221
Литература
1.Гончаров П. Л. Кормовые культуры Сибири: биолого-ботанические основы возделывания. –
Новосибирск: Изд-во Новосиб. ун-та, 1992. – 264 с.
2. Методические указания по проведению полевых опытов с кормовыми культурами. – М., 1997. –
156 с.
3. Смелов С. П. Теоретические основы луговодства. – М.: Колос, 1966. – С. 156-160.
4. Степанов А. Ф. Многолетние нетрадиционные кормовые культуры в Западной Сибири:
монография. – Омск: Изд-во ОмГАУ, 1996. – С. 12.
5. Усова М. В. Питательная ценность гибридного кормового щавеля // Вестн. Ом. аграр. ун-та. – 1999.
– № 2. – С. 25–27.
6. Утеуш Ю. А. Новые перспективные кормовые культуры. – Киев: Наукова Думка, 1991. – С. 65–75.
INFLUENCE OF TERM OF BEVELLING IN A YEAR OF CROPS OF HERBAGE OF THE
SORREL FODDER ON BIOMETRIC INDICATORS AND PRODUCTIVITY OF GREEN
MATERIAL
A.N. Kukusheva, A.F. Stepanov
Results of research of various terms of bevelling of a sorrel are given in article fodder in the first
year of life, their influence on rewintering of plants and biometric indicators of culture for the second
year of life. Correlation communication between these indicators and productivity of green material of a
sorrel fodder is shown, data on biological features of growth and development of plants are submitted.
БІРІНШІ ЖЫЛ СЕБІЛГЕН МАЛ АЗЫҚТЫҚ ҚЫМЫЗДЫҚТЫ ОРУ МЕРЗІМДЕРІНІҢ
ДАҚЫЛДЫҢ БИОМЕТРИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ ЖӘНЕ КӨК БАЛАУСА ӨНІМІНЕ
КЕЛТІРЕТІН ӘСЕРІ
А.Н. Кукушева, А.Ф. Степанов
Мақалада малазықтық қымыздық дақылының алғашқы жылында ору көрсеткіштерінің
өсімдіктің екінші жылғы қысқа төзімділігіне және биометриялық көрсеткіштеріне келтіретін
әсерлерінің нәтижелері сарапталған. Аталған көрсеткіштер мен өнімділік нәтижелерінің
корреляциялық байланысы сарапталып, дақылдың өніп – өсуінің биологиялық ерекшеліктері
көрсетілген.
УДК 574.5:635.65
1
Л.К.Кадырбекова,
2
Т.П.Астафурова,
2
С.И.Михайлова,
2
Я.В. Белоус.
1
Государственный Университет имени Шакарима города Семей
2
ФГОУ ВПО «Национальный исследовательский Томский государственный университет», Томск,
Россия
ВЛИЯНИЕ ГЛИКОЛУРИЛА НА РОСТ И РАЗВИТИЕ ПОДСОЛНЕЧНИКА НА
НАЧАЛЬНЫХ ЭТАПАХ ОНТОГЕНЕЗА
Работа выполнена при финансовой поддержке гранта РФФИ (№ 14-34-50492 мол_нр)
В статье приведены результаты фитотестирования азотсодержащего соединения –
гликолурила на рост и развитие подсолнечника HelianthusannuusL с использованием планшетного
метода проращивания семян на водной среде. Учитывались следующие морфометрические
параметры проростков: высота, длина корня, масса надземная, масса корня. Установлено, что
водные растворы гликолурила разной концентрации (0,1-0,5%) оказывают влияние на рост и
развитие подсолнечника на начальных этапах онтогенеза. Одним из способов стимуляции роста
подсолнечника на начальных этапах онтогенеза может явиться предпосевная подготовка семян
путем их замачивания в 0,3%-ном растворе гликолурила.
222
Ключевые слова: подсолнечник, гликолурил, фитотестирование, методика «Фитоскан»,
предпосевная подготовка семян.
Введение
Доля Казахстана в мировом производстве масличных составляет 2%. Рынок масличных в
Казахстане определяется на протяжении последних лет тремя цифрами. Как отмечается
Минсельхозом РК, доля импорта в потреблении растительного масла в стране составляет больше
45%. Общая производственная мощность по переработке маслосемян в Казахстане составляет около
1,3 млн. тонн в год. При внутреннем валовом производстве масличных культур по результатам
2012/13 МГ в объеме 850 тыс. тонн дефицит маслосырья составляет более 35%. По факту этот
показатель доходит до 50%[12].
Семена подсолнуха (семечки) содержат массу полезных и нужных организму веществ:
- витамины: А, В, С, D, Е – это самые важные и значимые биологически активные вещества
для организма, влияющие на работу органов зрения, оказывающие омолаживающий и тонизирующий
эффект, влияющие на состав крови и усвоение кальция организмом. Хоть грызть семечки в обществе
считается неприличной привычкой, их полезные свойства неизменно сказываются «на лице»,
витамины Е, А и С благоприятно влияют на кожу, улучшают питание, тонизируют, повышают тургор
ткани и улучшают цвет лица.
- микроэлементы: натрий, фосфор, кремний, магний, кальций, железо, селен, цинк. Такой
набор минералов благотворно влияет на многие системы в организме, сосуды очищаются от
холестериновых бляшек (если употреблять сырые семечки), стимулируется пищеварение, улучшается
функция печени, прочищаются желчевыводящие потоки. Магний, содержание которого одно из
самых высоких – 300 мг на 100 г продукта, незаменим для сердечно-сосудистой системы, иммунитета,
нервной системы.
- жирные кислоты. Ненасыщенные жирные кислоты, которые содержат семена подсолнечника
очень полезны для организма, они являются неотъемлемым компонентом клеточных мембран и
структур головного мозга.
- белковые соединения. Около одной пятой в семечках составляет белок, набор ценных и
незаменимых аминокислот, входящих в состав семечек достаточно велик[13].
Растения подсолнечника для роста и развития нуждаются в значительных количествах
минеральных веществ, в частности азота. Влияние удобрений на урожайность подсолнечника
определяется во многом формой азота и способом внесения. Наиболее эффективным является
локальный способ внесения удобрений, обеспечивающий максимальный контакт источника азота и
корневой системы [3].
Изучению эффективности внесенного и поглощенного растениями азота при формировании
продуктивности сельскохозяйственных культур в зависимости от условий внешней среды, способов и
форм внесения посвящено много работ [1 – 6]. Среди азотных удобрений наибольшее
распространение получила мочевина, которая поступает как прямым путем, так и в аммонийной и
нитратной форме после разложения. Мочевина и ряд ее производных являются
быстродействующими удобрениями, которые могут оказывать влияние на общую кислотность почв,
но характеризуются быстрой вымываемостью. В настоящее время разрабатываются новые вещества и
композиции, содержащие большое количество подконтрольно высвобождаемого азота, обладающие
пролонгированным действием и позволяющие повысить доступность азота для растений [2–4]. К их
числу относится гликолурил – функциональное вещество, которое применяется в различных отраслях
промышленности и народного хозяйства. Имеются данные о положительном влиянии гликолурила на
урожайность некоторых культур (ежа сборная, сурепица яровая, свекла сахарная, пшеница) [10 – 11].
Эффективным методом оценки новых видов удобрений является фитотестирование, которое
широко используется как способ оценки токсичности или биоактивности различных материалов,
химикатов, промышленных отходов [5 – 7].
Цель данной работы – изучение влияния водных растворов различной концентрации
гликолурила на рост и развитие подсолнечника на ранних этапах онтогенеза.
Материал и методика
Исследование проводили на семенах подсолнечника ( HelianthusannuusL) сорта Сибирский 97,
обработанных водными растворами гликолурила разной концентрации.
Подбор оптимальной концентрации раствора был проведен с использованием современной
методики фитотестирования Phytoscan, которая позволяет проанализировать как прямое, так и
опосредованное действие анализируемых веществ [8].Семена проращивали в прозрачных
223
пластиковых двухкамерных планшетах на подложке из фильтровальной бумаги, смоченной водными
растворами гликолурила (0,1%, 0,2%, 0,3%, 0,4% и 0,5%-ный) и дистиллированной водой (контроль).
Приготовленные планшеты инкубировали в термостате в условиях, соответствующих ГОСТу 12038–
84 [9].
Раствор оптимальной концентрации гликолурила, подобранный методом фитотестирования,
был испытан в качестве средства предпосевной обработки семян. Семена подсолнечника замачивали
в растворе гликолурила на 20 минут, контрольный вариант – в дистиллированной воде.
Проращивание семян проводили в пластиковых планшетах.
Оценку влияния гликолурила на проростки подсолнечника проводили по четырем
морфометрическим параметрам: высота проростка, длина корня, масса надземная (сырая), масса
корня (сырая). Критерием воздействия исследуемого вещества считается уменьшение размерных и
весовых параметров растений, а стимулирующего воздействия – увеличение исследуемых
параметров. Статистическая обработка данных проведена с помощью пакета Statistica 8. В таблице
представлены средние арифметические значения в форме «среднее ± ошибка среднего».
Достоверными считали различия с вероятностью ошибки р, не превышающей 0,05.
Результаты и обсуждение
Проращивание семян подсолнечника с использованием планшетного метода показало, что
водные растворы гликолурила разной концентрации оказывают неоднозначное влияние на рост
подсолнечника на ранних этапах развития.
Концентрации гликолурила в пределах 0,1–0,5% стимулировали некоторые параметры
развития проростков подсолнечника (таблица 1).
Таблица 1 – Влияние водных растворов гликолурила на морфометрические показатели
подсолнечника
Контроль
0,1%
0,2%
0,3%
0,4%
0,5%
Высота проростка,
мм
49.4±3.1
50.1±3.2
53.3±4.0
57.2±4.6*
53.4±5.2*
50.8±5.1
Длина корня, мм
90.3±3.3
89.9±3.3
91.2±4.3
95.3±3.4*
93.5±4.1*
92.1±7.2
Масса надземная, мг 320±12
323±17
329±23
335±25*
331±24*
322±21
Масса корня, мг
107±8
111±9
114±10
119±10*
116±9*
110±10
Примечание: *– признаки достоверно различающиеся, при величине доверительной вероятности
p≤0.05
Определена концентрационная зависимость: увеличение всех параметров (ростовых и
весовых) с увеличением концентрации гликолурила до определенного предела. Наибольший
стимулирующий эффект отмечен при проращивании семян подсолнечника на ложе, увлажненном
0,3%-ным раствором гликолурила, при этом высота проростка и длина корней подсолнечника
увеличивались на 15,7% и 5,4%, а их масса соответственно – на 4,6% и 11,2%.
Воздействие растворов гликолурила более высокой концентрации оказывало иное действие.
Раствор гликолурила 0,4%-ной концентрации гликолурила, при этом высота проростка и длина
корней подсолнечника увеличивались на 8,1% и 3,5%, а их масса соответственно – на 3,4% и 8,4%.
Под влиянием 0,5%-ного раствора наблюдается тенденция наравне с контролем всех
морфометрических параметров проростков. Под влиянием 0,1%-ного раствора наблюдается
тенденция наравне с контролем, небольшое угнетение отмечено у длины корня 0,5%.
Замачивание семян подсолнечника в 0,3%-ном растворе гликолурила также стимулировало
рост надземных и подземных органов проростков (Рисунок 1).
224
Рисунок 1 – Влияние предпосевной подготовки семян подсолнечника гликолурила на развитие
проростков
Заключение
Установлено, что исследованные водные растворы азотсодержащего соединения гликолурила
оказывают различное влияние на рост и развитие подсолнечника на начальных этапах онтогенеза.
В водной культуре добавление гликолурила в концентрациях 0,3% и 0,4% оказывает
стимулирующее влияние на проростки подсолнечника, вызывая увеличение ростовых и весовых
параметров. При проращивании семян подсолнечника на растворах 0,1% было отмечено небольшое
угнетение, а при 0,5% концентраций было отмечено незначительное угнетение морфометрических
параметров проростков, также наблюдалось тенденция наравне с контролем.
Одним из способов стимуляции роста подсолнечника на начальных этапах онтогенеза может
явиться предпосевная подготовка семян путем их замачивания в 0,3%-ном растворе гликолурила.
Литература
1. Астафурова Т.П., Михайлова С.И., Сучкова С.А., Кадырбекова Л.К., Ермеков А.Е.Влияние
гликолурила на рост и развитие сои на начальных этапах онтогенеза // Электронный журнал,
Фундаментальные исследования – 2014. – № 12, Ч.IX. С. 1917 – 1920
2. Herrera J.M., Noulas C., Feil B., Stamp P., Liedgens M. Nitrogen and genotype effects on root growth and
root survivorship of spring wheat // J. Plant Nutr. Soil Ski. 2013. Vol. 176, P. 561 – 571
3. Madani A., Makarem A.H., Vazin F., Joudi M. The impact of post-anthesis nitrogen and water availability
on yield formation of winter wheat // Plant Soil Environ. 2012. Vol. 58, P. 9 – 14
4. Massoudifar O., Kodjouri F.D., Mohammadi G.N., Mirhadi M.J. Effect of nitrogen fertilizer levels and
irrigation on quality characteristics in bread wheat (Triticumaestivum L.) // Archives of Agronomy and Soil
Science. 2014. Vol. 60, P. 925 – 934
5. Ni B.L., Liu M.Z., Lu S.Y. Multifunctional slow-release urea fertilizer from ethylcellulose and
superabsorbent coated formulations // Chemical Engineering Journal. 2009. Vol. 155, P. 892 – 898
6. Экология и устойчивое развитие: библиогр. указ. / Рос. гос. б-ка, [НИО библиогр. ; сост.: Г.И.
Матьева, Т.Е. Ксензова ; библиогр. ред. Р.Е. Бенева ; науч. ред. Е.В. Никонорова]. – Москва : Изд.
группа «Жизнь», 2005 г. – С. 240
7. Охрана окружающей среды : библиогр. указ. докт. и канд. дис., поступивших в РГБ и ГЦНМБ в
1989–1993 гг. / Рос. гос. б-ка, Отд. дис. ; [сост.: Н.А. Журавская, А.М. Массарани ; отв. ред. Г.Н.
Симкин]. – Москва, 1995 г.
Ч. I. – С. 148, [1]
Ч. II. – С. 172
8. Методика измерений биологической активности гуминовых веществ методом фитотестирования
«Фитоскан». Биологические методы контроля ФР. 1.31.2012.11560. – М: МГУ имени М.В.
Ломоносова, 2012 г. – С.19
0
50
100
150
200
250
300
350
400
Высота
проростка, мм
Длина корня,
мм
Масса
надземная, мг
Масса корня,
мг
Контроль
0,3 (%)
225
9. ГОСТ 12038-84 Семена сельскохозяйственных культур. Методы определения всхожести. – М.:
Изд-во стандартов, 1984. – С. 28
10. Астафурова Т.П., Сучкова С.А., Михайлова С.И., Буренина А.А., Салаев М.А. Влияние
гликолурила на структурно – функциональные параметры яровой пшеницы (TriticumaestivumL.) //
Физиология растений – теоретическая основа инновационных агро- и фитобиотехнологий: Матер.
Межд. научн. конф. и школы молодых ученых, Калининград, 19-25 мая 2014 г. – Калининград:
Аксиос, 2014. – Ч.II. – С. 46 – 48
11. Лисовицкая О.В., Терехова В.А. Фитотестирование: основные подходы, проблемы лабораторного
метода и современные решения // Доклады по экологическому почвоведению. – 2010. – № 1. – Вып.
13. – С. 1-18
12. Казахстан. Обзор рынка масличных. Дата регистрации 06.05.13 [Электрон. ресурс 2015.]. –– URL:
http://www.oilworld.ru/news
. (дата обращения: 20.01.15).
13. Семечки подсолнуха — польза и вред семечек подсолнуха. Дата регистрации 19.05.12
[Электрон.ресурс 2015] – URL
: http://polzavred.ru/polza-i-vred-semechek-podsolnuxa.html
. (дата
обращения: 20.01.15)
КҮНБАҒЫСТЫҢ ӨСУІ МЕН ДАМУЫНА ОНТОГЕНЕЗДІҢ БАСТАПҚЫ КЕЗЕҢІНДЕ
ГЛИКОЛУРИЛДІҢ ӘСЕРІ
Л.Қ.Қадырбекова, Т.П.Астафурова, С.И.Михайлова,
Я.В. Белоус.
Мақалада су ортасында дақылдарды планшеттік әдісті пайдаланып өсіру
HelianthusannuusL күнбағыстың өсуі мен дамуына гликолурилдің құрамында азоты бар қосылыс
фитотестілеудің нәтижесі келтірілген. Өскіндердің келесі морфометриялық параметрлері
ескерілді: биіктігі, тамырдың ұзындығы, жер беті салмағы, тамырдың салмағы. Күнбағыстың
дамуы мен өсуіне гликолурил су ерітіндісінің әртүрлі концентрациясы (0,1-0,5%) онтогенездің
бастапқы кезеңінде әсерін тигізетіні анықталды. Күнбағыстың дамуын ынталандыру
онтегенездің бастапқы кезеңіндегі бірден – бір тәсілі дақылдарды отырғызу алдындағы өңдеу,
оларды 0,3% - дық гликолурил ерітіндісінде жібіту болып табылады.
THE INFLUENCE OF GLYCOLURIL ON THE GROWTH AND DEVELOPMENT OF
SUNFLOWER ON THE INITIAL STAGES OF ONTOGENESIS
L.K.Kadyrbekova,
T.P.Astafurova, S.I.Mikhaylova, Y.V.Belous.
In the article are presented the results of phytotesting of nitrogen compounds glycoluril on the
growth and development sunflower. HelianthusannuusL with use of planetable method of couching of
seeds on water substrate. The following morphometric parameters of seedlings have been considered:
height, length of root, above ground mass, root mass. It was found that water solution glycoluril different
concentrations (0,1-0,5%) influence on growth and development of sunflower on the initial stages of
ontogenesis. One way to stimulate the growth of sunflower on the initial stages of ontogenesis can be
presowing preparation of seeds by soaking in a 0,3% solution of glycoluril.
226
ӘОЖ 633.11:631.8
Д.Ж.Баянова
1
, А.Т. Сарбаев
2
, С.М. Сейлгазина
1
, Н.Ж. Есенгулова
1
1
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
2
Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми зерттеу институты
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕРСПЕКТИВТІ ЖӘНЕ
ӨНДІРІСКЕ ҰСЫНЫЛҒАН ЖАЗДЫҚ БИДАЙ СОРТТАРЫНЫҢ ӨСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН
САЛЫСТАРМАЛЫ ЗЕРТТЕУ
Аннотация: Мақалада жаздық бидай сорттарының морфологиялық-биологиялық
ерекшеліктері,тәжірибелік алаңың топырағының сипаттамасы, зерттеу жүргізудің әдістемесі
және минералды тыңайтқыштардың жаздық бидай сорттарының өміршендігіне әсері баяндалған.
Түйін сөздер: сорттар, мөлдек, интенсивті технология, фракция.
Астық өндірісін одан әрі молайту халық шаруашылығындағы басты міндет болып саналады.
Егіннің жалпы түсімін молайтуға әр түрлі интенсивті факторлар, оның ішінде өнімділігін
жоғарылату, сапа көрсеткіштерін жақстарту, өндіріс тұрақтылығын арттырғанда ғана қол жеткізіуге
болады.
Интенсивті технология- ғылыми жүйеге негізделген күрделі процесс. Ол тұқым себуден
бастап, егінді алуға дейінгі кезеңді қамтитын сан салалы жұмыстардан тұрады.
Бидай- адам баласы ежелден пайдаланып келе жатқан ең негізгі дақыл. Жер шарында кең
тараған, қазір барлық егіліп жүрген ауылшаруашылық дақылдарының, ішінде бірінші орын алады.
Бидайдың мұндай кең тарауына, тек соның ғана химиялық құрамында болатын, сумен қосылып
сағызға айналатын ақуыздардың болуы. Бидай ақуызының құрамында адам организміне керекті
барлық амин қышқылдары бар. Сондықтан олар түгелдей ет ақуызына айналады.
Жаздық бидай маңыздылығы жағынан дәнді дақылдар арасында бірінші орын алады және
еліміздің барлық аймақтарында егіледі. Барлық бидай егісінің 75-80 пайызын алады. Әр аймақтың ауа
райының жағдайына байланысты әртүрлі қасиеттері бар, өзі аудандасқан облыстарда, өнімді
салыстырмалы түрде көп беретін сорттар шығарылған. [1]
Зерттеу нысандары. Ертіс өзенінің су жайылмасындағы барлық алаңының 10%-ы
тыңайтылған жерлер,25%-ы шөлейт зонасында, 65-ы шөл зонасында орналасқан.
Аймақ топырағының көптеген бөлімі территорияның солтүстік шөл зонасына жатады.
Топырақ жамылғысы әр түрлі болып келеді, бірақ екі үлкен ауданға бөлінеді: егіншілік жолағындағы
немесе құрғақ топырақтағы ылғалданған топырақ, шөл бөлігіндегі ертеден бері суарылып келе
жатқан орыны.
Барлық жазықтық топырақтар құмды және тау жыныстарының қалдықтарынан
агрономиялық белгілері де болады:
1.
жоғары карбонаттылығы (құрамында 10-25%көмір қышқыл извесі) тұзданған топырақты
шаю кезінде карбонаттылығы өзінің оң әсерін бере бастайды, олардың сортаңдалған белгілерін
жояды. Бұл кезде карбонаттардың көптеген құрамы фосфор тыңайтқышын баяу қозғалыспен
өсімдіктердің сіңіру үрдісін жылдамдатады.
2.
Топырақ пішіндерінің қабатты құрылысы аллювиальды тау жыныстарының характерін
көрсетеді. Бұл жағдайда топырақтың айырмашылық ерекшелігі тозаңдатылған бөлігінің (40-75%)
фракцияның 1-0,25мм құрамы иеленуі, 1мм диаметрлі бөліктерінің болмауы
3.
Макроқұрылымдық және барлық суға төзімді микроқұрылымдардың болмауы
4.
Өзен жағасы аудандарының топырақтың беткі қабаттарының максимальді тұздануы (0-
15см) және шөл топырақтарының орта қабаттарының тұздануы (20-150см).Тұздану дегеніміз хлорлы-
сульфаттың кальций, магний, натрийдің,күкірт қышқылымен қосындысы. Көптеген топырақ сумен
шаюды талап етеді.
5.
Жоғары ынталы микробиолгиялық үрдістер, органикалық заттардың жылдам ыдырауына
әсерін тигізеді. Облыстың барлық топырағы калийге бай, фосфордың мөлшері орта және орта
деңгейден төмен, ал азотқа кедей болып келеді. Мұнда міндетті түрде органикалық
(көң,компаст,сидераттар) және минералы тыңайтқыштар соның ішінде ерекше азот тыңайтқышын
енгізу
керек.
Қарашіріктің құрамы
2,5-тен
4%-дың арасында
болады,
өте сирек
227
жағдайда оның мөлшері 8%-ға жетеді. Топырақты азотпен байыту үшін бұршақ тұқымдас
дақылдарды себеді, кейде жоңышқа мен түйе жоңышқа өсіреді.
6.Шалғынды-батпақты топырақ төменгі жер бедерінің қатты қабатында қою биік өсетін
тростникты қалыптастырады. . [2,3]
Шалғынды-батпақты топырақ күріштің егістік топырағына үнемі қатысы бар сонымен қатар
күрішті өсіру кезінде басқа құрғақ аңғар дақылдарын өсірумен бірге кезекті сумен толтыру
топырақтың пайда болу үрдісінің ерекшеліктері, шалғынды-батпақты топырақтың қасиеттерімен
жүріледі.
Тәжірибелік алаңның топырағы- жаздық бидай егіс алаңына арналған типтік, шалғынды-
батпақты
топырақ.
Қарашіріктің
құрамының
төменділігі
қуыстылықтың
аздылығымен
айырмашылығы бар. Жер асты суының тереңдігі 1-2м, жер асты суының минералдылығы 2-ден 5г/л,
суару суы-1,6-2,5 г/л (кесте 1)
Достарыңызбен бөлісу: |