Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал

101
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
лизации личных профессиональных перспектив. 
- Относительная устойчивость профессиональ-
ных перспектив, особенно на ответственных этапах 
карьеры. 
- Реалистичность и гибкость профессиональных 
перспектив, т.е.своевременная  корректировка  про-
фессиональных  намерений.
- Ориентация на успех и др. [2, с. 69]. 
Профессиональное  развитие  и  становление 
нельзя искусственно отделить от жизненного пути 
человека в целом. Впервые это было убедительно 
показано  в  работе  Ш.  Бюллер,  отметившей,  что 
большинство людей проходят через определенные 
стадии  развития  в  сходные  возрастные  периоды, 
причем им соответствуют и стадии профессиональ-
ного развития.
На основе выделения особенностей профессио-
нального самоопределения учащихся школ необхо-
димо отметить доминанты, которые касаются  орга-
низации  профориентационной работы.
В  современных  условиях  возникает  необходи-
мость проводить профориентационную работу  не 
только  как  внеклассное  мероприятие,  но  и  вклю-
чать в  расписание занятий учащихся. Для этого, в 
каждой школе возникает необходимость деятельно-
сти  специального  кабинета  профориентационной 
работы  и  учителей,  которые  специально  прошли 
повышение квалификации, и будут отвечать за про-
фориентационную работу с  учащимися. Важным 
моментом является ответственная работа со сторо-
ны  психологической  и  социально-педагогической  
службы    школы,  и,  конечно  же,  тесное  сотрудни-
чество  с  родителями  в  решении  многих  проблем, 
касающихся  профессионального  самоопределения 
учащихся.
В учебно-воспитательном процессе школы, учи-
тываются возрастные, индивидуальные  и психоло-
гические  особенности  учащихся.  Соответственно, 
для    адекватного  подхода    к    профессиональному 
самоопределению  необходимо    проводить  про-
фориентационную  работу  с  учетом  общих  зако-
номерностей развития  учащихся разных классов.  
Например, для учащихся начальных  классов важ-
но проводить информационную работу, знакомить 
учащихся и их родителей с интересными, новыми 
профессиями.  Психологическая  служба  школы 
должна  проводить  психодиагностику,  стимулиро-
вать их к самопознанию и саморазвитию. Необхо-
димо формировать позитивное отношение к труду 
в семье и школе .
Формирование умений и навыков продолжает-
ся в средней школе. У учащихся расширяются зна-
ния по основным базовым наукам. Они начинают 
размышлять о себе и о своем будущем, и именно 
в    подростковом  возрасте  закладываются  основы 
нравственного  отношения  к  разным  видам  труда, 
избирательность  отношения  подростков  к  различ-
ным профессиям происходит через формирование 
системы личностных ценностей.
Профессиональные  намерения  подростков  по-
стоянно  меняются.  Выбор    образовательного  уч-
реждения, где они будут получать профессиональ-
ное образование,  в данном возрасте часто бывает 
психологически не обоснованным. 
В  8-9  классах  необходимо  расширять  и  углу-
блять  профориентационную  работу.  Учащимся 
данных классов необходима помощь в выборе про-
филя,  т.е.  предпрофильная  подготовка.  Система 
педагогической, психолого-педагогической, инфор-
мационной  и  организационной  деятельности,  со-
действующая самоопределению учащихся старших 
классов и есть предпрофильная подготовка.  
В этих целях необходимо: увеличить часы вари-
ативного  (школьного)  компонента  учебного  плана 
в выпускном классе основной ступени общего об-
разования; при организации обязательных занятий 
по выбору ввести деление класса на необходимое 
число  групп;  образовательным  учреждениям  ис-
пользовать часы вариативного компонента, прежде 
всего на организацию предпрофильной подготовки.
Основная функция курсов по выбору - профо-
риентационная.  В  этой  связи  число  таких  курсов 
должно быть по возможности значительным. Они 
должны быть краткосрочными и чередоваться, яв-
ляться своего рода учебными модулями. 
Курсы  по  выбору  необходимо  вводить  посте-
пенно.  Единовременное  введение  целого  спектра 
разнообразных курсов по выбору может поставить 
ученика перед трудноразрешимой задачей. Необхо-
дима  целенаправленная,  опережающая  работа  по 
освоению  учеником  самого  механизма  принятия 
решения,  освоения  "поля  возможностей  и  ответ-
ственности" [3].
Комплексная  подготовка  к  жизненно  важному 
выбору имеет особое значение  в  предпрофильной 
подготовке 9-классников. Уже в 9 классе основной 
школы  ученику  необходимо  дать  информацию  о 
возможных  путях  продолжения  образования,  — 
причем совершенно конкретно, в отношении терри-
ториально доступных ему образовательных учреж-
дений, оценить свои силы и принять ответственное 
решение.
В  старших  классах  ведущей  становится  учеб-
но-профессиональная  деятельность.  В  ее  рамках 
складываются  познавательные  и  профессиональ-
ные  интересы,  формируются  жизненные  планы. 
Профессиональная активность личности направле-
на на поиск своего места в мире профессий и от-
четливо проявляется в решении вопроса о выборе 
профессии.  Индивидуальные  особенности  про-
являются и в выборе жизненного пути. В юности 
складывается  мировоззрение,  формируются  цен-
ностные ориентации, установки [4, с. 34]. 
Юношеский возраст по Эриксону, строится во-
круг процесса идентичности, состоящего из серии 
социальных  и  индивидуально-личностных  выбо-

102
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
ров,  идентификации,  профессионального  станов-
ления  [5,  с.  57].  Именно  для  учащихся  старших 
классов  острыми остаются проблемы профессио-
нальной  ориентации  и  консультации,  так  как  они 
уже непосредственно находятся на пороге профес-
сионального  выбора  своего  будущего,  особенно 
своей будущей карьеры. 
Для  того  чтобы  способствовать  профессио-
нальному  самоопределению  подростков,  целесо-
образным  представляется  введение  курса  “Про-
фдиагностика“  в  первом  полугодии  9  класса. 
Квалифицированная  помощь  психолога  в  диагно-
стике  профессиональных  предпочтений  в  новой 
системе  предпрофильной  подготовки  и  профиль-
ного  обучения,  поможет  подросткам  понять  свои 
психологические  особенности  и  соизмерить  их  с 
требованиями  будущей  профессии.  Целью  курса 
"Профдиагностика" является активизация процесса 
формирования  психологической  готовности  уча-
щегося к профессиональному самоопределению и 
выбору профессии. 
В 10-11 классах учащимся предлагается пройти 
обучение по курсу "Психологическая подготовка к  
ЕНТ".  Целями  такой  программы  являются:  1.  От-
работка  стратегии  и  тактики  поведения  в  период 
подготовки к экзамену и на экзамене (в частности, 
инструктаж,  правила  заполнения  бланков).  2.  Об-
учение  навыкам  саморегуляции,  самоконтроля.  3. 
Повышение уверенности в себе, в своих силах. Ос-
новные методы организации занятий это – мозговой 
штурм, пробный экзамен, игровые методы, анкети-
рование,  мини-лекции,  творческая  работа,  устные 
или  письменные  размышления  по  предложенной 
тематике. Как наиболее успешным подходом орга-
низации  информирования  учащихся  и  родителей 
можно предложить  «Карту выбора профессии».
В  «Карту»  должны  быть  нанесены  все  обще-
образовательные  учебные  заведения,  учреждения 
дополнительного образования, учреждения началь-
ного профессионального образования и другие ор-
ганизации и учреждения, на базе которых предпо-
лагается осуществлять профильное обучение.
 «Карта выбора профессии» может быть состав-
лена и издана в виде буклета, брошюры, плаката. 
Она может быть представлена на электронных но-
сителях, на общеобразовательных сайтах управле-
ния  образования,  РОНО,  отдельных  школ.  Обяза-
тельными элементами «Карты выбора профессии» 
являются:
1)  Общая  характеристика  образовательной 
сети  в  стране,  которая  включает  в  себя  перечень 
высших образовательных учреждений, специфику 
их образовательных программ.
2)  Создание  условий  для  оказания  психоло-
гической  помощи  учащимся  в  решении  проблем 
выбора профессии. 
3)  Консультативная  и  информационная  пси-
хологическая  поддержка  в  профессиональном  са-
моопределении учащихся. 
В  рамках  данной  системы  педагог-психолог 
осуществляет следующие виды деятельности: 
- 
психолого-педагогическая 
диагностика 
учебной  мотивации,  психофизиологических  осо-
бенностей,  таких  как  тип  нервной  системы,  до-
минирующее  полушарие,  канал  восприятия,  про-
фессиональные  способности.  Диагностика  может 
проводиться  по  запросу  со  стороны  педагогов, 
либо родителей или самого ребенка, и в плановом 
порядке. По итогам диагностики психолог готовит 
рекомендации  для  учащихся,  педагогов  и  родите-
лей, организует консультативные или коррекцион-
но-развивающие встречи с учащимся, совместно с 
автором  запроса  планирует  работу,  направленную 
на решение проблем учащегося. 
Самостоятельный выбор профессии очень важ-
ный этап в жизни каждого человека. За это он не-
сет персональную ответственность, потому что, от 
того, насколько правильно выбран жизненный путь, 
зависит ценность человека в обществе,  радость и 
счастье,  удовлетворение  от  работы,  физическое  и 
нервно-психическое здоровье [6]. Общество, кото-
рое  ориентировано  на  инновации  во  всех  сферах, 
расширяет  возможности  жизненного  самоопреде-
ления  молодежи.  Перед  современной  молодежью 
открываются большие горизонты для приложения 
своих сил и способностей в самых различных об-
ластях деятельности на благо нашего государства. 
Таким  образом,  профессиональная  трудовая 
деятельность,  которой  предшествует  эффективная 
профориентационная работа, правильное, осознан-
ное профессиональное самоопределение  и выбор 
профессии, один из важнейших факторов, опреде-
ляющих  профессиональные  достижения    в  жизни 
современного человека.
Литература
1. Поcлaние Президентa Реcпублики Кaзaхcтaн - Лидерa Нaции Н.A. Нaзaрбaевa Нaроду Кaзaхcтaнa «Cтрaтегия 
«Кaзaхcтaн-2050»: Новый политичеcкий курc cоcтоявшегоcя гоcудaрcтвa»: – Астана, 2012.
2.  Пряжников Н.С., Румянцева Л.С. Профориентация в школе и  колледже. Игры, дискуссии, задачи-упражнения. 
Методическое пособие. – Москва: Академия, 2014.
3. Гладкая И.В., Ильина С.П., Ривкина С.В. Основы профильного обучения и предпрофильной подготовки. – СПб: 
Каро, 2005.
4. Драгунова Т.В. Подросток. М.: Знание, 1988. 
5. Возрастная и педагогическая психология /Под ред. А.В. Петровского. М.: Просвещение, 1973.
6. Михайлова Е. Профессиональное самоопределение и самопознание. Республиканский ежемесячный журнал «Кем 
быть?». Компас в мире профессий. kem1@tut.by

103
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
Мукашева Анар Бекетбаевна
п.ғ.д., әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Қыдырбаева Ж. 
Әл-Фараби атындағы  Қазақ ұлттық университеті 
«ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ»  САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРҒА ЭСТЕТИКАЛЫҚ 
ТӘРБИЕ БЕРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Түйін. 
Мақалада «Өзін өзі тану»  сабақтарында оқушыларға эстетикалық тәрбие беру мәселелері» қарасты-
рылады. Авторлар «Өзін өзі тану» сабақтарын ұйымдастыру барысындағы эстетикалық тәрбиенің мазмұны, мәні 
және жолдары жайында қарастырады. Оқушылардың эстетикалық мәдениеттін дамыту арқылы, эстетикалық 
талғамын, мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру.
Өзін өзі тану сабақтарында эстетикалық тәрбиелеу ісінде үйрету, пайымдату, сендіру, әсерлендіру тәсілдері 
қолданылады. Ұлттық тәрбие үлгілерін көрсетіп, үйрету үшін сахналық тәсілдерді қолданудың тиімділігі қарасты-
рылады. Сөзді жаттау, оны сахнада мәніне жеткізіп, мәнерлеп айта білу, өмір құбылыстарын әсерлендіре көрсету, 
кейіпкер бейнесін айнытпай көрсету әрбір оқушының эстетикалық мәдениетімен қатар, рухани жан-дүниесін байы-
тып, адамгершілік тәрбиесін, шығармашылық ойлау қабілетін дамытуда әсері жоғары. 
Резюме. В данной статье рассматриваются вопросы эстетического воспитания учащихся на уроках «Самопо-
знание». Авторы подчеркивают значимость эстетического воспитания учащихся при организации уроков «Самопо-
знание», так как познание себя и окружающего мира через понимание прекрасного, поможет в дальнейшем развить 
эстетическую культуру и  раскрыть их творческий потенциал.
Автор отмечает, что; развитие эстетического восприятия, способности воспринимать прекрасное в окружаю-
щей природе, в искусстве. Такое развитие проявляется у учащихся в пробуждении эстетических чувств, в способно-
сти реагировать на прекрасное. Сталкиваясь с прекрасным, человек может им любоваться и восхищаться, негодо-
вать и горевать, испытывать чувство любви и ненависти, чувство приязни и отвращения, чувство радости и т. п. 
Задача учителя – сформировать у учащихся способность быть чуткими к природе и искусству. Для того, чтобы по-
нимать надо знать, для появления у учащихся способности воспринимать, прекрасное необходимо эстетическое об-
разование. Это относится прежде всего к таким видам искусства, как живопись, скульптура, музыка, литература.
Summary. In this article deals with the aesthetic education of pupils at lessons of «Self-knowledge». The author emphasize 
the importance of aesthetic education of students in the organization of «Self-knowledge» lessons, as the knowledge of ourselves 
and the world through the understanding of beauty, will help to further develop the aesthetic culture and discover their creative 
potential.
The author notes that; the development of aesthetic perception, the ability to perceive beauty in the natural environment, in 
art. This development manifests itself in the awakening of students aesthetic sense, the ability to respond to the fine. Faced with 
a beautiful, one can enjoy and admire them, resent and grieve, to feel a sense of love and hate, a sense of affection and disgust, 
joy, etc. The task of the teacher - to form students’ ability to be sensitive to the nature and the arts. In order to understand 
the need to know, for the emergence of students’ ability to perceive, the perfect aesthetic education is necessary. This applies 
especially to such types of art as painting, sculpture, music, literature;
The education of aesthetic culture of the organization suggests a lesson «self-knowledge», a variety of art-aesthetic activity 
(artistic and performing, informative, research, labor, environmental, design, emotional valuation, etc.) students.
The main methods and forms of aesthetic education are: talks, lectures, round tables, clubs, friends of art, clubs, festivals, 
excursions, theater, art, exhibitions, meetings with workers of art, competitions performing arts, literary evenings and others. 
"Қазақстан  –  2030"  стратегиялық  бағдарлама-
сында  "Жеке  адамның  шығармашылық,  рухани 
және мәдени мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік 
құндылықтар негіздерін қалыптастыру, жеке басы-
ның  дамуы  үшін  жағдай  жасау  арқылы  ой-өрісті 
байыту" деген міндеттерін жүзеге асыруды көздей-
ді. Бүгінгі таңда жастардың рухани мәдениетін да-
мытуда және эстетикалық тәрбиенің ұтымдылығын 
арттыруда  халықтық  өнерді  рухани-мәдени  құн-
дылық  ретінде  зерттеудің,  оның  тәлім-тәрбиесі, 
мол тәжірибесі негізінде жоғары мектепте студент-
терді  тәрбиелеудің  теориялық-практикалық  негіз-
дерін зерттеудің қажеттілігі туындап отыр [1].
Бұл  мәселеде,  отандық  философ  ғалымдар-
дың зерттеулерінде (Ә. Нысанбаев, А. Қасабеков, 
Алтаев Ж., І. Ерғалиев пен Ғ. Телібаев, М. Орын-
беков,  Д.  Кішібеков  т.б.)  "дүниетаным",  "мәдени-
ет",  "эстетикалық  мәдениеті"  саласында  көптеген 
құнды  ой-пікірлері  мен  көзқарастары  жан-жақты 
мазмұндалған.  Осы  тұрғыда  бірқатар  педагог-ға-
лымдардың  –  С.Ұзақбаева,  Ұ.Әбдіғапбарова, 
А.Жұбанов,  Ш.Әлібеков,  Б.Ерзакович,  Қ.Әмірға-
зин, Б.Әлмұқанбетов, Ж.Балкенов, С.Жолдасбеко-
ва, Ү.Мелдебекова және т.б. еңбектері студенттер-
ге  эстетикалық тәрбие берудің жалпы теориялық 
және  әдіснамалық  аспектілерін  қамтыса,  жоғары 
мектептердің  оқу-тәрбие  үдерісінде  студенттерге 
эстетикалық тәрбие беру мәселелері Е.Асылханов, 
Қ.Болатбаев, И.Оршыбеков,  Қ.Жолдасбекова, Қ.Е-
ралин, Қ.Ижановтар және т.б. зерттеу еңбектерінде 
ашып көрсетілген.
Эстетикалық тәрбие адамның рухани бейнесін 
қалыптастырудың  соншама  ауқымды  саласын 
қамтиды.  Кейде  эстетикалық  тәрбие  деген  ұғым-

104
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
ды "көркемдік тәрбиелеу" деген ұғыммен пара-пар 
алып жүрміз.
Көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз - өнер құрал-
дарымен  тәрбиелеу  деген  сөз.  Ал  «Эстетикалық 
тәрбие»  дегеніміз  -  Илыинаның  айтуынша  өнер-
дегі,  табиғаттағы  және  бүкіл  қоршаған  өмірдегі, 
әсемдік  құралдары  арқылы  тәрбиелеу  деген  сөз. 
Сондықтан «көркемдікке тәрбиелеу» эстетикалық 
тәрбиемен    пара  -  пар  емес,  оның  өте  маңызды, 
бірақ құрамдас бөлігі болып табылады [2]. 
Осы  орайда  белгілі  педагог    Ұзақбаева  С.А. 
«Балаларға  эстетикалық  тәрбие  берудегi  халық 
дәстүрi»  атты  еңбегінде:  "  Эстетикалық  тәрбие 
-  адамды  дүниедегі  әдемілік  атаулыны  бағалай 
білуге  үйретеді.  Өнер  шығармаларын  тануға,  қа-
стерлеуге баулиды, оған керісінше ұсқынсыздыққа 
жағымсыз  көзқарасты  қалыптастырады",  -  деп, 
өнер арқылы Эстетикалық тәрбие беру жолдарын 
қарастырған [3].
Эстетикалық  тәрбие  дегеніміз  балалардың 
бойында өз өмірін сұлулық заңдарына сай қалып-
тастыра  алу  кажеттіліктері  мен  дағдыларын  қа-
лыптастыру  және,  енбекте,  коғамдық  іс-әрекетте 
адамдармен қатынас жасауды сұлулық идеалдарын 
негіздеу.
Жеткіншектердің  эстетикаға  әсерленуі  туған 
табиғатты  бейнелейтін  көркем  сипаттама  мен 
көріністерді жақсы түсінуге негіз салады. Мектеп 
оқушыларына эстетикалық тәрбие беруде мұғалім-
дердің  алдыға  қойылатын  күрделі  міндетті,  ол  - 
окушылардың көрген - білген заттарының, көркем 
нәрселерінің сырын дұрыс аша отырып, сезімдерін 
оятумен бірге ойлау, қиялдау сияқты қасиетінің да-
муына да жол ашу. 
Қазіргі таңда жоғары сынып оқушыларын оқы-
ту  барысындағы  мәселелердің  бірі-оқушылардың 
эстетикалық  талғамын  дамыту,  сол  арқылы  олар-
дың  бойында  адамгершілік,  мейірбандық,  иман-
дылық  қасиеттерін  қалыптастыру.  Әр  баланың 
көркемдік ойлау қабілітін дамыта отырып, шығар-
машылық,  қиал  сезімін  дамыту.  Ал,  осы  мәселе-
лер мектеп қабырғасында әлі де болса өз мәнінде 
шешілмей  келеді.  Соның  салдарынан  оқушылар-
дың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық етек 
алуда.
Осы орайда Б.М.Неменский өз ойын былайша 
білдіреді:  "Адамды  эстетикалық  тұрғыда  тәрбие-
леу  -  сонымен  оның  ойлау  және  сезіну  эстетика-
сын қалыптастыру, оның өмірге көңіл бөлуі, өнер-
ге, еңбеккке, отбасына, достыққа, жалпы күресте. 
Бұл өмірлік ұсыныс әсемдікті заң бойынша қалып-
тастыру. Ұсыныс және әрекет," - деп адам өмірін-
дегі эстетикалық тәрбиенің маңызды екенін түсін-
діреді.
Демек,  мұғалімнің  өзі  эстетикалық  тұрғыда 
тәрбиеленген болуы керек. Себебі ол өзінің дүние-
танымы, өнерге деген көзқарасы, сезінуі, түйсінуі, 
эстетикалық тәрбие туралы түсінігі арқылы, өзінің 
бойындағы  білімін  оқушыға  кең  түрде  жеткізіп 
түсіндіре  алады.  Оқушыларға  өзін  өзі  тану  пәнін 
оқытуда  көзделетін  мақсат  -  өмір  шындығының 
сұлулығын  көре,  дұрыс  тани  білуге,  талғамын 
дамытуға  және  білімі  мен  көркемдік  түйсінуін 
үйлесімді  ұштастыра  білуге  үйрету.  Өзін  өзі  та-
нуға  деген  ынтасын,  қызығушылығын  арттырып, 
дүниетанымына  жағымды  ықпал  етумен  қатар, 
оқушыларды еңбек сүйгіштікке баулып тәрбиелеу, 
күнделікті  кездесетін  қарапайым  және  өндірістік 
заттарға  жоғары  талғам  тұрғысынан  қарауға,  та-
биғат пен адам өміріндегі сұлулықты қорғай білуге 
тәрбиелеп үйрету.
Мектеп мұғалімдері жоғары сыныптарда эсте-
тикалық  тәрбиені  кітап  оқу,  ән  тыңдау,  бейнелеу 
өнері  мен  театр,  кино  т.б.  өнер  түрлері  арқылы 
көркем  өнерге  тарту,  тағы  басқа  да  жолдармен 
жүргізуге  болатынын  біліп  қана  қоймай,  оны  қа-
лай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп, 
жетілдіруі  тиіс.  Мұғалім  эстетикалық  тәрбиені 
жеткіншектерге  өнер  түрлерін  меңгерту  арқылы 
жүзеге асырады [4].
Оқушылардың  көркем  білімге    талпынуын 
арттырып,  қиялын  шарықтатып,  бойын  сергітіп, 
әдемілік  әлеміне  ынтасын  арттыруда    мектепте 
оқытылатын өзін өзі тану пәні зор роль атқарады. 
Жоғары  сынып  оқушыларына  эстетикалық  тәр-
бие берудің табысты болуы мұғалімдердің көркем 
талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байла-
нысты. Қазіргі кезеңде жоғары мектепте мұғалім-
дер  эстетикалық  тәрбиені  халқымыздың  озық, 
дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өзін өзі тану сабақтарында эстетикалық тәрби-
елеу ісінде үйрету, пайымдату, сендіру, әсерлендіру 
тәсілдері  қолданылады.  Ұлттық  тәрбие  үлгілерін 
көрсетіп, үйрету үшін сахналық тәсілдерді қолда-
нудың мәні зор. Сөзді жаттау, оны сахнада мәніне 
жеткізіп, мәнерлеп айта білу, өмір құбылыстарын 
әсерлендіре  көрсету,  кейіпкер  бейнесін  айнытпай 
көрсету  әрбір  тәрбиеленушінің  санасына  сан  қы-
рымен әсер ететін құбылыс. 
Өскелең  ұрпаққа  эстетикалық  тәрбие  беруде 
жоғары сынып оқушыларына жүргізілетін өзін өзі 
тану сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. 
Себебі жоғары сынып кезеңінде баланың эстетика-
лық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Жеткіншектерге    әсемдікті  сезініп,  түсініп, 
қадірлей білуге баулу өзін өзі тану сабағында эсте-
тикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады. Ол 
үшін төмендегідей міндеттер  қарастырылуы мүм-
кін:
-өзін  өзі  тану  пәні  арқылы  оқушыларды 
әдемілікке, әсемдікке деген сезімдерін жетілдіріп, 
жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық мәде-
ниетке  тәрбиелеу;
-өзін өзі тану пәні арқылы эстетикалық тәрбие 
берудің тиімді жолдарын анықтау;

105
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016
-жоғары сынып кезеңінде эстетикалық тәрбиені 
ұйымдастыру деңгейін анықтау;
-оқушылардың  көркем  өнерге  деген  қы-
зығушылығының  шығармашылықпен  ұщтасуына 
көмектесу;
-өзін  өзі  тану  пәні  бойынша  жоғары  сынып 
оқытушыларын эстетикалық тәрбиелеу жолдарын 
анықтау [5];
Сабақтан  тыс  уақыттағы  оқушылардың  эсте-
тикалық  мәдениетін  қалыптастыру  жұмыстарын 
ұйымдастыруда  әңгіме,  дәріс,  дөңгелек  үстел, 
өнер  қайраткерлерімен  кездесу,  т.с.с.  Музыкалық 
фонотека жинақтау, қазақ өнер шеберлерінің түр-
лі  саладағы  музыкалық  шығармаларын  жинақтау, 
оларды тыңдау, түрлі өнер саңлақтарының шығар-
машылық  өмірімен  танысу,  олардың  ерекшелік-
терін білу. Ерлік пен лирикалық музыкалық әндер 
арқылы балалардың рухын шыңдап, олардың эсте-
тикалық мәдениетін арттыру жүзеге асырылады.
Кино,  теледидар,  бейне  фильмдерді  оқушы-
лардың тәрбиесінде педагогикалық тұрғыдан бас-
шылық жасап, эстетикалық мәдениетін жетілдіру-
ге болады.
Жоғары сынып оқушыларын оқыту барысында 
кезек күтірмейтін мәселенің бірі: көркем эстетика-
лық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық талға-
мын дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық 
қасиеттерін қалыптастыру; екіншіден, әр баланың 
ойлау қабілетін дамыта отырып, қиял – сезімін ша-
рықтату болып табылады.
Жеткіншектердің  эстетикалық  тәрбиесінің 
маңызды  бөлігі  көркемдікке  тәрбиелеу  ісінде 
көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер 
арқылы өзінің көңіл сезімін тереңірек түсіне білуі 
айқын ойлап, терең сезіне білуі тиіс.
Қалай  болмасын  әрбір  адам  өнердің  игілікті 
күшін  бала  кезден  бастап  сезінеді.  Ол  біздің  ру-
хани  жағынан  жетілмеуімізге  ықпал  етеді,  жеке 
бастау  және  қоғамдық  өмірде  кездесетін  мәселе-
лердің шешімін табуға, тіпті кей жағдайда өмірден 
өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп 
балаларының  талғампаз  болуы  жазушы,  ақын, 
суретші,  композиторлардың  еңбектерін,  ондағы 
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын мо-
лықтырады, адам баласы жасаған мәдени мұралар-
мен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Ал  эстетикалық  талғамы  дамыған,  көз-қа-
расы  қалыптасқан  адам  бұзақылық,  қатігездік, 
зұлымдық,  дөрекілік,  өтірік,  ұрлық,  өсек  тәрізді 
теріс  қылықтардан  аулақ  болады.  Өйткені,  ондай 
адамдар  шынайы  сұлулық  түр  мен  мазмұнның 
шебер  ұштасуы  арқылы  болатынын  сезе  біледі. 
Адамдардың  сыртқы  түрі,  іс-әрекеті,  қимылы, 
сөзі  -  барлығы  тек  формамен  мазмұнның  қабы-
суы  арқылы  көрінетінін,  сондай-ақ  сұлулық  қана 
шынайы сұлулық болатынын түсінеді.
Тәрбиенің қай саласын жүзеге асыруда болсын 
оны эстетикалық тәрбиеден бөліп қарауға болмай-
ды дейтін себебіміз де осыдан.
Эстетикалық  тәрбие  дегеніміз  –  бұл-әсемдік, 
сұлулық, пәктік қасиеттер музыка, сурет, кескінде-
ме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушы-
лардың көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу [6].
Қорыта  келгенде,  өзін  өзі  тану  сабағында 
оқушыларға  эстетикалық  тәрбие  беруде  жеткін-
шектердің  ішкі  сезімдерін  арттыратын,    халық 
дәстүрлерін, ұлттық өнердің түрлерін көбірек пай-
далану  қажет.  Себебі  жоғары  сынып  жасындағы 
жеткіншектерге  халқымыздың өнері, ұлтық ойын-
дар  және  әдеби  шығармалардың  кейіпкерлерінің 
бейнесі  қызықтырады.  Өзін  өзі  тану  сабағында 
эстетикалық талғамды қалыптастырып, негізі мы-
надай іс-әрекеттерге тоқталу қажет. Жаңа сабақты 
түсіндіру  барысында  көрнекілік  құралдарын  пай-
далана отырып, сұрақ–жауап, әңімелесу және көр-
кем шығармаларды талдау, әдістерін қолдану. 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Бiлiм министiрлiгi тәлiм-тәрбие тұжырымдамасы // Қазақстан мектебi, 4 жел-
тоқсан, 2002.
2. Ұзақбаева С.А. Қазақстан халқы шығармашылығының балалар мен жастарға эстетикалық тәрбие берудегi 
мүмкiндiктерi. — Алматы: РИК, 1994-104 б..
3. Ұзақбаева С.А. Балаларға эстетикалық тәрбие берудегi халық дәстүрi.- Алматы: Бiлiм қоғамы, 1990.
4. Алиева Л.Б. Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерін оқушыларға эстетикалық тәрбие беруде пайдалану //
Білім. – 2006.-№2.-34-36б.
5. Арынов М. Эстетикалық тәрбие беру арқылы оқушылардың ақыл-ойын дамыту //Қазақ тілі мен әдебиеті. – 
2008.-№2. -3-4б.
6. Әбенбаев С. Эстетикалық мәдениет негіздері /Алматы:Дарын, -2005. -280б.

106
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (38). 2016

жүктеу/скачать 4,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: