Қаралық ғылыми­практикалық конференция I том



Pdf көрінісі
бет56/98
Дата03.03.2017
өлшемі9,92 Mb.
#6485
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   98

Жуасбаева А.Р.

 2

 



МА.,Университет имени Сулеймана Демиреля, Алматы, Казахстан 



e-mail: azik_sdu_aslan@mail.ru 

 

THE ROLE OF FOREIGN LANGUAGE TEACHERS IN FOREIGN LANGUAGE 

EDUCATION 

Аннотация.  Цель  данной  статьи  это  пересмотреть  роль  учителя  иностранного 

языка  в  образовании,  требования  к  учителю  иностранного  языка  иего\ее  личности, 

личностным  качествам  и  навыкам,  необходимые  для  преподавания  английского  языка 

современному  поколению.  Подобный  анализ  позволяет  выявить  возможности  с  целью 

повышения  интересов  и  удовлетворения  потребностей  студентов  на  уроке,  делая  урок 

иностранного  языка  более  интересным  на  основе  личностно­ориентированного, 

деятельного и компетентного подхода. 

Ключевые слова: Изучение и обучение иностранному языку, личность учителя  

 

Nowadays  the  roleof  English  language  teachers  is  important  in  educational  institutions. 



Traditionally  we  believed  that  success  of  the  teacher  depends  on  his  pedagogical  knowledge, 

competence  in  subject  and  usage  of  traditional  methods  for  teaching  foreign  language. 

Psychologists in their researching proved that success of English language teachers depends on 

their ability to create classroom management, use close communication  with learners, motivate 

them to learn foreign language, develop their attitudes and skills at the lesson.  

Teachers  usually  work  relying  on  their  intuition,  trusting  their  pedagogical  talent,  but 

even  the  most  talented  teachers  feel  helpless  and  judge  themselves.  It  is  not  always  the 


 

 

393 



 

relationships with the learners bring enjoyment and success of teaching. Sometimes it can bring 

unsuccessful cases in their career.  Many psychologists analyzed the fact that teacher should not 

be bossy with learners during the lesson, because he/she can lose warm atmosphere in the class 

and at the end ‘misunderstanding’ between teacher & learners appears. 

Professional activity of the teacher of any subject is characterized by the following functions: 

­  development; 

­  upbringing; 

­  communication; 

­  structural­planning; 

­  organization. 

Teacher of foreign language should have high level of foreign language knowledge; 

should know linguistic part and socio­cultural information; use the modern methods of foreign 

language teaching and innovation technologies at the lesson. Teachers should develop their 

knowledge in phonetics, vocabulary, grammar, kinds of speech activity in a foreign language and 

using all these in their area.   

It is important for every teacher to focus on the development of the individual abilities of 

learner,  their  intelligences;  teach  them  how  to  be  self­developed  and  responsible  individuals to 

self­education. The success of foreign language learning depends not only  on joint coordinated 

activity  between  teacher  and  students.  Also  an  important  role  is  the  interaction  and  respect 

between students. 

The  teacher's  role  has  changed  and  continued  to  cope  with  new  requirements  of  the 

dynamic  atmosphere  of  foreign  language  teaching  in  educational  establishments.  With  this 

regard  many  roles  and  responsibilities  have  been  attributed  to  an  efficient  foreign  language 

teacher.  Vadillio  believes  that  the  teacher  of  the  foreign  language  should  have  a  profound 

competence  of  different  aspects  of  the  target  language  in  addition  to  owning  some  personal 

qualities  like  warmth,  tolerance  and  sensitivity  [1,  p.347­361].  A  good  teacher  and  the  actions 

he/she performs in the classroom during teaching learning process, has a great role in provoking 

efficient  learning  of  the  students  [2,  p.1­14].  Rockoff  believes  that  teacher  can  also  have  a 

fundamental  role  in  the  academic  achievement  of  students  and  his/her  quality  can  remarkably 

influence the students' outcomes [3, p.247­252]. 

First  and  foremost,  when  considering  the  role  of  foreign  language  teacher  in  education 

field, in our case­ the role of English language teacher, we need to take into account the needs of 

the students by making the process of learning available, entertaining, efficient, motivated, and 

ultimately ensure success in learning a foreign language.  

Secondly, teacher should motivate students easily using comprehensive approach.Teacher 

should prepare such an interesting lesson so that  different students with various learning styles 

might become enthusiastic to learn the language.   

Also,  according  to  the  scientists  it  is  necessary  to  teach  learners  using  communicative 

approach  with  the  help  of  non­verbal  mode:  pauses,  intonation,  signs  to  create  positive 

atmosphere  in  the  classroom,  and  then  to  make  students  imitate  this.  It  would  be  ideal  to 

implement in pair­work discussions where two students can share their thoughts and feelings in 

the foreign language. 

Moreover,  foreign  language  teachers’  aim  should  be  to  lower  foreign  language  and 

culture barrier, to get students acquainted with an international atmosphere, to acknowledge them 

with foreign culture and compare it with Kazakhstani culture. Hereby, learners will not be afraid 

of another culture, learn how to anticipate obstacles and solve them at the same time. 

Another  main  important  thing  is  using  feedback.  Especially  foreign  language  teachers 

should learn how to give effective feedback during the lesson and after the lesson when students 


 

 

394 



 

have further questions. Praising is highly valuable for students to raise their interest when they 

need support by the mentor – the teacher. 

It is important to note that education and upbringing go closely to each other. If there is 

no  appropriate  discipline  from  students’  side  then,  of  course,  there  will  be  no  respect.Also, 

teacher himself should behave appropriately, for instance, they should not sit above the desk, and 

it means you are not controlling what you are doing. That is why teachers should be serious and 

responsible. 

As well as being punctual, sociable, teacher should be creative by using not only ready­

made  lesson  plans  and  resourceswritten  in  the  curriculum,  but  also  he/she  should  find  new 

diverse resources. Moreover, teacher should work in different directions even among colleagues, 

for example, taking participation at the concerts. 

Foreign  language  teacher  should  teach  with  pleasure  bearing  the  responsibility  of  the 

knowledge  you  give  for  the  foreign  language  learners.  Language  teacher  should  develop 

intrinsically  by  motivating  students  at  the  same  time  in  order  to  maintain  healthy  competition 

among students and limiting psychological competition. You should compare them purely for the 

sake  of  their  knowledge  by  eliminating  students  at  the  lesson  and  his  or  her  personality.  Then 

you will become brilliant teacher in demand in Kazakhstan. 

In  conclusion,  the  presence  of  teachers  generation  whose  aim  is  to  develop  learners 

instead of teaching them, who help their pupils to become independent (learning to learn), who 

provide  students  with  motivation  and  interest  for  life­long  learning  and  urge  them  to  become 

autonomous learners, is essential in the education of the future. 



 

References: 

1  Vadillio, R.S.M. Research on the good language teacher. EPOS, 15. 1999.      P. 347­361. 

2  Markley,  T.  Defining  the  effective  teacher:  Current  arguments  in  education.  Essays  in 

Education, 11(3), 2004. P.1­14. 

3  Rockoff,  J.  E.  The  impact  of  individual  teachers  on  student  achievement:  Evidence  from 

panel data. The American Economic Review, 94(2), 2004.        P. 247­252 

4  Тарасов Е.Ф. Межкультурное общение – новая онтология анализа языкового сознания 

//Этнокультурная специфика языкового сознания. – М.: Ин­т языкознания РАН, 1996. – С. 

7–22. 

 

УДК 373.1.02:372.8 



 

Kalbergenova Sh.B., 

1

  Tashbayev А



1

Master of philological sciences, a language teacher, Almaty University, Almaty/Kazakhstan 

e-mail: shopik_tima@mail.ru  

 

2

Master of sciences, Suleyman Demirel University, Kaskelen/Almaty/Kazakhstan 

e-mail: azizzhan.tashbayev@sdu.edu.kz   

 

ENGLISH FOR CHILDREN AND PERSPECTIVES OF STUDYING OF ENGLISH 

KIDS 

 

Андатпа.  Бұл  мақалада  балаларға  арналған  ағылшынның  зерттеу  əдістері  мен 

перспективалары туралы жазылған. 



Кілт сөздер: балалар, зерттеу əдістері, ағылшын тілі 

 


 

 

395 



 

When we ask parents about their aspirations for  their child’s English language abilities, 

'speaking  English  with  confidence'  is  usually  at  the  top  of  their  wish  list.  Yes,  they  want  their 

child  to  read  well,  have  a  wide  vocabulary  and  a  firm  understanding  of  English  grammar,  but 

mostly they want to hear them speak and speak with confidence and enjoyment. Yet, as those of 

us who have ever tried to learn a language know, when it comes to speaking skills, confidence 

and enjoyment are often hard­won, especially if you are shy or introverted. 

So  how  can  parents  and  educators  help  make  the  transition  to  speaking  English  with 

confidence a little easier for children? 

Games 

The gamification of education divides opinion. Those who argue against the use of games 

in education talk about 'chocolate­covered broccoli'  the attempt to mask dull rote learning with a 

superficial game. Yet good games seem to promote learning effortlessly, and children ‘gamify’ 

life  all  the  time.  Games  can  be  used  to  promote  speaking  in  two  ways.  The  enthusiasm  for 

communicating the  game’s purpose will quickly overcome any inhibitions they  may  feel about 

speaking in English. 

Stories 

Stories provide children with a context for speaking English. This is especially valuable if 

they  are  not  able  to  experience  an  immersive  language­learning  environment  (try  getting  a 

monolingual  class  of  children  to  speak  only  English  and  you  will  understand  the  struggle). 

Experiencing  a  story  together  in  English  places  children  in  a  small  world  where  English  is  a 

given. The storyteller (either a parent at home or a teacher in class) reads a line and pauses. If the 

child is familiar with the story after having heard it a few times, she will be able to assume the 

role  of  storyteller.  A  practiced  storyteller  will  also  sense  when  to  pause  and  ask  questions;  not 

just  simple  questions  like  ‘What  color  is  this  flower?’  and  ‘What  is  the  bear  doing?’  but  more 

challenging ones that get the child to make predictions (‘What will the mouse do next?’), reflect 

(‘Why do  you think the  boy looks sad?’) and  explore their own  emotions (‘Have  you ever  felt 

like that?’). 



Songs 

Songs and rhymes  give  children the chance to play with spoken English in a stress­free 

way. By listening to songs and singing them, children begin to hear the sounds of the language 

and  experiment  with  the  way  the  mouth  works  to  produce  those  new  sounds.  They  notice 

relationships between words that sound similar through the rhymes at the end of the  lines, and 

how  words  in  combination  create  rhythm.  Speaking  and  singing  while  clapping  a  familiar 

activity  in  any  primary  school  reinforces  this  understanding.  When  children  sing  or  chant  with 

the  lyrics  in  text  form  in  front  of  them,  they  start  to  notice  the  fascinating  (and  sometimes 

frustrating) relationship between spelling and sound.  

Video 

Many  parents  (and  teachers)  worry  that  screen  time  is  not  only  wasted  time,  but 

detrimental to the healthy development of a child’s learning. However, used in moderation, video 

can  be  a  pleasurable  and  stimulating  English  language  learning  tool,  especially  in  situations 

where  a  native  speaker  model  is  unavailable.  Other  video  platforms  like  YouTube  are  a  great 

source of child­friendly material, but the barrage of adverts and potential exposure to offensive 

comments  or  external  links  means  that  learning  with  a  teacher  or  parent  is  preferable.  Like 

games,  videos  help  children  improve  their  speaking  and  can  stimulate  discussion,  singing  and 

reading. 

Apps 

Mobile apps for phones or tablets can provide a wide variety of learning experiences that 

combine  some  of  the  activities  above  in  a  safe  digital  environment,  designed  especially  for 


 

 

396 



 

children. This means so much more than cute pictures and carefully  graded content. The touch 

screen  gives  children  access  to  a  digital  world  in  an  intuitive  way  that  a  keyboard  and  mouse 

combination (designed for adults) never could. Additionally, mobile apps encourage interaction 

by calling out to the child to touch, tap, swipe, shake and talk to the device as much as possible. 

In  other  words,  mobile  devices  are  not  passive  screens  churning  out  mind­numbing 

‘edutainment’,  but  dynamic  and  challenging  digital  playmates.  If  the  app  is  thoughtfully 

designed, it will offer motivation, support, rewards and praise at just the right moment. 

Children can develop speaking confidence in the following stages: 

Audio  and  subtitles  on  –  The  child  can  start  by  listening  to  the  audio  and  reading  the 

story, joining in when they hear and see familiar words and phrases. 

Audio off, subtitles on – As they become more confident they can turn off the audio and 

read the subtitles themselves. 

 Audio and subtitles off – Finally they may choose to turn off the subtitles too and tell the 

story in their own words, using only the animated images as a prompt. 

To help make this journey to independent story (re)telling easier, each video comes with a 'listen' 

and 'record' activity, which allows children to listen to short words and phrases in isolation from 

the main video. They can also record themselves to compare their pronunciation with that of the 

narrator.  In  addition,  each  pack  of  videos  comes  with  games  that  consolidate  spelling, 

vocabulary, grammar or simple comprehension. 

 

References: 

1  Ackerman, Debra J., & Barnett, W. Steven. (2005, March). Prepared for kindergarten: What 

does ‘readiness’ mean? Brunswick, NJ: NationalInstituteforEarlyEducationResearch 

2  Bodrova, Elena. (2008).  Make­believe play versus  academic skills:  A Vygotskian  approach 

to today’s dilemma of early childhood education. European Early Childhood Education Research 

Journal, 16, 357–369. 

3  Brink,  Michael  B.  (2002).  Involving  parents  in  early  childhood  assessment:  Perspectives 

from an early intervention instructor. Early Childhood Education Journal, 29, 251–257. 

4  Bronfenbrenner,  Urie.  (1979). The  ecology  of  human  development.  Cambridge,  MA: 

Harvard University Press. 

5  Costa, Arthur L., &Kallick, Bena. (Eds.). (2008). Learning and leading with habits of mind: 

16  essential  characteristics  for  success.  Alexandria,  VA:  Association  for  Supervision  and 

Curriculum Development. 

6  Dewey, John. (1902). The child and the curriculum. Chicago: University of Chicago Press. 

7  Dewey, John. (1915). The school and society. Chicago: University of Chicago Press. 

8  Diamond,  Adele.  (2010).  The  evidence  base  for  improving  school  outcomes  by  addressing 

the  whole  child  and  addressing  skills  and  attitudes,  not  just  content. Early  Education  and 

Development, 21, 780–793. 

9  Dickenson, David K., & De Temple, Jeanne. (1998). Putting parents in the picture: Maternal 

reports  of  preschoolers’  literacy  as  a  prediction  of  early  reading. Early  Childhood  Research 

Quarterly, 13, 241–261. 

10  Edwards,  Carolyn;  Gandini,  Lella;  &  Forman,  George.  (Eds.).  (1993). The  hundred 

languages of children: The Reggio Emilia approach to early childhood education. Norwood, NJ: 

Ablex. 


11  Fogel,  Alan.  (2009). Infancy:  Infant,  family,  and  society (5th  ed.).  New  York:  Sloan 

Publishing. 

12  Franklin,  Margery  B.  (1994).  Art,  play,  and  symbolization  in  childhood  and  beyond: 

Reconsidering connections.Teachers College Record, 95, 526–541. 



 

 

397 



 

13  Galinksy,  Ellen.  (2010). Mind  in  the  making:  The  seven  essential  life  skills  every  child 

needs. New York: HarperCollins. 

14  Gardner, Howard. (1991). The unschooled mind: How children think and how schools should 

teach. New York: Basic Books. 

15  Geertz,  Clifford.  (1973). The  interpretation  of  cultures:  Selected  essays.  New  York:  Basic 

Books. 

 

 



ӘОЖ  378.1.147 (5Қ) 

Камиева Г.К.

1

, Мауленова Г.Ж.

 2

 



педагогика ғылымдарының кандидаты,  

Қазақ және орыс тілдері кафедрасының доценті,  

"КазГЮУ университеті" АҚ,  Астана қаласы, Қазақстан  

e-mail: gulmir_kk@mail.ru 

 



Филология магистрі, Қазақ және орыс тілдері кафедрасының аға оқытушысы,  

"КазГЮУ университеті" АҚ,  Астана қаласы, Қазақстан 

e-mail: gumish_m@mail.ru 

 

ОРЫС БӨЛІМІНДЕ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫ ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНЕН 

ЖАЗБА ЖҰМЫСЫНА ДАҒДЫЛАНДЫРУДЫҢ ӘДІСТЕРІ 

 

Abstract.  The  present  article  studies  the  methods  of  teaching  written  skills  in  Kazakh 

language in the framework of module system, teaching students to acquire the texts, collect and 

systematize  the  necessary  material  with  its  further  usage  in  written  works  according  to  the 

context. 

        Key words: method,  module system, teaching students, collect and systematize, necessary 

material, written works, context. 

 

Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заныңда  оқыту  формасын,  əдістерін, 



технологиялар таңдауда көп нұсқаулық қағидасы бекітілген, осы орайда оқытушылардың 

өзіне  оңтайлы  нұсқаны  қолдануға,  педагогикалық  процесті  кез­келген  үлгімен,  тіпті 

авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.  

Оқытуда əдіс­тəсілдің қандай түрін қолданбасын, оқытушының басты мақсаты жаңа 

тақырыпты  меңгерте  отырып,  студенттің  ойлау  қабілетін  арттыру,  ойын  жүйелі  түрде 

дұрыс жеткізіп, өздігінен кез келген сұрақ пен мəселені шеше алуға дағдыландыру, білім 

алу арқылы тұлға ретінде қалыптастырып, дамыту. 

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында білім беруде 

түрлі  жаңа  технологиялар  қолданылуда.  Соның  бірі  –  модульдік  жүйе.  Ал,  модуль 

дегеніміз –  бір жүйенің дербес бөлігі.  

Оқытушы     бір  оқу  модуліне  бөлінетін  сағат  санын  анықтап  алып,  оның  мақсатын, 

мазмұнын  жəне  нəтижелерін,  сондай­ақ  осы  модуль  сабақтарын  ұйымдастырудың 

формасын  ойластырып,  оқу  модулін  құрайды.  Бір  модульді  оқыту  барысында  модуль 

тақырыбына байланысты сағаттар бірнеше тақырыпшаларға бөлінуі мүмкін.  

Модульдік  оқыту  технологиясы  студент  тұлғасының  танымдық  қабілеттерін 

дамыту,  студенттің  танымдық  поцестерін  дамыту,  оқуға  қызығушылығын  арттыру, 

белсенді  сөздік  қорын,  ауызша  жəне  жазбаша  тілін  дамыту,  тұлғаны  қиындықтарға 

даярлау, шығармашылық айналысуға жағдай жасау  сияқты мақсаттарды көздейді.  



 

 

398 



 

Біз  қарастыратын  модуль  қазақ  тілі,  экология,  өмір  жəне  тіршілік  қауіпсіздігі 

пəндері  бойынша  алған  білімдерін  байланыстыра  отырып,  студенттердің  жазба  тілдерін 

дамыту,  яғни  жазба  жұмысын  жазу  барысында  өздерінің  ойларын  қағаз  бетіне  дұрыс, 

логикалы, қатесіз түсіре білуге дағдыландыру.   

Қазақтың  ағартушы  ғалымы  А.Байтұрсынов  «Біздің  заманымыз  –  жазу  заманы. 

Жазумен  сөйлеу  ауызбен  сөйлеуден  артық  дəрежеге  жеткен  заман.  Алыстан  ауызбен 

сөйлесуге  болмайды,  жазумен  дүниенің  бір  шетіндегі  адам  екінші  шетіндегі  адаммен 

сөйлеседі.  Сондықтан  сөйлей  білу  қандай  қажет  болса,  жаза  білудің  керектігі  одан  да 

артық. Сөйлегенде сөздің жүйесін, қисынын келтіріп сөйлеу қандай керек болса, жазғанда 

да сөздің кестесін солай келтіріп жаза білу қажет» ­ деп, жазба тілін меңгерудің адам үшін  

қаншалықты  маңызды  екенін  айтқан  болса,  жазу  тілі  жайында  Ғ.Мүсірепов:  «Жазба  сөз 

бірөңкей əскер легі емес, қой­сиыры аралас шұбалған көш те емес, теңіз толқыны да емес, 

өмірге түгел ортақ ой­сезімді бере алатын тіл байлығы. Бұл байлықты қалай болса солай 

пайдалану болашақ үшін қиянат» деген пікір айтқан. 

Жазба  жұмысына  кіріспестен  бұрын,  алдымен,  студенттердің  тақырыпты  түсініп,  

осы тақырыпқа қатысты сөздік қорларын мейлінше толықтырып, тақырып жайлы барлық 

мəтіндерді толық  меңгеріп алуына жағдай жасау керек.  

Модульдік  оқыту  жүйесі  кіріспеден,  негізгі  бөлімінен  (сөйлесу,  жазу)  жəне 

қорытынды  бөлімнен  тұратыны  белгілі.  Кіріспе  бөлімінде  оқытушы  студенттерді  оқу 

модулінің  жалпы  құрылымымен,  оның  мақсат­міндеттерімен  таныстырады,  студент 

өтілетін сабақтың мақсат­міндетін қаншалықты терең ұғынса, тақырыпты да соншалықты 

терең  меңгеретіндігі  айқын.  Сол  себепті  оқытушы  оқу  модулінің  кіріспе  бөлімінде 

сабақтың  тақырыбын  жəне  мақсат­міндетін  толық  түсіндіруге  бір  сағат,  қорытынды 

бөлімге бір сағат бөледі. Қалған сағаттарды сөйлеп үйренуге, дұрыс  жазуға дағдылануға 

арнайды.  Сөйлесу  жəне  жазу  бөлімінде  студент  «өсу»  бағытымен:  қарапайымнан 

күрделіге,  репродуктивтік  тапсырмалардан  шығармашылық  сипаттағы  тапсырмаларды 

орындайды.  Мұндай  оқыту  əдісі  студенттің  тақырыпты  терең  меңгеруіне  ықпалын 

тигізеді,  оқу  материалымен  жұмыс  істеу  арқылы  студент  өзінің  ойлау  жəне  есте  сақтау 

қабілетін  арттырады,  ойлауы  мен  сөйлеу,  жазу  тілдерін  дамытады.  Міне,  осыдан  кейін 

тақырыпқа  байланысты  өтілген  барлық  материалдар  негізінде  жазба  жұмыстарын  (эссе, 

ойтолғау,  шығарма,  т.б.)    жазуға  кіріседі.  Нақтырақ  айтсақ,  студент  «Дені  сау  адам  – 

іргесі  берік  мемлекеттің  негізі»  тақырыбына  эссе  жазуы  тиіс.  Ал  студенттер  жазба 

жұмысына  кіріспес  бұрын  бірнеше  даярлық  сатыларынан  өтеді.  Алдымен  жоспар 

құрылады,  содан  соң  осы  жоспар  бойынша  əрбір  студент  өз  ойларын  дұрыс  жеткізулері 

шарт.  Эссе  болсын,  басқа  да  жазба  жұмыстары  болсын,  студент  айтайын  деген  ойын 

нақты фактілермен,  аргументтермен дəлелдеп  жеткізуі керек.  Осы кезде оқытушы  жазба 

жұмысының жалаң болмай, талапқа сай жазылуын жіті бақылауы қажет. 

Жоғарыда  айтып  өткендей,  біріншіден,  осы  модульді  оқу  барысында  экология  мен 

өмір  жəне  тіршілік  қауіпсіздігі  пəндерінен  алған  білімдерін  ұштастыра  отырып,  қазақ 

тілінде  ойын  жинақтап,  логикалы  түрде  жеткізе  білу,  қатесіз,  сауатты  түрде  жазуға 

дағдылану басты мақсат екендігі түсіндіріледі.  

Екінші  бөлімі  студенттің  танымдық  қызметін  арттыруға  бағытталады.  Олардың 

тақырып  жайлы  тың  деректерлерді  меңгеріп,  жазба  жұмысына  қажетті  материалдарды 

жинауына жол көрсетіледі.  

Белгілі  бір  тақырыпқа  эссе  немесе  шығарма  сияқты  жұмыстарды  жазу  үшін 

студенттерге  осы  тақырып  жайлы  бірнеше  мəтіндер  ұсынамыз.  Студенттер  осы 

мəтіндерді  оқи  отырып,    жазба  жұмысына  пайдаланатын  нақты  мəліметтер  мен 

ақпараттарды    өздері  таңдап,  жазып  алып  отырады.  Мұндай  мəтіндерді  ұсына  отырып, 


 

 

399 



 

студенттерге  белгілі  бір  тақырыпқа  қалай  жоспар  құрып,  нақты  деректерлер  мен 

ақпарларды өз ойымен ұштастыра отырып қалай пайдалану керектігін үйретуге болады. 

Жоғарыда  берілген  тақырыпқа  оралатын  болсақ  («Дені  сау  адам  –  іргесі  берік 

мемлекеттің  негізі»),  денсаулықтың  маңызы,  оның  жалпы  қоғамдағы  орны,  еліміздің 

іргесінің  берік  болуы  қоғамның  саулығымен  байланысты  екендігі  баяндалатын  бірнеше 

мəтін  береміз.  Бірінші  мəтін  «Денсаулық  –  зор  байлық»  тақырыбында  болуы  мүмкін. 

Мысалы:  «Денсаулық  –  табиғаттың  ең   қымбат  сыйы.  Күнделікті  жұмыста  жүргенде, 

деніміз сау болғанда, денсаулықтың қадірін біле бермейміз. Аздап ауырсақ, өзіміз білетін 

дəрі­дəрмектерді  ішіп  жазылып  кетуге  тырысамыз.  Дəрігерге  бара  қоймаймыз.  Шын 

мəнінде кез келген аурудың алдын алуға болады.  

Ол үшін не істеу керек? Ең алдымен, спиртті ішімдіктер мен темекі шегудің зиянын 

білген  дұрыс.  Темекі  түтінінің  құрамында  30­дан  астам  зиянды  заттар  бар.  Әсіресе  жас 

балалар  мен  қарттарға  темекі  тартуға  болмайды.  Бұл  заттар  ­  қатерлі  ісіктің  пайда 

болуына  тікелей  себеп  болады.  Ішімдікке  салынып  кетуге  болмайды.  Ішімдікті  жақсы 

көретін адамнан бақытсыздықтан басқа ештеңе күтуге болмайды. Лев Толстой: «Спиртті 

ішімдік адамның денсаулығын құртады, ең қорқыныштысы – адамның рухы мен ұрпағын 

жояды», – деген болатын.  

Денсаулық сақтаудың алдын алуға болады. Ол үшін дұрыс тамақтануға, уақытында 

демалуға, дене шынықтырумен айналысуға көп көңіл бөлу қажет. Әсіресе жасы ұлғайған 

адамдарға  майлы  тамақтарды  көп  жеуге  болмайды.  Майлы  тамақтардан  бауыр,  өт  жəне 

асқазан  аурулары  пайда  болады.  Оның  орнына  сүт,  көкөніс  тамақтарын  пайдаланған 

дұрыс.  Сүт  өнімдері  мен  көкөністерде  ақуыз,  кальций,  темір  сияқты  адам  ағзасына 

пайдалы  дəрумендер  көп.  Денсаулық  сақтауда  дұрыс  тамақтаудың  маңызы  зор.  Ал 

спортпен  айналысу  –  денсаулықты  жақсартады.  Спорттың  ең  қарапайым  түрі  –  жүгіру. 

Күн  сайын  таңертең  үйдің  маңайында,  саябақта  жарты  сағаттай  жүгіруе  болады. 

Жүргірумен  айналысқан  адамның  тыныс  алу  жолдары  ашылып,  өкпе  ауруларына 

шалдықпайды.  Сондай­ақ  ағзадағы  қан  айналымы  күшейіп,  жүрек  соғысы  бір  қалыпқа 

түсе  бастайды.  «Шынықсаң  шымыр  боласың»  дегендей,    бұлшық  еттері  қатайып,  денесі 

шымырланады. 

Егер жүгіруге дəрігер рұқсат етпесе, таңғы таза ауада серуендеуге болады. Әр түрлі 

жаттығулар  жасауға  болады»  деген  мазмұнда  болуы  мүмкін.  Енді  екінші  мəтінді 

ұсынамыз.  «Денсаулық,  ғалымдардың  зерттеуі  бойынша,  алты  аспектіден  тұрады:  1) 

физикалық  денсаулық;  2)  психикалық  жəне  интеллектуалды  денсаулық;  3)  жеке;  4) 

рухани  денсаулық;  5)  эмоционалды  денсаулық;  6)  əлеуметтік  денсаулық.  Физикалық 

денсаулық  –  біздің  денеміздің  аурулары  жоқ,  ол  ­  жаттыққан  немесе  шыныққан  дене. 

Психикалық жəне интеллектуалды денсаулық – бұл адамның психикалық ауруының жəне 

оның  ақылында  кемшіліктің  болмауы.  Жеке  денсаулық  ­  бұл  адамның  өзін­өзі  адам 

ретінде сезінуі, талпынысы, өзін көрсетуі, жетістігі, негізгі құндылықтары. Егер адамның 

өзін­өзі танытуы қоғамға қарсы келмесе, осыдан барып нақты адамның жеке денсаулығы 

сипатталады.  Рухани  денсаулық,  бұл  –  мораль,  тəртіп  жəне  басқа  біреудің  əрекетін 

қабылдау  этикасы,  мейірімділік  пен  қайырымдылық,  əсемдікті  қабылдау  этикасы. 

Эмоционалды  денсаулық,  бұл  –  өз  сезімдерін  түсіну  жəне  бақылау,  қандай  жағдай 

болмасын өзін ұстай алу,  сезімін түсінікті түрде шығара білу. Әлеуметтік денсаулық, бұл 

– ең алдымен, өзін қоғамның бір бөлшегі ретінде сезіну, қоғамда жəне қоғам өмірінде өз 

жетістіктерін  сезіну  (яғни,  оның  жұмыс  істеуі,  шеберлігі  мен  тəртібі)».  Үшінші  мəтін: 

«Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мəліметі бойынша адам денсаулығының  40 

%­ ы экологияға, 40 %­ы өзінің өмір сүру дағдысына, 18­20 %­ы дəрігерлік­медициналық 

көмекке тəуелді екен. 


 

 

400 



 

Адамдардың  өз  денсаулығын  дұрыс  күтпеуінен  жəне  қоршаған  ортаның 

ластануынан науқастар саны жылдан­жылға өсіп отыр.  

Бұған 


ресми 

деректерге 

жүгініп 

көз 


жеткізе 

аламыз. 


Ауруханаларда өлген адам саны 1984 ­1991 жылдар аралығында əрбір 10000 аурудан 50­

ден  болса, 1991­1994 жылдары олардың саны 410­ға өскен; қатерлі ісіктермен ауыратын 

адамдардың саны 1970 жылғы деңгейден қазіргі кезде 22 пайызға көтерілген.  Өкпе құрт 

(туберкулез)  ауруы  соңғы  жылдары  үдеген.  Әсіресе  жас  босанған  əйелдер  арасында  3­5 

есеге  өскен.  Әйелдердің  жалпы  денсаулық  көрсеткіші  орта  есеппен  30  пайыз,  əрбір 

екіншісі  қанның  аздығымен  (анемиямен),  əрбір  алтыншысы  бүйрек  ауруымен  ауырады. 

Жыл  сайын  200  келіншек  босану  үстінде  жан  тапсырған.  Бала  түсіруден  жылына  40 

келіншек  өлген.  Балалар  ауруының  жалпы  саны  5  миллионнан  асьш  кеткен.  Ал  1993 

жылы туған əр 1000 баланың 28­і шетінеген». «Денсаулық – бұл күрделі ұғым. Көптеген 

ғалымдар  оған  əртүрлі  анықтама  береді,  бірақ  олардың  бəріндегі  негізгі  көзқарас 

шамамен бірдей. Денсаулық – бұл адамның еңбекке белсенді болуы, əрі ұзақ өмір сүруі, 

тəннің  саулығын  жəне  рухани  саулығын  сезіну.  Профессор  В.П.Казначеевтің  айтуы 

бойынша  «денсаулық  деп  біз  адамның  ұзақ  өмір  сүруі  жағдайындағы  биологиялық, 

физиологиялық функциясын айтамыз, еңбек қабілетінің жоғары болуын түсінеміз». 

 Денсаулық  күйіне  қоршаған  орта  жағдайларының  да  ықпалы  бар.  Адам 

денсаулығына  температура,  жарық,  ылғал,  ауаның,  судың  құрамы  жəне  көптеген  басқа 

заттар  əсер  етеді.  Денсаулықтың  негізгі  қызметі  адамның  дамуы  мен  тіршілігін 

қамтамасыз ету болып табылады. 

 Қазіргі  кезде  денсаулық  сақтау  жөніндегі  дүниежүзілік  ұйымның  тұжырымдауы 

бойынша  денсаулықтың  мынадай  анықтамасы  қабылданған:  «Денсаулық  –  бұл  аурудың 

жəне дене кемістігінің болмауы ғана емес, ол толық тəндік, психикалық жəне əлеуметтік 

саулығы». 

Оқытушының  мақсаты    студенттерге  нақты  деректер  жинап,  өзінің  жазба 

жұмысында  (эсседе,  пайымдау,  шығармада)  түрлі  ақпараттарды  қолдануды  үйрету, 

сондықтан  үш  мəтіннен  тың  мəліметтерді  дəптерге  теріп  жазу  бірінші  тапсырма  ретінде 

беріледі.  Студент  төмендегі  мəліметтерді  өзіне  жазып  алуы  мүмкін:  денсаулық  – 

табиғаттың ең  қымбат сыйы; темекі түтінінің құрамында 30­дан астам зиянды заттар бар; 

бұл заттар ­ қатерлі ісіктің пайда болуына тікелей  себеп  болады; Лев  Толстой:  «Спиртті 

ішімдік адамның денсаулығын құртады, ең қорқыныштысы – адамның рухы мен ұрпағын 

жояды»,  –  деген  болатын;    Денсаулық  сақтаудың  алдын  алуға  болады.  Ол  үшін  дұрыс 

тамақтануға,  уақытында  демалуға,  дене  шынықтырумен  айналысуға  көп  көңіл  бөлу 

қажет;  майлы тамақтардан бауыр, өт жəне асқазан аурулары пайда болады; сүт өнімдері 

мен  көкөністерде  ақуыз,  кальций, темір  сияқты  адам  ағзасына  пайдалы  дəрумендер  көп;  

жүргірумен  айналысқан  адамның  тыныс  алу  жолдары  ашылып,  өкпе  ауруларына 

шалдықпайды;  сондай­ақ  ағзадағы  қан  айналымы  күшейіп,  жүрек  соғысы  бір  қалыпқа 

түсе  бастайды.  «Шынықсаң  шымыр  боласың»  дегендей,    бұлшық  еттері  қатайып,  денесі 

шымырланады... Денсаулық, ғалымдардың зерттеуі бойынша, алты аспектіден тұрады: 1) 

физикалық  денсаулық;  2)  психикалық  жəне  интеллектуалды  денсаулық;  3)  жеке;  4) 

рухани  денсаулық;  5)  эмоционалды  денсаулық;  6)  əлеуметтік  денсаулық;  дүниежүзілік 

денсаулық  сақтау  ұйымының  мəліметі  бойынша  адам  денсаулығының    40  %­  ы 

экологияға,  40%­ы  өзінің  өмір  сүру  дағдысына,  18­20  %­ы  дəрігерлік­медициналық 

көмекке тəуелді екен;  ресми деректерге жүгінсек, ауруханаларда өлген адам саны 1984 ­

1991 жылдар аралығында əрбір 10000 аурудан 50­ден болса, 1991­1994 жылдары олардың 

саны 410­ға өскен; қатерлі ісіктермен ауыратын адамдардың саны 1970 жылғы деңгейден 

қазіргі кезде 22 пайызға көтерілген; өкпе құрт (туберкулез) ауруы соңғы жылдары үдеген. 


 

 

401 



 

Әсіресе  жас  босанған  əйелдер  арасында  3­5  есеге  өскен.  Әйелдердің  жалпы  денсаулық 

көрсеткіші  орта  есеппен  30  пайыз,  əрбір  екіншісі  қанның  аздығымен  (анемиямен),  əрбір 

алтыншысы  бүйрек  ауруымен  ауырады.  Жыл  сайын  200  келіншек  босану  үстінде  жан 

тапсырған.  Бала түсіруден  жылына 40 келіншек  өлген.  Балалар ауруының  жалпы саны 5 

миллионнан асьш кеткен. Ал 1993 жылы туған əр 1000 баланың 28­і шетінеген жəне тағы 

басқадай нақты фактілер мен өз ойларын дəлелдейтін ақпараттарды біліп алуы қажет.  

Келесі  кезекте  студенттерге  денсаулыққа,  денсаулық    сақтауға  байланысты  мақал­

мəтелдер  мен  қанатты  сөздердің  мағынасын  талдау  сияқты  тапсырмаларды  ұсынуға 

болады.  Мұндай  жаттығулар  арқылы  да  оларды  ойларын  дəлелдеу  барысында  ұалымдар 

мен  ғұламалардың  ой­пікірлерін,  нақыл  сөздерін,  халық  даналығындағы  мақал­

мəтелдерді  қолдана  алудағы    түсініктері  мен  біліктерін,  дағдыларын  қалыптастыруға 

болады.  Мысалы  «Денсаулық  –  зор  байлық»,  «Дені  саудың  жаны  сау»,  «Спорт  – 

денсаулық  кепілі»,    «Тазалық  –  саулық  негізі,  саулық  –  байлық  негізі»,  тағы  сол  сияқты 

мақал­мəтелдерді жазбаша түрде талдату, яғни мағынасын жазбаша түрде ашу, сондай­ақ 

сөйлем ішінде мақалды қолданғанда қойылатын тыныс белгілермен таныстыру арқылы да 

білім  алушылардың  ой­өрісін  дамытуға,  дұрыс  жазуға  үйретуге  болады.  Мысалы, 

Шопенгауер  мен  Коматтың  тақырыпқа  байланысты  айтылған  сөздерін  алатын  болсақ, 

студенттерге  өз  жазба  жұмысында  осы  сөздерді  дəл  автордың  сөзі,  яғни  цытата  ретінде 

беруге болатынын немесе  «айтқандай»,  «айтуынша», айтуына қарағанда» сөз тіркестерін 

қолдану  арқылы  төлеу  сөз  ретінде  беруге  болатынын  түсіндіруге  болады.  Нақтырақ 

айтсақ,  «Дені сау кедей – ауру корольден бақытты» (Шопенгауер), «Дені сау азаматтар ­ 

мемлекеттің  ең  бағалы  капиталы»  (В.Комат)  деген  пікірлерін:    а)  «...Шопенгауер:  «Дені 

сау  кедей  –  ауру  корольден  бақытты»  деп  айтқан;  ə)  «...Комат:  «Дені  сау  азаматтар  ­ 

мемлекеттің  ең  бағалы  капиталы»  деп  айтқан  деп  цытата  түрінде  немесе  а) 

«...Шопенгауердің  айтқанындай  (айтуынша,  айтуына  қарағанда),  дені  сау  кедей  ауару 

корольден бақытты»; ə)  Коматтың айтқанындай (айтуынша, айтуына қарағанда), дені сау 

адам  –  мемлекеттің  ең  бағалы  капиталы»  деп  студент  өз  сөзі  етіп  беруіне  болатынын 

үйретуге болады. Осындай  бірнеше əдістер мен  тəсілдер арқылы жұмыс жасата отырып, 

білім  алушының  өз  ойын  дəлелдеу  барысында  түрлі  тақырыпта  түрлі  нақыл  сөздерді, 

қанатты сөздерді дұрыс пайдалана білуге дағдыландыруға болады.  

Міне,  осыдан  кейін  жазба  жұмысын  жазу  кезінде    студент    осы  ақпарлар  мен 

мəліметтерді  өз  ойын  дəлелдеу  үшін  қолдануды  үйреніп,  мақал­мəтелдер  мен  ғұлама, 

ойшылдардың  қанатты  сөздерін,  нақыл  сөздерді  пайдалануды  дағдысына  айналдырса, 

оның жазған жұмысы оқытушы күткен нəтижені берері сөзсіз. 

Қорытынды  бөлімде  оқу  модулі  тақырыбынан  алынған  білім  жинақталып, 

талданып,  сараланады.  Студенттердің  алдыңғы  бөлімдегі  танымдық  қызметі  барысында 

қалыптасқан білімдері мен дағдыларын тексеріп, бақылай отырып тиісті бағаларын беру, 

яғни əділ бағалау осы қорытынды бөлімде жүзеге асырылады. 

Модульдік оқыту технологиясы студенттің  белсенді  оқу қызметінің артуына ықпал 

етіп, өз əрекетін өзі талдай білуге жəне бақылай білуге дағдыландырады. 

 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   98




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет