Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

55 
болады. Нашар еститін балалардың тілінде кездесетін 
кемістіктерді, оқыту ҥдерісінде тҥзетуге болады:

тосаң қҧлақтықтың жеңіл дәрежесінде, сыбырлап 
сӛйлеген сӛз, қҧлақтан 3-6 м, ал сӛйлеу 6-8 м қашықтықта 
естіледі; 

тосаң қҧлақтықтың орташа дәрежесінде, сыбырлап 
сӛйлеген сӛз қҧлақтан 1-3 м, ал сӛйлеу 4-6 м қашықтықта естіледі; 

тосаң қҧлақтықтың ауыр дәрежесінде, сыбырлап сӛйлеген 
сӛз қҧлақтан 1 м, ал сӛйлеу 2-4 м қашықтықта естіледі; 

тосаң қҧлақтықтың ӛте ауыр дәрежесінде, сыбырлап 
сӛйлеген сӛз қҧлақтан 0,5 м, ал сӛйлеу 2 м қашықтықта естіледі; 
Бҧл балалардың психикалық дамуы, сыртқы ортаны 
қабылдаудың ерекше жағдайларында жҥзеге асады. Бҧл 
дизонтогенездің ерекше тҥрі – дефицитарлы даму. Бірінші 
кемістік – есту қабілетінің бҧзылуы - есту мҥшесімен тығыз 
байланысты болып саналатын, сӛйлеудің кеміс дамуына әкеп 
соғады. Сондай-ақ, басқа қызметтердің тежелуіне әсерін тигізеді. 
Дамудың мҧндай бҧзылуы тҧтас психикалық дамуды тежейді.»
29 
Есту қабілеті бҧзылған балалардың психикалық дамуы, 
қалыпты еститін балалардың дамуынан ерекшеленетін белгілі 
заңдылықтарға бағынады. Сонымен бірге, оларда кеміс даму 
типтеріне тән, заңдылықтар анықталады. Барлық бҧзылу 
тҥрлерінде, сыртқы ортадан тҥсетін ақпаратты қабылдау, қорыту, 
сақтау және пайдалану қабілеттері тӛмендейді.
Барлық кеміс балалар категориясында кездесетін келесі бір 
заңдылық – ол ҧғымдардың қалыптасу ҥдерісінің баяулауы. Есту 
кемістігі 
бар 
балаларда, 
бҧл 
заңдылықтың 
уақыттық, 
қҧрылымдық ерекшеліктері бар. Әйтсе де, бҧл категориядағы 
балаларда толыққанды ҧғымдар қалыптасады, яғни, олар қарым-
қатынастың жоғары тҥріне қол жеткізе алады (мысалы, ақыл-ойы 
кем балалармен салыстырғанда). 
Есту қабілеті бҧзылған балалардың психикалық дамуының 
негізгі екі заңдылығын кӛрсетуге болады (И. М. Соловьев 
бойынша). 
--------------------- 
1
Лапшин В.А., Пузанов Б.П. Основы дефектологии. М.: «Просвещение», 1990. –С 77-84. 

56 
Бірінші заңдылық – есту бҧзылуының салдарынан, саңырау 
балаға келіп жететін, сыртқы орта әсерінің кӛлемі шектеледі, 
оның қоршаған ортамен ӛзара әрекеті, адамдармен қарым-
қатынасы қиындайды. Ал, бҧл уақытта кез-келген баланың 
толыққанды психикалық дамуы ҥшін, сыртқы орта әсерлерінің 
алуан тҥрлілігі мен кең кӛлемділігі ӛте маңызды болады. 
Жоғарыда атап ӛткендей, қай жағынан болсын, шектелу 
нәтижесінде, баланың психикалық әрекеті азаяды, сыртқы орта 
әсерлеріне жауап беретін реакциялар қарапайымданады, 
қызметаралық ӛзара әрекеттер жҥйесі ӛзгереді. Есту қабілеті 
бҧзылған балалардың психикалық компоненттері, дені сау 
балалармен салыстырғанда, ӛзгеше тепе-тендікте дамиды: 
кӛрнекі–бейнелі және сӛздік–логикалық ойлау қабілеттерінде 
сәйкестік болмайды (алғашқысы басым); жазбаша сӛйлеудің екеуі
– импрессивті (оқу) және экспрессивті (жазу) – ауызша сӛйлеуге 
қарағанда, басым рӛлге ие болады.
Екінші заңдылық – есту қабілеті зақымданған балалардың 
психикалық 
даму 
қарқынының, 
дені 
сау 
балалардан 
айырмашылығы. И. М. Соловьев есту қабілеті зақымданған 
балалардың психикалық даму жолдарын былай сипаттайды: сау 
бала мен есту мҥмкіндігі шектеулі баланың психикалық 
әрекеттері арасындағы айырмашылықтар, онтогенездің бастапқы 
кезеңдерінде елеусіз болады, уақыт ӛте келе ҧлғаяды. Осылайша, 
белгілі 
бір 
кезеңге 
дейін 
жалғасады, 
тек 
жҥйелі
сурдопедагогикалық жҧмыстардың ықпалымен ғана, бҧл 
айырмашылық кері бағытта ӛзгере бастайды.
Тҥзету жҧмыстары қаншалықты қолайлы, тиімді болса, 
саңырау баланың дамуы, дені сау баланың дамуына сонша 
жақындай тҥседі. Сурдопедагогикалық шаралардың негізгі 
маңызы сонда, ол психикалық дамудың тиімді жағдайларын
тудырады, ең алдымен, балаға жеткізілетін сыртқы орта әсерлерін
кеңейту, сапалық жағынан жақсарту, акустикалық жолмен 
жететін әсерлерді ӛзге жолдармен жеткізуді қарастырады.

жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: