Оқулық Алматы 2010 ббк 65. 051 Ш 78

14-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың...        273

Студенттерге жалпы экономика мен ішкі экономиканың əрбір секто-

рына арналған баланс-шоттың схемасын игеру, сондай-ақ оны сандармен 

толтырып, теңгерілетін бапты анықтауды үйрену ұсынылады. Есептердің 

шарттарында  ҚР  Статистика  агенттігі  əзірлеген  шоттардың  деректері 

пайдаланылған.  Əрбір  есепте  шоттың  схемасы  келтірілген,  схеманың 

ішінде  теңгерілетін  бапты  есептеу  əдістемесі  берілген.  ҰШЖ-де  əрбір 

теңгерілетін бап жалпы жəне таза негізде анықталады. Егер негізгі капи-

талды  тұтыну  жөніндегі  деректер  болса,  онда  алынған  теңгерілетін  бап 

жалпы  деп  аталады.  Егер  негізгі  капиталды  тұтыну  жөніндегі  деректер 

болмаса,  онда  теңгерілетін  бап  таза  деп  аталады. 1–15-есептерді  шеш-

кенде  өткен  шоттардың  есептерін  осы  шоттың  алынған  теңгерілетін  ба-

бын келесі шоттың ресурстық бөлігіне ауыстырып (жазып) ескеру қажет. 

Содан кейін «Өндіріс нəтижелерінің макроэкономикалық көрсеткіштері» 

деп  аталатын  тақырыпты  зерттегенде 18,3-параграфта  осы  тарауда 

алынған  нəтижелерді 7-17-есептерде  көрсеткіштерді  есептеумен  салыс-

тыру (18.5.1-параграфта) қажет. 

Өзін-өзі тексеруге арналған 

сұрақтар

1.  Əлеуметтік-экономикалық статистика нені зерттейді? 

2.  Əлеуметтік-экономикалық  статистиканың  көрсеткіштер  жүйесін 

сипаттаңыз. 

3.  Ішкі экономиканың əрбір секторының субъектілері мен функция-

ларын атаңыз. 

4.  Резидент,  институционалдық  бірлік,  осы  елдің  экономикалық 

аумағы деген ұғымдарға анықтама беріңіз. 

5.  ҰШЖ-де 

экономикалық 

операцияларды 

топтастыруды 

сипаттаңыз. 

6.  Трансфертке анықтама беріңіз. ҰШЖ-де трансферттердің топта-

рын сипаттаңыз.

7.  ҰШЖ-де салықтар қалай сыныпталады?

8.  Салықтардың,  субсидияның  қандай  түрлері  трансфертке  жата-

ды?

9.  ҰШЖ-де таза салық қалай есептеледі? 

10.  Ұлттық  шоттар  жүйесін  құрудың  қандай  негізгі  қағидаларын 

білесіз? 

11.  Өндіріс шотының теңгерілетін бабын атаңыз. 

18 – 3/10-09

274       ІI БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

Ұсынылатын əдебиет

1.  Голуб Л.А. Социально-экономическая статистика. – М.:ВЛАДОС ИМПЭ 

им. А.С. Грибоедова, 2003. 

2.  Методологические  положения  по  статистике. – Алматы:  Агентство 

РК по статистике, 2005.

3.  Салин В.Н., Медведев В.Г., Кудряшова С.И., Шваковская Е.П. Макроэко-

номическая статистика: Учебное пособие. – М.:Дело, 2000.

4.  Система национальных счетов – инструмент макроэкономического ана-

лиза: Учебное пособие / Под ред. Ю.Н. Иванова. – М: Финстатинформ, 

1996.

5.  Шокаманов Ю., Баймолдаева К. Статистика рыночной экономики. – Ал-

маты, 1997.

5.  Экономическая статистика: Учебник / Под ред. Ю.Н. Иванова. – М.: ИН-

ФРА-М, 1999.

6.  Национальные счета Республики Казахстан (статистический сборник). 

1999–2003. – Алматы: Агентство Республики Казахстан по статисти-

ке, 2005.

14.4.

Практикум

14.4.1 Ізденуге арналған сұрақтар

1.  Əлеуметтік-экономикалық статистиканың экономикалық теориямен жəне 

басқа ғылымдармен байланысы неден байқалады? 

2.  Статистикалық көрсеткіштер жүйесінің рөлі мен маңызы неде? 

3.  Əлеуметтік-экономикалық  статистиканы  зерттеуде  қандай  міндет 

қойылады? 

4.  Ұлттық Шоттар Жүйесінің маңызы қандай? 

5.  ҰШЖ əдістемесі бойынша өндіріс шекарасына қызметтің қандай түрлері 

кіреді? 

6.  Əрбір ұлттық шоттың тағайындалуын, мазмұнын сипаттаңыз: 

– 

өндіріс шотының;

– 

табыс пайда болатын шоттың;

– 

табысты бастапқы бөлу шотының;

– 

табысты қайталама бөлу шотының;

– 

табысты пайдалану шотының; 

– 

капиталмен жасалатын операциялар шотының;

 –  тауар мен қызметтер шотының.

7.  Төмендегі  ақпаратты  пайдалана  отырып  тауарлар  мен  қызметтердің 

құнын анықтаңыз (мың теңге):

– 

статистикалық есептілікте ескеріліп көрсетілген тауарлар мен қызметтер 

өндірісі – 200;

14-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың...        275

– 

тауарлар  мен  қызметтерді  өндіруге  заңды  құқығы  жоқ  өндірушілердің 

өндіруі – 60;

– 

салық салудан жалтару мақсатында есептілікте көрсетілмеген тауар мен 

қызмет өндіру – 80;

– 

тыйым салынған тауар мен қызмет өндіру – 120;

14.4.2. Типтік есептерді шешу мысалдары 

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы экономикалық қызмет нəтижелерінің 

(млрд теңге) келесі деректерінің негізінде екі шот құрылған мысалын келтіреміз. 

Кесте-шоттарда  келтірілген  ҰШЖ  макроэкономикалық  көрсеткіштерінің  ұғымы, 

оларды есептеу əдістемесі 17, 18-тақырыптарда баяндалған. 

1.  Шығарылған өнім негізгі бағаларда 4133

2.  Аралық тұтыну 2230

3.  Өнім мен импортқа салынатын салық  

119

4.  Өнім мен импортқа демеуқаржы 

6

5.  Еңбекті төлеу 718

6.  Өндіріс пен импортқа салынатын салық  

174

7.  Өндіріс пен импортқа демеуқаржы  

6

8.  Негізгі капиталды тұтыну  

287

1 - м ы с а л .  ҚР экономикасының 1999 жылғы деректерінің негізінде: 

1.  Өндіріс шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Шоттың теңгерілетін бабын анықтаңыз: 

а)  жалпы ішкі өнім;

ə)  таза ішкі өнім.

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы өндіріс шоты 

Пайдалану

млрд

теңге

Ресурстар

млрд 

теңге

1.1.  Аралық тұтыну

1.2.  Жалпы  ішкі  өнім  нарықтық  бағамен 

(2.1.+2.2.–2.3.–1.1., яғни 4133+119–6–2230)

1.3.  

Негізгі капиталды тұтыну 

1.4.  

Таза ішкі өнім нарықтық бағамен (1.2.–

1.3.     яғни 2016–287)

2230

2016

 287

1729

2.1.Өнім шығару 

нарықтық бағамен 

*

2.2. Өнімге 

салынатын салық 

2.3. Өнімге 

берілетін 

демеуқаржы 

(минус)

4133

119

 6

* Бағалардың сипаттамасы 19-тақырыпта берілген 

Өндіріс шотының теңгерілетін бабы: 

а)  жалпы  негізделіп  есептелген  –  «жалпы  ішкі  өнім»  – 2016 млрд  теңгеге 

тең; 

ə)  таза негізделіп есептелген– «таза ішкі өнім» – 1729 млрд теңгеге тең.

276       ІI БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

2 - м ы с а л .  ҚР экономикасының 1999 жылғы деректерінің негізінде: 

1.  ҚР табыс пайда боалтын шотты құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Табыс пайда болатын шоттың теңгерілетін бабын есептеңіз: 

а)  жалпы пайда (жалпы аралас табыс);

ə)  таза пайда (таза аралас табыс).

Осы шотты толтырғанда «өндіріс шотының» теңгерілетін бабын «табыс пайда 

болатын шоттың» ресурстық бөлігіне жазу қажет. 

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы табыс пайда болатын шоты 

Пайдалану

млрд теңге

Ресурстар

млрд теңге

1.1. Барлық  сектордағы  жалдамалы  қыз мет-

керлерге еңбекақы төлеу

1.2. Өндіріс пен импортқа салынатын салық:

       оның ішінде:

       өнімге салынатын салық 

       өндіріске салынатын басқа салық 

1.3. Өндіріс пен импортқа берілетін субсидия: 

       оның ішінде: 

       өнімге берілетін демеуқаржы 

       өндіріске берілетін басқа демеуқаржы 

1.4. Жалпы  пайда  (жалпы  аралас  табыс) 

(2.1.–1.1.–1.2.+1.3., яғни 2016 –718–174+6)

1.5. Негізгі капиталды тұтыну 

1.6. Таза пайда (таза аралас табыс) 

(1.4.–1.5., яғни 1130–287)

718

174

119

 55

6

6

-

1130

287

 843

2.1. Жалпы 

ішкі өнім 

нарықтық 

бағамен

2016

«Табыс пайда болатын шоттың» теңгерілетін бабы: 

а)  жалпы  негізде  есептелген – «жалпы  пайда,  жалпы  аралас  табыс» – 1130 

млрд теңгеге тең;

ə)  таза негізде есептелген – «таза пайда, таза аралас табыс»  – 843 млрд теңге-

ге тең.

Алынған  «жалпы  пайда»  теңгерілген  бап  келесі  «бастапқы  табысты  бөлу 

шотының» ресурстық бөлігіне жазылады (ауыстырылады). 

14.5.

Өзіндік жұмысқа арналған 

тапсырмалар

14.5.1. Ұлттық шоттар жүйесін құруға арналған есептер. 

1 - е с е п .   5-қосымшада  келтірілген  деректердің  негізінде  ҚР  экономикасы-

ның əрбір жылы бойынша: 

1.  Өндіріс шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Шоттың теңгерілетін бабын анықтаңыз: 

а)  жалпы ішкі өнім; 

ə)  таза ішкі өнім.

3.  Қосылған құнның мөлшері неге тең? 

а)  жалпы;

ə)  таза.

14-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың...        277

ҚР өндіріс шоттары

Пайдалану

Ресурстар

1.1.  Аралық тұтыну 

1.2.  Жалпы  ішкі  өнім  нарықтық  бағамен (2.1.+2.2.–

2.3.–1.1.)

1.3.  Негізгі капиталды тұтыну 

1.4.  Таза ішкі өнім нарықтық бағамен (1.2.–1.3.)

2.1.  Өнім шығару негізгі бағада 

2.2.  Өнімге салынатын салық 

2.3.  Өнімге берілетін субсидия

2 - е с е п .  5-қосымшада келтірілген деректердің негізінде əрбір жыл бойынша: 

1.  ҚР табыс пайда болатын шотты құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Табыс пайда болатын шоттың теңгерілетін бабын есептеңіз: 

а)  жалпы пайданы (жалпы аралас табысты);

ə)  таза пайданы (таза аралас табысты).

ҚР табыс пайда болатын шот 

Пайдалану

Ресурстар

1.1.  Барлық  секторлардың  жалдамалы  қызметкерлеріне 

еңбекақы төлеу 

1.2.  Өндіріс пен импортқа салынатын салық 

оның ішінде:

өнімге салынатын салық

өндіріске салынатын басқа салық 

1.3.  Өндіріс пен импортқа берілетін субсидия

оның ішінде: 

өнімге арналған субсидия

өндіріске арналған басқа субсидия

1.4. Жалпы пайда (жалпы аралас табыс) (2.1.–1.1.–1.2.+1.3.)

1.5. Негізгі капиталды тұтыну 

Таза пайда (таза аралас табыс) (1.4.–1.5.)

2.1.  Жалпы  ішкі  өнім 

нарықтық бағамен

3 - е с е п .  5-қосымшада келтірілген деректердің негізінде əрбір жыл бойынша: 

1.  ҚР табысты бастапқы бөлу шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Табысты бастапқы бөлу шотының теңгерілетін бабын есептеңіз: 

а)  бастапқы табыстың жалпы сальдосын (жалпы ұлттық табысты);

ə)  бастапқы табыстың таза сальдосы (таза ұлттық табысты). 

ҚР бастапқы табысты бөлу сальдосы 

Пайдалану

 Ресурстар

1.1.  Берілген меншіктен алынған табыс 

1.2.  Бастапқы  табыстың  жалпы  сальдосы 

(2.1.+2.2.+2.3.–2.4.+2.5.–1.1.)

1.2.  Негізгі капиталды тұтыну 

1.3.  Бастапқы  табыстың  таза  сальдосы 

(1.2.–1.3.)

2.1.   Жалпы  пайда  жəне  жалпы  аралас 

табыс 

2.2.   Жалдамалы қызметкерлерге еңбекақы 

төлеу

2.3.   Өндіріс  пен  импортқа  салынатын 

салық 

2.4.    Өндіріс  пен  импортқа  арналған  суб-

сидия 

2.5.   Алынған меншіктен түскен табыс 

278       ІI БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

4 - е с е п .  5-қосымшада келтірілген деректердің негізінде əрбір жыл бойынша: 

1.  ҚР табысты қайталама бөлу шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Табысты қайталама бөлу шотының теңгерілетін бабын есептеңіз: 

а) қолда бар жалпы табысты;

ə) қолда бар таза табысты.

ҚР табысты қайталама бөлу шоты 

Пайдалану

Ресурстар

1.1. «Қалған  əлемге»  берілген  ағымдағы  транс-

ферттер 

1.2.  Қолда бар жалпы табыс 

(2.1.+2.2.–1.1.)

1.3.  Негізгі капиталды тұтыну

1.4.  Қолда бар таза табыс (1.2.–1.3.)

2.1.   Бастапқы 

табыстың 

жалпы 

сальдосы 

2.2. «Қалған 

əлемнен» 

алынған 

трансферттер 

5 - е с е п .  5-қосымшада келтірілген деректердің негізінде əрбір жыл бойынша: 

1.  ҚР қолда бар табысты пайдалану шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Қолда бар табысты пайдалану шотын теңгерілетін бабын есептеңіз: 

а) жалпы жинақ ақшаны;

ə) таза жинақ ақшаны.

ҚР қолда бар табысты пайдалану шоты 

Пайдалану

Ресурстар

1.1.  Түпкілікті  пайдалануға  жұмсалатын  шығын, 

жиыны 

оның ішінде:

үй  шаруашылықтарының  мемлекеттік  басқару 

органдарының үй шаруа шылықтарына қызмет 

көрсететін коммерциялық емес органдардың 

1.2. Жалпы жинақ ақша (2.1.–1.1.)

1.3. Негізгі капиталды тұтыну 

1.4. Таза жинақ ақша (1.2.–1.3.)

2.1. Қолда бар жалпы табыс 

6 - е с е п .   5-қосымшада келтірілген деректердің негізінде əрбір жыл бойынша: 

1.  ҚР капиталмен жасалатын операциялар шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Капиталмен  жасалатын  операциялар – таза  кредиттеу  (таза  қарыз  алу) 

шотының теңгерілетін бабын есептеңіз;

3.  Ағымдағы  операциялар  мен  күрделі  трансферттер  нəтижесінде  меншікті 

капиталдың таза құнының өзгерген мөлшерін анықтаңыз.* 

ҚР капиталмен жасалатын операциялар шоты 

Пайдалану

Ресурстар

1.1.   Негізгі капиталды жалпы жинақтау 

1.2.   Материалдық айналым қаражаттың запасының 

өзгеруі

1.3.   Құндылықтарды, өндірілмеген қаржылық емес 

активтерді таза сатып алу 

1.4.   Негізгі капиталды тұтыну

1.5.   Таза кредиттеу (+)

таза қарыз алу (–)

(2.1.+2.2.–2.3.–1.1.–1.2.–1.3.–1.4.)

2.1.  Жалпы жинақ ақша 

2.2.  «Қалған 

əлемнен» 

алынған 

күрделі трансферттер 

2.3.  «Қалған əлемге» берілген күрделі 

трансферттер 

14-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың...        279

*6-есептің 3-тармағы бойынша түсініктеме:

Ағымдағы  операциялар  мен  күрделі  трансферттердің  нəтижесінде  таза 

құнның өзгеруі «қалған əлемнің» ағымдағы операцияларының сальдосына күрделі 

трансферттердің  сальдосын  қосу  арқылы  алынады  (алынған  минус  беріл-

ген).  Ағымдағы  операциялардың  сальдосы – бұл  бастапқы  табыс  пен  ағымдағы 

трансферттердің  сыртқы  экономикалық  шотының  теңгерілетін  бабы.  Оның 

мөлшері былайша анықталады: тауарлар мен қызметтердің сальдосынан (экспорт 

минус импорт) бейрезиденттер алған жəне олар берген бастапқы табыстар мен 

ағымдағы трансферттердің сомасы шегеріледі. Егер ағымдағы операциялардың 

сальдосының белгісі «+» болса, онда қалған əлемнің сальдосының мағынасы оң, ал 

егер «–» белгі болса, бұл жағдайда теріс мағына алынады. 

7 - е с е п .   5-қосымша  мен  əрбір  жылдың  бұрынғы  шоттарының  деректері 

бойынша: ҚР тауарлар мен қызметтерінің шотын құрып, оны толтырыңыз.

ҚР тауарлар мен қызметтер шоты 

Пайдалану

Ресурстар

1.1. Аралық тұтыну

1.2. Түпкілікті тұтынуға жұмсалатын шығыс 

1.3. Капиталды жалпы жинақтау 

1.4. Тауарлар мен қызметтердің экспорты 

1.5. Статистикалық алшақтық (+)

 Пайдаланылған жиын:

2.1. Негізгі бағада шығару 

2.2. Тауарлар мен қызметтер импорты 

2.3. Өнімге салынатын салық 

2.4. Өнімге арналған субсидия (–)

 Ресурстардың жиыны:

8 - е с е п .   5-қосымшаның  əрбір  жылының  деректеріне  сəйкес  ҚР  эконо-

микасының секторлары бойынша:

1.  Экономика секторлары бойынша тауарлар мен қызметтерді өндіру шотын 

құрып, оны толтырыңыз. 

2.  Экономиканың əрбір секторы бойынша өндіріс шотының теңгерілетін ба-

бын анықтаңыз: 

а) жалпы қосылған құн; 

ə) таза қосылған құн.

3.  ҚР экономика секторлары бойынша жалпы қосылған құнның құрылымын 

есептеңіз. 

ҚР экономика секторлары бойынша өндіріс шоты 

Көрсеткіш 

Қаржылық

 

еме

с 

корпо

-

рациялар

 

Қаржылық

 к

орпора

 ция

-

лар

М

емлек

еттік

 

басқар

у 

органдары

Үй

 ш

аруа

ш

ы

-

лықт

арына

 

қыз

мет

 

көрс

ететін

 

ко

ммер

-

циялық

 еме

с 

ұйымдар

Үй

 шар

уа

-

шылықт

ары

Бар

лығы

1

2

3

4

5

6

7

Ресурстар

1.1. Негізгі бағада шығару

Пайдалану

2.1. Аралық тұтыну

2.2. Жалпы қосылған құн (1.1.–2.1.)

2.3. Негізгі капиталды тұтыну 

2.4. Таза қосылған құн (2.2.–2.3.)

280       ІI БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

9 - е с е п .  6-қосымшаның əрбір жылының деректері бойынша:

1.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша табыс пайда болатын шотты 

құрып, оны толтырыңыз. 

2.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша табыс пайда болатын шоттың 

теңгерілетін бабын анықтаңыз: 

а)  жалпы пайда (жалпы аралас табыстар); 

ə)  таза пайда (таза аралас табыстар).

3.  Экономиканың  секторлары  бойынша  жалпы  пайданың  (жалпы  аралас 

табыстардың) құрылымын есептеңіз. Экономикалық қорытынды жасаңыз. 

ҚР экономикасының секторлары бойынша табыс пайда болатын шоттар 

Көрсеткіш 

Қаржылық

 еме

с 

корпорациялар

 

Қаржылық

 к

орпорациялар

М

емлек

еттік

 басқар

у 

органдары

Үй

 ш

аруа

 шылықт

арына

 қыз

мет

 

көрс

ететін

 к

оммер

 циялық

 еме

с 

ұйымдар

Үй

 шар

уашылықт

ары

Бар

лығы

1

2

3

4

5

6

7

Ресурстар

1.1. Жалпы қосылған құн 

Пайдалану

2.1. Еңбекақы төлеу

2.2. Өндіріске салынатын басқа салықтар 

2.3. Өндіріске арналған басқа субсидия

2.4. Жалпы пайда жəне жалпы аралас 

табыстар 

2.5. Негізгі капиталды тұтыну 

2.6. Таза пайда жəне таза аралас табыстар 

1 0 - е с е п .   6-қосымшаның əрбір жылының деректері бойынша:

1.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша бастапқы табысты бөлу шо-

тын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  ҚР  экономикасының  əрбір  секторы  бойынша  бастапқы  табысты  бөлу 

шотының теңгерілетін бабын анықтаңыз: 

а)  бастапқы табыстың жалпы сальдосын (жалпы ұлттық табыс); 

ə)  бастапқы табыстың таза сальдосын.

3.  ҚР  экономикасының  секторлары  бойынша  бастапқы  табысының  жалпы 

сальдосының құрылымын есептеңіз. Экономикалық қорытынды жасаңыз. 

жүктеу/скачать 2,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: