«Жердің топонимикалық атаулары»
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Өткен замандардың реликтілік мұралары ретінде тарихи топонимдер
аумақтың
табиғат жағдайларын, ондағы мемлекеттер мен халықтардың
тарихындағы маңызды оқиғаларды “жадында” сақтап, қаз қалпында бүгінгі
күнге жеткізіп отыр.
Сондықтан топонимдерді диахрондық бағытта зерттеуге топонимист
ғалымдар ерекше маңыз берген. Кез келген қоғамның материалдық негізі
қоғамдық қатынастардың тарихи дамуы мен қоғамның рухани келбетін
анықтаған.
Рухани мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылатын географиялық
атаулардың қалыптасуында да тарихи астар бар. Е.М.
Поспеловтың бейнелі
түрде атап көрсеткеніндей, тарихи география “топонимиканың бесігінің
жанында тұрды, ал алғашқы топонимистер тарихи географтар болды”.
Топонимдерді зерттеуде жергілікті тарихи деректерге сүйену атаулардың
семантикасы мен этимологиясына қатысты құнды мәліметтер бере алады.
Бетпақдалада Кескентерек деп аталатын кішігірім төбе бар.
Мағыналық жағынан талдасақ, осы атаудың негізінде “кесілген терек”
деген сөз тіркесі жатқан сияқты. Бірақ, тарихи деректерге үңілсек, XVIII ғ.
соңында осы өңірді жайлаған арғын руының атақты байы Убәнәстің
жалғыз ұлы Кескентеректі аңшылық кезінде өзінің бүркіті өлтірген екен.
Оның денесі сол маңдағы төбенің басында жерленіп, сол
кезден бастап
төбе Кескентерек деп аталады.
Осылайша, төбе атауының терекке ешқандай қатысы жоқ екендігі тарихи
деректер негізінде дәлелденеді. Топонимдердің тарихи негіздерін
анықтауда тарихи жазба ескерткіштер, көне карталар, саяхатшылардың
жолжазбалары, мұрағат қорлары белгілі дәрежеде көмек бере алады.
16