Сӛйлеуі бҧзылған балалардың тҥйсігі мен

188 
байланысты, бҧл ӛз кезегінде, баланың жалпы дамуын 
қамтамасыз етеді.  
Кӛру арқылы қабылдау. Сӛйлеу патологиясы бар балаларда, 
аталған психикалық қызмет тежеле дамиды. Зерттеулер 
кӛрсеткендей, нақты объектілер мен бейнелерді кӛру арқылы 
қабылдау, бҧл балаларда анағҧрлым тӛмен деңгейде болады. 
Әсіресе, таныс емес ракурста берілген бейнелер мен заттарды 
тану қиындық туғызады. Олар заттың бейнесін қабылдау ҥшін, 
ҧзағырақ уақытты қажет етеді. Мысалы, перцептивтік 
әрекеттерді қажет анады. Бҧлар бағдарлаудың ең қарапайым 
тҥрлерін ғана қолданады, айталық, ҥлгіге сәйкестендіру сияқты. 
Мысалы, фигураларды салыстыруда, олардың пішіндеріне емес, 
тҥстеріне сҥйенуі мҥмкін. Ал, қалыпты дамудағы балалар, 
негізінен кӛру арқылы салыстыру жолын қолданады. Және бір 
ескеретін нәрсе, тәжірибе жасалғанда қыз балаларға қарағанда, ҧл 
балалардың кӛрсеткен нәтижелер деңгейі ӛте тӛмен болып келген. 
Сӛйлеуі тежелген, дизартриялы және алалиялы бастауыш 
сынып оқушыларының кӛру арқылы бақылауын зерттеу 
жҧмыстары (Е. М. Мастюкова), сӛйлеуі бҧзылған балалардың 
гностикалық қызметтерінің ішінде, кеңістік гнозисін, кеңістік 
туралы ҧғымдарын, бет, саусақ, ауыз стереогноздарын жеке-жеке 
алып қарастырады. Оптикалық-кеңістіктік гнозисті дамыту, 
балалардың сауатын ашудағы маңызды шарт болып табылады. 
Бҧл қызметтің бҧзылуы, органикалық ми зақымдануы бар 
балалардың кӛпшілігіне тән белгі болып есептеледі.
Оптикалық-кеңістіктік гнозисті Л. Бендер әдістемесінің 
кӛмегімен зерттеу нәтижесінде, сурет салу, қҧрастыру, жазу т.б. 
ҥдерісінде байқалған, бҧл балалардың аталған қызметсі, қалыпты 
балалармен салыстырғанда, анағҧрлым тӛмен деңгейде екендігі 
анықталған. Кеңістікті қабылдау қабілетінің даму динамикасын 
бақылағанда, тіл дамуы тежелген балаларда, бҧл динамика 
анағҧрлым жоғары, ал алалиялы балаларда, одан гӛрі тӛмен екені 
анықталды. Оптикалық-кеңістіктік гнозистің бҧзылу дәрежесі, 
сондай-ақ, қабылдаудың басқа ҥдерістердің кемшіліктерімен 
байланысты.
А. Воронова жалпы тіл жетілмеуі бар балаларды зерттегенде, 
бҧл категориядағы балалардың басым кӛпшілігінде, әріп 
гнозисінің дамуының тӛмен деңгейде екендігін дәлелдейді. 

189 
Балалар әріптердің дҧрыс және айна тәрізді, керісінше 
кескіндерін шатастырады, қабаттасқан әріптерді ажырата 
алмайды, әріптерді ӛзара салыстыра алмайды. Графикалық 
жағынан ҧқсас әріптерді, жиі шатастырады. Осымен байланысты, 
балалардың кӛбі мектептегі жҥйелі оқуға дайын болмайды.
Сӛйлеу кемістігі бар балалардың кеңістікті бағдарлау 
ерекшеліктерін зерттеуде, оларда негізінен «оң» және «сол» 
ҧғымдарын саралау қиындығы, объектінің орнын анықтай білу, ӛз 
денесін бағдарлаудағы қиындықтар кездеседі. 
Е. М. Мастюкованың мәліметтерінде, арнайы тіл мектебінің 
дайындық сыныптары мен 1 сынып оқушыларының кеңістікті 
қабылдауындағы бҧзылу айқын кӛрінеді. Әсіресе, адамның 
суретін салуда: сурет ӛте жҧпыны, жабайы бейнеленген, 
бӛлшектер саны ӛте аз, спецификалық оптикалық-кеңістіктік 
қателер кӛп (алалиялы балалар). Соған қарамастан, тіл мҥкістігі 
бар балалардың кеңістіктік бҧзылуы, белгілі бір динамикамен 
сипатталады, компенсациялық ҥрдіс байқалады.
Сӛйлеудің бҧзылуындағы кеңістікті бағдарлай алмау, жазу 
тілінде ӛз кӛрінісін табады (дисграфия), сонымен бірге, 
акалькулия (санау, есептеу қабілеттерінің бҧзылуы) қатар жҥреді.
Заттық–практикалық 
әрекеттегі, 
нақты 
қҧбылыстар 
арасындағы кеңістіктік қатынастарды орнату қабілеттері мен 
оларды импрессивті сӛйлеуде тҥсіну мҥмкіндіктерін зерттеу, бҧл 
қабілеттердің сау сақталатындығын, бірақ экспрессивті сӛйлеуде,
тіл мҥкістігі бар балалардың, осы қатынастарды айтып жеткізуге 
қажетті, тілдік қҧралдарды пайдалана алмайтындығын кӛрсетеді. 
Бҧл балалардағы сау сақталған, семантикалық жоспардың тілдік
формаға ауысу ҥдерісінің бҧзылуымен тікелей байланысты»
1
. 

жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: