Қаралық ғылымипрактикалық конференция I том
жүктеу/скачать 9,92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кенбаева Г.К. 1 , Жаксылыкова Н.Е. 2
- ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ОРИЕНТИРОВАННОМ ОБУЧЕНИИ
- Key words
- ОЙЫН БАЛАСЫН ЕЖЕЛГІ ЖӘНЕ БҮГІНГІ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ МӘСЕЛЕСІ Abstract.
- Key words
- Мектеп жасына дейінгі балалардың сюжеттік - рольдік ойындары.
- Режиссерлік ойын .
- Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл - қозғалыс ойындар.
Список литературы: 1 ТерМинасова C.Г. Язык и межкультурная коммуникация, 2004 2 Верещагин Е. М., Костомаров В. Г. Язык и культура. М., 1990, с. 26 3 Н.И.Халеева. О гендерных подходах к теории обучения языкам и культурам/И.И. Халеева// Известия Российской академии образования. – 2000. №1. –С.2029 4 Грушевицкая Т.Г., Попков В.Д., Садохин А.П. Основы межкультурной коммуникации: Учебник для вузов/Под ред. А.П. Садохина. М.: ЮНИТИДАНА, 2003. 352 с. 5 Scales P. Teaching life long Learning Sector. Maidenhead, England, 2013, 329p. 6 Ron Scollon and Suzanne Wongscollon. Intercultural communication. Blackwell Publishing, England, 2009, 316p. 7.Айкина Т.Ю. Метод кейсов в формировании коммуникативной компетенции студентов. Вестник ТГПУ, 2013.1(129) 8. Сысоев П.В. Дидактические свойства и функции современных информационных и коммуникационных технологий// Иностранные языки в школе.2012 №6
416 УДК 317.14 Кенбаева Г.К. 1 , Жаксылыкова Н.Е. 2 1 к.п.н., ассоциированный профессор, Казахский национальный аграрный университет, Алматы, Казахстан, e-mail: gulmira_kenbaeva@mail.ru 2 к.п.н., доцент, Казахский национальный аграрный университет, Алматы, Казахстан e-mail: zhaxylykova.nuriya@list.ru ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ОРИЕНТИРОВАННОМ ОБУЧЕНИИ
Abstract.This article is devoted to consideration of topical issues of introduction and implementation of innovative methods and techniques in the process of teaching students and masters. The advanteges of innovative methods in comparison with traditional forms of training learners are proved in the article.
oriented teaching.
Современное состояние качества подготовки специалистов и требования рынка труда предполагают внедрение научно обоснованных и экспериментально проверенных нововведений в технологии обучения, которые должны стать важным источником прогресса в подготовке специалистов.Поскольку, одним из стратегических основ формирования и развития личностиявляется образование, к нему в настоящее время выдвигаются высокие требования. Современная система образования должна готовить компетентных специалистов, способных решать различные, порой нестандартные задачи, решение которых требуют наличие профессиональных навыков и умений, анализировать ситуацию, координировать собственные действия и принимать важные решения. В связи с этим, в образовательную систему должны быть внедрены новые инновационные методы и технологии, сущность которой заключается в обновлении педагогического процесса, внесении новообразований в традиционную систему обучения. Активно внедряясь в учебный процесс, инновационные технологии обучения приводят в соответствие содержание и методы обучения с постоянно меняющимися требованиями общества и личности, способствуют преодолению кризисов в образовании. Сегодня инновационные технологии характеризуют обучение как продукт осознанной цели, и позволяют обозначить его как инновационное обучение, как особый тип овладения знанием, альтернативный по отношению к традиционному обучению.Проявление и развитие инновационных технологии обусловлено тем, что перед обучением были поставлены задачи не только усвоения студентами знаний и формирования профессиональных умений и навыков, но и развитие творческих и коммуникативных способностей личности, формирование личностного подхода к возникающей проблеме [1].
Интенсификация процесса обучения в высшей школе связана с увеличением количества учебной информации, необходимой для усвоения, а также с наблюдаемыми противоречиями между теоретической подготовкой и эффективностью практической работы специалиста. Большое количество новой информации не оставляет студентам времени на ее обдумывание, осмысление, в силу чего знания перестают быть важнейшим условием и стимулом для развития мышления. В такой ситуации репродуктивные формы обучения не эффективны, а современные формы деятельности требуют соответствующей подготовки преподавательского состава, его готовности к планомерной и
417 целенаправленной организации учебного процесса, отвечающего требованиям современного образования. Использование инновационных технологий обучения обеспечит не только активизацию учебного процесса, но и профессиональный рост преподавателя, формирование комплекса профессионально значимых качеств, отражающих его компетентность и готовность к инновационной деятельности. В качестве основных признаков готовности, следует рассматривать: наличие целевой установки на реализацию инновационных технологий в педагогической деятельности; четко выраженную инновационную направленность деятельности педагога, в частности, понимание значимости инновационных процессов в обучении, стремление овладеть новыми идеями, направлениями в обучении; глубину и полноту знаний об инновационных технологиях, способах их адаптации и особенностях реализации в вузе;сформированность профессиональнопедагогических умений; развитость рефлексивной позиции, необходимой для дальнейшего самосовершенствования. В связи с этим, в высшей школе приоритетными должны стать интерактивное обучение, образовательные технологии, новые способы и методы учебной деятельности, придающие учебному процессу инновационный характер. Педагогический процесс в высших учебных заведениях должен быть направлен на повышение качества обучения, а значит, и на повышение качества преподавания. Инновационные методы направлены на формирование и закрепление необходимых профессиональных теоретических знаний, практических умений и навыков у студентов, а также должныразвивать профессиональные, творческие и креативные качества будущего специалиста. С целью формирования ключевых профессиональных компетенций будущих специалистов, в учебный процессвузов внедрены и активно
используются высокоэффективные формы инновационных процессов, как: проблемная и игровая технологии, технологии коллективной и групповой деятельности, методы проектов и анализа конкретных ситуаций, обучение в сотрудничестве, креативное обучение, инновационная образовательная проектная деятельность, проблемная лекция, лекция прессконференция, лекциябеседа, лекциявизуализация, лекциядиспут, кейсметоды и т.д. Использование инновационных методов обучения тесно связано с развитием новых информационных технологий, в том числе, компьютерных,появлением различных видеоматериалов, электронных учебников и т.д.,обеспечивающих поисковую деятельность студентов[2]. Новые подходы в образовании учат студентов и магистрантовработать в сотрудничестве, мыслить креативно, решать и
различныепроблемныеситуации, прививают навыкидискуссионногообсуждения профессионально важных проблем,подготовки публичных выступлений и презентаций. Использования инновационных технологий при
обучении студентов и магистрантов позволяет отметить, что в процессе учебных занятий между студентами (магистрантами) и преподавателем, а также
между самими
обучающимися устанавливаются достаточно продуктивные и конструктивные взаимоотношения, наблюдается самостоятельный поиск знаний, взаимообучение, проявляются творческие способности. Инновационные технологии обучения всегда вызывают познавательную, социальную активность обучающихся, повышают их учебную мотивацию и убеждают в ценности знаний. Поскольку, главной задачей вузов является подготовка высококвалифицированных, нестандартно мыслящих, креативных специалистов, которые смогут применить
418 обретенные теоретические знания, навыки и умения на практике в будущем, активное внедрение инновационных методов в учебный процесс необходимо и особенно важно. Именно на таких занятиях у обучающихсяформируются профессиональные и социальные качества, индивидуальные нравственныеустановки, основанные на профессиональной этике, вырабатывается критическоемышление, умения формировать и отстаивать собственное мнение. Основываясь на инновационных технологиях, студенты учатся: ставить и решать проблемы, определять приоритетность и очередность выполнения задач, формулировать мысли на профессиональном языке, овладевают ораторским искусством, корректно и аргументированно вести спор, анализировать результаты, делать заключения, выводы, работать индивидуально и в коллективе[3]. Использование инновационных технологий обучения позволяет студентам и магистрантам не только получать знания, но и самостоятельно регулировать и управлять процессом своего обучения, что, в конечном счете, приводит к тому, что знания становятся актуальной ценностью. Инновационные технологии обучения всегда вызывают социальную активность обучающегося, повышают учебную мотивацию, способствуют интенсивному развитию специальных профессионально значимых качеств и формируют конкурентоспособную личность. Таким образом, подводя итог, можно отметить, что в основе инновационных методов обучения лежат активные методы, которые помогают формировать творческий, инновационный подход к пониманию профессиональной деятельности, развивать самостоятельность мышления, умение принимать оптимальные в условиях определенной ситуации решения. Как показывает практика, использование инновационных методов в профессионально ориентированном обучении является необходимым условием для подготовки высококвалифицированных специалистов. Использование разнообразных методов и приемов активного обучения пробуждает у обучающихся интерес к самой учебнопознавательной деятельности, что позволяет создать атмосферу мотивированного, творческого обучения и одновременно решать целый комплекс учебных, воспитательных, развивающих задач.
1 Ахметова Д. Преподаватель вуза и инновационные технологии // Высшее образование в России. – 2001. – № 4. 2 Чернилевский Д.В. Дидактические технологии в высшей школе. – М.: ЮНИТИ, 2002. – 437 с. 3 Осмоловская И.М. Инновации и педагогическая практика// Народное образование. — 2010. — № 6.
Керімбекова Б. Д. ф.ғ.к., С. Демирель университетінің ассистент профессоры Алматы/ Қазақстан, bayan.kerimbekova@sdu.edu.kz ОЙЫН БАЛАСЫН ЕЖЕЛГІ ЖӘНЕ БҮГІНГІ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ МӘСЕЛЕСІ Abstract. Kazakh have a conception "child of play". Child of play is a child of age 67 who doesn't go to school yet or who just starts attending to class. In this article answered the
419 question which types of plays should use in studying of children. Also will define the ancient's and today's types of plays and will say how they influence to developing of children's thinking, speaking, psychology. Key words: child of play, ancient's plays, today's plays.
жасқа дейінгі бала шақалақ, нәресте 1 жастан 2 жасқа дейін қыз бала – бөпе, ұл бала –
деп атау қалыптасқан. Сондайақ, қазақта «ойын баласы» деген ұғым бар. «Ойын баласы» деп мектепке дейінгі балаларды, яғни 67 жасқа дейінгі балаларды атаған. Ойын баласының негізгі міндеті – ойнау. «Ойын баласы ойынмен өседі», – деген қазақ халқы «Ойын баласы ойнай да, ойлай да білу керек», – деп, мектепке дейінгі балалардың ойыныны өте қатты мəн берген. Өйткені, ойын арқылы бала тек қана ойнап қана қоймай, үлкен өмірге əзірленеді. Ойын – қай дəуірдегі баланың болмасын басты арманы, басты қажеттілігі. Ойын – мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі ісəрекеті екені анық. Аталған мақалада біз қазақтың ежелгі ойындары қандай болды, бүгінгі ойындары қандай болуы керек деген сұраққа жауап бермекшіміз.
салаларын қамтуда. Бұрын балалар ойыны мен актер ойыны педагогика мен өнертанудың ғана зерттеу нысандары болып келсе, қазіргі таңда ойын проблемасы психология, əлеуметтану, мəдениеттану, əдебиеттану, т.б. салалардың көкейтесті мəселесіне айналып отыр. Ойын арқылы оқушы білім алуға, оқуға қызықтыра отырып тұлғаны дамуын қалыптастыруға болады. Ойын – мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының дамуына игі ықпал ететін басты құбылыстың бірі. Ойын түрлері өте көп. Соның ішінде ойынсабақ, ойын жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық мақсаттағы ойындар, логикалық ойындар, грамматикалық ойындар, ұлттық ойындар, т.б. Мұндай ойындар оқушыны жанжақты дамытып, білімді толық игеруіне көмектеседі. Тəрбие жұмысы барысында үстел үстінде ойналатын ойындар, қимыл ойындары, техникалық, əдебитеатрлық ойындар, аттракциондар қолданылды. Сондайақ, мектепке дейінгі бала ойындарын түпкі мақсатына қарай шартты түрде мынадай топтарға бөлуге болады: Тұрмыстық құбылыстарды бейнелейтін ойындар: «отбасы», «мектеп», «балабақша» жəне т.б. болып ойнау; Жасампаз еңбекті бейнелейтін ойындар: корабль салу, үйлер, стадиондар тұрғызу, т.б; Қоғамдық демонстрациялар: қонақтарды қарсы алу, саяхаттар т.б. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған ежелгі ұлттық ойындар. ХХ ғасырдың басында қазақ ғалымы Әбубəкір Диваев «Қазақ балаларының ойындары» атты мақаласында: «... Егер қыздар жасайтын қуыршақтарды, балалар илеп жасайтын саз аттар мен түйелерді есептемесек, қазақтарда ойыншықтар мүлде жоқ дерлік», – деп жазады (Диваев, 118). Олай болса, дайын ойыншықтар келгенге дейін қазақ баласы қандай ойын ойнады? Өзге халықтар сияқты қазақ баласы да ертеден қалыптасқан, атадан балаға мұра болып жалғасып келе жатқан өте ежелгі, көне ойындарды ойнады. Фольклортанушы ғалымдар ойынға байланысты адамның жас ерекшелігін үш топқа бөледі: «…өмірге келгеннен бастап жеті жасқа дейінгі бала, жеті жастан он бес жасқа дейінгі балалар, он бес пен жиырма жас аралығындағы жастар…». Осының негізінде қазақтың ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырып, бірінші топқа, сол
420 жастағыларға лайықты: «Санамақ», «Тəйтəй», «Айгөлек», «Соқыр теке», «Қуырмаш», «Алақан соқпақ», «Ақ сереккөк серек» т.б. ойындарын жатқызады (Төтенаев, 97). Ал одан кейінгі топқа: «Тақия тастамақ», «Тартыс», «Сиқырлы қоржын», «Бəйге», «Көкпар», «Асық», «Хан талапай», «Теңге алу», «Қыз қуу», «Ақсүйек», «Күрес» т.б. ойындарын жатқызуға болады дейді. Ойын – балалардың күнделікті, жылдың əр мезгілінде істейтін кəсібі. Ойын баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның өмір құбылыстары жайлы танымтүсінігіне де əсер етеді. Балалар ойын арқылы тез тіл табысып жақсы ұғысады, біріненбірі ептілікті үйренеді. Оның үстінде дене қимылы арқылы өзінің денсаулығын нығайтады. Халқымыз ойындарға тек балаларды алдандыру, ойнату əдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай оларды көзқарасының, мінез — құлқының қалыптасу құралы деп ерекше бағалаған. Қазақ халқының тіршілігінде төрт түлік (қой, сиыр, жылқы, түйе) мал шешуші орын алған. Сондықтан, төрт түліктің қасиеті барлық мəдениет пен өнердің, соның ішінде бала ойындарының дамуының да негізі болды. Ежелгі ойындар болып саналатын «Соқыр теке»,, «Түйетүйе», «Көк сиыр» сияқты ойындар ойымыздың дəлелі. Қазақтың қара баласы өзөзіне түйе немесе ат түріндегі ойыншықты балшықтан жасап алатын болған. Сондықтан да бұлар балақайдың бүтіндей өнімі, шығармашылық əрекеті болып табылады. Өйткені, ойын – еңбектің бастауы. Бала ойын арқылы еңбек дағдысына үйрене бастайды. Ойын мен еңбектің бірбіріне ұқсас. Сол себепті педагогғалымдар «Жақсы ойын — жақсы жұмыс сияқты да, жаман ойын жаман жұмыс сияқты» дейді. Ұлттық ойынның бірі – «Ұшты-ұшты». Ойын бастаушы бала оған қатысушыларды жаңылыстыру үшін тезтез ұшатын, ұшпайтын заттарды араластырып айтады. Ойын ережесі бойынша ойнаушылар ұшатын заттарға ғана қолын көтеруге тиісті. Олар ұшпайтын затқа қолын көтеріп қалса, айыбына өз өнерін көрсетеді, яғни, өлең айтып, би билеп, мақалмəтел, жаңылтпаш, тақпақ айтады. (Ақ сандық, көк сандық, 217б). Біріншіден, балаларға қызық, екіншіден, есте сақтау, мұқият болу қабілеттерін дамытады, өнерлі болуға баулиды. Қазақтың балалар ойынында өлеңтақпақтар жиі кездеседі. Мұндағы мақсат: баланы тапқырлыққа, шапшаңдыққа, ептілікке баулу, қиялына қанат беріп,ойын ұштау, өз бетімен іскерлікке, қысылған жерде дұрыс шешім қабылдауға тəрбиелеу. Бұған қоса кез келген ойынның аяғында жеңу бар да, жеңілу бар. Жеңгендер əрі қарай өз биігінде қалуға тырысса, жеңілгендер айып тартады. Ол көбінесе тақпақ айту, əн салу, би билеу түрінде болады. Бұдан қай ойынның да түпкі нысанасы — балалардың бойында өнердің, білімнің, тəрбиенің нұрын себу, өлең, тақпақ айтуға төселдіру екенін аңғару қиын емес.
шарты бойынша балалар екі топқа бөлініп, араларын жиырма қадамдай ашып, тізіліп, қол ұстасып тұрады. Бірінші топ: Ақсерек, көксерек, Шауып алдым бəйтерек. Ақсерек, көксерек, Бізден сізге кім керек? – деп топпен хормен сұрайды. Келесі топ жауап береді: Ақсерек, көксерек, Сізден бізге … (баланың аты) керек. Аты аталған бала жүгірген күйі қарсы топтың ұстасып тұрған қолдарын үзіп өтуі керек. Үзсе, сол топтың бір баласын өзімен ала келеді, ал үзе алмаса, сол топта қала береді. Қай топта бала көп болса, сол топ жеңеді. Балалар ептілікке, бірлікке, тобы үшін намыстанып, жеңіске талпынуға үйренеді. Дене тəрбиесі, сергіту сəттерінде пайаланылады.
421 Асық – қазақтың ежелден келе жатқан ұлттық ойындарының бірі. Асықпен ойналатын ойындардың түрі сан алуан. Сабақтың элементі ретінде де қолдануға болады. Балаларға шапшаң, епті болуды баулиды, сонымен қатар асық табиғи зат болғандықтан, бала денсаулығына еш зиянын тигізбейді. Сондайақ балалар ұлттық ойындар арқылы ата бабасының тұрмыссалтынан да хабардар болады, бойына сіңіріп өседі. Ұлттық мұраның бай қазынасының бірі – халықтың ұлттық ойындары көп салалы, ол тек ойындық сала емес, мəні жағынан да балабақша тəрбиеленушілерінің эстетикалық мəдениетін қалыптастыруға тəрбиелейтін негізгі құралдардың бірі. Адамның денсаулығы жас кезінен бастап қалыптасуы керек. Демек, кезінде ойындарды көп ойнап, жүгіріп, далада, таза ауада жүру – жас организмнің дұрыс та сергек өсуінің көзі. Онымен бірге бүлдіршіндер ойын ойнаған кезде көпшіл, Отанның болашақ азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағыт алады. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған заттық ойындар – қоршаған заттар мен балалар ойыны барысында бала оларды тиісті орында пайдалануды үйренеді. Мектепке дейінгі баланың негізгі ойындары ойыншықтар арқылы жүзеге асады. Ойыншық – шынайы заттардың нақты бейнесі, балаларды қызықтырарлық түрде оқытуға жəне ойнауға арналған арнайы зат. Ойыншық – тəрбиелеудің негізгі құралы. Балалардың ақыл – ойын дамытатын ойыншықтардың ішінде дидактикалық ойыншықтар үлкен орын алады. Мұндай ойыншықтар баланың ақыл ойын, тілін дамытып, білім мен дағды, іскерлік жайлы бірқатар түсінік береді. Олармен ойнай отырып бала заттардың түсін, көлемі мен пішінін атап, сандармен танысып, ұсақ бөлшектерді тұтас бір затқа жинап, оларды қайта бөлшектеді үйренеді. Олардың ішінде халық арасында кеңінен қолданылатын мынадай ойыншықтар бар: бір түсті шеңберлерден тұратын конусты қамалдар (1,53жас), түрлі түстілері (37 жас), əр түрлі «бір – бірінің ішінен шығатын» бөшкелер , жұмыртқалар, шарлар (1,55жас). (Тұрғынбаева, 4). Дидактикалық ойыншықтардың көп тараған түрі – конструкторлар. Құралатын бөлшектері бар мұндай ойыншықтар 4,5 – 5 жастағы балаларға арналған. Баланың білімін арттыруға техникалық
ойыншықтар мағынасы бойынша да, образы бойынша да ерекшеленеді. Мысалы, 2 – 5 жастағы балалар үшін түрлі машиналар мен паравоз, ұшақтар мен танктер қызық.
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған драмалық ойындар. Қазақ тілі сабағында драматизацияланған ойындар балаларға керекті сөздер мен сөйлемдерді меңгеруді, интонацияны дұрыс пайдалануды, мəнерлеп жəне көркемдеп оқытуды дамытуда көп əсерін тигізеді. Драмалық ойындар басқа ойындарға қарағанда күрделірек, себебі, ол ертегілерден жəне əдеби шығармалардан құрылады. Балалардың тілдерін жетілдіруде, сөздік қорларын дамытуда драмалық ойындардың маңызы зор. Драмалық ойындар – мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық қалпын, ойөрісін, мінез құлқын орнықтырудың басты құралдарының бірі . Драмалық ойындарды екі бағытта жүогізуге болады: 1. Саздысахналық (музыкалық) қойылымдар. 2. Қуыршақ театры. (Қамалбекова, 9). Жалпы драмалық ойындарда балалардың шығармашылық қабілетмүмкіндіктері айқын аңғарылады. Бұл ойындарда балаларға шығармашылық жағдайлар жасауға, өздеріне тапсырылған рөлдерді толық игеріп, кірісіп кетулеріне көп көңіл аударылуы керек. Олардың тиісті бейнелерді дұрыс жасаулары үшін ісəрекет қимылдарын көрсетіп, жетілдіру керек. Кейіпкерлердің сөздерін, көңілкүйі, сезімін, мінезқалпының қандай болуы керектігін түсіндіріп, ұғындыру. Нəтижесінде драмалық ойындар барысында олардың тартымды бейнелер жасай білуіне қол жеткізуге болады. Тəрбиешілер
422 балалардың өздеріне тəн жеке қасиеттерін анықтай түсу мақсатымен театрландырылған қойылымдар өткізуге болады. Бұл ойындарда қабілеті бар деген балалар өздерін еркін ұстайды, ал ұялшақ, ұяң балаларға жай рөлдер беруге болады. Оларға қуыршақтарды қалай ұстау керектігін, мимика, дауыс ырғақтарын үйрету керек. Театрландырылған ойындардың мазмұны адамгершілік, достық, кішіпейілділік, ерлік, батылдық, адалдық, əділдік, шыншылдық сияқты қасиеттерді уағыздауға бағытталады. Балаларға жануарлардың сыртқы кейпін салып келтіру мақсатында «Тауық пен балапандар», «Қоян мен көжектер», «Аю мен қонжық», «Түлкі мен қасқыр» жəне т.б драмалық ойындар ұйымдастыруға болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сюжеттік - рольдік ойындары. Балалардың тілін дамытуда, сөйлеу мəдениеті мен ойөрісін, дүниетанымын жетілдіруде рөлдік ойындар тиімді нəтиже береді. Рөлді ойнап тұрған бала өзін сол кейіпкерге теңеп, (мəселен, батырға, шешенге) кейіпкердің жақсы қасиеттерін бойына сіңіреді. Мақалмəтелдерді пайдалану барысында əдеби сөйлеуге дағдыланады, сөздік қоры молаяды, халқымыздың асылмаржанын меңгереді ( Ізімова, 12). Режиссерлік ойын . Бала үлкейген сайын ойыншықтардың сырт пішінінің сəйкестігіне талаптары күшейе түседі. 3 жастан бастап балалар қуыршақтармен ойнау кезінде кейбір құрал – жабдықтарды қолдана бастайды: жиһаз , ыдысаяқ жəне т.б. Кіші мектеп жəне ересек мектеп жасына дейінгі балалар қозғалысқа түсетін ойыншықтарды қалайды: микроэлектромоторлы шаңсорғыш, кір машинасы, жарықтандырылған тоңазытқыш, жанатын лампа жəне т.б. Ұсақ ойыншықтармен ойында мектеп жасына дейінгі ересек жəне кіші мектеп жасындағылар кейбір декорацияларды қажет етеді. Тұрғын үйді бейнелейтін ойыншықтар қажет ( əр түрлі бөлмелер, қақпалар, ағаштар, аула құрылыстары), мектеп (парталар, санағыштар жəне мектеп тақтасы) жəне т.б. Балалардың адамгершілік қасиеттерін тəрбиелеуге көмектесетін ойыншықтар. Баланы үлкендер еңбегімен таныстырады, сол еңбектің құрал – жабдықтарымен таныстырады, балаларды күш – қуатты қажет ететін, еңбекке баулиды, ұжымдық сезімді тəрбиелейді. Көптеген ойыншықтар кəсіптік жəне тұрмыстық еңбек процесін көрсетеді. Мысалы , «Кішкентай аспаз» жинағы , ұнмен жұмыс жасауға арналған заттардан тұрады. Осындай жинақты пайдалана отырып 5 жасар бала ермексазды оқтаумен жаяды, əр түрлі пішінді ойыншық тоқаштар жасайды. 2 – 4 жасар бала құммен осындай əрекеттер жасайды. Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл - қозғалыс ойындар. Қимылқозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолданады. Бұндай ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың əдемілігі дамып қалыптасады, тапқырлық, достық көмек, тəртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тəрбиеленеді. Дене шынықтыру пəнінің белгілі теоретиктері П.Ф.Лесгафт жəне В.В.Гориневскийдің дəлелдеуі бойынша жас бүлдіршіндердің тезірек бұғанасының бекіп, ағзасының қалыпты дамуына жəне оның тез жинақталып, қимыл ісəрекетті шапшаң орындауда қозғалмалы ойындардың алатын орны ерекше. Сонымен қатар қозғалмалы ойындар баланың көңілді, өмірге шаттық қуанышпен қарауын жəне ақылойының дамуына əсер ететін дұрыс фактордың бірі ретінде қарастырылады. Қимылдық ойынның нəтижесінде бала белгілі сигналға үйреніп, ойын ережесіне бағынады. Бұл оның жанжағындағы оқиғаға мəн беріп қарауына, төзімді болуына, тəртіпті сақтауына немесе оның басындағы мидың тежелу функциясының дамуына өз септігін тигізеді. Баланың дағдысы 7 жасқа дейін қалыптасып, əрі қарай шыңдалуының негізіг фундаменті қызметін атқарып, өмірде күрделі қимыл ісəрекетін қиналмай жасап, үлкен спортта да табысқа жетуінің алғышарты
423 қалыптасады. Ойын барысында балалар əртүрлі қимыл жасайды: тұрады, еңкейеді, қашады, қолмен ұстайды.
Заманауи ойындар яғни, соңғы кезде қалыптасқан ойындар. Бүгінгі күнде Қазақстандағы балабақшалар мен мектептердегі білім беруде ойынның маңызды орын алатындығы жиі айтылуда. Соған орай түрлі заманға сай ойындар пайда болып жатыр. Өйткен, күнделікті өмірде де, балабақшалардағы сабақтарда да бірсарындылық баланың қызығушылығын жоғалтады. Ал ойын арқылы балалар əлем есігін ашады, шығармашылық қабілеттері артады. Бүгінгі күнде балабақшаларда балалардың есте сақтау қабілетін арттыратын ойындар, сөйлеуін жақсартатын ойындар, үстел үсті ойындар сияқты жаңа ойындар жиі қолданылып жүр.
қолданылады. Мысалы: «Суретті құрастыр», «Қандай затқа ұқсайды?», «Қай сурет тығылды?», «Бір сөзбен ата», «Кім байқағыш», «Қиылған суреттер», «Ұқсасын тап», «4ші не артық?», «Есіңде сақта». Сөздік ойын арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дұрыс жауап айтуға, сөз мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйренеді. Мысалы: «Сөз ойла», «Сөз құра», «Жұмбақ ойла»,
«Жақсыжаман», «Жалғастыр», «Үш сөз
ата». Сонымен қатар балалардың сөздік қорларын дамыту жұмысына ойындарды қолданумен қатар, «Пішіндер көрмесі», «Өрнекті есіңде сақта», «Қиын жолдар», «Суретті жалғастыр», «Биші адамдар», «Көңілді таяқшалар» тəрізді жаттығу тапсырмаларды да пайдаланып отыру өз нəтижесін берді. Бұл аталған жаттығу, тапсырмалар балалардың сөздік қорын дамыта отырып, таным белсенділіктерін жəне саусақ бұлшық етін дамытады (Зұлпыхарова, 9). Қазақ зиялысы Мағжан Жұмабаев: «Ойын – баланың өз ісі. Баланың ойынына кірісуші болма. Баланы бір нəрсе бүлдірмес үшін тек шеттен бақыла. Есте болуы керек, бақылау деген сөз – қарауылда тұрған солдаттай қабағыңды түйіп, қарап тұр деген сөз емес, олай тұрсаң бала ойынына кірісуші болма!», – деп жазады. Ойынның дамуына жəне баланың ойынға араласуына əсер ететін факторлар өте көп. Мысалы, үлкендердің ойынға басшылық жасауы, ойыншықтар, баланың өсетін ортасы, балалар ұжымы, баланың тəрбиесі т.б. Балалар ойыны əр алуан, оның өзгеріп отыруы балалардың жас жəне дара ерекшеліктеріне байланысты. Мысалы, сюжеттік рөлді, қимылқозғалыс, музыкалық, дидактикалық, құрастыру, ұлттық, спорттық, дамытушы ойындардың түрлері бар. Әрқайсының өзіндік мəні, ерекшеліктері, мазмұны, ережелері, тəртібі мен қызметтері бар. Ойын баланың психикасында сапалы өзгерістер туғызады, оқу əрекетінің негіздері қаланады. Ойын туралы көптеген теориялар бар. Солардың бірін алғаш рет жасаған Ф.Врубель. Ол ойын арқылы бала өзінөзі көрсеткісі келеді дейді. М.Лазарус жұмыстан кейін дем алу теориясын, Г.Спенсер денедегі артық энергияны шығару, К.Круз тіршілік үшін күреске əзірлеу ойындарының, С.Л.Рубинштейн еңбекке дайындайтын ойындарының теориясын жасады. А.М.Горький: «Ойын арқылы бала дүниені таниды» десе, А.С.Сухомлинский: «Ойын
– дүниеге
қарай ашылған
үлкен жарық
терезе», –дейді.
Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин сияқты белгілі психолог ғалымдар: «Ойын баланың өзіндік өмірі» деген ортақ тұжырым жасайды. Ал біздің халық даналығы: «Ойлы бала ойыннан өседі», дейді.. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз болады, оларды біркелкі жұмыс тез жалықтырады. Сондықтан ойшыл ұлы адамдар балаларды ойын арқылы оқыту керек деген ойға келді. Ойын– тəрбие құралы , э с т е т и к а л ы қ т ə р б и е көзі. Ойын – мінез сауыты.
|