қасиеттерді  тану  т.б.)  батырлар  әңгімесінің

осы  арқылы  жас  үрпақты  ерлікке  батырлыкка,  отаң  сүйгіштіқке  т.б. 
тәрбиелейтін қүрал деп білген.
Ал: 
«...  Өлецмен айтылгаи  әңгіменіц сөзі көпк  төзеді,  тез өзгере 
қоймайды.  Солай  болган  соң,  батырлар  әңгшесіне  аталарымьіздың 
сөздері  сақталып  келген.  Біз сияқты  тілі  жетіліп  болмаган халыққа 
аталарымыздың  свздерін  сақтаган  әңгімелер  қунды  болмақ»,- 
деуінен  [294,  238 б.],  біз ғалымның  фолыслорды  (батырлар әңгімесін)- 
өзінің  табиғилығын,  тазалығын  жоймаған  дайын  қүнды  тілдік  мәтін 
көзі деп карастырғанын көреміз.
Ахмет  Байтүрсьгаов  қазақ  фолыслортану  ғылымында  алғашқы  рет 
тарихи  жырға да өз  анықтамасын  беріп,  оның  басты-басты  белгілерін 
де  атап  кеткен.  Тарихи  жыр  туралы  ол тарихта  бар  мағлүм  оқиғалар 
турасында  өлеңмен  шығарған  сөздер  деген  ғылыми  анықтама  берген. 
Ойын 
дәлелдеу 
үшін 
«Орақ-Мамай», 
«Абылай», 
«Кенесары, 
Наурызбай» 
жырларын 
келтірген 
[294, 
239 
б.]. 
Ендеше 
А.Байтүрсынүлының  фольклордың  *эпос  жанрын  іпггей  екі  топқа 
жіктегенін  білдік:  бірі-  «ертегі  жыр»  (батырлар  әңгімесі),  екіншісі- 
«тарихи  жьф»  деп  қарастырған.  Топтау  барысында  аты  аталған 
тарихи жырлар кейінгі  еліміздің егемендігін  алған дейінгі  дәуірлерде 
зиянды 
деп 
табылып, 
«тап 
тартысы», 
«кеңестік 
идеология», 
«әдебиеттің  партиялылығы»  т.б.  айдармен  түмшаланғаны  белгілі.  Бүл 
аты  аталған  жырлардың осы  күнге дейінгі зерттеу объектісі  болмауы 
себептерінің 
бірі 
ғана. 
Жалпы 
қазақ 
фольклортану 
гылымы 
тарихының  эпостану  саласы  дегенде,  А.Байтүрсынүлының  осы 
түрғыдағы  еңбегін-  эпостанудағы  жүйелі  сараланған  өзіндік  түңғьпп 
ғылыми  сараптамасы деп қарастырған дүрыс.
Айтыс жанрын Ахмет Байтүрсынов екі ақын арасындагы бірін-бірі 
сөз  жүзінде  аңдып,  қапысын  тауып  жеңу  үшін  айтылатын  өлеңдер 
қатарына  жатқызады  [294,  239  б.].  Ақын  әдістеріне  ғалым:  сөзбен 
шаншу,  карсыласының  осал  жерін  іздеу,  елінде  болған  кемшіліктерді 
тізу,  сөзбен  үялтып,  сөзбен  тосу,  бөгеп  тоқтату,  бірін-бірі  жайында 
мағлүмат  жинау,  міндерін  айтып  мүдірту,  киын  сауалдар  бере  білу 
тәрізді  т.б.  амал-тәсілдерді  жатқызған.  Сондай-ак  «Жазу  жайылған 
сайын  айтыс  өлең  азайып,  күруға  бет  алып  барады.  Мүның  да  бөрін 
жазып  қалмасқа,  бү  да  анайы  өдебиетгің  өшетін,  жоғалатын  түрі»,- 
деген  пікірі  де  бар  [294,  240  б.].  Міне,  бүл  да  айтыстану  тарихына- 
айтыстың 
ішкі  жанрлық  ерекшеліктерін  саралап,  ғалым  А. 
Байтүрсыновтың  өзіндік  қосқан  үлесі  болып  табылады.  Жане  де 
зерттеушінің  фольклорлық  үлгілерге  деген  жанаршылығын,  ел 
арасынан тездетіп жинақталса деген ізгі тілегін де аңғартады.
227

Белгілі 
фольклорганушы 
галым 
Б.Абылкасымов 
Ахмет 
Байтүрсыновтың  жоғарыда  аталған  кітабындағы  «ауыз  әдебиеті» 
тарауың  әрі  сараптай,  әрі  жіктей  т.б.  отырып,  жалпы  фольклористика 
ғылымында қалыптасқан  түрақты  жүйе бойынша  фольклор жанрлары 
іштей  әрі  көркем  фольклоры,  әрі  ғүрып  фольклоры  болып  екі  үлкен 
салаған  бөлінетініне  баса  назар  аудартады.  Сондай-ақ  осындай 
фольклорды 
екіге  жіктеу  үлгісін  кезінде  қазақ  фолыслортану 
тарихында жасауға тырыскан  ғалым А.  Байтүрсынов  екені  дәріптеліп, 
оның  осы  «Әдебиет  танытқыш»  еңбегінде  орын  алғанын 
жазады 
[300].
Аталған  еңбекте  ауыз  өдебиеті  іпггей  «Сауықтама»  және 
«Сарындама»  деп  жіктелетіні  белгілі.  Ал  «Сарындамасы»  қазіргі 
түсінігімізде  ғүрып  фольклоры  екендігін  галым  Б.Абылқасымов 
дүрыс 
ажыратып 
берді. 
Дегенмен 
А. 
Байтүрсыновтың 
«Сарындаманы»  іпггей  салт  сөзі,  ғүрып  сөзі,  қалып  сөзі  деп  бөлгенін 
ғалым  Б.Абылқасымов  әлемде  қалыптасқан  фольклортанушылық 
ғылыми  жүйеге  сай  келмейтініне  де  көңіл  аудартады.  Сөйтіп  ғалым 
Б.Абылқасымов  іпггей  ғүрып  фолыслорын  іпггей  от  басының  ғүрып 
фольклоры,  маусымдық  ғүрып  фольклоры,  наным-сенім  ғүрпының 
фольклоры болып  жіктелетінін дәлелдеген [300,10^11  б.].
«Салт  сөзі»  дегенде,  Ахмет  Байтүрсынов  салт  сарынымен,  яғни 
салт  жөнімен  айтылатың  сөздерді  келтіріп,  оған:  мысалдарды,  ділмәр 
сөзді,  тақпақтарды,  мақалдарды,  мәтелдерді  жатқызған  [294,  246  б.].
Ал,  мүндағы  мысалдар  қатарына  жатқызған  мәтін  атаулары-  кәдімгі 
хайуанатгар  турасындағы  ертегілер.  Мәселен,  «Арсыз  ит»,  «Өтірікші 
тьппқан»,  «Хайуандар  таласы»,  «Бақылдақ  теке»  т.б.  Бүлар  әлемдік 
фольклортану  тарихында  ертегі  жанрына  жататыны  белгілі.  Демек 
ғалымның 
хайуанаттар 
турасындағы 
ертегілерді 
мысал 
деп 
қабылдауы  фольклортанупшлық  талаптан  гөрі,  сол  түста  үстем 
болған  әдебиеттану  мақсатынан  туындағанын  дәлелдейді.  Ділмәр 
сөз деғенде,  ғалым  бурынғы даналардан,  билерден, шешендерден т.б. 
қалган 
сөздерді 
дәлел 
көзі 
ретінде 
келтірсе, 
бүл  жанрлық 
ерекшеліктері  жағынан  «салт  сөзінен»  гөрі  фолыслордың  «шешендік 
сөздер» топтамасына жатары анық.  Сондай-ақ  мақалдар да, мөтелдер 
де фольклордың өз алдына жеке жанрлары есебінде қарастырылатыны 
т.б.,  кейде  оларды  фольклордың  үсақ  жанрлары  деп  те  аталатыны 
|
белгілі.  Дайын  мәтін  көзі  ретіңде  алынған  бүл  фольклорлық 
мүралардың 
қайдан  алынғандығы,  т.б.  нақты  көрсетілмеғен.  Тек 
«ділмәр сөзге»  келгенде,  ғалым А.  Байтүрсынов- Ыбырайүлы Түрман 
жинағынан  «Дулатгың  бір биі  мен  қоңырат Мырзан  би»  арасындағы 
сөз 
қақтығысы  алынды  деген  сілтемесі  бар  [294,  247  б.].  Мақал
228

бөлімінде  ғалым  дайын  29  мәтін  үлгісін  колданса,  мәтелге-  24  нүсқа, 
кірістірілген [294,249-251  б.}.
А л,  мақалдың, 
не  м өтелдің  ғылыми  анықтамасы  берілгенде, 
жанрлық 
өзгеш елігі 
ж іктелуінен 
гөрі 
жалпы 
мағыналық 
сипаттамасынын бір кыры-  айтылу ерекшелігі  ғана берілген.  М әселен , 
ғалым:  «М әтел  дегенім із  кезінде  келгенде  кесеғімен  айтылатын 
белгілі-білгілі  сөздер.  М әтел  мақалға  жақын  болады.  Бірақ  мақал 
тәж ірибеден  шыққан  ақнқат  түрінде  айтылады.  М әтел  ақиқат  жағын 
қарамай, өдетті сөз  есебін де  айтылады»- деген  [294, 2 5 0  б.].
«Ғүрып 
сөзі» 
тарауында, 
ғалым 
А. 
Байтүрсынов 
ғүрып 
сарынымен,  яғни  ғүрып  бойынша істелетін  істерғе байлаулы сөздер ді- 
ғүрып  сөзі  дей   отырып,  олардың  катарына:  той  бастар,  жар-жар, 
беташар, 
неке  қияр,  жарапазанды  т.б. 
жатқызады  [294,  25  б.]. 
Мүның  бәрі  фольклортану  ғылымында түрмыс-салт  жырларьша,  яғни 
ғүрып  фолыслорына  жататыны  белгілі. 
М үнда  өр  жанрдың  өзіндік 
сипаттамалары  бар.  М әселен,  той  бастар  дегенде, 
тойдың  кеппсі 
ойыннан  біреу  өлең  бастайды  делінсе;  жар-жарды  қыз  үзатар  үйде 
үзататын  қызды  ж үбату  үш ін  айтылатын  өлең  деп   дүры с  ажыратқан. 
Ал,  неке  деп   екі  арада  жүретін  екі  куәнің-  күйеу  мен  кыздың 
ырзалығын  сүраған  уақытта  айтатын  сөздерді 
айтады 
(әнмен 
айтылмайды  деген  ескертпесі  д е   бар)  десе,  жоқтауды-  өлген  кісіні 
жоктап  сөйлеу  үшін  айтылатынын  дүрыс  аныктаған.  Сондай-ақ, 
ғалым 
жарапазанды-  ораза  уақытында  бозбалалар  түн де  үқдін 
тысында  түрып  айтатын өлең  екендігін;  бата-  біреуге  алғыс  бергенде 
айтылатын  сөз екенін  [294, 251 -256 б.] дүрыс  көрсеткен.
Сондай-ақ  ғалым  алғаш  рет,  жар-жардың  өзіндік  ерекшелігіне 
тоқталады: 
жүбату 
үшін 
айтылатыны, 
оның 
екі 
жақ 
болып 
бастайтыны,  соңынан  бір  жақ  кідіретіні,  жүбатушының  сөзіне  жауап 
қайырылатыны,  бір  жағында  жігіттер,  екінші  жағында  кыздар 
түратыны  т.б.  дүрыс  жазылған  [294,  252  б.].  Ал,  беташарда:  қыз- 
келіншектің 
бетін 
көрсетпейтінін, 
ауылға 
келгенде 
алдынан 
шымылдық  тартылатынын,  тек  қыз-келіншек  пен  бала-шағалардан 
басқа  еопсімге  беті  көрсетілмейтінін  ескертеді.  Одан  әрі 
беташар 
айтылғаннан  кейін  беті  ашылатынын,  әндетпей  айтылмайтынын,  өуел 
басында нүсқау, жол,  ереже түрінде  айтылатьгаын,  одет  мағынасына 
айналып  кеткенін  т.б.- бәрін  ғалым 
А.  Байтүрсьгаов дүрыс  сипаттап 
жазып  кеткен  [294,  254  б.].  Жоқтаудың,  көбінесе  белгілі  адамдарға 
айтылатыны,  оны  қайтыс  болған  адамның  қатыны,  я  қатыны,  я  қызы, 
я  келіні  зарлы  үнмен  қайтыс  болған  адамның  тірідегі  істеген  істерін. 
өлгенінше  басына түскен қайғы-касірет,  күйіктерін  шағып,  жылағанда 
айтъшатын  жыр  түріндегі  сөз  екендігін.  дүрыс  көрсеткен  ғалым,
229

оларды,  көбінесе  ақындар  шығарып  беретінін д е  т.б.  сөз егкен  [294, 
2 5 4  р |
Жарапазан  жанры  да  бұл  енбекте  алғаш  сөз  болады.  Жарапазанды 
ораза 
уақытында,  түнде  бозбалалар  үйдің 
тысында 
түрыл 
айтатынына,  сауап  болады  деп   жарапазан  айтқандарға  күрт,  май, 
ірімшік,  бір  шаршы  ш үберек  т.б.  берілетініне  көңіл  аудартады.  Ал, 
оны  күндіз  жүріп  айтатындар  үлкен  адамдар  болатынын,  айтатындар 
екеу  болып  ж үретініне т.б.  баса  назар  аудартқан  [294,  255  б.].  Мүның 
бәрі  ғалым  А .  Байтұрсыновтың 
ғүрып  фодьклорын  іштей  жіктеп, 
өзіндік  ерекшеліктерін  т.б.  сараптауға,  танытуға  келгенде,  міндетті 
түрде  тарихи-этнографиялық  сипаттамаларын  бірге  беруді  қажет  деп 
санағандығын  көреміз.  Яғни  бұл  кез  келген  халық  өзінің  өткенін, 
тарихын, 
әдет-ғұрпын, 
салт-дәстүрін, 
түрмыс-тіршілігін 
т.б. 
үмытпасын,  мәңгі  есте  сақтасын  деген  ізгі  ойдан  туындаса  керек-ті. 
Демек  бүл да  ғалымнын  фольклорды- тарихтың,  этнографияның  көзі 
деп  карастырғанын  дәлелдейді. 
Ал,  ғүрып 
фольклоры  ішіндегі 
«Қалып  сөзіне»  келгенде,  ғалым  түрмыс  қалпында  болатын  істер 
сарынымен 
айтылатын 
сөздерді 
айтқан. 
Қалып 
созіне 
А.Байтүрсынүлы жын  шақыру, қүрт шақыру, дерт көшіру  т.б.  жырын 
жатқызған 
[294,  257-261  б.].  Бүлардың  біразын  кейінірек:  белгілі 
ғалым 
Х.Досмүхамедов 
«емдік  өлеңдер»
  десе,  М .Әуезов 
«дінмен 
байланысты  өлеңге»
  жатқызғаны  белгілі. 
Ғалым  С.Сейфуллин 
«ескілікті  дін  салтынан  туган  өлең-жырлар»
  деп  қарастырса,  ғалым 
Б.Кенжебаев 
«дін  салт  олеңдері»
  деген,  ғалым  М.Сильченко 
«діни 
угымдарга  байланысты  салт  өлеңдеріне»
  кірістірген.  Ал,  ғалым 
Б.Уақатов 
«халықтың  ескілікті  наным-сенімдерінен  туган  өлеңдер» 
деп 
жіктесе, 
С.Қасқабасов 
«діни 
нанымдарга 
байланысты 
жанрларга»
  жатқызған  т.б.  [301].  Жалпы  айтқанда,  жоғарыда  аты 
аталған  белгілі  ғалымдар  пікірлерін  сараптай  келе  фольклортанушы 
Б.Абылкасымов  осы  арада  ғүрыл  фольклоры  терминін  енгізеді  [300, 
11-15 
б.]. 
Ж әне 
де 
Б.Абылқасымов 
бақсы 
үғымы 
орнына 
А.Байтүрсыновтың  «жын  шақыру»,  арбау  орнына  «қүрт  шақыру», 
бәдіктің  орнына  «дерт  көшіру»  тәрізді  өзіндік  терминдік  атауларды 
қолданғанын  да  саралаған.  Дегенмен  бүлардың  біразы  қазіргі  таңда 
ғылыми  термин  есебінде  қолданыста  болса  да,  біразы  қазақ 
фольклортану 
ғылымы 
айналымында 
кездеспейді. 
Себебі, 
А.Байтүрсынұлы  жалпы  «ауыз  әдебиетіне»  қатысты  үғымдарды 
қолданғанда, 
олардың 
ғылыми 
терминдік  қолданысын 
жете 
ойластырмаған т.б. тәрізді.
Ал,  жын  шақыру  ерекшелігіне  келгенде: 
бақсының  жын 
шақырғанда  сарнап,  өленше  үйқастырып,  түрлі  сөздер  айтатынын,
230

Алладан,  әулнеден,  аруақтан т.б.  жәрдем тілейтінін, жындардың  атын 
атайтынын,  қобызымен  серттесетінін т.б.  ғалым  алғашқылардың  бірі 
болып дұрыс анықтаған [294, 257-258 б.].
Құрг  шақыруға  берген  анықтамасында,  ғалым 
тісі  ауырған 
адамның  тісінен  құртты  түсіру  үшін  емшілер  айтатын  сөздері  деп, 
мәтін көзі ретінде  25 жолдық жыр үлгісін берген  [294, 259 б.]. Әдетте 
кез-келген  емшіліктің  қүдірет-күші,  күпиясы  т.б.  атадан-  балаға 
туыстық  ізімен  ғана  берілетін  мирас  екенін  ескерсек,  мұндай  сирек 
кездесетін  мәтін  үлгісінің  қағаз  бетіне  түсіп,  ғальім 
А.
Байтүрсынов кітабына енуінің өзі бір жаңалық болды.
Дерт көшіруге берген  анықтамасында, ғалым оның малда болатын 
бәдік  деген  аурудын,  әрі  адамда  болатын  күләпсан  деген  азфуды 
өлеңмен  емдеу  үлгісі  деп  дұрыс  ажыратқан.  Сондай-ақ,  бәдік  болған 
малды  т.б.  ортаға  алып 
қоршайтын  да,  «Көш!  Көш!»-  деп  өлең 
айтатьш да қыз-бозбалалар т.б. екеніне квңіл белген  [294, 259-260 б.].
Ғалым  А.  Байтүрсынов  қолданысындағы  «ауыз  әдебиеті»  үғымы 
—  казіргі  таңда 
авторы  сакталып,  тек  шығармалары  бізге  ауызша 
жеткен, негізінен, XV ғасыр мен XIX  ғасыр арасындағы ақын- жырау 
шығармаларына  қатысты  қолданатыны  белгілі.  Ал,  ол  кездегі  А. 
Байтүрсынов қолданысындағы  бүл  «ауыз  әдебиеті»  терминін  қазіргі 
фолыслортану  ғылымы  колданысындағы  «фольклор»  мағынасында 
берілген  деп  кабылдағанымыз  жөн.  Яғни,  фольклорды-  авторы 
белгісіз халық  ауыз әдебиеті үгымы деп қарастырамыз.
Түйіп  айтканда,  Ахмет  Байтүрсьшовтьщ  «Әдебиет  танытқыш» 
атты  кітабы  әдебиет қисынына арналғанымен,  онда қазақ  фольклоры 
алғаш  рет  оқулық  көлемінде  зерттеліп,  сипатталды.  Оқулықта  қазақ 
фольклорының  эпос,  ертегі,  түрмыс-салт  жырлары  т.б.  тәрізді 
жанрлары  алғаш  рет  іштей жіктеліп,  олардың  өзіндік  ерекшеліктері, 
анықтамалары 
бірге 
берілді. 
А.  Байтүрсынов 
оқулыктағы 
фольклорды  тек 
мәтін  ретінде  ғана 
қолданбаған,  сондай-ақ 
фольклорлық 
мөтінді 
өзінің  түжырымына,  анықтамасына  мысал 
ретінде  алған.  Ал,  батырлар  жырында  кездесетін  батырлар  бейнесін 
талдауы,  жырдың  орьгадалуы,  жыршының  рөлі  т.б.  -   мүның  бәрі  А. 
Байтүрсынов  мән  беріп  зертгеғен  аспектілер.  Қазақ  фольклорын 
оқулық  көлемінде 
алғаш  сипатгаған 
Ахмет  Байтүрсыновтың 
«Әдебиет  танытқышы»-  қазақ  фольклортану  ғылымының  дамуына 
өлшеусіз үлес косты.
XX  ғасырдың  20-шы 
жылдары  белгілі  ғалым  М.Әуезовтін 
«Әдебиет  тарихы»  (1927  ж.)  мен 
X.  Досмүхамедүлынын  «Қазақ 
халық  әдебиеті.  Қыскаша  очерк»  (1928  ж.)  атты  зерттеу  енбектері 
окулық сипатында  басылғанмен,  негізінен,  монографиялық  еңбектің
231

жүгін 
арқалаған  себепті  осы 
еңбегіміздің 
кейінгі  тараушасында 
арнайы  қарастырылады.
Қазақ ауыз әдебиетін  оқулық көлемінде зерттеп, сипаттау жөнінде 
1930  жылдары  көп  жүмыстар  атқарылды.  Бастауыш  пен  орта 
мектептерге  арналған  бірнеше  окулық,  хрестоматиялар  баспадан 
шыкты. 
М әселен, 
осы 
орайда 
белгілі 
ғалымдар 
М.Әуезов, 
Ә.Қоңыратбаев, 
Ө.Түрманжанов, 
М.Қаратаев, 
Қ.Бекхожин, 
Қ.Жүмалиев,  Ә.Марғүлан  т.б.  жазған,  қүрастырған  оқулықтар  мен 
хрестоматияларды  атаған  жөн  [302].  Әрине  бүл  окулық  атаулы  қазақ 
фольклорының  барлық  жанрын  қамтымайды,  дегенмен  сол  кездің 
өзінде-ақ  оқушыларға  фольклор  турасында  біраз  мағлүматтардың 
берілгені  мәлім.  Ал,  оқулық  жазу  үшін  дайын  мәтін  көздері  қажет 
десек,  ол  кезде  дайын  мәтін  көзі  ретінде  фолыслорды  пайдалану  іске 
асқаны  мәлім.  Демек,  ел  арасынан  фольклор  үлгілерін  жинау,  баспа 
арқылы жариялау т.б. басты іс-шаралардың бірі болғаны  анық.
М әселен,  1941  жылы  қазақ  ауыз  әдебиеті  туралы  орта  мектепке 
арналған  оку  қүралы  басылды  [303].  Бүл  оқу  қүралын  қүрастырып 
баспадан  шығарған  белгілі  ғалымдар  Қ.Жүмалиев  пен  Ә.Марғүлан 
екені  белгілі.  Деғенмен 
оқу  күралының  «Ауыз  әдебиеті  туралы 
түсінік»  бөлімін  М.Бөжеев;  «Еңбек  кәсіп  жайындағы  өлең-жырлар» 
такырыпшасын  Б.Шалабаев;  «Жар-жар»,  «Той  бастар»,  «Айтыс 
жырлары»,  «Ертегінің  композициясы  мен  тақырыбы»,  «Ертегінің 
композициясы  мен  стилі»,  «Ер  Төстік»,  «Аяз  би»,  «Қүламерген», 
ертегілері,  «Легендалар»  туралы  Б.Бисенбин;  «Ауыз  әдебиетіндегі 
отан  қорғау  және  патриотизм  туралы»,  «Батырлар  жыры»,  «Лирико- 
эпос  жырлары»  туралы  Қ.Жүмалиев,  ал  қалғандарын  Ә.Марғүлан 
жазған.
Ауыз  әдебиеті туралы  берілген  түсінікте,  оньщ ерте  заманда жазба 
әдебиет  болмаған  кезде 
туғандығы, 
фольклордың  ауыз  әдебиеті 
деген  мағынада  қолданатын  ағылшын  сөзі  екені  М.Бөжеев тарапынан 
айтылады.  Одан  әрі: 
«Ауыз  әдебиеті дегеніміз- жаза-сыза  білмейтін 
кезінде  пайда  болган  халықтық көркем  шыәарма  болады»-
  делінген 
анықтамасы  да  берілген  [303,3  б.].  Міне,  бүдан  біз  бүл  оқулықта да 
фольклорды  ауыз әдебиеті деп қарастырғанын көреміз. Және де бүған 
дейінгі  А.Байтүрсынов,  М.Әуезов,  Х.Досмүхамедүлы  еңбектерінде 
ауыз  әдебиетінің  ғылыми  анықтамасы  берілмей  келгенін  ескерсек, 
бүл  сол  түстағы  қазақ  фольклортану  ғылымының  жеткен  жетістігі 
болып саналады.
Ал,  фольклордың 
жазба  әдебиет 
шыққаннан  кейін  де 
дами 
беретінін, кейін де халык арасында маңызын жоймайтынын. қоғамның 
даму  сатысына  қарай  фольклордың  да  өзгеріп  отыратынын  дүрыс
232

анықтаған  М .Бөжеев  пікірі,  өзінің  өмірш еңдігімен  д е  бағалы,  өзінің 
қүндылығын жойған жоқ.
Халық ауыз әдебиетінің толып  жаткан  әдебиетгік түрлері  бар дей 
отырып,  М.Бөжеев  оларды  екі  үлкен  салаға  бөледі:  бірі-  проза 
жанрына,  екіншісі-  поэзия  жанрына  жатады  дейді  [303,  4  6.]  Одан  әрі 
проза  жанрына  ғалым:  ертегілерді,  аңыздарды,  жүмбак,  жаңылтпаш, 
мақал-мәтел,  тілек,  бата,  дүғаларды  жатқызады.  Ал,  поэзия  жанрын 
іштей  екі  салаға  бөледі:  бір  салаеы-  өдет-ғүрып  істеріне  байланысты 
өлең-жыр  десе,  екінші  саласы-  эпикалық  ж әне  лирикалы 
өлең- 
жырлар  болады  деп  ажыратқан. 
Міне,  бүл  жіктеме  өдебиеттану 
ғылымы талабы негізінде жасалғаны  көрініп түр.
Сондай-ақ  халықтың  шығармасында  сол  халықтың  барлык 

жүктеу/скачать 13,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: