Жануарлар этологиясы
Азықтық мінезқылығындағы сезім мүшелері
жүктеу/скачать 1,51 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар этологиясы
| Азықтық мінезқылығындағы сезім мүшелері. Азық іздеу кезінде
қосмекенділер негізінде күрделі көру жүйесін және сезімін қолданады. Ал кейбір түрлері судын бетіндегі қозғалысына өте сезіитал болады. Негізгі салмаға бақалар мен құрбақаның байқалған құрбанның жағына қарай бағытталады, себебі ол алыс ара қашықтықта орналасқан. Осы кезде қосмекенділердің маңызды бөлігі болатын, - ол көздері. Зерттеулер көрсеткендей, сұр құрбақасы құрбаның 3 м, ал бөгеттердің бақасы мен сарықұрсақты жерлянкаларда – 10 м ара қашықтығына байқайды екен. Бақаларда мысалы, көздері бадырайған, бастың үстінен шығып тұрады. Ол үшін бұл маңызды. Біріншіден – кеңістікті кең көлемде көре алады. Себебі оның басы жан – жаққа бұрылуға икемді емес. Екіншіден – амфибиялар судың астында тіршілік еткен соң, судың бойынан көздері шығып тұрады, алыстағы құрбанын байқау үшін. Бұл керемет құрылғысы өте маңызды және ойға қонымды толықтыруларына ие. Бақаларда мұрын қуысы жеткілікті жоғарыда орналысқан, олда сыртқа шығып түрады, атмосфералық ауамен дем алуына мүмкіндік береді, су астындағы тосқауылында отырып. Құрбаның көрген соң, мысалы, субетінде ұшып жүрген инелікті, бақа оның жағына жалдап келеді, осы кезде су бетінен екі көздерін шығарып қояды, бейімделу үшін. Жие ол жеткілікті жақын маңына келіп, құрбанына лезде шабуыл жасайды. 229 Бақа мен құрбақалар, әдетте, тоқтаумен қозғалады. Қозғалыс барысында олар бағытты өзгертпейді, оны денесемен тоқтаған кезде дұрыстайды. Қосмекенділерде бұрылуы құрлықта да, суда да аса тура дәлдәкпен жасалады. Кейбіреулерінде құрбанына жақындауы, оны көз алдында бақылап баруы міндетті емес. Амфибиялар бұта, жапырақ арасына және айналу маневрлерін жасайды. Бұл тек табиғи жағанан емес, сондай – ақ тәжірбие жасау барысында: олар құрбаны көрінетін торлы тосқауылдан, шағын тесігі бар жардан өтуі мен расталды. Сонымен қатар, амфибия бізге үздіксіз және жеткілікті тез ақпаратты талду қабілетін көрсетті. Себебі аңшыға өз әрекетін жылдамдықпен, әрекеттің бағытымен, ара қашықтығымен сәйкестендіруі керек. Осы кезде міндетті түрде құрбанның арақашықтығын есте сақтап жүруі керек, құрбан көз алдынан уақытша жоғалған кезде. Осы үшін жүйкесі бір қандайда жолмен үздіксіз және дұрыс кеңістікті – уақытты сәтін бейнелуі керек. Мұндағы ең қызығы – мәңгілік бәсекесінде қуғыншы мен қашқынның, белгіленген құрбанның қабілеттері де бірдей болуы керек. Бірақ бір белгіленге құрбанына тірі қалуына мүмкін беріледі, ұрпағын қалтыру және өз түрін жалғастыру. Басқасына аңшыны тамақтандыруға бұйырады оның өмірлік әрекетін қатмасыз етеді. Осылайша әлем жасалған! Дегенімен, көптеген жануарлардың азықтық мінез – құлығы көру реакциясын ұйымдастырады, иісте оларға аз емес әсерін тигізеді. Ол азық іздеу белсенділігін көтереді – жануардың азыө іздеуге және қозғалатын кез – келген заттарды ұстап алуға мәжбүрлейді. Иіс сумен немес е ауа арқылы келеді және жануарға нақты көзін көрсете алмайды. Бірақ ол дабылдық ақпараты ретінде қызмет етеді және амфибияларда күшті қозуларды туындатады. Кейбір қосмекенділерге иіс арқасанда, қозғалыс азықтық нысанаға жетуі ретінде әрдайым қажет емес. Мысалы, ет жеуге үйренген, амфибиялары, етті жер астынан табуға қабілетті. Олар өздеріне үйреншікті қозғалмайтын азықтын иісі сезсе, шыны арқылы ұстап алғысы келеді. Көруді бекіткен соң, ұстап алмас бұрын, 230 қосмекенділер иіспен оның сапасын бақылайды. Себебі, тәжірбие кещінде олар, умен қапталғақұрттарын ауламады, бірақ егер үйренші мучинді иісті құрттарын өуана аулап отырды. Кейбір құрбақалар ас үйдің қалдықтарын және иттің тәрелкесінде еттің қалдығын табуға қабілетті. Ұзақ уақыттық иіскегеннен кейін, олар бұл қозғалмайтын азықты жей бастайды. Осылайша өздерін сулы амфибиялары ұстайды. Үй жануарлары тәрелкеден жеп жатқанда, құрбақалары күту күйін болады. Тойып қалған жануарға кетіп қалған сәтінен бастап, тез арада олар, тәрелкедегі қалдықтарын жеп қояды. Ұстап алу реакциясын қосмекенділерде басқа тітіркендіргіштері де әсер етеді. Әлсіз жанамалау әсерінен, олардың еріндеріне және алдыңғы аяқ – қолдарын тура бағытталған ұстап қалу реакциясын байқауға болады. Кейбір амфибиялар осындай қабілетіне байланысты, түнде террариумде азықтанады. Амфибиялар, соның ішінде соқыр амфибиялар, құрбанына бағытталған түрде жауап береді. Олар өзінен орталыққа бағытталған толқындарынан «сезеді» ,толқын бойынша келе жатқан нысаналардың қозғалысын. Бұл реакциялар дабылдарымен тактильді тері рецепторларымен, бүйір мүшелерімен және тындау мүшелерімен іске асырылады. Амфибия оған байланысты бұрылады, тәжірбие жүзінде, қозғалмайтын шыны тамызғышынан түсіз су ағылып жатады, ол болса сыны ұстап алуға тырысады. Осына ол жарық кезінде қалай істесе де, түнде де осыны қайталайды. жүктеу/скачать 1,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|