К чему? Скажите; уж и так мы голы

И.Пстрович  әлі есалаң,

С.Петрович  әлі саран.

Куандық  Шаңғытбаевтын  нұсқасы  да  жеріне  жетпей

жагтыр:

Львовнанын опа жаққаны,

Петровнаның өсек айтканы,

Петрович  Иван — сол  надан,

Петрович Семен -  сол сараң.

Бұл жолдардың кілтін Кәкімбек Салықов тапқандай:

Лукерья Львовна -  опалы,

Петровна -  өсек отаны.

Иван  Петрович -  қараулық,

Семен Петрович -  сараңдық.

Өзге  өлеңнің  мөлшерін  жатсыну,  қиынсыну  бұрын  да 

талай  кездескен.  Н.Гнедич  «Илнаданы»  «Александрия» 

уәзінімен  аударганда  Пушкиннің  эпиграмма  жазғанын,  сол 

Г недичтің кейін орыс гекзаметрін игеріп, дамьггып әкеткеніне 

ризалық танытқан Пушкиннің айрықша қуанганын білеміз.

3.1.3. 

Сөз  сазы.  Қай  жанрдагы  шығарманың  да 

ажарын 

ашатын, 

көркем 

мәтіннің 

мәйегіндей 

сөз 

саздылыгы  -   аударманың  да  басты  шарттарының  бірі. 

Сол  жолдағы  стилистикалық  айшықтардың  арасында 

аллитерацияның  алар  орны  үлкен.  Дауыссыз  дыбыстардың 

қайталануынан  туатын  бұл  әсерді  жөнімен  пайдалана 

білсс,  автордың  өзіндік  өрнегін  де  әдемі  танытуга  болады. 

Әрине,  аллитерацияны  қалайда  аллитерациямен  немесе 

ассонансты  қалайда  ассонанспен  беруге  ұмтылудың  тіпті 

де  қажеті  жоқ.  Декаденттік  поэзияның  «Качели,  качели 

печали,  качели  печали  качали:  молчи,  / И в   плаче  печали 

качели  качали,  печали  качели  в  ночи»  (К.Бальмонт)  деген 

сияқты  жолдарын  аударуға  тырысу  шарт  емес.  Біздің 

поэзиямыздағы  Маралтайдың:  «Қара дауыл  сияқты,  /  Қара 

түнді  қозғаған.  /  Қара  бура  сияқты,  /  Қаратауда  боздаған.  / 

Қара сөзден бақ дарып, / Қара шалдай өнегең. / Қара қылды 

қақ  жарып,  /  Қараны  ақ  демеген.  /  Қара  жұртың  бөлінбей, 

/  Қара  тұтқан  үмітпен.  /  Қарабастың  желіндей,  /  Қара 

тасты  үгіткен»  деп  келепн  өлеңін  осы  өрнегімен  аударып

399

алмадыңдар деп ешкімге өкпе айтпаймыз ғой. Оның есесіне 

Қуандық  Шаңгытбаев  Омар  һайям  рубайларын  аударганда: 

«Шалғында шарап балын ішіп; / Қарашы отырғанын жарын 

қүшып.  /  Пысқырмай  дүниеге  мае  болады  ол,  /  Шат  көңіл 

шартарапқа алып ұшып», деп шалқиды, сіздің де көңіліңізді 

көкке орлетіп, шат-шадыман күй кештіреді.

Пушкин  поэзиясының  ақылға  сыймастай  сұлулығы 

дегенде  біз  ең  алдымен  эвфонияны  айтамыз.  Әуезов 

романының  Соболев  аудармасы  жөнінде  аз  жазылмаган. 

Дегенмен,  қазіргі  күннің  биігінен  Караганда  ол  аудармада 

Әуезов  сөзінің  эуезділігі  көңілдегідей  жетпегені  көрініп-ақ 

тұр.  Түбі  «Абай  жолын»  қайта  аудартпай  болмайды  деген 

ойымызды  біз  кезінде  үкіметтік  деңгейде  де  айтқан  едік. 

Эпопеяның жаңа аудармасының жасалуына,  бұл жұмыстың 

арғы-бергі 

орыс 

прозасындағы 

ғажап 

стилистердің 

бірі  ретінде  даусыз  мойындалатын  Анатолий  Кимге 

тапсырылуына Әбдіжәміл Нұрпейісов коп еңбек еткенін атап 

өту  парыз.  Чех  ақыны,  аудармашы  Петр  Кржичка  туралы 

арнаулы  монография жазып  шыққан  Бедржих Догнал  былай 

дейді:  «Пушкин  лирикасының  о  бастағы  тұсында-ақ  өлең- 

жырдың  эвфониялық  құрылымы  оның  өзіндік  ерекшелігі 

болтан,  ақынның  поэзиялық  шеберлігі  шыңдалған  сайын 

сөз  эуенділігінің  мэн-маңызы  арта  берген:  әуелде  саздылық 

мақсаттың өзіне айналып кеткен кездері кездессе, кейіннен ол 

әрдәйім  мазмүнмен табиғи  кірігіп  жатуға айналған.  Пушкин 

эвфониясы  -   ақьш  өлеңінің  негізгі  белгілерінің  бірі,  ол 

ұстамды, көзге үрып түрмайтын болып келеді» [268, 308 б.].

Расында  да,  мына  жолдардағы  сөз  саздылыгын 

қараңызшы.

Мороз и солнце; день чудесный!

Еще ты дремлешь, друг прелестный -  

Пора, красавица, проснись:

Открой сомкнуты негой взоры,

Навстречу северной Авроры,

Звездою севера явись!

Осьшдагы р дыбысының бір шумақга 14 рет қайталанып 

келуі 

өлеңді 

шамырқандырып, 

ширатып 

тұрганын 

түсінбесеңіз  де  сезінесіз.  Оган  қоса  үшінші,  төртінші 

жолдардагы о дыбысының 7 рет қайталануы да саздылықты 

үстемелеп тұр... 

• •' •  л

400

«Искусство  стихотворного  перевода»  деген  тақырыпта 

жасаған  баяндамасында  М.Лозинский  сөздің  саздылығы 

жен.'нде  жақсы  айтқан:  «Сөз  сазының,  өлеңдегі  дыбыстар 

үндестілігінің  біздің  эмоциямызға  эсер  күші  кай  кезде 

де  ерекше  болады.  Бұл  дегеніңіз  бізге  былайынша  да 

эсер  етпей  қоймайтын  музыкалық  дыбыс  қана  емес  қой. 

Бұл  сөздердің  дыбысы,  ал  сөздер  ойларды,  образдарды, 

ұғымдарды,  сезімдерді  арқалап  тұрады.  Міне  сол  ойлар, 

образдар,  ұгымдар  мен  сезімдер  дыбыстарға  оранады, 

өздерінің ішінен сан түрлі бояулы дыбыстардың жарығымен 

сәулеленіп 

жатады. 

Олар 

өзара 

үндестікке 

түседі, 

дыбыстар  оларды  бір-бірімен  тылсым  күйде  тілдестіреді, 

туыстастырады,  сөйтіп  біздің  бойымызда  ой  мен  сезімнің 

күрделі  астасуын  туғызады.  Алдымызда  өлеңнің  екі  жолы 

жатыр дейік.  Сол екі жол дыбыстардың өзара жарық түсіре 

үндесуімен  тыныстап  тұр.  Алғашқы  жолдың  бір  сөзіндегі 

дыбысты  өзгертіп  көріңізші,  сол  сәтте-ақ  екінші  жолда 

адамның  жанын  толқытарлық  мағынаға  ие  болып  тұрған 

басқа бір сөздің жарығы қол тимей жатып-ақ жалп етіп сөніп 

қалады.  Оның жалп етіп сөне қалатынының, бейнелілігінен 

айырылатынының жалғыз себебі — бірінші жолда элгі сөзбен 

үндесіп тұрған бір сөздегі дыбыстың өшіп кеткендігі»  [269,

131  б.].

Өлеңдегі  сөз  саздылығының  мэнін  Н.Чуковский 

Шевченко 

туындыларының 

орысша 

аудармаларына 

байланысты  да  таусыла  айтқан  болатын: 

«Әсіресе, 

Украинаның ұлы  ақыны,  әлемнің ең ұлы  ақындарының бірі 

Тарас  Шевченконың  жолы  болмай-ақ  келеді.  Шевченконы 

украинша  оқып-үйренген  адамдардың  кез  келгені  оның 

орысшасына қараса қабагы тұнжырап  сала береді.  Орысша 

аудармаларды  оқып  оқырғаныңда  өлеңдегі  бүкіл  сөз 

саздылығы  жоғалып  кеткенін  көресің.  Ал  Шевченко,  Блок 

сияқты,  Гейне  сияқты,  ерекше  сазды  ақын,  егер  оның

өлеңдері  музыкасынан  аиырылса  өлеңдік  қасиетінен  де 

жұрдай  болады.  Жаныңа бәрінен де бататыны  Шевченконы 

аударуға  қолға  алған  ақындардың  дарынсыз  немесе 

талғамсыз  еместігі,  олардың  барып  тұрған  механикалық 

формализмнің  қамауынан  шыға  алмай  қалғандығы.  Олар 

орыстың силлабикалық өлеңін жасау деген ақылға сыйғысыз 

мақсатты  алға  қойып  алған,  бұл  мақсатқа  қол  жеткізу 

мүмкін еместігін осыдан екі жүз жыл бұрын Тредиаковский 

мен  Ломоносов  дәлелдеп  беріп  кеткен  болатын.  Орысша

26-2915

401

силлабикалық өлеңнің болмайтындығы біреудің кесірлігінен 

емес,  силлабиканың  орыс  тілінің  эуенділігіне  кереғар 

келетіндігінен.  Шевченконың  аудармашылары  шынайы 

шығармашылықтың  орнына  ақын  ырғақтарын  калькага 

салумен, бунақтар мен екпін түсетін тұстарды санамалаумен 

айналысып  кеткен»  [34,  15  б.].  Бұл  айтылғанды  Пушкин 

жырларына  қатысты  қолданар  болсақ,  сөз  саздылығын 

сақтаудың  аудармашыға  қандайлық  ауыр  сынақ  екеніне 

көзіміз жете түседі. Мысалы, «И блеск, и шум, и говор балов, 

/А в час пирушки холостой/ Шипенье пенистых бокалов / И 

пунша  пламень  голубой»  деген  жолдарды  аудару  тұсында, 

эрине, түпнұсқадағы «о-о-о-о»-лаған үндестікті қалайда қол 

жеткізу  шарт  емес,  бірақ  сөздің  сырлы  саздылығын  сақтау 

шарт.

Поэзиядағы  эуезділікті  (звукопись)  өлең  мағынасынан 

тіпті  де  бөліп  алуға  болмайды.  Былайша  қарағанда 

әуезділіктің  өзінде,  эрине,  накты  магына  жоқ,  сөйте  тұра 

мағынаны  эмоциялық-эстетикалық  тұрғыдан  айшықтап, 

магыналық категория ларын айқындай түседі. Лермонтовтың 

«Бородиносындағы»  ардагердің  жас  ұланға  айтар  сөзіне 

құлақ түріңізші:

дА, бЫли лЮди в нАше врЕмя, 

не тО, что нЫнешнее плЕмя: 

богатырИ -  не вЫ!

Әдебиет  жанрларының  арасында  тілдің  дыбыстық 

жүйесіне  дэл  өлең-жырдай  жақын  жанрды  таба  алмаймыз. 

Ой  мен  сезімді  жеткізу  қиын  болмас.  Бірақ  сөздің 

саздылыгын  жеткізу  қиын.  Әдетте  тэржімеде  түпнұсқаның 

сөз саздылыгы кемімей қоймайды деп саналады. Ой берілер, 

образ берілер, теңеу берілер, бэрі  берілер,  бірақ эй,  қайдам, 

сөздің музыкасы беріле қоймас дегендей пікірлер ауық-ауық 

айтылып  та,  жазылып  та  жатады.  Солай  ма  өзі?  Мына  бір 

үзінділерге  назар  салыңызшы.  Дұрысы  -   құлақ  түріңізші. 

Бұл  Юлиан  Тувимнің  «Операдағы  бал»  поэмасынан  Давид 

Самойловтың  аудармасы.  Опера  театрында  бал  кеші  өтіп 

жатыр... 

>  Mitv

Острый звук оркестра-кестра -  

Звоном в люстрах, полных блеска,

Плеском скрипок по колоннам,

Барабаном, медным звоном.

402

Осылай  келіп-келіп,  ортаға  мықындарын  бұлтыңдатып 

биші бикештер шыққан кезде:

Бедра, бедра, бодро, бодро,

В диких ордах звон аккорда,

Зубы в смехе -  ах, маэстро!

Гром оркестра, гром оркестра!..

-  

деп  барып  бір  қайырғанда  тура  Варшава  театрыньщ 

фойесінде тұрғандай сезінбейсіз бе, құлагыңызға оркестрдің 

салтанатты сазы жетпей ме? Қайталап, дауыстап оқыңызшы

-   аударманың  звукописьті  соншалықты  сақгай  алғанына 

(тегі,  түпнұсқадағыдан  асырып  та  жіберген  болса  керек) 

сүйсінбеу мүмкін бе? Демек, бәрі де шеберлікке, зергерлікке 

байланысты.

Аудармашылардың  Букілодақтық  Бірінші  кеңесінде 

сөйлеген 

сөзінде 

М. Лозинский 

сөз 

сазының, 

яғни 

звукописьтің  аз  зерттелген  сала  екенін,  ақындар  оны 

көбіне  түсіністікпен  емес,  түйсікпен,  музаның  мегзеуімен 

қолданатынын  айтқан  еді:  «Звукопись,  өлеңдегі  сөз  сазы 

бэрінен  бұрын  біздің  сезім  күйімізге  қатты  эсер  етеді.  Бұл 

дегеніңіз бізді элдебір нэрсеге бейімдеп тұратын музыкалық 

дыбыс  қана емес.  Мұнда сөздер  сазбен  сөйлейді,  ал  сөздер 

ойлардың,  образдардың,  түсініктердің,  сезімдердің  жүгін 

көтереді. Сол ойларды, образдарды, түсініктерді, сезімдерді 

дыбыстар  көктей  өтіп  жатыр,  олардың  өн  бойынан  эртүрлі 

реңкке боялған дыбыс жарығын көреміз» [32,  101-102 б.].

Сөз саздылығының әдемі мысалдары Кәкімбек Салықов 

аударған  дархаттардың  халық  өлеқдерінде  де  («Балдырлы 

жасыл  теңізім,  /  Бар  ма  екен  сенде  жағалау?  /  Барламай 

сөздің  егізін,  /  Болар  ма  сені  бағалау?»)  баршылық.  Серік 

Қирабаевтың: 

«Кэкімбек  дархат  халық  поэзиясының 

ерекшеліктерін  жақсы  игеріп,  өлеңнің  мазмұнымен  бірге 

формасын  үйлесімін  таба  білген.  Қазақ  халық  әдебиетінде 

кездесетін толғау сарыны, ондағы қайталаулар, параллелизм 

дархат жырларында да ұшырасады екен. Бұлардың негізінде 

көшпелі  елдің  ауызша шығарылған  жырларының тектестігі 

сакталган»  [270,  343  б.]  деген  бағасына  мынандай  жолдар 

дәлел.

Таудағы тасқа өгіздей,

Тулаган тасқын жүк емес.

Ежелгі досқа егіздей,

403

Ел айтқан өсек түк емес.

Үйіліп жатқан қойтасты,

Үйірлі толқын жылжытпас.

Үлгіиі жүрген жолдасты,

Үркітіп жел сөз бұлжытпас.

Үйлесімді үндестіктің үздік үлгісін де Абайдан табамыз. 

«Тыныштықтың  құлаққа  естілмес,  көңілге  ғана  айқын 

көмескі  сазы,  күңіренген  күңгірт  сарыны  Лермонтовта 

да,  Абайда  да  мол.  Сарылған  үнсіздіктің  үні,  болжаусыз 

кеңістіктің  тыныс-демі,  ауқым-айдыны  өлеңдегі  дауысты 

дыбыстардың  әуенін  сезілгендей.  Орыс  ақынындагы  о, 

ы  мен  қазақша  мәтіндегі  а,  ы  тыныштық  үні  мен  кеңістік 

құрылымының екі өлеңдегі үқсастығын да, айырмашылығьш 

да  танытады.  Бұл  дыбыстар  сол  үзілмей  аңыраған  шексіз 

сарын,  түнгі  кеңістікті  құпия  аңсармен  үнсіз  арбаған, 

тылсымдай тербеген түңғиық әуеннің акустикалық бейнесі. 

Лермонтовтағы ең мол ұшырасатын дауысты о -ы ұйқыдағы 

элем,  тынымдағы  табиғапың  өз  сазындай.  Сондай-ақ 

шектеулі кеңістіктің вертикальды қүрылымына нұсқағандай. 

Абайдың  жазық  дала,  мол  кеңістік  аңыраған  ашық  а-мен

бейне табады»  [177,  137 б.].

Эвфония мәселесінде шешімін күткен жайлар жеткілікті. 

Тікелей  әуездік  эсерге  қүрылған  жолдарды  немесе  тұтас 

шумақгарды қалай аудару жөн? Мысалы, Маршактың «Шесть 

котят,  есть хотят» дегенін  «алты  мысықтың ашьнуы» деген 

тұрғыда түсініп, солай аударуға ұмтылсақ, эрине, онда теріс 

жолға  түсіп  кетеміз.  Бүл  арада  «шесть»  тек  «есть»  сөзіне 

ұйқас  үшін  ғана  керек.  Демек,  аудармада да үйқасқа  қажет 

басқа санды ала беруге әбден болады.

Сөз дэл аударылып, саз дэл аударылмаса онда поэзияның 

жоғалғаны дей беріңіз. «Музыка прежде всего.. .»-Верленнің 

осы  сөзі  аудармаға  да  қатысты  дегенді  шегелеп  айтатын 

Корней  Чуковский  «Игорь  жасағы  жайындағы  жырдың» 

«Ярославна  зарының»  бір  аудармасы  туралы  «вместо 

«Плача» получилась пляска» деп ашуланғаны содан.

3.1.4. 

Қ анатты  

сөздер. 

Реминисценциялар. 

Түпнұсқаның  орнын  алмастыратын  тәржімеге  қойылар 

талаптардың  тағы  бірі  —  дәйексөз  алуға  жарауы.  Расын 

айтқанда, әртүрлі зерттеулерде немесе мақалаларда қанатты 

сөз  ретінде  келтірілетін  өлең  жолдары  жиі  кездеседі. 

Соларды  әркімнің  өз  әлінше  аударып  жататыны  бар.

404

Негізінде,  классикалық  поэзияның  афоризмге  айналып 

кеткен  жолдарының,  тіпті  шумақтарының  ана  тілімізде  де 

афоризмге  айналмағанмен,  тілге  оп-оңай  орала  кететіндей 

нұсқалары  жасалғаны  жақсы.  Мысалы,  А.Шлионскийдің 

«Евгений Онегин» аудармасы шыққалы бері еврей агайындар 

Пушкиннің  «Мы  все  учились  понемногу  /  Чему-нибудь 

и  как  ни будь»  деген  жолдарындагы  ойды  жеткізгісі  келсе: 

«Кулану  эйх-шеһу  малену  /  микол  тора  меат  мизэр»  дей 

қоятын  көрінеді.  Сонда  аудармашы  «учение»  сөзінің  сегіз 

синонимінің  арасынан  еврейдің  жанына  ең  жақын  «тора» 

сөзін  алган,  осы  арқылы  жаңагы  жолдардың  мысқылдық 

мағынасын  да жеткізе  білген.  Ленский  сөзіндегі  «Что  день 

грядущий  мне  готовит?»  деген  жол  алдымыздан  шықса 

ойымызга  Абайдың  «Келер  күн  келер  екен  не  дайындап?» 

дегені  сарт  ете  қалмай  ма? Лермонтовтьщ «Как язвы  бойся 

вдохновенья»  дегеніне  балама  ретінде  «Тіл  өнері  дертпен 

теңі» тамаша келіп тұр гой. Тамаша келетіні сондай, біз бұл 

сөздің  аударма  екенін,  бейнелі  теңеудің  түпиесі  Лермонтов 

екенін  элдеқашан  ұмытып  та  кеттік.  «Тіл  өнері  дертпен 

тең» деп Абай  айтқандай» дейміз  де  тарта  береміз.  Немесе 

Пушкиннің  өлеңіне  Қасым  Аманжоловтың:  «Жазушым, 

немен  эуресің?  Көрсет  бір  ойдың  сәулесін»  дегені  эрі  дэл, 

эрі көркем,  эрі  шешен  балама емес  пе? Максим Горькийдің 

«Қыз бен ажалындагы» «Краше солнца — нет в мире бога, / 

Нет огня -  огня любви чудесней!» деген екі жолды Қуандық 

Шаңгытбаевтың  «Құдірет  жоқ  дүниеде  күннен  сұлу,  / 

Махаббаттың отындай -  от жоқ гажап!» деп аударганы эбден 

орынды.  «Темірді  қызган  кезде  соқ»  деген  тіркестің  біздің 

тілімізде  Жүсіпбек  Аймауытовтың  «Интернационалды»

аударуынан(«Алегержоямдесеңқұлдықты,/Тамагымболсын

десең тоқ. / Қорганба, дүпілдет көрікті / Темірді қызган кезде 

соқ>>) кейін орныққанын бүгінде біреу біледі, біреу білмейді. 

Кейде  қанатты  сөздер  аудармасы  түпнұсқаның  өзінен  де 

асып түсетіні  болады.  Грибоедовтің «И дым  Отечества нам 

следок  и  приятен»  дегенін  «Туган  жердің  түтіні  де  тэтті» 

дейміз.  Артық па? Артық.  Артықшылыгы -  аллитерацияда. 

Шекспир  комедиясының  «Укрощение  строптивой»  деген 

атын Әуезов  «Асауга -  тұсау» деп  аударды.  Артықшылыгы

-   ассонанста,  ұйқасында.  Абайдың  аудармасындагы  «Азат 

басың  болсын  құл,  — /  Қолдан  келмес  іске  ұмтыл»  деген 

жолдар да Крыловтагыдан ширақ та, шымыр да шыққан. Ал

405

Тайыр  Жароковтың  «Ақылдың  азабындагы»  «Служить  бы 

рад, / Прислуживаться тошно» фразасын «Қызмет етуге эзір 

бас,  /  Жагымпаздарга  жаным  қас»  деп  алуында  бір  түбірлі 

сөздерді кұбылтудың ойнақылыгы жетпей жатыр.

Бұл  орайда  Кэкімбек  Салықовтың  Пушкиннің  қанатты 

сөзге айналған өлең жолдарын аудару талабын құптау жөн.

Кезінде  «Шаһнаманы»  аударған  Сердалы  ақынның 

Қазанға жолдаған қиссасын басқа біреу өз атынан жариялап 

жібергенде:  «Өлең  еді  ежелден  қазаққа  оңай,  /  Айтуға 

өнер  берген  жаппар  құдай,  /  Мен  жаздым  деп  қиссага 

қол  қойыпты,  /  Бір  Мәуликәй  дейтұғын  есер  ноғай» 

деп  күйінетін  жөні  бар,  өйткені,  бұл  бертіндегі  жагдай. 

Айтқандай,  Мэуликэй  ол  кітаптарға  баспагер  ретінде  иелік 

еткен  екен.  Он  сегізінші  ғасырға  дейін  плагиат  ұғымы 

атымен  болмағанын  Г.А.Гуковский  көрсеткен-ді  [271, 

62  б.].  Қадыр  Мырза Әли Фирдоусидің өзіне дейін Дахики 

жазып  қойған  1000  жол  өлеңді  «Шаһнамасына»  сол  күйі 

кіргізе  салганын  айтады.  Абайдың  Дулаггтан,  Махамбеттің 

Мұратган реминисценциялары да белгілі. «И. Крылов плагиат 

айыбынан қорықпайды — оның мақсаты жаңа шыгарма жазу 

емес,  аңсар  тұтарлык үздік үлгіге  жақындау туынды  жасау, 

ол  үлгінің  Лафонтен  түпнұсқасы  болуы  да  мүмкін  немесе 

Лафонтеннің  өзі  мысал  түрінде  толық  жеткізе  алмаган 

идея  болуы  да  мүмкін»,  деген  Е.Эткинд  пікірі  [272,  20  б.] 

орынды. 

■

Реминисценцияға жүгінбеске амал қалмайтын да түстар 

бар.  Пушкиннің  әуелде  «Испан  романсы»  агалған  белгілі 

өлеңінің бастауын Қуандық Шаңгытбаев:

Түнгі зефир 

Төгіп эфир,

Жырлайды,

Зырлайды

Гвадалквивир,— 

'J

деп аударған еді. Мейірбек Ақынбеков аудармасы былай 

шығыпты: 

H'J

Түнгі зефир 

Шашып эфир 

Шулайды,

Зырлайды

Гвадал квивир.

406

Гвадалквивир -  Испаниядағы  өзен  аты.  Зефир — ежелгі 

грек  мифологиясында  батыстан  соғатын  самал  жел.  Эфир

-   ежелгі  заман  адамдарының  түсінігі  бойынша  ауадан  да 

жеңіл  нәрсе.  Аударманы  түпнұсқаны  пайымдаудың  басқа 

бір жолына түсіп барып жасамаса, Қ.Шаңғытбаев қолданған 

әдістен,  яғни  дайын  реалияларды  ұйқасқан  күйінде 

пайдаланудан  бас  тартпаса,  жаңаша  тэржіме  ұсынудың 

қажеті де шамалы сияқты.

Аласұрып, алысып, таппай тағат,

Кекген жұлдыз көксейді, жерден рахат!

Алыс-жақын дегеннің бэрін көрді.

Сонда да жанына жоқ бір қанағат.

Медеубай  Құрманов  «Фауст»  аудармасында  Абайдың 

«Алыс-жақын  дегеннің  бэрін  көрдім»  дегенін  сол  күйінде 

алады.  Мұхтар  Мағауин  Ақылбайдың:  «Қазақтың  «Қап» 

дегені Кавказ серек, / Тэңірім сұлу, биік еткен ерек. / Ақырып 

айдаһардай  жүз  толғанып,  /  Тауды  бұзып,  тас  жарған 

долы  Терек»  жолдарына  байланысты  былай  дейді:  «Абай 

аудармасындағы  «Айдаһардай  бүктеліп,  жүз  толғанып», 

«тауды  бұзып  жол  салған  тасты  жарып»  «асау  Терек» 

алдымыздан  сол  қалпында  шықса,  бұл  -   ауысу  да,  алмасу 

да  емес,  білімдар  ақынның  саналы  қадамы.  Бұл  жердегі 

ақын  ниеті  -   Абай  арқылы  етене  таныс  Теректі  тілге  тиек 

ете  отырып,  оқушы  (тыңдаушы)  назарын  ертегіден  ақиқат 

өмірге қарай бұру [222,306 б.].

3.1.5. 

Ақ өлең аудармасы. Кезінде Пушкин ұйқаспаган 

өлеңді«... что если это проза, Да и дурная?» -  деп күлкі еткен 

еді. Орыстардың өзі осылай айтып тұрганда, бізге не жорық 

дейтін  жөніміз  бар  ма?  Оның  үстіне,  Пушкин  күлкі  етті 

екен деп ақ өлең Ресейге келмей қойған жоқ.  Орыс өлеңінде 

верлибрдің қысқа да болса өзіндік дәстүрі бар. Ақ өлеңді Фет 

те жазган, Блок та, Хлебников те, Гумилев те, Мандельштам 

да жазган. Өткен ғасырдың бас жағында түтастай ақ өлеңнен 

тұратын  жинақтар  да  шыққан.  «Игорь  жасағы  жайындағы 

жырдың»  талай  тұсынан  ұйқас  таба  алмайсыз.  Батыста, 

тіпті,  өлең  үйқасын  қабылдай  қоймайтын  қаншама  ұлттық 

поэзия барын білеміз. Үйқассыз өлең қазақ поэзиясына етене 

еместігі анық, сөйте түра соншалықты жат та емес. Абайдың 

өзі де Мицкевичті:

407

Мен орманга барганда,

Неше турлі гул устал 

Қайтушы едім колыма.

Г улдер түгіл бул күнде 

Шөп тағы жоқ маңымда, -

деп  ұйқассыз  аударып  көрген.  Мына  жайдың  басы 

ашық:  қалай  аударсақ  та,  ақ  өлеңді  де  аударуға  тиіспіз. 

Сонда, қалай?

Ақ өлең аудармасы — тэржіме теориясында элі шешімін 

жүктеу/скачать 26,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: