Атты халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 15,09 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ТІЛДІК ТҰЛҒАНЫ ЭТНИКАЛЫҚ СƏЙКЕСТЕНДІРУ: ДИАХРОНИЯЛЫҚ ЖƏНЕ СИНХРОНИЯЛЫҚ ТҰРҒЫ
- Əдебиеттер
Литература: 1
Толыбеков С.Е. Кочевое общество казахов в XVII – начале XX века. Политико-экономический анализ. – Алма- Ата, 1971. – 633 c. 2
АН КазССР, 1960. – 296 с. 3
Шəлекенов У.Х. Түріктердің отырықшы өркениеті. Алматы: Қазақ университеті, 2003. – 289 б. 4
Аргынбаев Х. Прогрессивные изменения в хозяйстве казахов под влиянием русских переселенцев в период со второй половины XIX и до конца XX вв. // Историко-культурные связи русского и казахского народов. – Астана: Алтын кітап, 2007. – Т. 10. – С. 51–95. 5
Ажигали С.Е. Традиционная система скотоводческого поселения казахов (в историческом развитии) // Этнографо-археологические комплексы. Проблемы культуры и социума. – Новосибирск: Наука, 2002. – Т. 5. – C. 143– 190. 6
Ажигали С.Е. Эпоха культурно-исторического перелома в казахской степи: середина XIX в. // Труды Центрального музея [ЦГМ РК]. Алматы, 2004. С. 67–71. 7
Материалы комиссии экспедиционных исследований. Вып. 13. Серия Казакстанская. Л.: Изд-во АН СССР, 1928. – 104 с. 8
Курылев В.П. Скот, земля, община у кочевых и полукочевых казахов (вторая половина XIX – начало XX века). СПб.: МАЭ РАН, 1998. – 296 с. 9
степных областей. Акмолинская область. 2. Атбасарский уезд. Том II-й. – Воронеж, 1902. – 385 с. 10
Масанов Н. Э. Кочевая цивилизация казахов: основы жизнедеятельности номадного общества. Изд. 2-е, дополненное. Алматы: Print-S, 2011. – 740 с. 11
12
Ашмарин А. Кочевые пути, зимовые стойбища и летовки (Историческое описание) // Советская Киргизия. № 5–6. Оренбург, 1925. – С. 111–124. (Л. 59–66 об.). 13
Руденко С. Очерк быта казаков бассейна рек Уила и Сагыза // Казаки. Антропологические очерки С.Ф. Баронова, А.Н. Букейхана и С.И. Руденко. Ленинград: Издание Особого комитета АН по исследованию союзных и автономных республик, 1927. – С. 7–32.
123
14 Хозяйство казахов на рубеже XIX–XX веков: Материалы к историко-этнографическому атласу. – Алма-Ата: Наука, 1980. – 256 с. 15
Шалекенов У.Х., Шалекенов М.У. История и этнология народов Амударьи и Сырдарьи в XVIII–XX вв. – Алматы: Казақ университеті, 2003. – 315 с. 16
Тургайско-Уральского района. Иргизский уезд. Оренбург, 1913. 145+303 с. 17
Кауфман А.А. По новым местам (Очерки и путевые заметки). 1901–1903 гг. СПб., 1905. – 231 с. 18
Букейхан А.Н. Казаки Адаевского уезда // Казаки. Антропологические очерки С.Ф. Баронова, А.Н. Букейхана и С.И. Руденко. Л.: Изд. Особого комитета АН по исследованию союзных и автономных республик, 1927. – С. 59–82.
əл-Фараби ат. ҚазҰУ-дың жалпы тіл білімі жəне шетел филологиясы кафедрасының доценті, филол. ғ.к. (Алматы қ.)
Тілдік тұлғаның əлем бейнесі тұрғысындағы концептуалды түсінігі əдетте, қайсыбір лингвомəдени қауымдық я ұлттық-этникалық концептаямен байланысты қалыптасады да, оның ауызша жəне жазбаша сөзінде ізін қалдырады. Мысалы, М. Дулатовтың «Біздің мақсатымыз» мақаласындағы «Ал, қазіргі жағдайымызға көз жіберсек, сол мəртебелі министрліктер тағайындаған түрлі чиновниктер мен стражниктер, урядниктер солардың пиғылдарын жүзеге асыру үшін қазақ жерінің төріне аттанып жатқанын көреміз...»[1, 31-б.] сөйлеміндегі «қазақ жерінің төрі» тіркесі, жалпы төр сөзінің жазушы тарапынан көрсетіліп отырған сол кезеңдердегі аталмыш саяси жағдаятты сипаттауда басқа ұлттық-этникалық топ қайраткерінің я басқа ұлттық тілдік тұлғаның қолданбайтыны түсінікті. Өйткені жаңа құбылысты я жаңадан орын алып отырған жағдаятты танытуда тұлғаның тілдік санасындағы ұлттық-этникалық ойлауға сəйкес қалыптасқан ассоциативті- вербалды желінің концептуалды байланыстары айқын көрінеді. Денотативтік мағынасында құрметті, қасиетті орын ұғымын білдіретін төр (төрден орын беру, төрге шығару) ұлттық тілдік санада құзырлы орын, жоғары мəртебеге иелену тұрғысындағы т.б. көптеген құбылыстармен тамырласып кодталған ұлттық мəдени бірлікке айналады. Жоғарыда аталған мəтінде төр түсінігінің концептуалды жүйедегі ерекше орны тілдік тұлғаның сөзінде де бейсаналы түрде көрініс беріп, оның дүниетанымының ұлттық негізі туралы сыртқы сəйкестендіруге мүмкіндік тудырады. Жалпы бір тілді (монолингв) тілдік тұлғаның ауызша я жазбаша сөзінің белгілері бойынша оның дүниетанымының ұлттық негізі туралы сыртқы сəйкестендіру күрделі мəселе болып табылмаса да, қостілді я көптілді (полиглот) тілдік тұлғалардың концептуалды жүйесінің ұлттық-этникалық сəйкестілігі сөз қозғауды қажет етеді деп ойлаймыз. Бұл тұрғыда, біздің ойымызша, қостілді я көптілді тұлғаның тіл онтогенезінде қай тілдің басым орын алуы, сондай-ақ қандай ұлттық мəдени ортаның ықпалында ержетіп қалыптасқаны маңызды. Сондықтан екі тілде де (қазақша жəне орысша) ғылыми-публицистикалық шығармалар жазған тілдік тұлға тарапынан қолданылған метафораларды ойлау механизмі əрі концептуалды байланыс механизмі ретінде қарастырдық. Алғашқы дүниетанымы ұлттық лингвомəдени ортада қалыптасқан жəне кəсіби ғылыми білімді орыс тілінде алған тілдік тұлға Əлихан Бөкейханның «Серуен жасап зерттеу əдісі» мақаласынан алынған мына үзіндідегі метафоралармен бірге, сөзқолданыстар да назар аудартады: «Қандай жақсы кітап болса да, кітап кісінің сөзі, оны біреу тапқан. Аңда жүріп кісі байлаған түлкі өзің құрып алған түлкіге жетпейді. Мұның не екенін құс салып ит жүгірткен аңшы жақсы біледі. Жерді, ауаны, суды, жанды, жансыз өзімізді қамап алған затты тану тəрбиемен ғана болады. Бұл туралы тəжірибе көзбен көрген, қолмен ұстағаннан қорытынды шығарады. Бұл неше сыннан өтіп, таспадай сыдырылып, таяқтай жанылып білім негізі болып шығады. Бұл жол жаттама жолы емес, тəжірибə жолы. Баланы баулыған оқытушы білім үйретпек болса, жаттаманы талақ қылады да, тəжірибə жолына түседі. Оқытушы ісіне шебер болса, өзі де, балалар да табиғатты əліп- бидей оқып, аты бəйгеден келіп, бүркіті түлкі алып, қызыққа батады да қуанады. Бала оқытуға, күйі түскен қаршығадай, түлеп ұшады» [2, 256-б.]. Əрине, аң аулау, құс салу сияқты аңшылық, саятшылық кəсіптері я өнерлері тек қазақ ұлтына ғана тəн деуге келмейді. Алайда кітап сөзін жаттау арқылы білімді меңгеру мен өз тəжірибесі арқылы білімді меңгеруді саятшылықпен тамырластыруға нақты ұлттық салт-дəстүр – аңшының «олжасын байлауы», яғни «кісі байлаған түлкі» негіз болады. Мұнда да білімді меңгерудегі аталмыш екі əдісті аңшылықпен салыстыру арқылы таныту я тамырластыру сол ұлттық тұлғалардың барлығына дерлік тəн дей алмаймыз. Əсіресе, бұл генделік тұрғыдан жəне уақыт факторымен байланысты қарастырғанда ерекше байқалады. Қазіргі тілдік тұлғалардың аңшылық, саятшылық туралы фондық 124
білімі болғанымен, олардың (аңшылық, саятшылық) күнделікті тұрмыстық я етене жақын деректі сипатта болмауына орай қайсыбір жаңа құбылысты түсіндіруде аталмыш метафоралық механизмдерді қолдануы екіталай. Дегенмен ойлау үдерісіндегі концептуалды байланыстар механизмінің нəтижесі болып табылатын бұл метафоралық қолданыс басқалар тарапынан болмаса да, сол тілді тұтынушылардың тарапынан оңай қабылданып, тез түсініледі. Сонымен бірге «жаттаманы талақ қылу» дегендегі талақ қылу этностереотиптік ситуациямен байланысты тұтас фреймге ие болса, «əліп-бидей оқу» қазақ қоғамындағы мұсылмандық оқу туралы тарихи ақпаратты қамтитын прецеденттік сипатқа ие; ал «аты бəйгеден келіп» немесе «бүркіті түлкі алып, қызыққа бату» сияқты тіркестер де ұлттық мəдени феномендер ретінде өз пропозициясындағы ұлттық-этникалық фондық білімнің түсінілуін қажет етеді. Таспадай сыдырылған, таяқтай
тұлғаның дүниетанымының ұлттық-этникалық негізі туралы сыртқы сəйкестендіруде болжам жасауға мүмкіндік тудырады. Демек, тілдік тұлғаның ұлттық-этникалық сəйкестілігі оның өз ана тіліндегі ауызша/жазбаша сөзінде болсын я өзге тілдегі сөзінде болсын əлем бейнесін танудағы ерекшеліктерінен, нақты айтқанда, əлем бейнесін тануда қолданатын əдіс-амалдарының немесе ұғымдардың тілдік санадағы концептуалдануының сол ұлттық-этникалық қауымға етене таныс реалийлермен ассоциациялауынан я салыстыруларынан көрініс береді. Жалпы жоғарыда айтып өткеніміздей, тілдік тұлға санасындағы əлем бейнесі көрінісінің, дүниетанымының уақыт факторына тəуелділігі оның ұлттық-этникалық негізіне байланысты сыртқы сəйкестендіруді де синхрониялық жəне диахрониялық тұрғыда жүзеге асыруға болатынын көрсетеді деп ойлаймыз. Дегенмен ұлттың тұтасуы мен топтасуында, этникалық бірлігінде сан ғасырлар бойы өзек болып келе жатқан концептуалдық жүйе элементтерінің бар екені жəне оларды диахрониялық аспектіде қарастырудың маңызды екені аңғарылады. Мысалы, Ш. Уəлиханов шығармасында «Қырғыздарда аруақтарды қадір тұту қазірге дейін өз күшінде. Олар қиын сəттерде қасиетті мұсылмандары ретінде өз ата-бабаларының аттарын атап шақырады. Əрбір сəттілікті аруақтардың желеп-жебеушілігіне жатқызды» [3, 102-б.] деген түрде аруақтар туралы берілген түсініктің бүгінгі күні де ұлттық тілдік санада жалғастықта орын теуіп келе жатқанына мына мысалдарды дəйек ретінде алға тартамыз: «Ата-бабамыз осы жердің əр пұшпағы үшін қан майданда жантəсілім болған. Осыған жол берсек, бізді аруақ атады» (М. Шаханов); «Қазақ аты жойылғаннан кейін шекара болмайды, мемлекеттігімізге де қауіп төнеді. Кезінде бабаларымыз жердің кішкене тілімі үшін қасық қаны қалғанша күрескен. 37-жылы қазақтың талай арыстары да осы егемендік үшін жер құшты. Егер олардың аруағын сыйламасақ, біздің құнымыз көк тиын» (А. Əшімов) [4, 4-б.]. Мұнда аруақ ату,
тілдік тұлғалардың сөзінен орын ала отырып, олардың ұлттық дүниетанымдық негізін сəйкестендіреді. Бұл жағдайда тілдік тұлға санасындағы əлем бейнесі көрінісінің, дүниетанымының уақыт факторына тəуелсіз концептуалдық жүйе элементтері туралы сөз қозғалады. В.В. Наумов тұтастай барлық индивидтердің ана тілі бойынша сөздік қорының негізін құрайтын əмбебап мағыналарға ие, тарихи өзгерістерге жəне кірме сөздерге қатынасында тұрақтылығымен сипатталатын жəне мейлінше жоғары жиілікте кездесетін сөздер мен морфемаларды лексикалық өзек ретінде танып, «лексикалық өзек – ойлау жүйесінің материалдануы» дей келіп, «қандай-да болсын барлық түрленушілік өзгерушілік жағдайында, ойдың қалыптасуы мен рəсімделуі (формаға түсірілуінің) амалдарында қайбір өзек бар, ол мезгілдік жағынан жəне түрлі əрекет-қызмет жағдайында да сақаталып, сөйлеу тіліне қайталанбайтын индивидуалдық сипат береді» деп қорытады [5, 53]. В.В. Наумов атап көрсетіп отырған тұтастай барлық индивидтердің ана тілі бойынша сөздік қор негізі – лексикалық өзекпен бірге, сан ғасырлар бойы бір дəуірдегі тілдік санадан екінші тілдік санаға тасымалданған ұлттық-этникалық концептуалдық өзек жүйе де тілдік тұлғаны сəйкестендіруде қоғамдық-əлеуметтену үдерісінде иеленген жеке индивидуалдық белгісі ретінде сөзсіз қарастырыла алады.
Алайда тілдік тұлға дүниетанымының ұлттық-этникалық негізі туралы сыртқы сəйкестендіруде маңызды болып табылатын ұлттық-этникалық концептуалдық өзек жүйе, сондай-ақ В.В. Наумов көрсеткендей, «қандай-да болсын барлық түрленушілік өзгерушілік жағдайында, ойдың қалыптасуы мен рəсімделуі (формаға түсірілуінің) амалдарындағы қайбір өзек» тілдік тұлға сөзінде үнемі көрініс бере бермеуі мүмкін, əсіресе, тілдік тұлғалардың ресми ақпараттық, ғылыми т.б. сипаттағы сөйлеу актілерінде. Мысалы, «Дүйім жұртты дүрліктірген, қоғамның салауатты, ұлтжанды тобы қабылдамаған «ел бірлігі» доктринасын тоқтату жөніндегі көпшілік талабы орындалды» («Жас Алаш» газеті). Мұнда тілдің функционалды қызметіне сəйкес стандартталған синтаксистік құрылым мен лексикалық бірліктер орын алған. Жалпы тілдік тұлға сөзі түрлі қарым-қатынас жағдаятына сəйкес рəсімделіп, тілдік құалдар да сол тұрғыдан іріктеледі. Бұл жағдайда сол тілдік тұлға дүниетанымының ұлттық-этникалық негізін сыртқы сəйкестендіруде жекелеген сөйлем я сөйленістер
125
емес, тұтас мəтіндер қарастырылып, тіпті тілдік тұлғаның ауызша я жазбаша сөздерінің жиынтығы қажет етіледі. Тілдік тұлғаның этникалық қатыстылығына келгенде, «ата-бабаларының қаны да, діни сенімі де адамның сол немесе басқа ұлттыққа қатыстылығын білдірмейді, қайсыбір ұлттыққа қатыстылықты адамның рухынан, ішкі жан дүниесінен іздеу керек, ал рух қатыстылығы ойлаудан көрініс береді, кім қай тілде ойласа, ол сол тілге қатысты» 6, 95-б. деген көзқарас барлық кезде өзін ақтай бермейтін сияқты. Бұл амбилингв тұлғаның өзін қайсыбір ұлтқа қатыстылығын ішкі сəйкестендіруінде, сондай-ақ оны сыртқы сəйкестендірулер үдерісінде де екіжақтылықтың орын алуымен түсіндіріледі. Мысалы, билингв шығармашылық тұлға екі тілде де еркін ойлайтын Əуезхан Қодардың мына сөзі «В родах корчится старый наш мир, Но за что наказанье мне это: Для казахов я – дерзкий кафир, а для русских – дикарь в эполетах» этникалық сəйкестілікті анықтауда ішкі рухты, сол тілде ойлау қабілетін басты өлшем ретінде қарастырудың барлық кезде мүмкін еместігін білдіреді. Мұнда қазақтардың авторды өз өлеңінде көрсетілгендей («дерзкий кафир»), сыртқы сəйкестендіруіне оның басқа тілде ойлауы я шығармаларының орыс тілінде жазылуы болса, орыстардың оны сыртқы сəйкестендіруіне антропологиялық белгілер негіз болады деп ойлаймыз. Осы тұрғыдан алғанда, тілдік тұлғаның этникалық қатыстылығы билингв, полилингв, сондай-ақ полимəдени тұлғалар үшін ішкі жəне сыртқы сəйкестендірулерде күрделі болып табылады. Дегенмен адам санасында əлем бейнесі көрінісінің, дүниетанымының о баста қай тілде қалыптасқаны оның сол тілде ойлауына негіз болатыны түсінікті. Алайда адам санасында əлем бейнесі көрінісінің, дүниетанымының қоғамда бірнеше тілдің, мəдениеттің қатар өмір сүруі жағдайында қалыптасуы тілдік тұлғаның да екі немесе одан да көп тілде ойлай алу қабілетінің дамуына түрткі болады. Жалпы тілдік тұлғаның этникалық сəйкестілігі жөніндегі мəселенің өз шешімін əлі таппауын оның үнемі өзгеріс, даму, толығу үстінде табылатын көпқырлы Адаммен тікелей байланысты болуынан деп ойлаймыз. Себебі Адам тығыз мəдениаралық қарым-қатынастар жағдайында түрлі лингвомəдени топтың вербалды ерекшеліктерін өз бойына, сөзіне сіңіре отырып, түрлі өлшемдер бойынша, мысалы, екі немесе одан да көп мəдениеттің иеленушісі ретінде сыртқы сəйкестендіруге жол беруі мүмкін. Тілдік тұлға сəйкестілігіне байланысты өзара қайшылықты көзқарастар мына түрде көрсетіледі: «эссенциалистік, структуралистік бағыттың ұстанымы бойынша, тұлға тұрақты белгі- сипаттарға ие, жəне адамдарды сол топтың барлық мүшелеріне тəн тұрақты белгілер қатары бойынша жеке топтарға бөлуге болады, ал сəйкестілікті постструктуралистік бағыт аясында зерттеушілер аталмыш сипат-белгілердің өзгергіштігі, қалыптасушы сəйкестіліктің динамикалылығы, яғни «өз / өзге» биөрісті безбеннің тұлғаның мақсат-міндеттері мен уəждемелеріне қарай түрленуішілігі» туралы тұжырымды алға тартады [7, 290-б.]. Тілдік тұлға сыртқы ортаға, яғни экстралингвистикалық жағдаятқа сəйкес икемделіп тілдік құралдарды іріктеп қолданғанымен, ол өзін түрлі өлшемдер бойынша ішкі сəйкестендіруінде бірнеше емес анықталған бір ғана ұлттық-этникалық топқа я жыныстық топқа қатыстылығын сезінеді. Сондықтан тілдік тұлға сəйкестілігінің өзгергіштігі, түрленушілігі оның негізгі өзекке тəуелділігін танытады. Алайда тілдік тұлға сəйкестілігінің осы өзгергіштік, түрленушілік сипаты ауызша я жазбаша шығарманың беймəлім авторына диагностика жасауда кейбір қиындықтар тудыратынын жоққа шағаруға болмайды. Мұнда ауызша я жазбаша шығарманың тілдік белгілері бойынша беймəлім авторын болжау мақсатындағы зерттеулердің көп аспектіде (лингвистикалық, психолингвистикалық, əлеуметтік лингвистикалық) жүргізілуі тілдік тұлға сəйкестілігінің өзгергіштігі, түрленушілігі тудыратын қиындықтарды шешуге мүмкіндік береді. Бұл орайды гендерлік лексика, тілдердегі грамматикалық тек категориясы, метафоралық қолданыстар я менталды лексика т.б. тілдік тұлға сəйкестілігінің өзгергіштігі, түрленушілігі жағдайында да тұрақты компоненттер ретінде тілдік тұлғаны түрлі өлшем бойынша сəйкестендіруде үлес қосады. Мəдениаралық қарым-қатынастардың, тілдік қатынастардың лингвистикалық, психолингвистикалық тұрғыдағы ықпалдастығы тілдік тұлғалардың сөзінен көрініс береді. Мысалы, «ошаған майы шаштардың түптерін бекітеді, əлсіз шаштардың түсуін тоқтатады» деген сөйленістің сипатына қарай оның авторын қазақ тілінің иеленушісі ретінде қарастыруға да жəне қарастырмауға да болады. Қазақ тілінің иеленушісі өз семантикасында көптік мағына қамтылып тұрғандықтан, шаш жəне оған қатысты айтылып тұрған түп сөзін көптік формада қолданбауы тиіс. Мұнда тілдік тұлғаның қазақ тілінен басқа да тілді білетіні туралы болжам, сөзсіз туындайды. Өйткені қазақ тілінде жоқ заңдылықты осы тілде сөйлегенде өзі білетін басқа тілдің ықпалы салдарынан енгізуі мүмкін.
1.
126
2. Бөкейханов Ə. Таңдамалы шығармалар жинағы. – Алматы, 1997. – 604 б. 3.
4.
Ұлттық мүддеге кереғар саясат – үлкен апат! // Жас Алаш газеті, №100, 15.12.2009 5.
Наумов В.В. Лингвистическая идентификация личности. – М.: КомКнига, 2006. – 240 с. 6.
Валуйцева И.И., Хуъуни Г.Т. О языковых и культурных аспектах этнической идентификации // Язык и сознание: психолингвистические аспекты. – М. – Калуга: Изд-во «Эйдос», 2009. – 324 с. 7.
Сынбулатов И.В. Оппозиция «свой – чужой» и модель Омонии «иерархия идентичности» // Язык и сознание: психолингвистические аспекты. – М. – Калуга: Изд-во «Эйдос», 2009. – 324 с.
доцент ЕНУ им. Л.Н.Гумилева, Ph.D (г. Астана)
Вопрос о времени появления Казахского народа является до сих пор дискуссионным в исторической литературе. В последнее время новые междисциплинарные науки, такие как популяционная генетика, позволяют по-новому взглянуть на этот процесс. Среди направлений популяционной генетики стоит выделить 2 направления, которые могут быть полезны для исторической науки и могут помочь ответить на вопрос о происхождении того или иного народа. 1. Исследования полиморфизма Y-хромосомы, которое измеряет только происхождение по прямой мужской линии. Эти исследования хорошо коррелируют с таким историческим источником как казахское шежире. 2. Исследование аутосомных маркеров, позволяющее датировать время возникновения народа, смешения различных генетических компонентов (admixture). При всем при этом стоит отметить, что среди историков встречаются довольно скептическое отношение к генетике. К примеру, Н.А. Атыгаев в своей рецензии на книгу Б.Г. Аягана писал: «Если, по мнению автора книги, формирование этнической общности «казахи» относится к времени образования Казахского ханства и смерти Абулхаир-хана в 1468 году, то после такого утверждения он должен был напрочь отвергнуть и раскритиковать мнение Ж. Сабитова, что «казахский народ сформировался как единый народ в хронологических рамках середины XVIII – начала XX веков» (с. 44). Получается до этого не было единого казахского народа?! Вместо этого автор книги называет исследование Ж. Сабитова и его группы «ценным», хотя и оговаривает, что оно «требует привлечения более широких данных» (с. 44). Отметим, что современные специалисты, исследовавшие физико-биологические, лингвистические, исторические материалы, датируют завершение процесса формирования казахской народности ХІV веком, самое позднее первой половиной ХV века. Поэтому автор XVI века Мирза Мухаммад Хайдар не мог «обстоятельно изложить» историю образования этноса «казах» [1] Здесь стоит отметить, что Атыгаев Н.А. критикует нашу позицию, не прочитав наших исследований. Такой подход («не читал, но осуждаю») плюс негативное отношение к исследованиям «группы Сабитова Ж.М» (видимо из категории «генетика – буржуазная лженаука») не может быть признан научным. Для поддержания уровня научной дискуссии надо читать первоисточники, откуда взята та или иная мысль, а не вырывать фразы из контекста. Если бы Атыгаев Н.А. внимательно (или хотя бы мельком) прочитал ту статью, на которую ссылается Аяган Б.Г., то возможно он не допускал таких ляпов, какие были у него допущены в отношении исследований «группы Сабитова Ж.». К примеру, Атыгаев Н.А. доказывает тот тезис, с которым мы абсолютно согласны, приписывая нам примитивную мысль о том, что «казахский народ формировался как единый народ в хронологических рамках середины XVIII – начала XX веков». Данный полемический прием, заключающийся в приписывании бредовой мысли оппоненту, а потом рациональная критика бредовой мысли, широко распространен, но не в научной среде. В научной среде, прежде чем что- либо критиковать, принято сначала прочитать критикуемое произведение. К примеру, в нашей статье о происхождении казахов на основе данных о полиморфизме Y— хромосомы, нами выделены 4 этапа формирования Казахского народа. Причем его начало связано с эпохой Золотой Орды, а не с XVIII–XX веками [2, с. 29]. Кроме того, отмечено, что изучены TMRCA (даты жизни первых общих предков для определенных субпопуляций) разных казахских родов, которые также указывают на XIII–XV века как на начало Казахского этногенеза с точки зрения полиморфизма Y-хромосомы. Что же касается «группы Сабитова Ж.» стоит отметить, что те генетики, «которые входят в эту группу» (являются соавторами Сабитова Ж.) являются высоко авторитетными экспертами в своей отрасли, не раз публиковавшие свои исследования в журналах с высоким импакт-фактором, в том
127
числе и в таких мировых лидерах как Nature и Science. Основные члены «группы Сабитова Ж.» (основные соавторы) это известные генетики из Института общей генетики РАН, лаборатории популяционной генетики РАМН и т.д. К сожалению, у Сабитова Ж. как «лидера группы» пока есть всего одна публикация с импакт-фактором [3] (не считая огромного количества работ на русском языке и докладов на американских и европейских конференций по генетике), но до конца должно выйти еще две публикации с импакт-фактором [4] [5]. Конечно же можно и дальше называть исследования группы «Сабитова Ж.» не ценными, но без дополнительной аргументации это будет всего лишь выглядить как полемический прием «наклеивания ярлыков». Поэтому прежде чем наклеивать ярлыки, стоит изначально ознакомится с работами тех, кого выбираешь объектом критики. Далее Атыгаев Н.А. отмечает: «Автор книги пишет: «В конце ХҮІ века, согласно данным Кадыргали Жалаири, у казахов насчитывалось 50000 мужчин, из них 20000 относились к племени Катаган, а остальное 3000 относились к разным племенам, сообщает Ж. Сабитов» (с. 42). Однако в труде Кадыргали-бека Косумулы нет таких данных, в тексте отсутствует само слово «казах», говорится, что «алаш мыңы насчитывал три сана». Непонятно зачем нужно было приводит данное сомнительное высказывание Ж. Сабитова» [1]. Здесь можно предложить Атыгаеву Н.А. сначала ознакомится с другой статьей о происхождении казахских жузов [6], прежде чем наклеивать ярлыки. И опять же можно повторить мысль о том, что в науке принято читать труды, а потом критиковать, а не огульно наклеивать ярлыки, не читая критикуемых статей. Таким образом, полученные результаты исследований на основе полиморфизма Y-хромосомы, позволяющие проверить данные казахского шежире, свидетельствует о том, что генетически казахи являются в своем большинстве потомками Золотоордынских кочевников XIII–XV веков. 2. Исследования аутосомных маркеров начались недавно. В своей недавней работе коллектив авторов во главе с Баязитом Юнусбаевым пришли к следующим выводам: время смещения генетических компонентов у современных казахов («время появления этнического коллектива») можно датировать XIII–XIV веками (1230–1340) [7]. Здесь стоит отметить некоторые замечания Веренича В. по поводу этой работы: «Подводя итоги, необходимо сказать, что определенные трудности представляет интерпретация датировки европейского адмикса у казахов и узбеков. Поскольку этот адмикс датируется примерно одинаковым интервалом 30–25 поколений до нашего времени, что примерно соответствует периоду завоевательных походов монголов. Однако, представляется трудно допустимым, что европеидное население казахской степи могло сохранится в значительном количестве вплоть до эпохи монголов, или что земледельческое население Средней Азии – сарты – было в генетическом плане европеоидно. Лично я склоняюсь к следующей интерпретации: смешивание европейского и восточноазиатского компонента произошло намного ранее монгольской эпохи, заниженная дата этого события есть прямое следствие последующего эффекта дрейфа генов и фиксации части аллелей» [8]. К сожалению, исследование аутосомных маркеров находится пока только на начальной стадии. И, возможно, с дальнейшим расширением исследуемых выборок, мы можем существенно уточнить картину генетического смещения различных этнических компонентов среди казахов, а также среди различных казахских родов. Таким образом, стоит отметить, что 2 разных метода популяционной генетики (методы исследования полиморфизма Y-хромосомы и методы исследования аутосомных маркеров) дают примерно один результат: появление казахского этнического коллектива (самоназвания казах, они еще тогда не носили) непосредственно связано с кочевым населением Золотой Орды XIII–XV веков. Также следует обратить внимание на то, что антропологически современные казахи мало чем отличаются от кочевников нашего региона XII–XV веков [9, с. 218], что является дополнительным аргументом в пользу того, что казахи генетически и антропологически восходят к населению Золотой Орды.
жүктеу/скачать 15,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|