берер әсерін арттырады», дегеніне 

де  тиісінше  көңіл  бөлген  орынды.  Ғалым  осы  пікіріне 

мынандай  мысал  кехггірген.  Гейненің  бір  шығармасында 

«Die  Jungen  piepen,  wie  die  Alten  pfeifen»  деген  мақал  бар 

екен.  Орыстың  «Яблочко  от  яблони  недалеко  падает» 

дегеніне  сай  келетін  көрінеді.  Эйтсе  де  А.Федоров  осыны 

сөзбе-сөз  «Юнцы  пищат,  как  отцы  свистят»  деп  алганды 

орынды  көрген.  Бау-багы  аз,  сонысымен  алмасы  аз,  оньщ 

есесіне  орманы  көп,  сонысымен  құсы  көп  неміс  санасына 

осы көбірек келеді.

«Қиындыктың  көкесі  украин  тілі,  белгілі  тарихи 

жағдайларға байланысты, Онегиннің «свет» өмірін бейнелеу 

кезінде  қолданылған  бірқатар  ұғымдарды  баламалы  күйде 

беретіндей лексика қалыптастырмағанында», дейді Максим 

Рыльский.  Бұл  жағынан  қазақ  тілі  де  украин  тілінен  озып 

кетті  дей  алмасақ  керек.  Абай  аудармаларының  айшығы 

қазақ  тілінде  бұрын  болмаған  тіркестерді  алып  келіп, 

орнықтыруынан  да  көрінеді.  Ал  фразеологизм  орнықтыру 

дегеніміз  қиынның қиыны.  Біз  әдетте  орыс тілінен  аударма 

әсерін  Абай  тэржімелерінен  ғаиа  іздеп  жатамыз.  Рабиға 

Сыздық:  «Абай  өлеңдерінде  кездесетін  кептерше  сүйінісу 

(«ворковать  как  голубки»),  салқын  тарту  («постывать»), 

тактісіне билеу («отбивать такт»), бір сагаттан бір сагат («от 

часу на час») деген тіркестер де қазақтілі үшін жаңа: олар орыс 

тілінен  калькалау  (сөзбе-сөз  аудару)  жолымен жасалгандар. 

Бір гажабы -  бұлардың бәрі тек аударма үстінде емес  (олар 

да бар), Абайдың төл өлеңдерінде де қолданылган! Айталық, 

салқын  тарту  деген  тіркес  Абайда:  Дүниедегі  қызыктың 

бүгін  бэрі  Саган  салқын  тартқандай,  сен  бір  кэрі  -   деген 

өлең  жолдарында  кездессе,  бұл  жолдар  Лермонтовтың: 

Пускай  теперь  прекрасный  свет  Тебе  постыл  -   ты  слеп, 

ты  сед -  деген  жолдарының  аудармасы.  Кептерше  сүйінісу 

(Абай  жинақтарының  барлық  басылымдарында  сүйеніскен 

деп  жазылып  жүр,  біздіңше,  сүйініскен  болуы  керек,  оны 

Абай  орысша  ворковать  дегеннің  аудармасы  етіп  алган) 

деген  тіркес  те  аударма  өлеңінде  кездеседі,  ал  қалгандары 

(мүйіз шығу, тактісіне билеу, бір сағаттан бір сағат) Абайдың

427

төл  өлеңдерінде.  Бұл  -   Абайдың  орыс  тілінің  көркемдік 

дүниесін творчестволықпен игергендігінің белгісі» [109, 503 

б.],  деп  жазған.  Ақынның  аударма  өлеңдеріндегі  жас  бұлт, 

кэрі  жартас, тентек  өмір,  салқын  өмір,  қараңғы  өмір,  өткен 

күннің улары, көңілдің ауыр жүгі деген тіркестерді академик 

Зэки Ахметов жаңа фразалар ретінде көрсеткені мэлім.

Абай  -   перифраздың  да  шебері.  Оған  да  эсер  еткен

-   аударма.  Әсіресе,  Лермонтовтан  аударылған  өлеңдерде 

ақын  перифраздың  неше  түрін  көрсетеді.  Қараңғы  көңіл, 

көңілдің  жүгі,  улы  сусын,  жанға  түскен  жара,  жалтаңдаған

жас  жүрек,  жүирік  уақыт,  үміттің  нұры,  еркелі  қол,  асау 

өмір, тентек өмір, жабырқаңқы сөз, тэтті үн, нәпсінің сынған 

қайғысы,  асау  той,  тентек  жиын...  осылай  кете  береді. 

«Бұлардың  барлығы  дерлік  орыс  тілінің  өзінде  перифраз 

ретінде  қолданылған  образдар  болса,  Абай  оларды  қазақ 

тіліне өте әдемі аударып, перифрастық тіркестердің қазақша 

баламасын  ұсынады.  Эрине,  Абай  орыстың  поэтикалық 

тілінің  канондық  (заңға  айналган)  сөздігін,  орыс  тіліндегі 

образдар жүйесін теория жүзінде зерттеп таньн'ан жоқ, бірақ 

оның ақьіндық таланты мен қазақтың көркем сөз мэдениетін 

жақсы  білуі  Лермонтовтың  көркем  қазынасын  дэл,  дұрыс 

аударуға  мүмкіндік  берген»  [109,  496  б.].  Осы  орайда 

мынандай  ой  келеді.  Аударма  сынында  өзімізде  жоқ тосын 

тіркес кездесе қалса, «қазақ бүлай айтпайды» деген тұрғыда 

қамшының астына алатынымыз бар. Осыдан арылу жөн.

Абай түсында бізде әдеби сын болса, бэлкім, жоғарыдағы 

жаңа фразеологизмдер, перифраздар үшін атамыз да мінеліп 

жатар  ма  еді,  кім  білсін.  Негізінде,  аударма  өнерінің  бір 

уәзипасы  — тілді  өзге  тілдің  бояуларымен  байыту  екенін 

үмытпау  керек.  Бұл  үшін  аудармашы-ақындардың  сәтті 

ізденістерін көтермелеп, сәтсіз шыққан соны сөз тіркестеріне 

кеңшілікпен қараған жөн.

Ақында  аударма  арқылы  енген  символ-сөздер  де  бар. 

Мысалы, желкен сөзін алайық. Абай барып жүрген Семейдің 

Ертісінде  желкенді  қайықтар  болған  да  шығар.  Бірақ, 

арманға  қүлаш  жайғандықтың  символы  ретінде  ол  сөздің 

Лермонтовтан  аударылган  өлең  арқылы  ұғымға  айналғаны 

талассыз.

Аудармада не көп -  қиындық көп. Дегенмен, қиындықтың 

көкесі -  идиомаларда. Қиын болғандығынан да «Абай жолы» 

аудармасьгада  (енді  «бұрынғы  аудармасында»  деп  сөйлеу 

жөн  шығар,  тегі)  Байсал  мен  Бөжей  «Пусть  Кунанбай  сам

428

расхлебывает кашу» деп сөйлейді,  сонан да Ғ.Мүсіреповтің 

«Айғанша  қысыр  жыландай  жүйткіп  жүр»  деген  тамаша 

фрааасы  «Айганша  вертелась  волчком»  деп  аударылады...

A.Я.Ражанскийдің  бұл  мәселеге  тұтас  бір  кітап  («Идиомы 

и  их  перевод»)  арнап  жүргені  содан.  «Идиомаларды  созбе- 

сөз аударуға болмайды деу сол сөздерді  басқа тілде барабар 

етіп берудің мүмкіндігі жоқ деген сөз емес» дейді А.Лейтес. 

[281,  256  б.].  Идиомалардың  тікелей  аударылуына  орай

B.Комиссаров  бір  мақаласында  [282,  14  б.]  мынандай 

анекдот дерліктей мысалды келтірген. Америка сотында бір 

эмигрант  орыс  әйелі  тауық  ұрлады  деп  айыпталып  жатыр 

екен.  Судьяның  айыпталушы  өзін  кінәлі  санай  ма  деген 

сұрағына  элгі  әйел:  «Нужна  мне  ваша  курица!»  деп  жауап 

қайтарады.  Аудармашы:  «Айыпталушы  өзіне  тауық  керек 

болганын  айтып  тұр»,  дейді.  Судья  тауықты  ұрламаққа 

бекінгеніңізге  көп  болды  ма  деген  сыңайда  сұрақ  қояды. 

«Енді  ше!  Өмір  бойғы  арманым  сол  еді»,  дейді  әйел. 

Аудармашы: «Айыпталушы тауық ұрлауды көптен армандап 

жүргенін айтты», дейді. Судья енді мәселені төтесінен қояды: 

«Сонымен,  сіз  тауықты  ұрлағаныңызды  мойындадыңыз»... 

Әйелдің жан дауысы шыгады: «Здравствуйте, я ваша тетя!». 

Әбден  шатысқан  аудармашы  сол  кезде  судьяға  қарап: 

«Кешіріңіз,  мына  кісі  сіздің  апайыңыз  боламын  деп  түр 

ғой...», дейді. Аудармашы салган беттен-ақ әйелдің «Нужна 

мне ваша куржца!» дегенін «Осы тауыққа күнім қарап қалып 

па!?» деген түрғыда айтса әңгіме, эрине, басқаша өрбір еді.

жүктеу/скачать 26,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: