2015 ж., наурыз, №1 №1, март 2015 г

 
 
 
В Республике Казахстан требования к электронным учебным изданиям, их составу, 
функциям,  содержанию,  элементам  обучения,  оформлению,  документации  и  выходным 
сведениям определяются государственным стандартом СТ РК 34.017-2005  «Электронное 
учебное  издание».  Настоящий  стандарт  применяется  для  всех  электронных  учебных 
изданий, создаваемых для образовательных учреждений. 
Электронный 
учебник 
– 
электронное 
учебное 
издание, 
содержащее 
систематическое изложение учебного курса или его раздела и обладающее официальным 
статусом данного вида издания, который присваивается государственным органом [2]. Но, 
учитывая  «вложенность»  понятий  (рис.  1),  получаем  развернутое  определение 
электронного  учебника  –  это  совокупность  цифровой,  текстовой,  графической,  аудио, 
видео и другой информации: 

 
которая  имеет  средства  программного  управления  и  документации,  и  может 
быть  размещена  на  любом  электронном  носителе  информации  или  опубликована  в 
компьютерной сети; 

 
предназначенная  для  автоматизации  обучения  и  контроля  знаний,  и 
соответствующая  учебному  курсу  или  отдельным  его  частям,  а  также  позволяющая 
выбрать траекторию обучения и обеспечивающая различные виды учебных работ; 

 
содержащая  систематическое  изложение  учебного  курса  или  его  раздела  и 
обладающая  официальным  статусом  данного  вида  издания,  который  присваивается 
государственным органом. 
 
 
Электронное издание
Электронное учебное 
издание
Электронный учебник
 
Рис. 1. Различные виды электронных изданий  
(СТ РК 34.017-2005). 
 
Наличие  в  ЭУ  средств  гипертекста  и  мультимедиа  (графика,  анимация,  видео, 
аудио)  позволяет  представить  учебный  материал  в  интерактивной  и  наглядной  форме, 
обеспечить  быстрое  нахождение  необходимой  информации.  Компьютерный  тренинг  и 
контроль активизируют  процесс познания и дают  оперативную оценку  уровню  усвоения 
учебного  материала  учащимися.  Однако  огромный  выбор  сред  для  технической 
реализации значительно усложняет работу по созданию ЭУ. 
Специализированная  программа  Adobe  Captivate  (AC)  предназначена,  прежде 
всего,  для  создания  учебных  мультимедийных  ресурсов.  Основное  ее  преимущество 
состоит  в  том,  что  для  разработки  учебных  ресурсов  не  нужно  иметь  навыков 
программирования [3]. 
С  помощью  программы  AC  можно  создавать  электронные  учебные  курсы  по 
любым предметам. Условно эти курсы можно разделить на три категории: 

 
 
 

 
линейные  –  обучение  осуществляется  последовательно:  после  ознакомления  с 
материалом  текущего  слайда  обучающийся  переходит  к  следующему  по  счету  слайду 
(рис. 2а); 

 
нелинейные  (с  ветвлениями)  –  обучение  проводится  в  соответствии  с  заданным 
сценарием,  который  основывается  на  результатах  «взаимодействия»  обучающегося  с 
учебным курсом (рис. 2б). Например, обучающемуся предлагается ответить на вопрос, и 
от полученного ответа зависит, какой учебный материал будет отображен после этого; 

 
симуляторы  работы  с  программным  обеспечением  –  AC  используется  для 
демонстрации  возможностей  программного  обеспечения,  создания  видеоуроков, 
симуляций приложений и разработки учебных презентаций. 
 
а
б
Рис. 2. Линейные и нелинейные учебные курсы. 
 
В программе АС для создания нового проекта предусмотрено несколько способов, 
выбор которых определяется в первую очередь тем, какой учебный материал планируется 
создать и какие наработки имеются. Для создания нового проекта можно воспользоваться 
одним  из  предлагаемых  шаблонов,  создать  пустой  проект,  а  затем  добавить  в  него 
необходимые  объекты,  импортировать  презентацию  PowerPoint,  а  также  записать 
выполняемые в приложении действия, которые необходимо продемонстрировать. 
Одна  из  особенностей  программы  АС  состоит  в  том,  что  в  ней  удобно  создавать 
тесты  для  проверки  знаний.  Программа  предлагает  несколько  разновидностей  тестовых 
слайдов,  которые  можно  вставлять  в  проект  с  целью  организации  проверки  знаний. 
Поддерживаются любые разновидности вопросов: выбор одного и более верных ответов, 
определение  правильной  последовательности  выполнения  действий,  ввод  ответа  с 
клавиатуры, сопоставление и т.д.  
С помощью программы Adobe Captivate можно создать клип, имитирующий работу 
с приложением. Реализовать такую возможность можно с помощью различных режимов 
записи: 

 
в  автоматическом  режиме  (Automatic  Mode)  программа  записывает  ваши 
действия в виде снимков экрана и размещает каждый на отдельном слайде проекта. Она 
фиксирует движения указателя, щелчки мышью, нажатия клавиш клавиатуры и системные 
события. В большинстве случаев рекомендуется использовать именно этот режим.  

 
в  режиме  (Video  Demo)  записи  видео  все  действия  в  реальном  времени 
записываются  в  видеоклип,  который  размещается  на  одном  слайде.  Этот  режим 
целесообразно  использовать  для  демонстрации  сложных  динамических  процедур,  таких 
как рисование объекта, изменение его размеров, изменение формы указателя мыши после 
его наведения на объект. 

 
 
 

 
проект  можно  создать  и  в  ручном  режиме  (Manual  Recording),  самостоятельно 
определив,  какие  снимки  экрана  должны  быть  записаны  и  размещены  на  слайдах.  Этот 
режим  рекомендуется  применять  при  необходимости  продемонстрировать  сложную  и 
довольно  продолжительную  последовательность  действий,  поскольку  он  позволяет 
выбрать  важнейшие  этапы  и  записать  в  проект  только  соответствующие  им  снимки 
экрана. 
С  учетом  того,  что  разработка  содержательного  наполнения  образовательного 
ресурса  очень  трудоемкая  и  кропотливая  работа,  занимающая  у  преподавателей  много 
времени,  то  использование  специальных  инструментальных  средств  и  оболочек 
значительно  сэкономит  время  разработки,  обеспечивая  при  этом  современный  уровень 
функциональных и коммуникационных возможностей и пользовательского графического 
интерфейса, исключая многие ошибки начинающих разработчиков [4]. 
 
Список литературы: 
 
1.
 
Пономаренко, 
В.С. 
Возможности 
использования 
современных 
информационных  и  телекоммуникационных  технологий  в  образовании  /  В.  С. 
Пономаренко // Економіка розвитку. — 2011. - № 4 (52) - С. 86-88. 
2.
 
СТ РК 34.017-2005 «Электронное учебное издание». 
3.
 
Березовский,  В.С.  Создание  электронных  учебных  ресурсов  и  онлайновое 
обучение / В. С. Березовский, И. В. Стеценко. — К.: Изд. группа BHV, 2013. — 176 с.: ил.  
4.
 
Вахтина,  Е.  Дидактический  дизайн  системы  обучения  нового  поколения  /  Е. 
Вахтина, А. Вострухин.  Information Models of Knowledge ITHEA. - Kiev, Ukraine – Sofia, 
Bulgaria, 2010, ISBN 978-954-16-0048-1 
 
 
С. МҰҚАНОВ ПРОЗАСЫНДАҒЫ ЭПИТЕТТЕРДІҢ ҚОЛДАНЫЛУ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Мукашева Р.А. 
 А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті, 
тілдік даярлау орталығының оқытушысы 
 
Бұл мақалада С .Мұқанов шығармаларындағы көріктеу құралдары, соның ішінде эпитеттің стильдік 
қызметі қарастырылады. 
В  данной  статье  рассматриваются  средства  художественной  выразительности  и,  в 
частности,стилистическая роль эпитетов в произведениях С.Муканова. 
In this article is described the means of artistic expression and,in particular,stylistic role of epithets in the 
works of S.Mukanov. 
 
Эпитеттің  зерттелу  тарихы  ертедегі  грек  ғалымдарынан  бастау  алған.  Ұлы 
оқымыстылардың пайымдаулары басқа тілдерде эпитет жайындағы ілімнің ілгері дамуына 
әсер еткен. Қазақ тілінде эпитетке алғаш анықтама берген А.Байтұрсынұлы: «Көркейту я 
жалпы сипатты жалғыз нәрсеге теліп айтқанда, я нәрседе болмайтын сипатты болатындай 
етіп  айту.  Асылында  айқындау  нәрсені  я  көркейту  үшін  айтылады,  я  лақаптау  үшін 
айтылады», - деп жазады[1, 55]. 
Эпитет  қандайда  бір  сөздің  сапасын  ,  белгісін  білдіретін  көркемдеуіш  құрал 
болғандықтан оны айқындау деп те атайды. 
«Эпитет-  адамның,  заттың,  құбылыстың  бір  белгісін:  сырын,  сипатын,  қасиетін 
атап  көрсететін  сөз,  бірақ  осы  қызметте  келетін  жай  анықтауыш  сөзден  эпитеттің 
айырмашылығы  бар.  Жай  анықтауыш  заттың,  құбылыстың,  адамның  өзіне  тән  қалыпты 
сынын (белгісін, қасиетін, түрін, түсін т.б.) білдіреді. Эпитет өзі атайтын белгіні бейнелеп 

 
 
 
(образды) көрсетеді, өйткені бұл белгі сол заттың, адамның, құбылыстың табиғи, қалыпты 
белгісі емес»[2,74].  
Прозада жиі  қолданылған көріктеуіш  тәсілдердің бірі- эпитет.  Эпитет  кейіпкердің 
жан  дүниесін  ашуда,  кескін-келбетін  суреттеуде  ерекше  қызмет  атқарады.  Портрет  пен 
оның детальдарын жасау, кейіпкерге мінездеме беру, кейіпкердің ішкі  сезімдерін, көңіл-
күйін бейнелеу үшін, сөз ажарын көркейтіп, ойды кемел жеткізу үшін жазушы эпитеттерге 
сүйенеді. 
Жазушылар,  ақындар  шығармаларында  эпитеттер  мол  кездеседі.  С.Мұқановтың 
қай  шығармасы  болмасын  тұнып  тұрған  сөз  маржандары  яғни  эпитетке  өте  бай.  Бұл, 
әрине,  жазушының  тамыры  тереңге  кеткен  үлкен  бәйтерек-  сөз  зергері  екенін  дәлелдей 
түседі.  
«Эпитетті  қолданғанда,  жазушылар  жай  қолдана  салмайды.  Белгілі  мақсатпен 
қолданады.Жазушының  қолданған  эпитеттері  суреттеген  нәрсесіне  өзінің  қатынасын 
көрсетеді»[3,85].  
Автордың  эпитетті  қолданудағы  мақсаттарының  бірі-  табиғат  көріністерін, 
тұрмыстық жайларды, жеке құбылыстар мен заттарды оқушы сезіміне әсер етерліктей етіп 
беру.  Мысалы,  «Біздің  араның  аспанына  бұлт  үйірілудің  қызық  бір  бейнесі  бар:  күндіз 
айнадай жарқыраған ап-ашық аспанға, ойда жоқта, үлкендігі тоқымдай ғана әппақ бұлт 
пайда болатын да, біртіндеп қоңырлана бастаған ол, үрген қуықтай кеңи беретін; сол бір 
шақта, сол бұлттың ұранына үн қосқандай, көкжиектің әр тұсына қылтия қалған кішкене 
көлемді ақша бұлттардың бәрі, әлгі қоңыр бұлтқа беттей көшіп, лезде бәрі тұтасатын да, 
аспанды тұтасымен бүркейтін де кететін; кейде оның арты не  сұрапыл дауылға, не нөсер 
жауынға айналып, кейбір шақта, суық түспен екпіндей көшіп қана, әлдеқайда ауып кетіп 
тиыш болатын»(4, 28- б). 
Жазушы  романдарында  табиғат  көріністерін  (пейзаж)  беру  мақсатында 
қолданылған эпитеттерді мезгілге, қалыпты күйіне қарай жіктеп көрсетуге болады. 
а) Мезгілдік мағынаны білдіретін эпитеттер:Өттей қараңғы түн,бұлыңғыр аспан, 
айлы таң, қара көлеңке ымырт, т.б. 
ә)  Қалыпты  табиғатты  білдіретін  эпитеттер:аспанды  қоршаған  бұлт,ұйтқыған 
боран,күндізгі  көгілдір  аспан,дымқыл  ауа,  қоңыр  күңгірт  сәуле,  суық  төңірек,нәзік 
тыныштық, ай нұрына жарқыраған аппақ қар, т.б.  
б)  Қозғалыстағы  (динамикалық  күйдегі)  табиғат  құбылыстарын  білдіретін 
эпитеттер: Демін ышқына ала соққан сұрапыл жел, үйілген қар, гулеген боран,қоңыр жел, 
сұрапыл  дауыл,  нәзік  самал,  жаяу  борасын,  қою  бұйра  түтін,ұлыған  боран,жаяу 
борасын. 
Жазушы  эпитетті  кейіпкердің  бейнесін,  сыртқы  көрінісін,  портретін  жасауда 
кеңінен  қолданған.  Мысалы,Ол-  жасы  со  кезде  елулерге  келген,  қысқалау  қою  қара 
сақалды, жіңішкелеу ұзын қара мұртты қараторы кескінді, кертештеу мұрынды, қалың 
қабақты, бойшаң таразы денелі, ұзын мойынды кісі.(5,176-б) . 
С.Мұқанов эпитеттерді кейіпкер бейнесін сомдауда жиі қолданған. Мысалы, «Бірақ 
кескін-кейпі,  киім  –  кешегі  бүгінгідей  көз  алдымда  орта  бойлы,  еңкектеу  толық  денелі, 
қоңыр  өңді,  жалпақтау  бетті,  тарлау  маңдайлы;  түп  жағы  батыңқылау,  ұш  жағы 
жуандау, танауы кеңдеу мұрынды, шүңіректеу, кішілеу, ойнақылау қара көзді, қалыңдау 
ерінді,  оның  үстіне  жағына  етегін  қырқып,  жұқалау  мұрт  қойған,  жалпақтау,  сиректеу 
тісті »(4, 34- б.) 
С.Мұқанов эпитетті, әсіресе, әйел портретін жасауда ұтымды қолданған. Мысалы, 
Қиссаны көп оқыған және ғашықтық қиссаларда талай сұлулардың сипатын кездестірген, 
солардың  ішінде  перінің  не  хор  қыздарының  сұлу  сипаттарын  оқыған  маған,  мынау 
әйелдің  қасында  олардың  бәрі  сұлу  емес  сияқтанды  ...Соның    дөңгелене  біткен  аппақ, 
жұп-жұқа бетіне, маңдайдан тура түскен тіп-тік қыр мұрнына, үлбіреген жұқа еріндері 
мен оймақтай аузына, ұзындау біткен аппақ мойнына, тостағандай мөлдір қара көзіне, 

 
 
 
қайқая  біткен  ұзын  қара  кірпігіне,  қиыла  біткен  қою  қара  қасына, кең  маңдайына,  дене 
құрылысы да лайықталып жаралған сияқты: орта бойлы, кең кеуделі, тар мықынды, тіп-
тік әдемі дене!.(5,197-б). 
Жазушы  шығармаларында  қолданылған  эпитеттердің  анықтауыштық  сипатына 
қарай жеке-жеке дене мүшелерінің қатысы тұрғысынан жіктеп, олардың тіркесу жиілігін 
анықтауға болады. 
а) Адамның бет пішінін сипаттайтын эпитеттер: 
Көз:  томпақ  қара  көз,  мөлдір  қара  көз,.ойнақылау  қара  көз,тостағандай  мөлдір 
қара көз,шүңіректеу,кішілеу, үлкен дөңгелек қара көз 
Жүз:дөңгелек жүзді,әдемі жүз, қара күрең майлы жүз т.б. 
Өң:  құлпырған  ашаң  өң,қоңыр  өңді,  қызыл  шырай  өңді,сұр  өң,құба  өңді, 
сарғылттау сұр өң  т.б. 
Бет  :дөңгелене  біткен  аппақ  бет,жұп-жұқа  бет,  қушықтау  келген  бет,шырайлы 
бет, моңғолдау жалпақ бет, қарасұр ашаң бет  т.б. 
Ерін: үлбіреген жұқа ерін,.қалыңдау ерінді, салпы ерін т.б. 
Мұрын: әдемі қыр мұрын,кертештеу мұрынды,танауы кеңдеу мұрынды, имектеу 
қыр мұрын, қолағаштай мұрын, май мұрынды,дөңестеу мұрынды  т.б. 
Шаш : толқынды қара шаш, қоңыр шаш т.б. 
Мойын  :  ұзындау  біткен  аппақ  мойын,бықырайған  қысқа  мойын,  сидиған  арық 
мойын 
Қабақ (қас) : қиғаш қара қас,қиыла біткен қою қара қас,қалың қабақты т.б. 
Маңдай (шеке) : тарлау маңдайлы,кең маңдайлы т.б. 
Ауыз : оймақ ауыз,бүрілген оймақ ауыз т.б. 
Дене:  толық  денелі,талдырмаш,тар  мықынды,  тіп-тік  әдемі  дене,  ықшам  жеңіл 
денелі,имеген нәзік дене, арық дене,балуан денелі т.б. 
Автордың  сөз  қолданыс  ерекшелігінің  бірі  –  адам  портретін  жасауға  қатысатын 
эпитеттердің ішінде «көз», «жүз», «өң», «ерін», «дене» сөздерімен тіркесетін сөздерді көп 
қолдануы. С.Мұқанов эпитеттерді  мынадай мақсаттарда қолданған:  табиғат  көріністерін, 
тұрмыстық жайларды, жеке құбылыстар мен заттарды оқушы сезіміне әсер етерліктей етіп 
беру  үшін;  кейіпкердің  бейнесін,  сыртқы  көрінісін,  портретін  жасауда;  кейіпкерлерін 
мінездеуде. 
Қорыта  айтқанда,  С.Мұқанов  прозаларындағы  эпитеттер  айтылған  ойды  құбылта 
төгілткен, шығарма шырайына көрік беріп, әр сөзге ажар дарытуымен ерекшеленеді. 
 
Қолданылған әдебиеттер: 
 
1.  А.  Байтұрсынов  Шығармалары:  Өлеңдер,  аудармалар,  зерттеулер.  –
(Құрастырушылар: Шәріпов Ә., Дәуітов С) Алматы: Жазушы, 1989. – 320 б. 
2.Жұмалиев Қ. Әдебиет теориясы. Алматы,  Жазушы, 1984. 
3. Р.Сыздықова «Абайдың сөз өрнегі»Алматы,1995, Санат, 244 б 
4. С.Мұқанов. «Өмір мектебі»Алматы, 1972 
5. С.Мұқанов «Мөлдір махаббат» Алматы, 1972 
 
 
 

 
 
 
ЖАРНАМА ТІЛІ САЛАСЫ ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕ ЖАҢА САЛА ДЕП 
ҚАРАСТЫРУҒА БОЛАДЫ 
 
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті  
Тілдік даярлау орталығының аға оқытушысы Сарманова Ф.Т. 
 
Мақалада қазақ тіліндегі жарнамалық хабарламаларды талдау қарастырылған. 
Статья посвящена анализу рекламных объявлений на казахском языке. 
The article is devoted to the analysis of advertisements in the kazakh language. 
 
Ана тілі – ұлтымыздың,еліміздің қамалы. Тіл-халықтың ажары, базары, бағы.Ұзын 
ғасырларға  тамыры  бойлаған  ұлттық  мәдениетіміздің  шырыны  да,  салт  пен  санамыздың 
сәні де, дәстүрімізбен ұлттық табиғатымыздың мәйегі де –тіл. 
Бүгінгі  күні  жарнамалардағы  қателер  көкейтесті  мәселеге  айналып,  ұлтжанды 
азаматтардың орынды алаңдауын тудырып отырған жай: қазақ тілінің көрнекі ақпарат пен 
жарнама тілі ретінде қолданылуы. Жасыратыны жоқ, бұл салада қазақ тілі – қосалқы тіл, 
аударма тіл, оқылмайтын шалажансар тіл. Өз тіліміз өз көшемізден көрінбей жүр. Қазіргі 
қазақ  қоғамы  нарықтық  қарым-  қатынасқа  көшкен  уақытта  жер  мен  көкті  жарнама 
жаулаған  заман.  Көшеге  шықсаң  –  жарнама,  теледидар,  радио  қоссаң  да  –жарнама.  Біз 
үнемі  заттарды  жарнамалаудың  тіліне  назар  аударамыз  да,  тілдің  жарнамалауына  аса 
назар  аудара  бермейміз.  Бұл  біздің  заманымызда  ғана  емес,  ғасырлар  бойы  жүріп  келе 
жатқан табиғи үдеріс болатын. 
Жұмыс  бабымен  немесе  туыстарымызға  барғанда  көбінесе  Астана,  Көкшетау 
қалалар  арқылы  баруға  тура  келеді  .  Сонда  жарнамаларға  ерекше  көңіл  аударып, 
билбордтардағы  қателерді  көріп,  туған  тілімізді  назардан  тыс  қалдырғанымыз  деген  сөз. 
Сол  себептен  бұл  мәселе  мені  қатты  толғандыруда.  Осы  мәселеге  байланысты  көптеген 
әдебиеттер,  газет,  журналдар  оқып  шықтым.  Зерттеу  барысында  көшелерде, 
маңдайшаларда, теледидардан көрген жарнама роликтерде , плакаттарда, теле және радио 
жарнамаларда кездесетін қателер көрсетілген. 
Жарнама-  тілдік  құралдар  арқылы  да,  вербалды  емес  құралдар  арқылы  да  ұлттық 
мәдениеттің  белгілерін  көрсетуі  қажет.  Ал  ұлттық  мәдениеттің  танылуы  тілдің  ұлттық 
белгілері:  сөз  қолдану,  грамматикалық  заңдылығы,  нормалары  игерілгенде  көрінеді. 
Жарнама  мәтіні  ұлт  тілімен,  ұлттық  мәдениетпен  байланысты  қалыптасатын  жағдайда 
ғана, өзінің негізгі мақсатын атқара алады. 
Қазіргі қазақ жарнамалары таралу жолдарына, қамтитын тақырыптарына, түрлеріне 
қарай әр түрге бөлінеді: 
-сырттық жарнама (маңдайшалар, жарнамалық қалқандар, панно, плакаттар); 
-теле  және  радио  жарнама  (жарнама  роликтері,  жарнамалық  телерепортаждар, 
теледидардағы жарнамалық қатарлар, радио хабарландырулар, радио роликтер); 
-парақша  жарнама  (каталогтар,  буклеттер,  жапсырмалар,  шағын  жарнама 
парақтар, шақыру билеттері, баға көрсеткіштері) 
- газет жарнамасы (газет- журналдарда жарияланған жарнама мәтіндер). 
Бүгінде  жарнаманың  жаңа  түрлері  мен  жаңа  қалыптары  пайда  болуда,  алайда 
жарнама мәтінінде әрдайым негізгі, жетекші қызметті сөз атқарады. Жарнама тілі саласы 
қазақ  тілінде  жаңа  сала  деп  қарастыруға  болады.  Қазіргі  таңда  жарнама  үстем  болып 
отырған  орыс  тілінде  дайындалады  да,  кейін  қазақ  тіліне  аударылады.  Бұл  жағдай 
керісінше  болуы  тиіс.  Алдымен  қазақ  елінде  қазақ  тілінде  әзірлену  керек.  Сол  тілдің 
ыңғайына жығылу, сол тілде қалай жазылса, үтір нүктесіне дейін қалдырмай, қазақ тілінде 
де солай жазу басым.  Оған лайық  балама немесе қазақ тілінің тілдік нормаларын сақтау 
ұмытып  қалғандай.  Сөзбе-сөздіктің  қазақ  тілінің  грамматикалық  құрылысына,  қиыстыру 
жүйесіне  қиянат  жасаған  жерлері  баршылық.  Қиыны,  міне  осында.  Небір  жарнама 
аудармаларын оқып отырғанда, қарап отырғанда,не оқып, не түсінгеніңді білмей қаласың. 

 
 
 
Бірен-сараны  болмаса,  кілең  қазақ  сөздерінен  құрылған  тіркестер  өзара  байланыспай, 
қиыспай нақтылы ұғым берместен сіресіп тұрады. Бұған дәлелі келесі мысал: 
Строительные материалы – Құрылыс заттары 
Оптом и в розницу – Көтерме және бөлшек. 
Бұл  мысалда  сөйлем  тиянақсыз,  аяқталмаған.  Негізгі  ой  –құрылыс  заттарының 
көтерме  және  бөлшек  бағамен  сатылатындығында  ,  яғни  бұл  сөйлем  «баға»  деген  сөзді 
керек  етіп  тұр.  Демек,  «Құрылыс  заттары.  Көтерме  және  бөлшек  бағамен»  десе  сөйлем 
түсінікті  болар  еді.  Немесе  калька  тісілмен  аударылған  тағы  бір  мына  мысалға  назар 
аударыңыз:   
Ген победителя в каждом – Жеңімпаз гені әр. 
Адресаттың не айтқысы келіп, қандай ой жеткізгісі келгені белгісіз. 
Мағынаға мән беру атымен жоқ. 
Магазин  продуктов  и  промышленных  товаров  –Азық-түлік  және  өнеркәсіп 
тауарлары  дүкені.  Бұл  мысалда  «тауарлар»  деген  сөзге  Ілік  септігін,  яғни  «-нің» 
жалғауын қоссақ, сөйлем түсінікті, мәтін сауатты құрылған болар еді.  
Азық-түлік және өнеркәсіп тауарларының дүкені. Кейбір сөздердің, терминдердің 
аудармасы болар тұра, орыс тілінде қазақ тілінің қосымшасымен жазылып жатады. 
Мысалы,  Ремонт  автомобилей  –  Автомобильдер  жөндеу.  Автомобиль  –  адам 
немесе  жүк  таситын  машина,  яғни  көлік.  Неге  «автокөлік  жөндеу»  демеске?  Тағы  бір 
мысал келтіруге болады: Для всех кто ищет!- Кім іздесе, солардың бәріне! Для всех кто 
выбирает! – Кім таңдаса, солардың бәріне! Бұл жарнаманың адамға әсер ету қызметі өте 
төмен. Неге дейсіз ғой? Өйткені, кімнің нені іздейтіні, нені таңдайтыны беймәлім. Бір сөз 
бірнеше  рет  қайталанып,  естір  құлаққа  да  жағымсыз.  Іздеушілер  мен  тыңдаушылар 
назарына! десе де айтар ой жетімді болары анық. 
Қазіргі  кезде  көшелер  мен  мекеме  атауларында  да  жарнамалық  сипат  болатыны 
мәлім.  Осы  атаулардың  қазақша,  орысша,  ағылшынша  үш  тілде  бірдей  берілуі  оларды 
жазудан  гөрі  еуропалық  болмыстағы  суреттерге  көбірек  ұқсатып  жіберген  секілді. 
Солардың  арасынан  қазақша  нұсқасын  зорға  тауып  алатын  жағдайлар  кездеседі. 
Керісінше  қазақшасы  үлкен  әріптермен  жазылып,  қалғаны  тілді  түсінбейтіндер  үшін 
аударма  ретінде  берілуі  керек  еді.  Әрине,  мұндай  үлгідегі  жарнамалар  қалаларымызда 
кездеседі.  
Жарнамалардағы  аудармалар  да  қате  аударылады  (  Астана  қаласы).  Зима  не  за 
горами дегенді Қыс тауларға емес деп аударылыпты. Мұның мағынасы «Қыстың қамын 
жазда ойла» дегені. 
Баспасөз  беттерінде  жарнама  мәселесі  біраз  жылдардан  бері  сөз  болып  келеді, 
алайда оған байланысты айтылатын сын-пікірлер тоқталар емес. Оның бірнеше себебі бар 
сияқты.  Біріншіден,  жарнаманың  қазақша  нұсқасында  кеткен  қателер  мен  қателіктер, 
екіншіден,  түпнұсқасы  орыс  тілінде  дайындалып,  аудару  кезінде  ұғымдарды  дұрыс 
жеткізе алмауы, үшіншіден, қажет емес деп тауып, мүлде аудармай орыс тілде нұсқасын 
бере салумен байланысты деп тоқтауға болатын секілді. Мұндай жағдаяттардың қайсысы 
болса  да,  бүгін  мемлекеттік  тілдің  дамуына  кері  әсерін  беріп,  беделін  төмендетіп 
отырғандығына дау жоқ. 
Қорыта  келгенде,  енді  талаптың  бірі  –  жарнамада  негізінен  суретке  үлкен  орын 
беріледі.  Демек,  берілуге  тиіс  ақпараттар  да    сурет  мазмұны  арқылы  белгілі  болып 
жататындықтан,  ондағы  жазуларды  қазақша,  орысша  деп  екі  тілде  бос  шығынға  және 
түсініксіздікке жол бермес үшін, тек қазақ тілінде ғана жазса дұрыс болар еді немесе ұсақ 
әріптермен астыңғы жағына аудармасы берілсе де жеткілікті. Сонда жарнама тілі арқылы 
да адамдардың қазақша үйренуіне мүмкіндік жасауға болар еді. 
Қазіргі заманда жарнаманың орны үлкен, ол арқылы тек  тауар жарнамаланбайды, 
ұлттық тіл мен ұлттық болмысымыздың да ішкі сырлары айқындалып, оның мазмұнынан 
қаншалықты құрметтейтініміз де көрінеді. 

 
 
 
 

жүктеу/скачать 3,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: